Haber Türleri Dersi 1. Ünite Özet

Polis-Adliye Haberciliği Nedir?

Polis-adliye haberleri cinayet, yüz kızartıcı suçlar, trafik, ev ve iş kazaları, felaketler, intihar vakaları, adli süreçlerle ilgili tüm konular gibi çok farklı alt dallardaki haberleri kapsayan bir haber türüdür. Cinayet ve yüz kızartıcı suçlarla ilgili haberler çoğu zaman tekil olaylardan oluşsa da toplumun geniş kesimleri tarafından ilgiyle okunmaktadır.

Kaza ve felaket haberleri de en sık karşılaşılan polisadliye haberleri arasında gösterilebilir. Bu tip konuların haberleştirilerek medyada yer almasının diğer insanların bu tip kaza ve felaketlere karşı kendilerini korumaları için bir farkındalık oluşturabilir. Ayrıca ilgili yetkililer kaza veya felaketin yaşandığı bölgede gerekli iyileştirmelerin ve yardımların yapılması konusunda medyada sunulan bilgilerden faydalanabilir. Bu haberlerde haber diline ve etik kurallara dikkat edildiği, olaya ilişkin yaralı ve ölü sayısı ve olaydan etkilenenlerin isimlerinin farklı kaynaklardan doğrulandığı sürece bu haberlerin toplumsal faydasından söz etmek mümkündür.

Polis-adliye haberciliğinin Türk basınındaki bir başka adı da “3. sayfa haberleri”dir. Bunun sebebi bir gelenek olarak bu tür haberlerin gazetelerin 3. sayfalarında yer almasından kaynaklanmaktadır. Polis-adliye haberciliğini daha iyi anlayabilmek için hukuki düzendeki süreçleri hesaba katarak ve gazetecilik pratiklerini de göz önünde bulundurarak polis-adliye haberlerini 2 aşama üzerinden incelemek faydalı olacaktır. Bu aşamalar “polis aşaması” ve “adliye aşaması”dır.

Polis Aşaması ve Adliye Aşaması

Bir suçun işlenmesini takiben suça ilişkinin delillerin toplanması, suçlunun yakalanması, ifadesinin alınması ve mahkemece cezalandırılması ya da suçsuz bulunması polis-adliye haberciliğinin ilgi alanlarına girmektedir. Burada kabaca sıralanan bu akışın aslında son derece detaylı adımlardan oluştuğunu ve farklı devlet kurumları ve görevlilerince bu adımların atıldığını bilmek gerekmektedir.

Polis devletin kolluk gücüdür. Polisin temel görevi kent sınırları içinde asayişi sağlamaktır. Benzer görevi kent sınırları dışında jandarma güçleri gerçekleştirmektedir. Polis veya jandarma adli bir vakayla ilgili şikayetçileri ve mağdurları dinler ve failleri bulmaya çalışır. Bu süreçte polis ve jandarmanın savcılığa sunması için suça veya şikayete ilişkin delillerin gösterildiği bir fezlekenin hazırlanması gerekmektedir. Polis veya jandarma bu fezlekeyi Cumhuriyet Savcısına iletir. Habercilik açısından bu noktada polis aşaması sona erer ve adliye aşaması başlar. Savcılık önüne gelen fezlekeyle ilgili konuda soruşturma sonunda iddianame hazırlayabilir. Eğer yeterli düzeyde şüphe bulunmadığına karar verilirse iddianame hazırlanmaz ve kovuşturmaya yer olmadığına dair karar alınır. Eğer savcılık konuyla ilgili iddianame hazırlarsa, bu durumda iddianamenin mahkemece kabulüyle başlayan ve hükmün kesinleşmesine kadar devam eden ceza yargılaması sürecine “kovuşturma” denir.

Her iki sürece bakıldığında “gözaltı”, “tutuklama”, “tutuklama kararı”, “ifade alma”, “sorgu”, “soruşturma” ve “kovuşturma” gibi bazı teknik kavramların polis-adliye haberlerinde bazen karıştırıldığı veya yanlış kullanıldığı gözlemlenmektedir. “Güvenlik güçleri, suça karıştığından şüphelenilen kişileri “gözaltına” alır. Savcı, “tutuklama” istemiyle sulh ceza hakimliğine sevk eder. “Tutuklama kararı” hakim tarafından alınır. Hakim kararı olmadan yakalama ancak suçüstü halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde yapılabilir”. Şüphelinin kolluk görevlileri veya cumhuriyet savcısınca soruşturmaya konu olan suçla ilgili dinlenmesi “ifade alma”dır. Eğer şüpheli veya sanığın dinlenmesi hakim veya mahkeme tarafından yapılıyorsa, o zaman bu dinlemeye “sorgu” denilmektedir.

