Haber Toplama Teknikleri Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim

Basın neden dördüncü kuvvet olarak anılmaktadır?

Basının tartışma ortamı yaratma ve kamuoyu oluşturma işlevi ise yeni fikirlerin, sorunlu ve tartışmalı konuların gündeme getirilerek toplumsal bir oydaşıma/mutabakat sağlanması, sorunlara çözüm getirilmesi için ortam yaratılmasını içermektedir. Basının diğer bir işlevi ise denetlemedir. Temsili demokraside devletin gücü yasama, yürütme ve yargı şeklinde birbirinden bağımsız olarak belli bir dengede dağıtılmıştır. Bu güçler arasında oluşabilecek dengesizlikleri göstermek, halkı bilgilendirmek, gerektiğinde uyarmak ve bu güçleri yaptığı yayınlar ile halk adına denetlemek özgür basının görevidir. Basının dördüncü güç olması, bireysel özgürlüklerin sağlanması ve çoğulcu demokrasinin gelişmesi için en iyi yönetimin yurttaşa karşı sorumlu ve yurttaş tarafından denetlenebilecek liberal sistemin merkezindeki temsili demokrasiden kaynaklanmaktadır. Demokratik sistem içinde gerçekleştirilen periyodik seçimler halkın yönetime katılmasını, kendini ifade etmesini mümkün kılmaktadır. Seçimden seçime halkın karşısına çıkan iktidarların seçim sonrası icraatları ancak dördüncü kuvvet basın ile denetlenebilir. Halk, iktidarın faaliyetlerini, yasa yapıcı meclisin çalışmalarını, yargının adil çalışma düzenini ancak basın yoluyla izler ve öğrenir. Basın, halk/kamu adına aldığı bu sorumluğu yasama, yürütme ve yargının faaliyetlerini eleştirerek, gerektiğinde destekleyerek ama mutlaka kamusal çıkar gözeterek yapmak durumundadır.

Haber nedir?

İnsanların bilme isteğiyle ilişkili olarak haber, yeni olan her şey, dün bilmediğimiz olaylar, okurların bilmek istedikleri her olay, ilginç olan her durum vb. Gibi birçok şekilde tanımlanabilir. Haber tanımlarındaki ortak noktalardan birisi habere konu olan durumun ifade edilmesidir. Yapılan ilk haber tanımlarında haberin yeniliği, ilginçliği, önemliliği vurgulanırken, son iki yüzyıl içinde haberin hem siyasal hem de toplumsal düzeyde maddi değer haline gelmesi haber tanımlarını da değiştirmeye başlamıştır. Son dönemlerdeki haber tanımlarında ise haberin söylemi, söylemi oluşturan etkenler, kurgusal olup olmadığı ifade edilmektedir.

Güvenilir olmayan haber nelere sebep olur?

güvenilir olmayan haber tiraj kaybı, reklam ve ilanlarda azalma anlamına gelmektedir. Ayrıca tiraj kaybı ekonomik anlamda sürdürülebilir olmayı azalttığından, basın kuruluşunun serbest olarak haber yapma ve yayınlama niteliğini de azaltmakta uzun vadede devletten veya ekonomik güç haline gelen başka kurumlardan destek almaya yöneltmektedir. Böyle bir durumda kamusal sorumluluğunu yerine getiremeyen medyaya güven duyulmamaktadır. Güven tazelemek ve mesleğin hak ettiği itibarı sağlamak isteyen gazetecilerin dürüst çabaları bir yana kamunun özgür haber alma hakkını kısıtlanmaması ve dolayısıyla çoğulcu demokrasi ortamının yaratılması için maddi değer halin gelen haberlerin toplumun her kesimi için adil olarak toplanması ve sunulması gerekmektedir.

Medyadaki mesleki düzenlemeler nelerdir?

Medyada basın yasaları, basın meslek ilkeleri, etik kurallar, gazetecilik haklarına ve yükümlülüklerine ilişkin birçok mesleki düzenleme vardır. Bu düzenlemelerin çoğu temelde kamu yararı, basının tarafsızlığı ve dürüstlüğü ile basının kişilik hakları ve özel yaşama saygı bağlamında gerçekleşmektedir. Ahlak kavramı göreceli olmakla beraber etik kurallar da kültürden kültüre değişebilmektedir. Bazı toplumlarda insan hakları konusu öncelikliyken bazılarında, toplumsal kültürel değerler öncelikli hale gelebilmektedir ve bu durum mesleki uygulamaları etkileyebilmektedir. Ancak gazetecilik etik kurallarıyla ilgili kurallar genel anlamda evrensel niteliktedir.

