İnternet Yayıncılığı Dersi 1. Ünite Özet

Giriş

Yayın , ansiklopedilerde okunmak üzere basılıp dağıtılan ya da radyo ve televizyon aracılığıyla halka iletilen ürünler olarak tanımlanır. Günümüzde yayıncılık denildiğinde sayısal sistemler de anlaşılmaktadır.

Her kitle iletişim aracının izlerkitlesine o aracın özellikleri doğrultusunda bir adlandırma yapılır. Radyonun dinleyicisi, televizyonun izleyicisi olduğu gibi. Geleneksel kitle iletişim araçlarının bütün özelliklerini barındıran internet geniş içerik yelpazesi ve sunum çeşitliliği ile izlerkitlesini özgür bırakmaktadır. Bu nedenle internetin izlerkitlesine kullanıcı denir.

Sayısal bilgi sistemlerinin ve İnternet'in ortaya çıkışıyla yayıncılık altında elektronik kitap ve süreli yayınlarla beraber Web siteleri, bloglar, video oyunları ve benzerleri de yayıncılık alanında yerini almaya başlamıştır.

Bilgi Toplumu

Bilişim teknolojisine dayalı olarak şekillenmekte olan bilgi toplumunun temel özelliği sanayi toplumunda ön planda olan “maddi” ürünler yerine, bilgi toplumunda, bilişim teknolojisi sayesinde bilgi üretiminin önem kazanmasıdır.

Bilgi toplumu, bilginin üretilmesi, depolanması ve dağıtılması süreçlerinin, toplumda en önemli faaliyetler olarak belirdiği toplum türüdür. Bilgi ekonomisine dayanan bir sosyal ilişkiler bütünü olan bilgi toplumu, gayri safi milli gelirin yarısından fazlasının genel anlamda bilgi sektörüne ait olduğu bir ekonomik yapıyı dile getirmektedir.

Bilgi en önemli toplumsal ürünlerden biridir. Toplumsal olarak üretilen, toplumun kullanımına sunulmalıdır; bu nedenle var olan bilgi stoku insanlığın ortak malıdır. Bilgi gereksiniminin ortaya çıkardığı ve toplum yaşamına soktuğu araçlardan biri ise internettir.

İnternet Nedir?

İnternet, dünya genelindeki bilgisayar ağlarını ve kurumsal bilgisayar sistemlerini birbirine bağlayan elektronik iletişim ağıdır. İki bilgisayar arasındaki bilgi alışverişini sağlamak için kablolar aracılığıyla kurulmuş bir bilgisayar ağıdır. Bu ağlar yerel ağ olarak nitelenmektedir ve uluslararası alan yazınındaki adı LAN ’dır. Bu ağların daha büyük bir ağ oluşturacak şekilde bağlanmasıyla oluşan ve neredeyse tüm dünyaya yayılan büyük ağa internet denilmektedir. Türkçeye “ağlar arası ağ” olarak çevrilebilen internet terimi “ağların ağı” olarak da anılmaktadır.

Unutulmamalıdır ki internet;

• Bir bilgisayar değildir ama milyonlarca bilgisayar internete bağlıdır.
• Bir ağ değildir ama binlerce ağ internete bağlıdır ve bu ağların bir araya gelmesi ile oluşur.
• Bir sistem değildir ama sistematik olarak işlemektedir.
• Bir kuruluş değildir ama sayısız kuruluşa internetten erişilebilmektedir.

İnternetin Gelişimi

Temellinde askeri gereksinimler yatan internetin ortaya çıkışındaki en önemli etken 4 Ekim 1957’de Sovyetler Birliği’nin ilk uydusu olan Sputnik’in başarı ile uzaya göndermesi olmuştur. Karşılıklı uydu gönderme yarışları sonucunda Amerika Birleşik Devletleri Savunma Bakanlığı İleri Araştırma Projeleri Ajansı adı altında uyduları ve bağlı teknolojileri geliştirmek ve eşgüdüm altında çalışmasını sağlayacak bir birim kurdu. Kurulan yeni ve güçlü iletişim altyapısının adı ARPANET ’tir. ARPANET internetin başlangıcı, temelidir. ARPANET askeri amaçlarla kullanılan bir yerel ağdır.

İnternetin temelinde paket anahtarlama teknolojisi vardır. Bu sistem mesajın küçük paketler halinde gönderilmesidir. Amerikalı Bilgisayar mühendisi Joseph Carl Robnett Licklider paket anahtarlama sisteminin fikir babası olarak kabul edilir. 1969 yılında kurulan ARPANET üzerinden ilk mesaj 29 Ekim 1969’da Kaliforniya Üniversitesi Los Angeles’dan (UCLA) gönderildi. ARPANET’i oluşturan ilk dört merkez;

• Kaliforniya Üniversitesi Los Angeles,
• Stanford Araştırma Enstitüsü (SRI),
• Utah Üniversitesi ve
• Kaliforniya Üniversitesi ait Santa Barbara (UCSB) oldu.

