Genel Vergi Hukuku Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Ülke ekonomilerinde özel kesim kavramı neyi ifade etmektedir?

Özel kesimde, özel nitelikteki mallar, piyasa mekanizmasının belirlediği şartlar altında üretilmektedir.  Özel kesimde üretimin finansman ve dolayısıyla devamlılığı
kişilerin ve işletmelerin sahip oldukları ve ürettikleri mal ve hizmetleri bir fiyat
karşılığında satmaları yoluyla sağlanmaktadır.

Ülke ekonomilerinde kamu kesimi kavramı neyi ifade etmektedir?

Kamu kesiminde ise kamu malı ve hizmetleri ile yarı-kamu malı ve hizmetlerinin üretimi, siyasî karar alma mekanizması içinde gerçekleşmektedir. Kamu kesiminde sunulan mal ve hizmetlerin, kural olarak, bir fiyatının bulunmaması kamu kesiminin finansmanı sorununu gündeme getirmektedir.

Vergi nedir?

Devletin ve/ya da devletten vergilendirme yetkisi alan diğer kamu idarelerinin kamu harcamalarını  karşılamak amacıyla, kanuna dayanarak ve usulüne uygun olarak, gerçek ve tüzel kişilerden, hukuki cebir altında, karşılıksız olarak ve geri vermemek üzere aldıkları iktisadî değerler/ paralardır.

Mâli hukuk nedir?

Mali yükümleri, kamu gelirlerinin toplanmasını, kamu harcamalarının yapılmasını,
bütçeyi, kamu mallarınıve kamu borçlarını ilgilendiren kuralları ve bunlardan kaynaklanan anlaşmazlıkları/ uyuşmazlıkları inceleyen bir hukuk dalıdır.

Gelir hukuku nedir?

Gelir hukuku, vergiler ile Devletin egemenliğine, üstün gücüne dayanarak
topladığı diğer kamu gelirlerinin (harç, resim, harcamalara katılma payı, fon gelirleri ve benzeri mali yükümler) talep ve tahsil edilmesine ilişkin kuralları
düzenlemektedir.

Vergi hukuku nedir?

 Vergi Hukuku; vergi ödevine, vergi borcunun doğması ve sona ermesine, vergi ödevine aykırı davranışlara uygulanacak müeyyidelere/ yaptırımlara, vergi ödevinin yerine getirilme(me)sinden kaynaklanan anlaşmazlıkların/ uyuşmazlıkların çözümüne ve mükellef haklarına ilişkin maddi ve/ya da şeklî hukuk kuralları aracılığıyla ulaşılması istenen hak ve adalet duygusu/olgusu/algısıdır.

Vergi hukuku için verilen tanımlar, genellikle vergi kavramından hareketle, verginin özellikleri esas alınarak yapılmaktadır.

Vergi hukukunun kapsamına neler girmektedir?

Vergilerin yanında, (resim), harç ve harcamalara katılma payı, fon geliri ve benzeri mali yükümler gibi kamu gücüne, yani hukuki cebre dayanan diğer kamu gelirleri de geniş anlamda vergi hukukunun konusunu oluşturmaktadır. Ancak, devletin piyasa ekonomisine katılması sonucu elde ettiği mülk ve teflebbüs gelirleri cebir unsuru taşımadıklarından, geniş anlamıyla vergi hukukunun kapsamı dışında
kalmaktadır. Çünkü, mülk ve teşebbüs gelirleri, esas olarak, özel hukuk ilişkileri
çerçevesinde elde edilmektedir.

Özel hukuk ve kamu hukukunun ayrımı nedir?

Kişilerin kendi aralarındaki ilişkileri düzenleyen kuralların özel hukuku; kişierin devletle olan ilişkilerini düzenleyen kuralların ise, kamu hukukunu oluşturduğu kabul edilmektedir. Bu ayrım, genellikle, bu iki tür ilişkideki nitelik farkına dayandırılmaktadır. Özel kişiler arasındaki ilişkiler, esas olarak, hukuki eşitlik ve irade serbestîsi esasına göre düzenlenirken, kişilerle devlet arasındaki ilişkilerin ise, devletin üstünlüğü ilkesine göre belirlendiği kabul edilmektedir.