Haber üretimindeki eylemler dizisi nasıldır?

Haber izlemek, seçmek, araştırmak, düzeltmek (ayıklamak) yazmak (biçimlendirmek, kurgulamak) ve de yayımlamak haber üretiminde bir eylem dizisidir ve haberci her eyleme kişiliğini koymaktadır. Haberci gerçekleştirdiği her eyleme kişiliğini koyar ve kişilik ailenin, yakın çevrenin, eğitimin, iş ortamının, yaşanılan yörenin, manevi değerlerin vb. birçok etkenin etkileriyle oluştuğu için haber üretiminin herhangi bir aşamasında bulunan kişi o habere kişiliğinin aksettirebilmektedir.

Gazetecinin mesleğinin uygularken aldığı kararları etkileyen etmenler nelerdir?

? İdeolojik Durum ? Kuşak Aidiyeti ? Cinsiyet

5N- 1K kuralı nedir?

Habercilik uygulamaları bakımından tartışılan temel sorunlardan bir tanesi de tarafsızlık konusudur. Bazen haberlerin tarafsız olup olmadığı tartışılsa da haberlerin nesnellik adına bazı nitelikleri taşıması beklenir. Bu özelliklerden nitelik kuralı habercinin haberinde kaynak göstermesini ve haber öğelerine (5N-1K) tam ve açık bir şekilde yer vermesidir. Haber yazarken 5N-1K (Ne, nerede, ne zaman, nasıl, neden ve kim) soruları yanıtlanmadığı takdirde haberde bilgi eksikliği oluşur.

Binlerce olay arasından hangisinin seçilip nasıl haber yapılacağını ne belirler?

Binlerce olay arasından hangisinin seçilip nasıl haber yapılacağını mevcut iktidar ilişkilerinin yapısı belirler. Medyanın yaptığı toplumsal alandaki eşitsiz ilişkileri, yine bu eşitsizliğin içindeki seçkin (güçlü) durumda olanların durum tanımları ile yeniden üretmektir. Böylece toplumsal alanda gerçekleşen bir eylemi medya, haber kaynağına olan bağımlılığı nedeniyle ister istemez bu kaynakların tanımladığı biçimde sunacaktır.

Denge kuralı nedir? A

Haberde nesnelliğin sağlanması için uyulması beklenen kurallardan bir diğeri de denge kuralıdır. Haberciler ihtilaflı konularda bütün tarafların görüşlerine yer vermelidir. Özellikle iddia ve suçlamaların bulunduğu haberlerde karşı tarafın görüşüne/savunmasına yer verilmelidir. Bununla birlikte konuların ardalan bilgilerinin de haber içinde mutlaka yer alması gerekir. Konuları bağlamından kopararak okur izler kitleye sunmak doğru değildir. Denge kuralında dikkat edilmesi gereken bir durum ise eşit alan/eşit zaman uygulamasıdır. Birbirine karşıt görüşlerin sunulduğu haberde eğer basılı bir iletişim aracı söz konusuysa her iki tarafa da eşit alan, televizyon veya radyo söz konusu ise eşit zaman ayırmak gerekmektedir.

Çocuklarla ilgili suçlarda ve cinsel saldırılarda gazetecilik etik kuralı nedir?

Çocuklarla ilgili suçlarda ve cinsel saldırılarda sanık, tanık ya da mağdur (maktul) olsun, 18 yaşından küçüklerin açık isimleri ve fotoğrafları yayınlanmamalıdır. Habere konu olan çocuğun kişiliğini ve davranışlarını etkileyebilecek durumlarda, gazeteci, bir aile büyüğünün veya çocuktan sorumlu bir başkasının izni olmaksızın çocukla röportaj yapmamalı veya görüntüsünü almaya çalışmamalıdır. Cinsel saldırı mağdurlarının fotoğrafları, görüntüleri veya kimlikleri, açık kamu yararı olmadıkça yayınlanmamalıdır. Özellikle çocuklarla ilgili haberlerde çocukların kimliklerinin deşifre edilmemesi ve özellikle de aile üyeleri ve yakın akraba isimleri verilmemelidir. Kamu yararı düşünülerek hazırlanan tüm haberlerde insan olmaktan kaynaklanan doğal hakların korunmasındaki etik ilke ortaya çıkabilecek zararın sınırlandırılmasıdır.

