Haber Türleri Dersi 2. Ünite Sorularla Öğrenelim

Günümüzde bir haber hangi özellikleri taşımalıdır?

İletişimin en çok karşılaştığımız çıktılarından biri olan dış haber neden önemlidir?

Birçok haber türünden biri de dış haberlerdir ve dış haberler ülke dışından gelen ya da ülke dışına gönderilen diğer deyişle diğer ülkelerde olup bitenlerin öğrenilmesi ve o ülkede olup bitenlerin de dış ülkelere iletilmesi ile ilgili bir habercilik işleyişidir.

Kitle iletişim araçlarında yayımlanan dış haberler, bir anlamda çağdaş dünya tarihinin yazılmasıdır. Bu yolla kamuoyuna, uluslararası ilişkilerin değerlendirilmesinde belirli bir bakış açısı verilebilir. Böylece bireyler ve toplum koşullandırmaya çalışılır. Ancak gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin medyasında dış haberler farklı biçimlerde değerlendirilmektedir. Bu haberlerin kapsamları, sunuluşu ve kapladıkları alan oldukça farklıdır.

Diş habercilikte uluslararası ajansların özellikleri nelerdir?

Haber ajansları, uluslararası iletişim sürecinin en önemli belirleyicilerinden biridir. Bilginin ve haberin üretilmesinde, ülke içinde ve dışındaki toplumların kanaatlerinin şekillenmesinde, olumlu ya da olumsuz gelişmelere ilişkin her tür konunun doğrudan ve en hızlı şekilde uluslararası kamuoyuna sunulmasında birinci derecede rol oynamaktadır.

Uluslararası iletişimin temel direği sayılan haber ajansları, kitle iletişim araçları için hızlı haber akışını sağlayan son derece önemli kuruluşlardır. Çünkü ellerinde bulundurdukları teknolojik olanakların üstünlüğü nedeniyle haber alma, toplama ve yayma işlemlerini, öteki kitle iletişim araçlarına oranla daha hızlı bir biçimde gerçekleştirebilmekte, aynı zamanda aldıkları ve yaydıkları haberleri de ucuza mal edebilmektedirler

Uluslararası haber ajansları, kitle iletişim araçlarının yayımladıkları haberlerin çok büyük bir bölümünün belirleyicisi kurumlardır. Yakın yıllarda, çeşitli iletişim tekniklerinin ortaya çıkışı ve yoğun biçimde kullanılmaya başlayışıyla uluslararası haber ajanslarının etkinliğinin ortadan kalkacağı sanılmıştır. Oysa söz konusu ajansların önemli bir bölümü yeni alanlara yönelerek, yeni hizmet konuları belirleyerek ve yeni teknolojileri kendilerine uyarlayarak, günümüzde de güçlerini ve etkinliklerini sürdürmeyi bilmişlerdir

Hangi haberlerin basılacağını, yayımlanacağını ve hangi haberleri pek çok insanın aklına bile getirmemesi gerektiğini belirleyenler, genellikle haber ajanslarıdır. Bazı özel ve yerel haberlerin dışında, kitle iletişim araçlarının gündemini, haber bölümlerinin günlük çalışma hız, biçim ve yöntemlerini haber ajansları belirlemektedir. Bu özellikleri nedeniyle haber ajanslarını uluslararası düzeyde gündem belirleyici araçlardan biri olarak kabul etmek de mümkündür.

Uluslararası ajanslar nasıl örgütlenir ve bunların denetimini kimler yaparlar?

Dünyanın belli başlı haber ajansları, belirli ülkelerin elinde ve denetimindedir. Bu ajanslar uluslararası şirket olarak tanıtılsalar da kendilerini ana ülke hükümetlerine bağlayan birer mülkiyet ve denetim yapısına sahiptirler. Örgütlenme yapıları ise dünya ölçeğinde faaliyet gösteren ticari şirketlerinkine benzemektedir. Bu ajansların en büyük ölçüde egemen oldukları bölgeler, kendi ülkelerinin bir zamanlar sömürgeleştirdiği yerlerdir.   AP Amerika kıtasında, Latin Amerika ve Uzakdoğu’da, AFP ‘Francophone’ Afrika’da, REUTERS ‘Anglo-Saxon’ Afrika ve İngiliz Uluslar Topluluğu (Commonwealth) ülkelerinde büyük etkinlik kurmuşlardır.

Bir ajansın uluslararası ajans özelliği taşıması için ne gereklidir?

