Haber Türleri Dersi 3. Ünite Özet

Fikir Basını Karşısında Popüler Basının Yükselişi

Gündelik yasama 17. yüzyılın basında giren gazeteler, 19. yüzyılın ikinci yarısında seçkinlerin fikir gazetesi olmaktan çıkarak kitle gazetesi olmaya yönelmiştir. Her türlü haber, yazı türü ve fotoğrafların sunuş¸ ve yorumlayış¸ yöntemiyle belirli bir düşüncenin kamuoyunda oluşmasına çalışan gazetecilik türü fikir gazeteciliğini ifade etmektedir. Fikir gazetelerinde ayrıntılı haberler ve köşe yazıları bulunur; fotoğraf değil yazı ağırlıklıdır ve temel amacı çok satarak para kazanmak değildir.

Fikir basının seslendiği okur kitlesi iyi eğitimli üst ve orta sınıflardır. Haberler sansasyonel değil açıklayıcı olarak verilir. Fikir gazeteleri haber toplama ve yazma sürecinde açıklayıcı, yorumlayıcı, soruşturucu ve araştırıcı bir yaklaşım benimseyebilir.

Fikir ve popüler gazeteler arasındaki fark, 19. Yüzyılda gerçekleşen teknolojik gelişmelerle ortaya çıkmıştır. Zaman içinde sansasyonel olma ve insan ilgisini çekme yönleriyle popüler gazetecilik, özellikle çalışan sınıfa ve az eğitimli alt sınıfa seslenmeye başlamıştır. Basım imkanlarının ucuzlamasıyla birlikte bu olgu kütlesel tiraj basını ortaya çıkarmıştır.

Popüler gazeteciliğe, penny gazeteciliği, sarı basın ya da bulvar basını da denir. Popüler gazeteler, alt sınıflara seslenmekte, düşük fiyata satılmakta ve yüksek tirajlar elde etmektedir. Bu tür gazeteler, bol renk ve sayıca fazla fotoğraf kullanmakta ve başlıklara büyük puntolarla geniş¸ yer ayırmaktadır. Haberler sıklıkla arka planından yoksun olarak verilmektedir. Ayrıca, insan ilgisini çeken ve sansasyonel yönleri ağır basan cinsellik, suç ve adliye haberleri bu gazetelerin içeriklerini oluşturmaktadır. Ayrıca halkın anlayacağı bir dil kullanılmaktadır.

20. yüzyılda ve günümüzde üze- rinde çok konuşulan “magazinleşme” olgusu, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yaygınlaşmaya başlamıştır. Her türlü haber yapma olgusu insanın ilgisini çekme ilkesiyle birlikte değerlendirilerek haberlerde aşk, şiddet, savaş, macera sunulmaktan geri kalınmadı.

Türkiye’de ilk fikir gazetesi Tasvir-I Efkar gazetesidir. Sonrasında birçok fikir gazetesi çıkmıştır ancak sansür ve siyasal baskılar fikir gazeteciliğinin ülkede gelişimini engellemiştir.

Bir Uzmanlık Alanı Olarak Kültür-Sanat Haberciliği

Kültür-sanat haberciliği müzik, sinema, edebiyat, tiyatro, mimarlık ve plastik sanatlar gibi sanatın her alanını kapsayan haberleri içermektedir. Kültür-sanat sayfaları, diğer sayfalardan farklı olarak rutin ve özel haber dışında olaylar hakkında eleştiri yazılarını da içermektedir. Kültür-sanat haberciliğinde uzmanlaşma, diğer dallara göre biraz daha farklı bir anlam ifade etmektedir çünkü bir etkinliği haber yapan muhabir, aslında söz konusu etkinlik hakkında hem bilgi vermekte hem de eleştirmektedir. Bu sebeple muhabirin bilgili olması esastır.

Türkiye’de kültür-sanat haberleri çok fazla yer almamaktadır ya da genellikle magazin haberleriyle birlikte verilmektedir. Bu sebeple haberin ciddiyeti ve inandırıcılığı ortadan kalkmaktadır. Gerçek kültür-sanat haberinin medyada sıklıkla yer alamamasının en önemli nedenleri; ciddiyet içermesi, farklı bir alımlama ve belli kodları okuyabilme yetisi gerektirmesidir. Kültür-sanat haberinin belli bir izleyicisi vardır. Toplumun okumuş, aydın kesimine seslenir. “Yüksek kültür” öğelerini içerir, tüketicisi azdır. Bu yüzden de kitle gazeteciliğini benimsemiş medya kurumları tarafından tercih edilmez.