Genel kamu inancı haberlerin çoğu kez nasıl izler?

Genel kamu inancı haberlerin çoğu kez çıkar amaçlı olarak izler kitlenin içgüdüleri tatmin etmek üzere çarpıttırıldığı şeklindeyken diğer bir teoride gerçek tehdidin serbest bilgi akışının medyaya reklam verenleri memnun etme gereğinden kaynaklandığı belirtilmektedir.Başka bir anlatımla reklam verenler geçmişten günümüze kendi ürünlerinin imajını korumak amacıyla haberleri susturmaya, engellemeye çalışmaktadırlar. Bazı reklamlar ile gazetelerde yer alan haberler arasında bir bağlantı olduğunu açıkça ifade edilmektedir.

Medyada Yoğunlaşma/Tekelleşme kendini nasıl gösterir?

Medyanın toplum üzerindeki etkisinden dolayı öncelikle medyanın ticari niteliğini kendi lehine kullanmak isteyen büyük sermaye sahipleri medyaya hâkim olmaya çalışmaktadırlar. Sermaye sahipleri dışında toplumda güç kazanmak isteyen her türlü grup, siyasal partiler ve iktidar medya üzerinde egemenlik kurmak üzere medyada yoğunlaşma çabaları içine girmektedirler. Bu hâkimiyet medyada tekelleşme/yoğunlaşma olarak görülmektedir.

Tabloidleşme nedir?

Tabloidleşme reklâm verenlerin geniş izleyici kitlelerine ulaşmak için yaptıkları baskının etkisiyle medyanın ticarileşmesinin bir sonucu olarak doğmuştur. Günümüzden bir asır evvel gazetelerin geniş kitlelere yayılmak amacıyla sayfalarında spor, eğlence ve toplumdaki duyguları dalgalandırıcı (sansasyonel) haberleri geniş resimlerle verme eğiliminin etkisiyle başlamış, bu süreç göze hitap eden bütün haberleri ve bilgileri revaçta yapmaya başlamıştır. Tabloid terimi medya sektöründe aslında bir farmasötik (eczacılık) ticari marka olarak geliştirilen kapsül ve tabletlerden esinlenerek kullanılan (bu tip ilaçların boyutları ve çok çabuk yutulup etkisini hemen göstermesinden dolayı) bu terim medya sektöründe kabul görmüştür. Aslında tabloidleşme (magazinleşme) bu günkü anlamıyla, halkın demokratik yaşamda bilgi eksiğini gideren ciddi haberlerin önemini kaybedip yerine eğlence içerikli, skandal haberlerin sayısının basında artmasıdır.

Türkiye’de ise seksenli yıllardan itibaren haberlerde tabloidleşme ve magazinleşme olgusu giderek artmıştır. Bu durumun temel nedenlerin başında ne gelir?

Türkiye’de ise seksenli yıllardan itibaren haberlerde tabloidleşme ve magazinleşme olgusu giderek artmıştır. Bu durumun temel nedenlerinden birisi Türkiye’nin siyasal ve ekonomik alanda neo-liberal politikaları uygulamaya koyması gelmektedir. Bu uygulamalar sonrasında ekonomik ve sosyal uygulamalar piyasa merkezli hale gelmiştir. Türkiye’de televizyon ve radyo konusunda özel teşebbüsün yayıncılık faaliyetlerine başlamasıyla hem televizyon hem de radyo kanallarında artış olmuştur. Bu artış ile ilgili en büyük hayal kırıklığı ise kanalların sayısıyla beraber medyada çok sesliliğin hakim olacağı beklentisinin tam tersi bir durumun gerçekleşmesidir. Medyanın artan televizyona kanallarıyla beraber daha da görselleşmesi, yayıncılığın hız kazanması ile beraber televizyonun ve radyonun anındalık özelliği gazeteleri televizyon karşısında güçsüz hale getirmiştir. Ayrıca 1980 öncesinde görülen sert ideolojik bölünmenin azalması ve sol düşüncenin giderek kan kaybetmesi,ğlence odaklı yayıncılığın izleyiciden büyük ilgi görmesi yazılı basını televizyon kanallarıyla rekabet edebilmek için eğlence ve sansasyonel haberciliğe yöneltmiştir.