Haber ajansları için  uluslararası  niteliği taşımanın ölçütü, öteki ülkelerde büro açmış olmak ya da muhabir bulundurmak değil, doğrudan kamuoyuna haber ulaştıran kitle iletişim araçları arasında abonelerinin olmasıdır. Bir ajans her yerde yalnızca haber toplamak için değil, haber satmak için bulunduğu zaman uluslararası sayılmalıdır. Uluslararası haber ajansı, etkisi, hizmetlerini satmak için bulunduğu yerlerin sayısıyla orantılı olan ticari bir kuruluştur.

Uluslararası ajanslar neden küreseldir?

Haber ajansları 19. Yüzyıl’ın ilk yarısında, salt haber toplamak, üretmek ve yaymak, dolayısıyla kamuoyunu aydınlatmak gibi işlevlerin yanı sıra bir yönüyle ulusal gereksinimler, ağırlıklı olarak da uluslararası ticaretin gelişmesi sonucu kurulduklarından, küreselleşmenin  gözle görülen ilk kanıtları olmuşlardır. Küreselleşme süreçlerinin bütünleştirici bir parçası olan uluslararası iletişimde küresel bilincin oluşumunda ve bireyin toplumsal yaşam evrenini yeniden yapılandıran düşünsel süreçte merkezi bir rol oynamaktadır.

Uluslararası ajansların geçmişten bugüne  belli başlı olanları hangileridir?

Uluslararası haber üretim ve dağıtım hizmeti, uzun yıllar AP (Associated Press), UPI (United Press International), AFP (Agence France Presse), REUTERS ve TASS’ın önderliğinde yürütülmüştür. Bu hizmet günümüzde, 1970’li yıllarda UPI’ın el değiştirerek küçülmesi, 1992’de de Sovyetler Birliği’nin çöküşüyle TASS’ın (yeni adıyla ITAR-TASS) etkinliğinin azalması sonucu, Amerika Birleşik Devletleri AP), Fransa (AFP) ve İngiltere (REUTERS) kökenli üç ajansın etkin denetimi altındadır (Drost, 1991). Bu ajanslar bir yandan da birçok bağımsız ülke ajansının da bir ölçüde  sözcüsü  durumundadır. Bunların arasında gelişmekte olan ülkeler ile Avrupa Birliği ülkelerinin ajansları da bulunmaktadır. 

Diplomasi haberciliğinden ne anlaşılır?

Uluslararası habercilik ‘diplomasi haberciliği’ adıyla da anılabilmektedir. Diplomasi haberciliği gazetecelik mesleğindeki en zor alanlardan biridir. Diplomasi haberciliği yapacak kişinin birkaç özelliğe sahip olması gerekmektedir. Birincisi bu kişinin çok iyi yabancı dil bilmesi gerekir. İkincisi diplomasi terimlerini çok iyi bilmesi önemlidir.

Uluslararası habercilikte yabancı dilin önemi nasıldır?

Yabancı dil uluslararası habercilikte birinci derecede önemli rol oynar. İyi tercüme etmek, doğru tercüme etmek ve dış politikanın kavramlarının karşılığını iyi bulmak gerekir. Dış politikanın, dışişlerinin kendine has kavramları vardır. Örneğin “persona non grata”, “no man’s land” gibi kavramların birebir tercümesi bazen bulunamaz. Bu sebeple gazetecinin bu tür kavramları iyi bilmesi ve alanına hâkim olması gerekir.

Uluslararası ajanslar gündemi nasıl takip ederler?

Uluslararası bir ajans, siyasetin nereden gelip nereye doğru gittiğini, ulusların tarihsel birikimlerini, çıkarlarını, iç ve dış meselelerini iyi okuması, bilmesi ve aralıksız bir biçimde takip etmesi gerekir. Elbette, kendi ulusal kültürü kadar başka ulusların kültürlerini de doğru gözlemleyip sentezleyebilme, bu kültürlere doğru nüfuz edebilme, güçlü iletişim ve empati kurabilme gibi yetenekler, uluslararası diğer deyişle diplomasi haberciliğinin olmazsa olmazları arasındadır.

Uluslararası ajansların dış bağlantıları nasıldır?

İyi bir uluslararası gazetecinin çok iyi bağlantılara sahip olması gerekliliğidir. Eğer uluslararası habercilik alanıyla ilginecek kişi bu kontakları çok iyi kurmazsa, iyi ilişkiler üzerinden iyi bir çevreye, haber kaynaklarına, diplomatlara ulaşabilme gücüne sahip olmazsa habere ulaşmakta güçlük çeker. Yetersiz bilgi içeren ve hatta bazen yanıltılıp yönlendirildiği bir habercilik ile karşı karşıya kalabilir.