Kültür-sanat haberlerinin konuları şu şekildedir:

• Müzik
• Sinema
• Edebiyat
• Tiyatro
• Mimarlık
• Plastik sanatlar

Kültür-sanat haberciliğinde habere konu olacak bilgi hem birinci hem de ikinci el kaynaktan elde edilmektedir. Birinci el kaynak, kültür-sanat muhabirinin doğrudan kendi gözlemleriyle bilgi edinmesini ifade etmektedir. İkinci el kaynaktan edinilen bilgi ile haberin yazılması ise, muhabir haberini farklı kişi ya da kurumlardan aldığı enformasyon sonucunda oluşturmasıdır.

Kültür-sanat muhabiri haber kaynaklarıyla samimi ilişkiler kurabilir ancak bu ilişkinin karşılıklı çıkarlar sonucunda oluştuğunu unutmamalıdır. Haber konusuna göre haber kaynakalrı şu şekilde sıralanabilir:

• Müzik: Şarkıcılar, besteciler, söz yazarları, aranjörler, müzisyenler, akademisyenler, müzik yapım şirketi, klip yönetmenleri, müzik programı yapımcıları, sunucuları, resmi kurumlar vb.
• Sinema: Yönetmenler, yapımcılar, oyuncular, senaristler, set çalışanları, akademisyenler, eleştirmenler, seyirciler.
• Edebiyat : Yazarlar, şairler, çizerler, eleştirmenler, edebiyat fakültelerindeki akademisyenler, yayınevi sahipleri, yayınevi editörleri, dağıtımcılar, okuyucular.
• Tiyatro: oyuncular, yazarlar, yönetmenler, eleştirmenler, devlet, şehir ve özel tiyatroların yöneticileri, tiyatro eğitimi veren akademisyenler, seyirciler.
• Mimarlık: mimarlar, mimarlık fakültelerindeki akademisyenler, mimarlar odası yöneticileri.
• Plastik sanatlar: ressamlar, heykeltıraşlar, seramikçiler, grafikçiler, geleneksel el sanatlarıyla uğraşanlar, fotoğraf sanatçıları, bu sanat dalları üzerine eğitim veren akademisyenler, atölye sahipleri, galeri sahipleri, eleştirmenler.

Bir kültür-sanat habercisinin sahip olması gereken özellikler şunlardır:

• Kültür-sanat alanı evrensel bir alan olmasından dolayı en az bir yabancı dil bilmelidir.
• Soru sorma becerisi olmalı ve kendisini iyi ifade edebilmelidir.
• Özgüveni olmalı ve analitik düşünebilmelidir.
• Araştırma yapma ile ilgili becerilere sahip olmalıdır.
• Türkçe’yi yazınsal ve sözel anlamda etkili bir şekilde kullanabilmelidir.
• Ayrıntılara dikkat etmeli ve olaylar arasında bağ kurabilmelidir.
• Konulara haber gözüyle bakabilme yeteneği olmalıdır.
• Kültür-sanat alanının içinde yer almalı ve sürekli etkinliklere katılmalıdır.
• İyi bir okur olmalı ve kültür-sanat gündemini yakından izlemelidir.
• Sergilere, müzelere, konserlere ilgi duymalıdır.
• Farklı olanı görebilme, haber kaynaklarıyla iyi iletişim kurmalı ve iyi bir dinleyici olmalıdır.
• Söyleşi tekniklerini iyi bilmelidir.
• Her an ekran karşısına çıkacakmış gibi bakımlı olmalı ve söylenenleri çabuk kavrayabilmelidir.
• Alanında iyi bir arşive sahip olmalıdır.

Gazeteciye dil ve anlatım zenginliğini en üst düzeyde kullanabilme olanağı sağlayan kültür-sanat alanında, konu seçilirken “sıradanlıktan” değil “sıra dışılıktan” hareket edilmelidir. Konu ya da kaynağa göre değişmekle birlikte gerektiğinde alıntılardan yararlanabilen, devrik cümlelere yer verilebilen bu haberlerin kurgusunda, genel habercilik ilkeleri göz ardı edilmemelidir.