Devletin iletişim alanınadaki sorumluluk ve faaliyetleri nelerdir?

? İletişim alanını belirleyen genel normatif (yasal çerçeveyi çizmek, hak ve sorumlulukları belirlemek) düzenlemeyi yapmak, ? İletişim alanında kamusal hizmetlerin gerektirdiği kaynakları bulmak ve kullanımları düzenlemek, ? Ülke içinde kitle iletişim kuruluşlarına sahip olma ve bunlar yoluyla faaliyette bulunmanın genel koşullarını saptamak, ? Kitle iletişim araçlarının etkinlikte bulunması için gerekli teknik altyapılar ve ayrıcalıklar ile ilgili düzenlememeleri gerçekleştirmek, örneğin telekomünikasyon olanaklarını hazırlamak, yayın yapılacak frekansları sağlamak ve dağıtmak, ? Toplumda yer alan kurumsal iletişim kanallarının denetimini sağlamak, bir kamu hizmeti olarak iletişim olanaklarından toplum üyelerinin yararlanma koşullarını gözetmek, iletişim kanallarının belirlenen yasal çerçeve ve amaçlar dışında kötüye kullanımının önüne geçmek.

Medya örgütleri dışından gelen etkiler arasında yer alan devletin iletişim alanına nasıl müdahale edebileceğini açıklayınız?

Devletin kitle iletişim sistemi üzerindeki etkileri sadece yayıncılık yasalarının belirlemesi ya da yayıncılık faaliyetleri ile gerçekleşmez. Devletin kendi içindeki kurumları da var olan kitle iletişim sistemine bir yasaklama olmaksızın dolaylı ya da doğrudan etkide bulunabilirler. Güvenlik, eğitim, halk sağlığı, uluslararası sorunlar vb. gibi konularda medya kuruluşları ya da gazeteciler devlet kurumlarından gelen üstü örtük baskılara karşı bir oto sansür geliştirmek zorunda kalabilirler.

İnsanların bilme isteğiyle ilişkili olarak haber nasıl tanımlanabilir?

İnsanların bilme isteğiyle ilişkili olarak haber, “yeni olan her şey”, “dün bilmediğimiz olaylar”, “okurların bilmek istedikleri her olay”, “ilginç olan her durum” vb. gibi birçok şekilde tanımlanabilir.

Haber içeriklerine etki eden etik unsurlar nelerdir?

Haber içeriklerine etki eden etik unsurlar; güvenilir olma, haberi yazan kişilerin kendi geçmişlerini, inançlarını, ideolojilerini habere yansıtmaması, medya örgütleri dışından gelen etkilerin olmaması, ahlak kavramını gözetmesi, özel yaşama saygı duyulması şeklinde sıralanabilir. 

Habercilikte medya çalışanlarından kaynaklanan etkiler ve etik konular nelerdir?

Habercilikte medya çalışanlarından kaynaklanan etkiler ve etik konular; ideolojik durum, kuşak aidiyeti, cinsiyet şeklinde sıralanabilmektedir.

Yapılan bilimsel çalışmalarda kadın gazeteciler ile erkek gazeteciler arasında nasıl bir fark vardır?

Yapılan bilimsel çalışmalarda kadın gazetecilerin erkek meslektaşlarına oranla daha fazla kadın kaynaklara yöneldikleri ortaya çıkmıştır.

Haberde zaman öğesine vurgu yapan ‘zamanlılık’ neyi ifade etmektedir?

Haberde zaman öğesine vurgu yapan ‘zamanlılık’ değeri olayın yeni olmasını, ani gelişen bir durum olmasını ya da dönemselliği içerir.

Haber değeri olarak bakıldığında çok ünlü bir şarkıcının ölümü neyi ifade etmektedir?