Uluslararası habercilikte neden manipülasyon çok yaygındır?

Uluslararası habercilikte manipülasyon kullanımı da çok yaygındır ve bu sebeple kaynakların güvenilirliğini de iyi araştırmak gerekir. Genellikle her ülkenin Dışişleri Bakanlarının sözcüleri ve Dışişleri Bakanlıklarının internet siteleri aracılığıyla yazılı açıklamaları olur. Buralarda muhakkak akreditasyon uygulamaları yapılır ve genellikle diplomasi muhabirleri bu alanda çalışırlar.

Uluslararası habercilik hangi ajanslar ile başlamıştır?

İlk haber ajansları Havas (1832), Wolf (1849), Reuters (1851) ve Stephanı (1853), kar amacıyla kurulmuş haber ajanslarıdır. Ulusal haber ağırlıklı olarak başladıkları yayınlarının yanı sıra süreç içindeki ekonomik ve toplumsal gelişmeler nedeniyle 20. yüzyıl’da uluslararası haber ajansı sayılmışlardır (Pierre, 1995). Havas’ın mirasçısı sayılan AFP ise günümüzde de Reuters gibi uluslararası kimliğini sürdürmektedir. Ancak uluslararası kimlik taşıyan bu ajanslar, ulusal özelliklerini de korumaktadırlar.   

Birinci ve İkinci Dünya Savaşları önceleri ve yoğunlukla İkinci Dünya Savaşı sonrası ‘ülke sesini duyurmak’ için kurulan haber ajansları, genelde ulusal kimlik taşımaktadır. Bu ajanslar, bir yandan ülke sınırları içindeki kitle iletişim araçlarına yerel, yöresel ve ulusal haber dağıtımı hizmeti verirken, bir yandan da ‘ülkelerinin çıkarlarını gözeten’ bir yayın politikası izlemektedir.

Ulusal haber ajanslarının ilk örneği, İngiltere ve İrlanda medyası için 1868 yılında kurulmuş¸ bulunan ve yalnızca iç haber yayımlayarak hizmetini sürdüren PA (Press Association)’dır. Kuruluşundan bu yana REUTERS ile sıkı bir işbirliği içinde bulunan bu ajans günümüzde, Britanya ulusal ve yerel medyasına genel haberlerin yanı sıra fotoğraf, ekonomi ve spor haberleri ile makale servisi de sunmaktadır. Kooperatif nitelikli PA, devletten destek ve katkı almadan çalışan haber ajanslarının simgesidir.  

Uluslararası habercilik nasıl çalışır?

Uluslararası haber ajansları, yayın hizmeti verecekleri ülkelerde öncelikle o ülkenin ulusal ajansıyla haber değişimini öngören işbirliği anlaşmaları imzalamışlardır. Bu anlaşmalara göre, öteki uluslararası ajansların haberleride söz konusu ülkenin ulusal ajansına, işbirliği sözleşmesini imzalamış uluslararası ajans aracılığıyla aktarılmıştır. Bu haberlerin ülkedeki kitle iletişim araçlarına dağıtımıda yine sözleşme yapılan ulusal kanalıyla gerçekleştirilmiştir.

Uluslararası ajanslar haberlerini nasıl yayarlar?

Uluslararası haber ajansları, günümüzde yazılı basına hizmet vermenin yanı sıra görsel ve işitsel kitle iletişim araçlarına da fotoğraf, ses ve görüntü sağlamaktadırlar. Bu gelişmedeki en büyük etken, 1960’lı yıllardan bu yana yazılı basının hedef kitlesinin, özetle okuyucu sayısının azalması, buna karşılık TV izleyenlerin sayısındaki artıştır.   

Uluslararası ajanslar sadece haberleri mi yayarlar?

Haber değeri ve haber hizmeti açısından söz konusu ajanslar arasında belirgin bir farklılık bulunmadığına dikkat çekerek, global pazarın bu rekabeti uzun süre taşıyamayacağına dikkat çekmektedirler. Bu ajansların en önemli kaynak ve müşterilerinden biri de Eurovision’dur. Televizyon Haberi Değişim Sistemi’ olarak tanımlanan Eurovision’nun kurucusu ise Avrupa Yayın Birimidir. Bu birim Avrupa’nın en önemli yayın kanalarını temsil etmekte, böylece küresel, toptancı televizyon ajansları, uluslararası televizyon yayıncılarına da servis vermektedir.