Kültür-sanat haberlerinin yazımında şu konulara dikkat edilmelidir: haberde doğruluk, açıklık, kesinlik, sadelik ilkelerine uyulması; haber kaynağının belirtilmesi; haber değerlerinin önemsenmesi; bilgi edinme olanağı sunması; ilginç ve güncel olması; karşı görüşünün yansıtılması; doğru ve gerçekçi biçimde haber yapılması; etik ilkelere bağlı kalınması; farklı haber yazım tekniklerin kullanılması; 5N1K sorularına yanıt bulunması; görsel vurgunun öneminin bilinmesi.

Bir Uzmanlık Alanı Olarak Magazin Haberciliği ve Magazinleşme Eğilimleri

Eğlendirici, mutluluk veren, hoşça zaman geçirmeyi sağlayan haberlerle, ünlü kişilerin merak uyandıran yaşamöykülerini, günlük yaşantılarını yalın bir dille, yormadan, sıkmadan anlatan magazin haberciliği gerek haber toplama yönünden gerekse düzenleyip sunma yönünden uzmanlık isteyen bir uğraştır. Gazetecilik literatüründe magazin kavramı ilk olarak 1731’de kullanılmıştır ancak magazin yayıncılığındaki en büyük gelişme 19. yüzyılda fotoğrafların dergilerde kullanılmasıyla yaşanmıştır. Sansasyonel gazetecilik akımı da aynı dönemde ortaya çıkmıştır.

Türkiye’de magazin haberleri günlük gazetelere girmeden önce magazin dergilerinde yayınlanmıştır. İlk magazin dergisi, 1873’te yayımlanan Cüzdan’dır. Cumhuriyet döneminde ise ilk magazin dergisi 1928’de çıkan Uyanış’tır. 1923-1950 yılları arasında ülkede çıkan magazin dergilerinin asıl amacı eğlendirirken eğitmektir. 1950-1970 arasında ise Türk burjuvazisinin dışa bağımlı ideolojik açılımlar aktarılır ve sınıf atlama isteği kışkırtılır. Özellikle 1961 Anayasası’ndan sonra baskısız ve sansürsüz ortamda çıplak kadın fotoğrafları ve sansasyonel haberlere yer verilmiştir.

Türkiye basınında çığır açarak bulvar/magazin gazeteciliğini başlatan yayın 1966’da çıkan ve ilk renkli baskı yapan Son gazetesidir. Bunu 70 ve 80’li yıllarda Günaydın, Haftasonu, Bulvar, Tan, Saklambaç ve Kelebek gazeteleri cinsellik ve sansasyonel içerikleriyle izlemiştir. 1990’lı yılardan sonra ise gazeteler tiraj ve reklam için magazin ekleri çıkarmışlardır.

Türkiye’de bugünkü anlamıyla magazin haberciliği 12 Eylül 1980 darbesi sonrasında politik haberlerin yapılamamasıyla başlamıştır. 1990’lı yıllarda görsel medyanın ön plana çıkmasıyla yazılı basında görsel metinlere yer vermiştir ve medyada magazinleşme eğilimleri hakim olmuştur. Haberlerde bilginin eğlence içeriğine bürünmesi (info-tainment) olgusu, bilgi içeriğini azaltmanın ötesinde; enformasyonun kendisinin de manipülatif bir süreçten geçirilerek dezenformasyona dönüştürülmesine yol açabilmektedir.

Türkiye’de, 1980’li yıllarla birlikte medya alanında hızlanan mülkiyet yoğunlaşması, tekelleşme eğilimleri ve ticarileşme medya içeriklerinin magazinleşmesinde birincil derecede rol oynamıştır. Öncesinde magazine dergileri ve ekleri, sonrasında ise görsel medyada yer alan Televole, Paparazzi gibi programlar yaygınlaşmıştır. İzlerkitlenin isteklerindense ticari kaygılarla işletilen medya anlayışı yaygın hale gelmiştir. Magazin haberciliğinde izlerkitlenin hoşuna giden haberlerin yanı sıra, çoğu kez kurmaca haberlere de yer verilmektedir. Magazin medyasının günlük haber havuzlarının konularını kurmacaya dönük renkli haberler oluşturmaktadır. Bu bağlamda, magazin haberciliğinin temel hedeflerinden biri her şeyi kısa tutmak, kimsenin dikkatini dağıtmamak, ama onun yerine varyeteyle, yeniliklerle, hareketlerle durmadan tahrik etmektir. Böylece, hiçbir kavrama, karaktere ve soruna birkaç dakikadan daha fazla dikkat vermenin gerekmediği vurgulanmaktadır.