Hukuk dallarının ne kadar bağımsızdır?

Bir hukuk dalının bağımsızlığı, kendine özgü düzenleme alanının bulunması; kendine özgü kural, kurum, kavram ve ilkelerinin olması; bu alandan kaynaklanan
uyuşmazlıkların alanında uzman mahkemelerce çözümlenmesi; ilk derece mahkemelerinin verdiği kararların kanun yolu denetiminin ayrı bir yüksek mahkeme tarafından yapılması anlamına gelmektedir. Bu anlamda hemen hiçbir hukuk dalının
bağımsızlığından söz etmek mümkün değildir. Çünkü ülkemizde yargğ ayrılığı sistemi benimsenmiş olmasına rağmen, sadece bir hukuk dalına ilişkin uyuşmazlıkların kanun yolu denetimini yapan herhangi bir yüksek mahkeme yoktur.

Buna rağmen, temel hukuk dallarının bağımsızlığı konusunda herhangi bir tereddüt ve tartışma bulunmamaktadır.

Vergi hukukunun özel hukuk ve kamu hukuku karşısında bağımsızlığına ilişkin ne söylenebilir?

Bazı durumlarda vergi hukukunun, özel hukuka özgü bir kısım kavram ve kurumu alıp  özel biçimde tanımladığı görülmektedir. Bu sonuncu hâlde, vergi hukuku diğer hukuk dalları karşısında, bir tür bağımsızlık kazanmaktadır. Bu bağımsızlık, geniş ölçüde, vergi hukuku alanında dış görünümün (şekil şartlarının), içerik lehine önemini kaybetmesi sonucunu doğurmaktadır. Bu özellik, vergi hukukuna, özel hukukun belli kavramlarını  yeniden belirleme imkânı yanında delil, isbat vb. hususlarda ona, özel hukuktan ayrılıp kamu hukukunun bir alt dalı yapan nitelikler kazandırmaktadır.

Gelişen ve değişen vergi hukuku ilişkileri çerçevesinde vergi hukukunun kazandığı özellik ve kapsam, bu dalın ilişki içinde bulunduıu diğer hukuk dallarından bağımsız olduğunu kabul etmeye yeterli sayılmalıdır. Nitekim, vergi hukuku,
özel hukuk ve kamu hukukunun birçok ilke, kavram ve kurumundan yararlanmakta; temellerini idare hukukuna dayandırmakta; fakat, kendine özgü ilke, kavram, kurum ve kurallarıyla da bağımsız bir hukuk dalı olma niteliğini kazanmış
bulunmaktadır.

Vergi hukukunun diğer kamu hukuku dalları ile ilişkisi neye dayanmaktadır?

Vergi, alacaklısı devletin egemenlik gücüne dayanarak ülke ekonomisinden sağladığı bir iktisadî değer olduğu için, bu konudaki mükellef-devlet iliflkileri kamu hukuku ilişkisi niteliğindedir. Bu da devletin vergilendirme yetkisinin sınırlandırılması sorununu gündeme getirmektedir. Devlet, kişilerden, kamu alacağı biçiminde tek taraflı olarak gelir aktarma yetkisini ancak kanunla kullanabilmektedir. Vergilerin kanuniliği ilkesi olarak adlandırılan bu ilkenin anayasal dayanağını, 1982 Anayasası’nın 73’üncü maddesinin üçüncü fıkrası oluşturmaktadır.

Vergi hukukunun anayasa hukuku dalları ile ilişkisi nasıl açıklanabilir?

1982 Anayasası'nın vergi ödevini düzenleyen 73’üncü maddesi,
anayasal vergileme ilkeleri (vergi adaleti ilkesi, vergi gelirlerinin kamu giderlerinin
karşılığı olması ilkesi, vergilerin kanuniliği ilkesi) ile vergilendirme yetkisinin hangi organ ve/ya da organlar tarafından ve nasıl kullanılacağını belirtmektedir. Ayrıca, yine Anayasada kabul edilen hukuk devleti ilkesi ve sosyal devlet ilkesinin vergi hukuku alanında özel bir yeri ve önemi vardır.

