Maliye Politikası 2 Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Türkiye'de 1980 öncesi uygulanan ekonomi politikasını kısaca açıklayınız.

Türkiye’de 1980 öncesi ekonomik yapının belirleyici özelliği devlet öncülüğünde yürütülen ithal ikameci sanayileşme politikasıdır. İthal İkameci Sanayileşme Politikası: Yurt içi tüketimde ihtiyaç duyulan malların, ithal edilmek yerine, koruma ve teşvik yoluyla gerekirse girdi ithal edilerek, yurt içinde üretilmesinin sağlanmasıdır.

Devalüasyon kavramını açıklayınız.

Devalüasyon, yerli paranın yabancı paralar karşısında değerinin düşürülmesidir.

Türkiye'de ithal ikameci sanayileşme politikası kaç yılında uygulanmaya başlanmıştır?

İthal ikameci sanayileşme politikası Türkiye’de 1963 yılında başlanan planlı kalkınmanın vazgeçilmez bir parçası olmuştur.

İthal ikameci sanayileşme politikası hangi nedenlerden dolayı uluslararası ekonomik yapı içerisinde başarısız olmaktadır?

Birinci olarak, yurt içi talebe yönelik üretim yapıldığından, büyümenin sürdürülebilmesi için, tüketici kitlelerin gelirinin yüksek olması gerekir.  Bu yüzden de yüksek düzeyde seyreden ücretler, aynı zamanda bir maliyet unsuru olduğundan enflasyonu körükler.
İkinci olarak, üretim sürecinde kullanılan girdilerin bir kısmı dışarıdan satın alındığı için, dövize ihtiyaç vardır. Üçüncü olarak, yurt içi tüketim ile desteklenen bu büyüme stratejisinde, yatırımları teşvik edecek tasarruflar yetersiz kalabilir.  Dördüncü olarak, dışa kapalı ekonomilerde bir süre mümkün olan bu stratejinin temel sorunlarından birisi de rekabetçi olmayan bir ekonomik yapıda, verimlilik ve kalite sorunu ortaya çıkarmasıdır. 

İthal ikameci sanayileşme politikasının tıkanması hangi durumlara neden olmuştur?

Türkiye'de bir süre sürdürülebilen bu büyüme politikası, 1970’lerde tıkanmış, yüksek düzeyde fiyat artışları, işsizlik ve dış ödemeler dengesi sorunları ortaya çıkarmıştır.

İthal ikameci sanayileşme politikasının uygulanması sonucunda ortaya çıkan sorunlar için alınan önlemleri kısaca açıklayınız.

Ortaya çıkan istikrarsızlıkla başa çıkmak için 1978 ve 1979’da devalüasyon yapılmış, temel mal ve hizmetlerin fiyatları ile faiz oranları arttırılmıştır. Dış borç ve kredi imkanlarının arttırılması için de bazı önlemlere başvurulmuştur. Bu önlemler sonucunda, özellikle devalüasyon nedeni ile dış ticarette geçici bir iyileşme sağlanmış olmakla beraber enflasyon hızla artmıştır.

1980 sonrası uygulanan politika nedir?Açıklayınız.

24 Ocak 1980 kararları ile birlikte dışa açık büyüme politikası uygulanmıştır. Uygulanan politika ihracata dayalı büyüme politikası: İhracata konu olan mallarda uzmanlaşma yoluna gidilerek ekonomik büyümenin sağlanmasıdır.

İhracata dayalı büyüme politikasında alınan önlemler nelerdir?

Kamu kesiminin sınırlandırılması, ücret maliyetlerin düşürülmesi, yüksek faiz oranları, serbest döviz kuru sistemi ve ihracatın arttırılmasıdır.

1980 sonrası uygulanan politikalardan biri olan kamu kesiminin sınırlandırılması ile amaçlanan nedir?

Kamu kesiminin küçültülmesi, bir yandan kamu işletmelerinin özelleştirilmesini, kamu gelirlerinin ve kamu harcamalarının azaltılması anlamına gelmektedir.

1980 öncesi dönemde yüksek seyreden ücretler hangi sorunlara neden olmuştur?

Birincisi, yüksek talebin neden olduğu enflasyon, yüksek maliyet nedeniyle uluslararası rekabet gücünün azalması ve düşük tasarruf nedeniyle yatırım yapılamamasıdır. İkincisi, üretim maliyetlerinin yüksek olmasına neden olmasıdır.

24 Ocak 1980 kararlarının 1980 öncesinde uygulanan politikadan temel farkı nedir?

1980 öncesi uygulanan politika dışa kapalı (ithalat ikameci sanayileşme politikası) bir politika iken 1980 sonrası uygulanan politika dışa açık büyüme politikasıdır (ihracata dayalı büyüme politikası).

Dolarizasyon kavramını açıklayınız.

Bir ülkede, yurt içi yerleşikler tarafından hesap birimi, ödeme aracı ve değer saklama aracı olarak ulusal paranın yerine yabancı ülke paralarının kullanılmasıdır.

Türkiye'de 1980'lerden sonra yaşanan ekonomik krizlerin en büyük nedeni nedir? Bu nedenin önemini kısaca açıklayınız.