Magazini kapsayan haber konuları çok çeşitlidir. Sosyete dedikodularından yıldızların yaşamına, farklı mekân tanıtımlarından skandallara, çeşitli yemek tariflerinden yıldız falına, eğlence ve tatil mekânlarından ünlülerin moda anlayışına, cemiyetteki gelişmelerden farklı yaşam biçimlerine değin çeşitli konular magazin başlığı altında ele alınmaktadır.

Magazin haberciliğinde, 5N 1K adı verilen “kim, ne, neden, nerede, ne zaman, nasıl” sorularının yanıtlarına yer verilmesi gerekmektedir. Bununla birlikte, magazin haberciliğinde benimsenen bir diğer anlatım tarzı da öyküleme tekniğidir. Magazin söylemi, kitle kültürünün belirleyici özellikleriyle örtüşmektedir. Kitle toplumu ortamında, varoluşu için en uygun olanakları bulmaktadır. Kitle kültürünü ticarileştirmek, dolayısıyla olabildiğince yaygın kılmak amacıyla kültürel ürünlerin içeriklerini boşaltma çabası ya da seri üretim amacıyla ürünlerin basmakalıp ölçütlere sıkıştırılması gibi yöntemler, benzer nedenlerle magazin söyleminin de yöntemleri olmaktadır.

Magazin haberciliği yıldızlar, ünlüler ve çevresiyle kurulan yakın ilişkiden kaynaklanmaktadır. Çünkü, haber toplama sürecinde gerek yıldızlar ve ünlüler gerekse çevresi magazin gazetecilerine bilgi sağlayan önemli haber kaynaklarını oluşturmaktadır. Magazin haberlerinin oluşturulmasında haber kaynaklarına ilişkin iki türlü işleyiş ortaya çıkmaktadır: (1) Haberin, doğrudan magazin servisleri tarafından toplanarak işlenmesi ve hazır hale getirilmesi, (2) Haber kaynaklarının kendiliğinden magazin servislerine ulaşarak, haber malzemesi hakkındaki gerekli bilgiyi vermesi ve diğer kişiler ile yayın kuruluşlarından vb. yararlanılması.

Türkiye’de magazine medyasında haberin konusu ve kaynağı mankenler, müzisyenler, oyuncular, futbolcular playboylar ön plana çıkmaktadır. Yüksek kültürü temsil eden gerçek sanatçılar ve cemiyet üyeleri daha az magazine konu olmaktadır. Haber kaynağı olarak mekanlar da ve habere konu olan kişinin etrafında çalışanlar da kullanılabilir.

Magazin haberciliğinde haber üretim süreci, “havuz sistemi” adı verilen bir mekanizma ile gerçekleştirilmektedir. Magazin sektörünün yazılı basın boyutuna ilişkin olarak yaygınlık kazanan havuz sisteminin arkaplanında, daha az sayıda fikir işçisini istihdam etme ve böylece kâr maksimizasyonunu arttırma çabası yatmaktadır.

Magazin servisleri genel yayın yönetmeni ya da sorumlu müdür, istihbarat şefi, haber müdürleri, editörler (muhabirler), sayfa sekreterleri ve gece muhabirlerinden oluşmaktadır. İnsanların okudukları gazeteler, bir gün önceden hazırlanmakta ve dolayısıyla gazeteciler gündemi bir gün önceden yaşamaktadır. Bu anlamda, magazinin diğer habercilik türlerine kıyasla gazeteciliğin daha yoğun alanlarından birini oluşturmaktadır. Bu yoğunluk, ünlüler ile cemiyet dünyası ve onların özel hayatlarına ilişkin gelişmelerin yakından takip edilmesi zorunluluğundan kaynaklanmaktadır.