Polis-Adliye Haberciliği İçin Haber Kaynakları

Polis Haberciliği İçin Haber Kaynakları

• Sıcak habere erişilebilecek mekanlar: Adalet sarayları, Adlı Tıp Kurumu, hastaneler -özellikle acil servileri-, emniyet müdürlükleri, karakollar ve itfaiyeler.
• Polis telsizi: Muhabirler sıcak gelişmeleri takip etmek için polis telsizinden faydalanırlar.
• Sosyal medya: Toplumsal hayata dair birçok gelişme gerçekleştiği andan itibaren sosyal medyada karşılık bulabilmektedir. Özellikle ünlülerin ve kamuoyu üzerinde etkisi olan kişilerin sosyal medya hesaplarından yaptıkları paylaşımlar kimi zaman polis haberciliğine ilişkin bir konuda olabilir.
• Diğer gazetecilerin vereceği bilgiler: Gazeteciler meslektaşlarıyla yarış içinde olsa dahi bazı durumlarda paslaşırlar.
• Vatandaşların ihbarı: Özellikle son dönemde WhatsApp ihbar hattı gibi sıradan teknolojik imkanlar sayesinde vatandaşların çektikleri fotoğraflar ve videoların muhabirlere gönderilmesi kolaylaşmıştır.
• İstatistikler: Polis haberciliğinde sürekli sıcak haber peşinde koşmak yerine bazen çeşitli istatistiki verilerden yola çıkarak da haber hazırlanabilir.

Adliye Haberciliği İçin Haber Kaynakları

• Savcılıklar, mahkeme salonları, duruşma salonlarının kapısındaki listeler, mahkeme kalemlerine gelen dosyalar.
• Adliyelerde bulunan medya iletişim büroları.
• Polis haberciliğinde bahsedilen sosyal medya ve diğer gazetecilerle yardımlaşma adliye haberciliği için de geçerlidir.
• Adliye binalarının önü: Mahkeme salonlarında fotoğraf çekimi yasak olduğundan duruşması olan kişilerin fotoğrafları ve görüşleri adliye önlerinde alınabilir.
• Avukatlar ve hukukçu akademisyenler
• Yargı kurumlarının web siteleri
• Arşivler ve eski hükümler
• Sivil toplum kuruluşları

Polis-Adliye Muhabiri Olmak

Medyada önemli konuma gelmiş gazetecilerin büyük bir çoğunluğu mesleğe polis-adliye muhabiri olarak başlamıştır. Mesleğin özüne ilişkin oldukça öğretici tecrübeleri içinde barındıran polis-adliye haberciliği gazeteciliğin en zorlu alanlarından biridir. Bu alanda kariyerine başlayan genç bir gazeteci hem ülkedeki hukuk sistemine dair fikir sahibi olma imkanı bulur hem de toplumun çok farklı kesimlerinden insanların yaşamlarına bire bir şahit olma fırsatı yakalar. Bu bir gazetecinin gelecekteki kariyeri adına paha biçilmez bir öğrenme sürecidir.

Polis-adliye muhabirleri görevleri gereği son derece tehlikeli ortamlarda bulunabilirler. Hatta bu habercilik türü savaş muhabirliğinden sonra hayati tehlikenin en yüksek düzeyde olduğu gazetecilik türü olarak görülebilir.

Muhabirlerin zorlu ortamlarda çalışma kabiliyetine sahip olması önemlidir fakat bu tek başına bu mesleği icra etmek için yeterli değildir. İyi bir polis-adliye muhabiri genel habercilik kurallarına ilişkin bilgisinin haricinde temel hukuk bilgisine de sahip olmalıdır. Özellikle haberde yer verilecek olan hukuki kavramların doğru bir şekilde kullanılması önemlidir. “Polis Adliye muhabirleri adli süreçlerle ilgili olayları yakından izledikleri için bu alanda uygulanmakta olan yasal prosedürü öğrenmeli, gerekli terminolojiden haberdar olmalıdır. Dava dosyalarının incelenmesi önemlidir. Dava süreçlerinin nasıl şekillendiği bilinmelidir.”. Polis-adliye muhabirliği teknik bilgiler isteyen bir gazetecilik türüdür. Bu nedenle yapılan hatalar ve ihlaller kasten olmasa dahi ciddi sonuçlar doğurabilir. Bu ihlallerin sebebi gazetecilerin konuyla ilgili yeterli düzeyde eğitimden geçmemesi ve mesleki tecrübelerinin eksikliğinden ileri gelmektedir.

Polis-adliye muhabirleri çalıştıkları haber konularıyla ilgili kişilerle profesyonel bir ilişki ağı kurmak zorundadır. Bunu yaparken kişilerle mesafesini doğru belirlemeli, hiçbir zaman mesleğine zarar verecek ölçüde samimiyet kurmamalıdır. Bunların haricinde iyi bir polis-adliye muhabirinin sistematik olarak hazırlanmış bir kişisel arşivi olması ve haber kaynaklarıyla her zaman iletişime geçebilmesi için ilgili kişilerin iletişim bilgilerini içeren dijital bir rehbere sahip olması ve bunu zaman zaman yedeklemesi gerekmektedir.