Türkiye’de 1980’lerden sonra yaşanan ekonomik krizlerin arkasında büyük ölçüde kamu açıkları bulunmaktadır ve alınan önlemlerin en önemli ayağı her zaman kamu açıklarının azaltılması olmuştur. Kamu açıklarının kontrol altına alınması, kamu harcamalarının kısılması ve/veya vergi gelirlerinin arttırılması ile mümkündür. Ancak kamu harcamalarının personel harcamaları ve borç faizi gibi kalemlerinin iradi olarak kontrol edilmesi pek mümkün değildir. Kamu harcamalarında verimlilik ve etkinliğin arttırılması ise ancak yapısal bazı iyileştirmeler ile mümkün olabilir. Kamu gelirlerinin de kısa dönemde arttırılması mümkün olmadığından, en kolay yol olan ek vergilere başvurulmaktadır. Ancak kayıt dışı ekonomik faaliyetlerin yüksekliği ve vergi sisteminin adaletsiz olduğuna ilişkin genel kanı vergi gelirlerinin artışında her zaman bir engel oluşturmuştur.

Nominal çıpa kavramını açıklayınız.

Para politikası uygulamasında, nihai hedef olan fiyat istikrarına ulaşabilmek amacıyla ara hedef olarak kullanılan para arzı ve döviz kuru gibi nominal değişkenlerdir.

Güçlü ekonomiye geçiş programı hangi nedenden dolayı yürürlüğe konulmuştur ve amacı nedir?

Döviz kuruna dayalı enflasyonla mücadele programı Kasım 2000 ve Şubat 2001 krizleri ile sonuçlanınca yeni bir ekonomik istikrar programına gerek duyulmuş ve krizden çıkmak ve istikrarsızlık yaratan yapısal sorunları ortadan kaldırmak amacıyla IMF ile imzalan stand-by anlaşması gözden geçirilerek Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı adı altında yeni bir istikrar programı hazırlanarak yürürlüğe konulmuştur. Bu programın nihai amacı, mali disiplin, fiyat istikrarı ve istikrarlı bir büyüme sürecini başlatacak yapısal bir dönüşümü sağlamaktır.

Güçlü Ekonomiye Geçiş Programının temel hedefleri nelerdir?

Refah düzeyini kalıcı bir biçimde yükseltmek olarak belirlendiği Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı’nda temel hedefler, ekonomide sürdürülebilir bir gelişme ortamını sağlayarak kaynak kullanma sürecindeki verimliliği artırmak, dışa açık bir yaklaşımla piyasa koşullarında rekabet gücünü geliştirmek ve böylece ekonomide büyümeyi, yatırım ve istihdamı arttırmaktır.

Görev zararı ve net hata-noksan kavramlarını açıklayınız.

Görev Zararı: Siyasal otorite tarafından kamu iktisadi teşebbüslerine verilen görevler veya bu teşebbüslerin ürettiği mal ve hizmet fiyatlarının maliyetin altında belirlenmesi sonucu ortaya çıkan zarardır. Net Hata ve Noksan: Ödemeler dengesinde, nereden sağlandığı veya nereye ödendiği bilinmeyen döviz gelir ve giderleridir.

2007 yılından itibaren Türkiye ekonomisinde ortaya çıkan olumsuz gelişmeler nelerdir?

Küresel düzeyde ortaya çıkan mali dalgalanmalar, sözü edilen önlemler nedeniyle, ülkeyi doğrudan etkilememekle beraber küresel beklentileri olumsuz etkilemiştir. 2007 yılının bir seçim yılı olması nedeniyle kamu maliyesine ilişkin bazı reformların gecikmesi ve vergilere ilişkin bazı düzenlemelerin yapılamaması, yurt içinde de beklentileri kötü etkilemiştir. ABD’den başlayan dalgalanmaların da etkisiyle 2007 yılından itibaren kredi hacminde daralma meydana gelmiş, büyüme oranı düşmüş ve işsizlik artmıştır. Dış piyasalardan sağlanan kredi imkanlarının azalması ve daralan ülke ekonomileri nedeniyle ihracatın olumsuz etkilenmesi sonucunda vergi indirimleri yapılmış, harcamalar daha gevşek tutulmuş ve mali disiplinde bir miktar gevşeme meydana gelmiştir. 

Türkiye 2008 küresel krizinden neden daha az etkilenmiştir?

2001 krizi sonrasında yapılan yasal ve kurumsal düzenlemeler Türkiye ekonomisinin küresel krizden daha az etkilenmesini sağlamıştır. Çünkü başta ABD olmak üzere bazı AB ülkelerinde dikkate değer biçimde yaşanan bankacılık sorunları 2001 yılında ülkemizde zaten yaşanmış ve buna yönelik önlemler alınmıştı. Örneğin, Merkez Bankası’nın bağımsız hâle getirilmesi, belirli sorunları olan bankaların kapatılması veya rehabilitasyonu, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) oluşturularak sektörün sıkı takibinin sağlanması, bankacılık sektörünün kırılganlığını büyük ölçüde azaltmıştır.

Güçlü Ekonomiye Geçiş Programında uygulanan politikaların temel amacı nedir?

Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı kamu açığını ve dış açığı disipline etmeye dayalıdır. Programda kamu dengesi için birincil (faiz dışı) fazla yaratılarak borç yükünün hafifletilmesi, dış denge için ise dalgalı kur rejimi benimsenmiştir. Kurun dalgalanmaya bırakılması, yurt içi faizlerin gevşemesine neden olmuş ve bu önlemlerle bir yandan yurt içi denge, diğer yandan dış denge eş anlı olarak sağlanmaya çalışılmıştır. Bu program kısa dönemli bir istikrar programından çok, yapısal dönüşümü de hedefleyen bir yeniden yapılandırma programıdır.