Elektronik posta geliştirilmesinden bugüne kadar internetin olanak tanıdığı bütün iletişim biçimleri arasında öncülüğünü hep korumuştur. İlk e-posta 1971 yılında Ray Tomlinson tarafından gönderildi. ARPANET içinde yoğun olarak kullanıldı.

1979’da USENET adı altında askeri ve akademik çalışmaların dışında da kullanılabilmesi için kullanıcı gruplarının oluşmasına izin verildi. 1980’li yıllarla birlikte Yerel ağlar kişisel bilgisayar ağlarının yaygınlaşması ile birlikte yaygınlaşmaya başladı.

ARPANET’in kuruluş amacı dışındaki bir başka alanda hızlı bir büyüme göstermesi sonucu askeri kanat ARPANET’ten ayrıldı. Bu ayrılığın sonucunda MILITARY NET kuruldu.

Bugün kullandığımız internetin temel bileşenlerinden biri TCP/IP’dir. 1983 yılından itibaren ARPANET içinde kullanılmaya başlanmıştır. Aynı yıl kullanılmaya başlanan DNS sistemi de günümüz internetinin önemli parçalarından biridir. Türkçesi Alan Adı Sistemi olan DNS (Domain Name System) makine isimlerini adreslere, adresleri makine isimlerine çevirmeye yaramaktadır.

Bütün ağların ortak bir dil konuşması gerekliliğinden yola çıkarak İsviçre’de CERN laboratuvarlarında çalışmalar sürdüren Tim Berners-Lee 1989’da önce hiper metin işaretleme dilini ve Dünya Çapında Ağ olarak Türkçeleştirdiğimiz, internet adreslerinin başına eklediğimiz www olarak tanımladığımız bilgi paylaşım sistemini kurmuştur. www dünya üzerindeki milyarlarca insanın farkında olarak ya da olmayarak aynı dili konuşması, ortak bir paydada buluşması demektir.

Günümüz araştırmacıları internetin gelişimini 2 aşamada ele almaktadır. Bu aşamalar;

• Web 1.0 ve
• Web 2.0 olarak adlandırılmıştır.

Web 1.0 yalnızca metne dayanan içerikleri destekleyen bir ortamdır. Durağan ve etkileşimi düşük sayfalardan oluşur. 1989 yıllında www’in kullanılması ile başlayan web 1.0, 2004’te yerini web 2.0’a bırakmıştır. Web 1.0 dünya çapında ağın kurulmasını web sayfalarının hiper bağlar aracılığıyla birbirine bağlanmasıdır. Kurucusu olarak Tim Berners-Lee gösterilmektedir. Web 2.0 kavramı 2004 yılında ilk kez Tim O’Reilly tarafından kullanılmış ve kabul görmüştür. Kapsamı içinde sosyal ağ siteleri, viki uygulamaları, etkileşimli iletişim uygulamaları ve dinamik siteler yer almaktadır.

Web 2.0’ın özellikleri şu şekilde sıralanabilir:

• Bağlı Dünya,
• Ağ Etkisi,
• Yardımcı Yaratıcı Olarak Kullanıcılar,
• Yetki Genişlemesi,
• Açıklık,
• Karma Hale Getirebilme,
• Ortaya Çıkarma,
• Zengin Deneyimler,
• Bir Platform Olarak Web.

İnternetin Özellikleri

İnternetin beş özelliği bulunmaktadır:

• Çoklu Ortam
• Hiper Metinsellik
• Paket Anahtarlama
• Eş Zamanlılık
• Etkileşimlilik

Çoklu Ortam (Multimedia)

Çoklu ortam kavramı ses, video gibi farklı içerik biçimlerinin bir arada kullanılması işidir. Çoklu ortam ürünlerini;

• Doğrusal ve
• Doğrusal olmayan içerikleri temel alınarak iki grupta ele almak mümkündür.

Örneğin bir videoyu seyretmek ya da bir ses dosyasını dinlemek doğrusal bir içerik kullanımını ifade eder. Buna karşılık bir bilgisayar oyunu ise sürekli seçenek sunduğundan ve farklı olasılıkları seçme şansı tanıdığından doğrusal olmayan çoklu ortam içeriği olarak nitelendirilebilir.