Fikri Takip

Fikri takip bir gazetecinin yazdığı haberin yayımlanmasının ardından haber konusuna ilişkin yeni gelişmeleri izlemesi, gerekirse bu konuda yeniden haber yapması ve yazdığı haberin sonuçlarını gözlemlemesi olarak tanımlanabilir. Toplumsal sorumluluğu olan gazetecinin hedefi yayımladığı haberin toplumsal bir faydasının olmasıdır. Bu bakış açısıyla değerlendirildiğinde toplumsal bir soruna değinen bir haber metni gündeme getirdiği toplumsal sorunla bir değişime kıvılcım olabilir. Gazetecinin bir görevi de yazdığı haberin ne şekilde ses getirdiğini gözlemlemek ve konuya toplumsal ilgi devam ettiği sürece konuyu takip etmektir.

Polis-Adliye Haberi Yazarken Dikkat Edilecek Noktalar

Haber Yazma Tekniği

Duruşmaların tarihleri önceden bilinse de polis-adliye haberlerinin konularını genelde ani gelişen olaylar oluşturur. Konuların bu yönde olduğu düşünüldüğünde haber yazım tekniği olarak ters piramit tekniğinin seçilmesi en uygun tercih olacaktır. Kimi durumlarda mağdurlarla veya eski hükümlülerle özel görüşmeler yapılabilir. Haberin geneli bu kişilere ve onların hayat hikayelerine odaklanırsa renkli yazım tekniği de dediğimiz düz piramit tekniği tercih edilir ve öyküleyici giriş tekniğiyle habere başlanabilir. Muhabirler haberleri için bilgi toplarken 5N1K kuralına mümkün olduğunca uymalıdırlar. Çok ani gelişmelerde tüm soruların cevapları henüz ulaşılabilir değildir fakat bir duruşma haberi hazırlanıyorsa bu kişinin neden yargılandığı ve olayın arka planında neler yaşandığının 5N1K kuralı çerçevesinde açıklanması gerekmektedir.

Etik İlkeler

Polis-adliye haberlerinde karşımıza çıkan kavramların doğru bir şekilde kullanılmaması haberde adı geçen kişileri zor durumda bırakabilir. Ayrıca, bu kavramların topluma yanlış bilgi sunması çeşitli problemler ortaya çıkaracaktır. Örneğin, özensiz yazılan haber metinlerinde “şüpheli”, “sanık” ve “hükümlü” kavramları birbirine karıştırılmaktadır. Suç işlediği şüphesiyle cumhuriyet savcılığı ve onun emrindeki kolluk güçleri tarafından soruşturulan kişiye “şüpheli”, hakkında iddianame düzenlenip yargılanan kişiye sanık, yargılama sonrası mahkemece ceza verilmiş kişiye ise “hükümlü” denir.

Polis-adliye haberlerinin etik boyutuna ilişkin en önemli konulardan bir diğeri de “suçsuzluk karinesi”dir. Bu evrensel bir hukuk kuralıdır. Kısaca açıklamak gerekirse, suçsuzluk karinesi bir kişiyle ilgili mahkeme kararı ortaya konmadıkça o kişinin suçlu ilan edilemeyeceğidir. Bu kural basın meslek ilkelerinde de açıkça belirtilmiştir. Soruşturma ve kovuşturmanın devam ettiği durumlarda haber metninde şüpheliler hakkında kesin hüküm verilmiş ifadeler kullanılmamalıdır. Bunun yerine “iddiaya göre...”, “alınan bilgilere göre...”, “... iddiasıyla gözaltına alındı” gibi ifadeler tercih edilmelidir.

Etik boyut üzerinde durulması gereken bir diğer nokta da intihar konulu haberlerdir. İntihar haberleri farklı ve hassas bir yaklaşımla ele alınmalıdır. Bu konuda basının duruşu genelde intihar haberlerini görmezden gelme üzerine olmalıdır. Kamusal bir faydası görünmediği sürece ya da ünlü birisiyle ilgili olmadığı ya da başka bir suçla ilişkilendirilmediği sürece intihar olayları haberleştirilmez. İntihar konusu bir haberde yer alsa dahi kesinlikle intiharın nasıl gerçekleştiğine dair detaylar verilmemelidir.

Polis-adliye haberciliğinde nelerin yazılabileceğinin yanında nelerin video ve fotoğraflar yoluyla gösterilebileceğine ilişkin etik tartışmalar da mevcuttur. Medyada şiddet gösteriminin gerçek hayattaki şiddeti körüklediğine dair görüşler genelde sinema ve dizi filmler gibi kurgusal şiddet içeren örnekler üzerine odaklanmaktadır. Haber metinlerindeki ve görsellerindeki şiddet bu anlamda geri planda kalan bir tartışmadır.