Dünyanın en ünlü uluslararası ajanslardan Bloomberg kimdir?

New York’lu bir borsa şirketi yöneticisi olan Micheal Bloomberg tarafından 1981 yılında kurulan Bloomberg, daha çok  para yöneticileri ve profesyonel yatırımcılar  için haberler yayınlamaktadır. Bünyesinde 350’si gazeteci olmak üzere 2.300 kişi çalışan bu ajans, dünya üzerindeki 60 bürodan derlediği haberlerle 55.000 bilgisayar terminaline hizmet vermektedir. (Bloomberg dünya üzerinde 300.000 bilgisayar terminaline haber ulaştıran REUTERS’den sonra bu alanda ikinci sıradadır.) Bloomberg Ajansı radyo yayınının yanı sıra ‘Bloomberg Information Television’ ile 24 saat ekonomik ve mali haberler vermekte, ABD ‘de 200 kadar televizyona da alanıyla lilgili haber bültenleri hazırlamaktadır.

İkincil haber ajansları nedir?

Sayılan ajanslara ek olarak, ikincil haber ajansları olarak adlandırılabilecek ajanslar da vardır. Söz konusu ajanslar, 1990 yılında iki Almanya’nın birleşmesinden sonra daha da gelişerek etkisini artıran Alman Ajansı DPA (Deutsche Presse Agentur), İspanya’nın sömürgecilik döneminden miras olarak Latin Amerika’da da etkin bir konumda olan İtalyan ANSA, Asya’nın eski gücünü titirmiş devi Rusya’nın ITAR-TASS, Uzakdoğu’nun etkili güçleri Çin’in XINHUA ve Japon KYODO ajansları, dünyanın belli bölgelerinde haber toplama ve dağıtma işini yapmaktadırlar.

Bu haber ajansları, tüm dünya ülkelerine hizmet vermeselerde kendi ve ulaştıkları ülkelerin nüfusları ve dünyanın önemli bir bölgesindeki güçleri nedeniyle, ikincil konumdaki uluslararası ajans sayılmaktadırlar. Japonya’nın ‘KYODO’ ajansı dışında söz konusu haber ajanslarının tümü, çeşitli yöntem ve ölçütlerle devletlerinden destek görerek yardım almaktadır.  

Uluslararası üç büyük haber ajansının kârlarının çok düşük olması yüzünden, ikincil ajansların, ötekilerin yerini almak ya da onlarla dünya ölçeğinde rekabet etmek gibi amaçları zaten yoktur. Bu ikincil ajansların abone bedelleri, 3 büyük ajansınkilere oranla düşüktür. Bu ajanslara abonelikte,  İki-üç büyük ajansın yanı sıra başka bir seçenek olarak  ve nispeten ucuz bir kaynaktan daha haber sağlama düşüncesi ön planda tutulmaktadır.   

Uluslararası haberler her zaman dengelimidir?

Habercilikte tekelciliğin ve dünyada dengesiz haber akımının ne olduğu 1930’lara kadar kimse tarafından farkedilmemiştir. Gelişmiş ülkelerin, daha sonra  tekelci  olarak nitelenecek büyük ve güçlü haber ajansları, çoğunluğunu bağlantısızların oluşturduğu az gelişmiş ya da gelişmişte olan ülkelere, gelişmiş ülkelerin ekonomi, kültür, sanayi hatta folklor konularındaki etkilerini haber biçiminde  taşımışlar, oralardan da, kendilerine uygun haberleri seçip öteki tarafa aktarmışlardır.

Bu iletişim egemenliği, gelişmekte olan ülkelerin kendi yapılarındaki başarılarını bir başkasına aktarmak şöyle dursun, onların yalnızca eksiklerini ve kusurlarını yansıtmıştır.  Etkileme ve etkileneni egemen özendirme ise dilden, örf ve adetlerden günlük davranışlara kadar yayılabilmiştir. Bu uygulama, bir ölçüde yeni bir bağımlılık türü olarak uluslararası sorun özelliğini almıştır.

Uluslararası habercilikte dengesizliğin boyutları nelerdir?

Uluslararası iletişimin en büyük özelliği  dengesizliktir. Bu dengesizlik ekonmik sorunlar, haber ve üretim yayınımındaki eksiklikler, teknoloji ve altyapı eksikliği ve haber almakta ve yaymakta karşılaşılan çeşitli engellerdir.