Vergi hukukunun idare hukuku ile hangi yönlerden ilişkilidir?

İdari işlemlerin unsurları, sakatlıkları, sakat işlemlerin geri alınması ya da kaldırılması (düzeltme), yargısal denetim gibi konularda esas alınan ilkeler geniş ölçüde
vergilendirme işlemleri açısından da geçerlidir. Kuşkusuz vergilendirme işlemlerinin özellikleri gereği bazı farklılıkların olması kaçınılmazdır. Örneğin, hataı vergilendirme işlemlerinin düzeltilmesi, vergi hukukunda özel olarak düzenlenmektedir (VUK.m.116-126). Kanuni idare ilkesi, bağlı yetki, takdir yetkisi gibi idare hukuku kavramları da tümüyle vergi hukukuna yansımış bulunmaktadır.

Vergi hukukunun ceza hukuku ile ilişkisi nedir?

Vergi ceza hukukunda yer alan hukuka aykırı fiillerden bir kısmı vergi hukuku ilkeleri çerçevesinde Kabahatler Kanunu anlamında idari kabahat niteliği taşıyan mali ihlâller
ve bunlara ilişkin olarak idarî yaptırımlar esasına göre düzenlenmekte; di¤er bir
kısmı ise doğrudan Türk Ceza Kanunu anlamında suç ve ceza niteliği taşımaktadır. Ceza hukuku anlamında suç sayılan vergi suçlarında suçun oluşması, suçluların belirlenmesi, cezanın verilmesi ile yargılama usulü ilke olarak genel ceza hukuku ve ceza yargılaması hukuku hükümlerine tabidir. İştirak/cezadan indirim, tekerrür ve birleşme gibi konular Vergi Ceza Hukukunda özel olarak düzenlenmektedir.

Vergi hukukunun yargılama hukuku ile ilişkisi nedir?

Vergi hukuku iliflkisinden kaynaklanan uyuşmazlıklar niteliklerine göre, farklı yargıkoluna ait mahkemelerce çözüme bağlanmaktadır. Bu itibarla vergi hukukunun
yarg›lama hukukunun birçok dalı ile doğrudan, yakın ve yoğun ilişkisi bulunmaktadır.

Ancak, genel vergi hukuku kapsamında ele alınan vergi yargılaması hukuku,
daha çok vergilendirme işlemlerinden kaynaklanan uyuşmazlıkların çözümü esas
alınarak incelenmektedir. Bu nedenle, vergi yargılaması hukuku, genel idari yargı
bünyesinde yer alan vergi mahkemelerince gerçekleştirilen yargılama sürecini ifade etmektedir.

Vergi hukukunda uyuşmazlıklar hangi mahkemelerce yürütülür?

İdari işlem niteliğindeki vergilendirme işlemlerinden kaynaklanan uyuşmazlıklar, genel idari yargı içinde örgütlenmiş bulunan vergi yargısında (vergi mahkemesi/vergi mahkemesi-bölge idare mahkemesi/vergi mahkemesi-bölge idare mahkemesi-Danıştay); vergi ödevine aykır davranışlardan suç sayılanlara ilişkin uyuşmazlıklar genel adlî yargı bünyesinde yer alan ceza yargısında (ceza mahkemesi-(bölge adliye mahkemesi)-Yargıtay); özellikle vergi/kamu alacaklarının tahsili aşamasında ortaya çıkan ve mülkiyet uyuşmazlığı niteliği taşıyan uyuşmazlıkların çözümü ise genel adlî yargı bünyesinde yer alan medeni/hukuk yargı(sın)da (hukuk mahkemesi-bölge adliye mahkemesi Yargıtay/icra mahkemesi-bölge adliye mahkemesi-Yargıtay) çözüme bağlanmaktadır. Ayrıca, vergi hukukuna ilişkin genel düzenleyici işlemlere karşı açılan davalar da kural olarak Danıştay tarafından ilk derece mahkemesi olarak karara bağlanmaktadır. Öte yandan, vergi kanunlarının anayasaya uygunluğunun denetimi (iptal davası-itiraz yolu) ile vergi hukuku uyuşmazlıklarda bireysel başvuru hakkının kullanılması taleplerinin incelenmesi Anayasa Mahkemesi tarafından yapılmaktadır.