Magazine habercileri, diğer haber alanlarında olduğu gibi gazeteciliğin değerlerine dikkat etmelidir. Etik değerler açısından, özel yaşam alanına girilmemesine özen gösterilmeli, içerik ve üslubun sansasyanolleşmesi sulandırılması ve haberlerin toplamasında etiğe aykırı yöntemlerin kullanılmasına dikkat edilmelidir.

Magazine haberciliğinin bilgi verirken eğlendirmesi gerekir ve diğer haber türlerinden farklı olarak renkli ve sade bir dil kullanılmalıdır. Magazine haberlerinin yazım tekniklerinde şu konulara dikkat edilmelidir:

• Az metinli ve bol görselli düzenleme magazin haberciliğinin özelliklerindendir.
• Haberlerin çoğu sadece hedef kitlenin duygularına seslenmek olmamalı, aynı zamanda düşündürmeli ve bilgilendirmelidir.
• Magazin habercisi sık sık hüküm verebilir, ancak hiçbir zaman avukat gibi davranmamalıdır. Amacı ikna etmek olduğu kadar, aydınlatmak da olmalıdır.
• Haberlerde hiçbir zaman birinci tekil şahıs kullanılmamalı ve haberci kendi fikirlerine de göndermede bulunmamalıdır. Haberinde, sadece kişisel gözlemlerini yansıtmalıdır.
• Haber yazımında sözcük seçimleri önemlidir. Klişeleşmiş ve yoruma kaçan bir dilden kaçınılmalıdır. Ayrıca, ötekileştirici, ayrımcılığa yol açan ve nefret söylemini üreten bir dilden kesinlikle kaçınılmalıdır.
• Magazin haberleri için en uygun haber yazma tekniği normal piramit tekniğidir. Bu bakımdan haber önemsiz bir ayrıntıyla başlar en önemliye doğru gelişir. Haberin girişi de diğer bölümleri gibi canlı ve hareketli, tonu ise samimi olmalıdır. Magazin haberciliği işte bu yönüyle ciddi bir siyaset, ekonomi ya da dış politika haberinden farklılık gösterir. Bununla birlikte, magazin haberciliğinde ters piramit tekniği ve öyküleme tekniği de uygulanabilmektedir.
• Magazin habercisi, gazeteciliğin temel ilke ve kurallarına uymak zorundadır. Kesinlik, açıklık, tarafsızlık, dengelilik, doğruluk, okunabilirlik, sadelik ilkelerine ve zevkli bir üsluba uymak durumundadır. Haberci, kendisini hiçbir zaman olaya katmamalıdır. Ancak, bu şekilde kendi fikirlerini ifade etme fırsatını bulur.
• Zaman öğesi magazin haberlerinde önemli olmakla birlikte, okuyucunun ilgisi üzerinde katkısı olmadığından fazla önemsenmez. Bu yüzden, gazeteci haberini yazarken zaman öğesini olayın akışı içinde düzenler. Cümlelerini, paragraflarını, hayal gücünü kullanarak haberi bir bütün haline getirir.
• Magazin haberi, mutlaka görsel unsurlarla desteklenmelidir.
• Magazin haberinde bilgiyi verirken sıkıcı olmamak, keyifli bir dil kullanmak isterken abartıya kaçmamak da önemlidir. Yani, dengeli bir dil kullanılmalıdır. Amaç, haberi okuyan kişinin kendisini bulabileceği bir tat bırakmaktır.
• Magazin haberlerinde, 5N 1K sorularının yanıtları eksiksiz bir şekilde yer almak zorundadır. Ayrıca, haber metninin spotunda en az 3N 1K’nın yanıtının olmasına dikkat edilmelidir.
• Haber metni yazıldıktan sonra en etkili ve uygun başlık, ara başlıklar ve fotoğraf altı yazıları da oluşturulmalıdır.
• Magazin haberine son şekli haber editörü ya da servis sorumlusu tarafından verilir. Servis sorumlusu haberin kaplayacağı alana, haberde kullanılacak başlıklara ve fotoğraf ile fotoğraf altı yazılarına karar verir. Gerekli gördüğü durumlarda haber başlıklarını, fotoğrafları ve fotoğraf altı yazılarını değiştirir.