Uluslararası habercilikte karşılaşılan başlıca ekonomik sorunlar nelerdir?

Ekonomik Sorunlar olarak gelişmiş ülke hükümetleri, iletişim yoğunluğunun yeni iş alanları açılmasının, dolayısıyla kalkınmanın itici gücü olduğunun bilinciyle, yurttaşlarını daha çok özel ya da kitlesel iletişim araçları kullanmaya özendirmektedirler.  

Uluslarası habercilikteUluslarası habercilikte haber üretimde ve yayımında hangi eksikler ile karşılaşılır?

Haber üretim ve yayımında eksikler olarak yeni kurulan geri kalmış ya da gelişmekte olan ülkeler, araç ve gereçleri alanında gelişmiş ülkelere bağımlı bulunduklarından, bir yandan da söz konusu araç ve gereçlere sahip olamadıklarından ötürü seslerini duyuramamaktadırlar. Bu yüzden, gelişmiş ülkelerden üçüncü ülkelere haber ve bilgi akışı son derece yoğun olmasına rağmen, tersine akış hem sayıca az hem de konu olarak sınırlı kalmaktadır.

Uluslararası habercilikte altyapının eksikliğinin nedenleri nedir?

Teknoloji ve Altyapı Yetersizliği olarak bilgi çağının ve iletişim toplumunun temel özelliği, bireylerle ilgili etkinliklerde, düşünsel üretimin öteki üretim biçimlerinin önüne geçmesi; böylece düşünsel ürünlerin bir noktadan başka bir noktaya iletilmesinin kolaylaşması, hızlanması, ucuzlaması ve yaygınlaşmasıdır.  Uydu yayınları, bireye bilmediği, tanımadığı yeni dünyaların kapısını kolayca açmaktadır. Gelişmiş ülkeler, iletişimde ileri teknoloji kullanmakta, geniş altyapı olanaklarından yararlanmakta, güçlü ve yoğun yayınlarıyla dünyanın en uzak yörelerine bile kolayca ulaşmaktadırlar. Böylece haberleri, dünyanın çeşitli bölgelerinden anında duyurarak, coğrafyayla ilgili zorlukların aşılmasında çok büyük rol oynamaktadırlar.   Oysa özellikle coğrafyası geniş, yazılı basının dağıtımının zor olduğu birçok Afrika ve Asya ülkesinde, iletişimde büyük kolaylıklar sağlayan transistörlü radyo alıcılarının ve verici cihazlarının üretimi bile, ulaşılması güç bir amaç olarak düşünülmektedir. Söz konusu ülkeler grubunun çoğunda, devletin sesi durumunda bir ya da bir kaç gazete ile tümüyle devlete ait ya da onun denetiminde bir haber ajansı, bir iki de radyo ve televizyon istasyonu bulunmaktadır.

Bazı uluslararası ajanslar haber yaymakta ve almakta hangi zorluklar ile karşılaşırlar?

Genellikle haber alama ve yayamda karşılaşılan engellemeler az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, kurumsallaşmış devlet organları ve sağlam bir bürokratik yapı genelde bulunmadığı gibi kitle iletişiminin önemi de yeterince anlaşılmamıştır. Bu yüzden yönetici kesim ve bürokratlar, ülkeye gelecek yabancı gazetecilere, akreditasyon, oturma izni verme, haber toplama ve bağlı bulundukları kurumlara iletmelerini sağlama konularında bürokratik zorluklar çıkarmaktadırlar.  Bu alanda karşılaşılan en büyük sorunda ülkeye gelen gazetecilerin yönetici kesimi rahatsız etmesi sanki birer casuslarmış gibi müdahaleye maruz kalmalarıdır. Bunlara dayanarak, bir yabancı gazetecinin, gizli haberler elde etmek için her türlü ahlak dışı girişimlerde bulunabileceği, çünkü onursuz bir kişi olduğu  yolunda yorumlar yapılmakta, önlemler alınmaktadır.

Bu engelleri aşmanın yollarından biri, muhabiri, söz konusu ülkenin vatandaşları arasından bulmaktır. Söz konusu ülkenin ulusal ajansına abone olarak, haberlerin izlenmesi yöntemi ise bu ajansların genelde hükümetin denetimi altında olmaları yüzünden, yanlı haberlerle karşılaştırılması, önemli sayılabilecek bazı olayların gizlenmesi olasılığını gündeme getirmektedir.