Vergi hukukunun uluslararası hukuku ile ilişkisi nedir?

Belli bir egemen devletin vergi kanunlarının uygulanması, kanunların şahsiliği ve/ya da mülkîliği ilkelerine göre belirlenmektedir. Aynı konuda birden fazla devletin egemenliğinin çakışması, yani devletler arasında vergilendirme yetkisinin çatışması hâlinde sorun, ilgili devletlerin iç mevzuatıile birlikte, devletlerararası kamu hukuku ilkelerine göre çözümlenmeye çalışılmaktadır. Özellikle çifte vergilendirme konusunda çıkan bu çatışmalar, devletlerarası ikili ya da çok taraflı andlaşmalarla çözümlenmektedir.

Vergi hukuku özel hukuk dalları ile ne tür bir ilişki içindedir?

Vergi hukukunun, özel hukuk grubunu oluşturan medeni hukuk, borçlar hukuku,
ticaret hukuku gibi disiplinlerle yoğun bir ilişkisi bulunmaktadır. Vergi kanunlarının
uygulanması sırasında özel hukuk kavramları ve kurumlarına çok sık olarak başvurulması gerekmektedir. Çünkü vergi kanunlarında yer alan vergiyi doğuran olaylar birçok durumlarda bir özel hukuk olgusudur.

Vergi hukukunun bağımsızlığı ve özel hukukla ilişkisine dair görüşler nelerdir?

1. Vergi hukuku özel hukuka bağlıdır; tamamen ona uymalıdır;
2. Vergi hukuku bağımsızdır; kendi ilkelerine göre çözüm getirir;
3. Özel hukuk ilkeleri geçerli olmakla birlikte, vergi hukukunda bu dalın özel
düzenlemeleri asıldır.

Genel vergi hukuku nedir?

Genel vergi hukuku, bu hukuk dal›n›n tümüne ilişkin ve bütün vergilerde uygulanacak temel ilkeler ve kurallar, vergi hukuku ilişkisinin niteliği, vergi borcunun doğması ve sona ermesi, vergi ödevine ilişkin kurallara aykırı davranışlar ve bunlara uygulanacak müeyyideler/yaptırımlar, vergilendirme alanında ortaya çıkan anlaşmazlıklar/uyuşmazlıklar ve bunların çözüm yollarını kapsamaktadır.

Maddi ve şekli vergi hukuku nedir?

Maddi vergi hukukunu, vergi borcuna bağlı hak ve ödevlerin doğumunu, sona ermesini ve bunların içeriğine ilişkin hukuki ilkeleri inceleyen hukuk dalı olarak tanımlamak mümkündür.
Maddî vergi hukuku, vergi alacağının konusunu, yöneldiği kişinin hak ve ödevlerini, vergi idaresinin mükellef ve/ya da sorumlu karşısındaki yetkilerini belirlemektedir. Şeklî vergi hukuku ise, maddi hukuk kurallarıyla belirlenen vergi ilişkisinde hak ve yükümlülüklerin gerçekleştirilme usullerini düzenleyen hukuk dalıdır.

Vergi ceza hukuku nedir?

Vergi hukukunun vergi ödevlerine aykırılıkları ve bunlara uygulanan ceza yaptırımlarını kapsayan bölümüne vergi ceza hukuku denilmektedir. 

Kabahatler Kanunu, özel olarak düzenlenmiş olan kabahat niteliğindeki hukuka aykırı fiiller ve bunlara ilişkin yaptırımlar için de genel hükümlere yer vermektedir. Genel ceza hukukunda, tüm suçlar ve bunlara ilişkin cezalar hakkında genel
hükümlere yer verilmesine rağmen, vergi ceza hukukunda daha özel düzenlemeler bulunmaktadır. 

Vergi hukukunun bölümleri nelerdir?

Vergi usul hukuku, vergi ceza hukuku, vergi yargılaması hukuku, kamu/vergi icra hukuku, devletlerarası vergi hukuku, özel vergi hukuku vergi hukukunu oluşturan bölümlerdir.