Hiper Metinsellik

İnternet hiper metinseldir. Hiper metinsellik iletişimi doğrusal olmaktan çıkarıp çok katmanlı ve çok yönlü bir yapıya sokmakta internet kullanıcısını geleneksel medyanın izlerkitlesine oranla çok daha fazla etken bir rolle donatmaktadır. Hiper metinler aynı isimle anılan bir işaretleme dili ile kodlanırlar. Hyper Text Markup Language tamlamasının kısaltması olan HTML World Wide Web’in bilgi görüntülemekte kullandığı en yaygın dosya formatıdır. HTML sayfaları kullanılarak metinler değişik şekillerde ekrana getirilebilmekte, sayfalara resim ve ses eklenebilmektedir. HTML dilinde hazırlanan sayfaların görüntülenebilmesi için ağ tarayıcıları (Web Browsers) adını verdiğimiz programlar kullanılır.

Paket Anahtarlama (Packet Switching)

Paket anahtarlama şu benzetmelerle açıklanmaktadır: 3 binası olan bir şirket bütün binalardaki bilgisayarları birbirine bağlar ve A’dan B’ye, A’dan C’ye, B’den C’ye birer telefon hattı çeker. A binasındaki bilgisayar, C binasındaki bilgisayara gelen mesajı aldığında AC devresine geçer ve mesajı gönderir. Bu metoda devre anahtarlama denir.

Eş Zamanlılık (Synchronicity)

Doğal olarak insanın tercih ettiği iletişim biçimi anında olandır ancak teknolojinin elverdiği ölçüde eş zamanlı iletişim gerçekleşmektedir. İnternetin olanaklı kıldığı farklı biçimlerdeki eş zamanlı iletişim uygulamaları hem bireylerarası hem de kitle iletişimi sürecinde değişimlere neden olmaktadır. Ortaya çıkan en önemli fark ise esnek ya da bağlı gruplar arasında gerçekleşen eş zamanlı iletişim uygulamalarıdır. Örneğin sosyal medya uygulamaları mesajı eş zamanlı iletme ve mesajı saklama potansiyeli ile iletişimi sürekli kılma potansiyeli bulunmaktadır.

Etkileşimlilik (İnteraktivity)

Etkileşimlilik, iletişimin kendindekini yansıtması, geçmişten beslenip, geçmişi yanıtlamasıdır. Etkileşim çift ya da daha fazla yönlü bir iletişim modeli gerektirmektedir. Katılımcılar çift yönlü iletişim aracılığıyla mesajlara etki-tepki verdiğinde ve iletişim ortamı bir mekân hissi uyandırdığında etkileşim artmaktadır. Etkileşimin altı boyutu vardır ve boyutlar bir sitenin etkileşime sahip olup olmadığının göstergesidir. Bu boyutlar;

• Sunulan seçeneklerin karmaşıklığı,
• Kullanıcının harcaması gereken çaba,
• Kullanıcıya karşılık verilmesi
• Enformasyon eklemenin kolaylığı,
• Bireylerarası iletişimin kolaylığı ve
• İzleme sistemi kullanımıdır.

Seçeneklerin Karmaşıklığı

İnternet kullanıcısı seçme şansına sahiptir. Seçme şansı pek çok içerik arasından istediğini seçmekle sınırlı değildir, kullanıcı bu hakkına ek olarak seçtiği içeriğin ilgilendiği bölümünü seçme hakkına sahiptir. Seçeneklerin çeşitlendirilmesi kadar belirli bir düzen içinde olması kullanıcının site içinde gezerken kaybolmasını engelleyecek aradığını bulmasını sağlayacaktır.

Kullanıcının Çabası

Web kullanılabilirliği son kullanıcının web sitesini özel bir donanıma, yardıma ve eğitime gereksinim duymadan kullanabilir hale getirilmesini inceleyen bir yaklaşımdır. Sitelerde sunulmak istenen içerik kullanıcıya açık ve öz biçimde verilmelidir; içerik kullanıcıya doğru seçeneklerle açık bir biçimde verilmelidir; belirsiz, kafa karışıklığına neden olabilecek uygulamalar, hiper bağlar ve her türlü içerik, düzeltilmeli ya da kaldırılmalıdır; En önemli şey web sayfasının doğru yerinde olmalıdır. Site yapım modeli (S:12, Şekil 1.4)’de gösterilmiştir.

İzlerkitlenin Yanıtlanması

İnternet, kullanıcıya sitenin amacına ve hedeflerine bağlı olarak sorumlusuna, diğer site kullanıcılarına erişme olanağı sağlar. Bu iletişimin gerçekleşebilmesi iki tarafında iletişim sürecine katılmasıyla olanaklı olur.

Enformasyon Eklemenin Kolaylığı

Kullanıcının enformasyon ekleyebilmesi içerik üretmesi anlamına gelir.

Bireylerarası İletişimin Kolaylığı

Bireylerarası iletişimin kolaylaşması ve çeşitlenmesi kurulan iletişimin amacını ve etkilerini de farklılaştırmıştır. İnternet aracılıklı iletişimin kolaylaşması eğitimden ekonomiye, medya sektöründen iletişim sektörüne her alanda kendini göstermiş söz konusu alanlara ilişkin geleneksel modellerin ve iş yapma biçimlerinin terk edilerek yeni uygulamalara yönelinmesine neden olmuştur.

İzleme Sistemi Kullanımı

İnternetin sağladığı olanaklar, bir siteyi ziyaret eden kullanıcının kim olduğundan, hangi bölümleri ziyaret ettiğine, buralarda ne kadar zaman harcadığına kadar pek çok veriyi toplama olanağı vermektedir. Siteye giriş doldurulması istenen bir formla, kullanıcılar hakkında demografik bilgiler edinilmesi de olanaklıdır.

İnternetin Yayıncılığı

İletişim “internet tabanlıdır” demek, veri düzeyinde veri iletişimi protokollerine uyarak hareket etmek anlamına gelir. Bilgisayar ağları, protokolleri bilgisayarın bilgi alış verişinde bulunabilmelerine olanak sağlamak için kullanılmaktadır. Bu kurallar bütününe TCP/IP denir.

İnternet üzerinde, bilgisayarlar arasındaki iletişim müşteri servis sağlayıcı (Client-Server) modelini takip etmektedir. TCP/IP protokolü gibi, müşteri servis sağlayıcı modeli, internet iletişiminin belirleyici özelliğidir. Servis sağlayıcı bir bilgisayardır.

Aracılık işlemi, arada durmak ya da iki şeyin arasındaki ilişkinin sürmesine yardımcı olmak anlamına gelmektedir.

İnternet iletişimi için aracılık, araca bir mesaj yükleme, bir mesajı elektronik ya da manyetik olarak şifreleme, yayımlama ve depolama ile ilgili konuları kapsar.

İnternet üzerindeki bir mesaj müşterinin veya servis sağlayıcının tercihlerine ve olanaklarına bağlı olarak aşağıdaki şekillerde hedefine ulaşır:

• Bir Noktadan Bir Noktaya (Point to Point): İki kullanıcı arasındaki tek yönlü iletişim sürecini anlatır.

• Bir Noktadan Bir Gruba (Point to Multipoint): Bu iletişim biçiminde eş zamanlı değildir. Tek bir kullanıcının belirlenmiş bir kullanıcı grubuna mesaj gönderebilmesi durumudur.

• Bir Noktadan Çok Kullanıcılı Servis Sağlayıcısına (Point to Server Broadcast): Bir kullanıcının servis sağlayıcıya gönderdiği bir mesajın servis sağlayıcı tarafından diğer kullanıcılar için ulaşılabilir hale getirilmesidir.

• Bir Noktadan Sınırlı Kullanıcılı Servis Sağlayıcıya (Point to Server Narrowcast): Bir kullanıcıdan servis sağlayıcısına giden mesajların, servis sağlayıcısı tarafından bu mesajı görme izni olan kullanıcılar için ulaşılabilir hale getirilmesidir.

• Çok Kullanıcılı Servis sağlayıcı (Server Broadcast): Kaynağın ticari bir kurum, bir kamu kuruluşu ya da servis sağlayıcı olması durumunda söz konusudur. Bu tür yapılanların hedef kitlesi büyük ama sınırları belirsizdir.

• Sınırlı Kullanıcılı Servis Sağlayıcı (Server Narrowcast): Bir servis sağlayıcının sınırlı sayıda kullanıcı izni olan kişi ya da kurumlara hizmet vermesi durumudur.

Bireylerarası iletişim, süreci başlatan iki bireyin, kendi aralarında belirli sembolleri gönderip alarak ortaya çıkardıkları bir iletişim biçimidir. Sembol alış verişi aracılık karakterli internet iletişiminin kullanımındaki özellikleri içerir ve “TCP/IP” ve “Müşteri-Servis Sağlayıcı Modeli”ni takip eder.

Geleneksel kitle iletişimi mesajın kaynaktan hedefe doğru akışını öngören neredeyse tek yönlü, geri bildirimi zayıf bir iletişim biçimidir. Shannon ve Weaver’ın iletişim modelinden (1961) “sihirli mermi” teorisine, Katz ve Lazarsfeld’in “iki aşamalı akış” modeline (1955) ve Wesley ve MacLean’in eşik bekçileri ve geri besleme çalışmalarına kadar tüm çalışmalar kitle iletişimini tek yönlü bir akış olarak ele almışlardır.

Gerçekte internet tabanlı iletişim, yüz yüze iletişimin bilgisayar ağları aracılığıyla internet üzerinden kurulmasından başka bir şey değildir. Bu nedenle internet iletişimi ile ilgili yapılacak olan bir tanım bu iletişim biçimini bireylerarası iletişim olarak tanımlamak zorundadır. Bireylerarası iletişim, süreci başlatan iki bireyin, kendi aralarında belirli sembolleri gönderip alarak ortaya çıkardıkları bir iletişim biçimidir.