Çok ünlü bir şarkıcının ölümü ani gelişen bir durumu ifade etmektedir.

Her kış gelince medyada gördüğümüz grip haberleri neyi ifade etmektedir?

Her kış gelince medyada gördüğümüz grip haberleri de dönemselliği ifade etmektedir.

Haberin değeri ile ilgili yakınlık neyi ifade etmektedir?

İnsanların kendi şehirlerinde olan bir olaya diğer bir şehirdeki olaydan daha fazla ilgi göstermesi şeklinde açıklanabilmektedir. 

Bir deprem haberi duyduğumuzda ilk önce nerede olduğunu merak etmemizin altında haberin hangi değerinin etkisi vardır?

Bir deprem haberi duyduğumuzda ilk önce nerede olduğunu merak etmemizin altında yakınlık değerinin etkisi vardır.

Üniversite sınavları açıklandığında sınava girenler, onların yakınları, öğretmenleri, arkadaşları şeklinde bir liste yapılsa neredeyse Türkiye’nin yarısının bu konuyla ilgilenmesi haberin hangi değeri ile ilgilidir?

Üniversite sınavları açıklandığında sınava girenler, onların yakınları, öğretmenleri, arkadaşları şeklinde bir liste yapılsa neredeyse Türkiye’nin yarısının bu konuyla ilgilendiği görülmektedir ve bu haberin önemlilik değeri ile ilgilidir. 

Benzin fiyatlarındaki artış ya da azalışın bütün ülkeyi ekonomik anlamda yakından ilgilendirmesi haberin hangi değeri ile ilgilidir?

Benzin fiyatlarındaki artış ya da azalış bütün ülkeyi ekonomik anlamda yakından ilgilendirmesi haberin önemlilik değeri ile ilgilidir.

Bir insanın köpeği ısırması haberin hangi değeri ile ilgilidir?

Bir insanın köpeği ısırması haberin ‘ilginçlik’ değeri ile ilgilidir. 

Haber yazarken hangi soruların yanıtlanmıyor olması haberde bilgi eksikliğinin oluşmasına neden olur? 

Haber yazarken 5N-1K (Ne, nerede, ne zaman, nasıl, neden ve kim) soruları yanıtlanmadığı takdirde haberde bilgi eksikliği oluşur.

Habercilerin ihtilaflı konularda bütün tarafların görüşlerine yer vermesi habercilikte hangi kural ile ilişkilidir?

Habercilerin ihtilaflı konularda bütün tarafların görüşlerine yer vermeleri habercilikte denge kuralı ile ilgilidir.

Çocuklarla ilgili suçlarda ve cinsel saldırılarda sanık, tanık ya da mağdur (maktul) olsun, hangi yaştan küçüklerin açık isimleri ve fotoğrafları yayınlanmamalıdır?

Çocuklarla ilgili suçlarda ve cinsel saldırılarda sanık, tanık ya da mağdur (maktul) olsun, 18 yaşından küçüklerin açık isimleri ve fotoğrafları yayınlanmamalıdır.

Toplumsal bir sorun olarak intihar vakalarının medyada yayınlanması ile ilgili durum nasıldır?

Toplumsal bir sorun olarak intihar vakalarının medyada yayınlanması ile ilgili herhangi bir hukuken sınırlama getirilmemiştir. 

Yapılan akademik çalışmalara göre gazetecilerin zaman baskısından etkilenme düzeyleri nasıl bir farklılık göstermektedir? 

Yapılan akademik çalışmalar mesleğin ilk yıllarında olan gazetecilerin bu baskıyı daha çok yaşadıklarını ortaya koymuştur.

Bir şirketin aynı alanda birden fazla yayın organına sahip olması medyada nasıl adlandırılmaktadır?

Bir şirketin aynı alanda birden fazla yayın organına sahip olması medyada yatay yoğunlaşma olarak adlandırılmaktadır.

Eğer bir şirket medya alanında üretimden tüketime ticari olarak her safhada yer alıyorsa medyada nasıl bir yoğunlaşma söz konusudur? 

Eğer bir şirket medya alanında üretimden tüketime ticari olarak her safhada yer alıyorsa medyada dikey yoğunlaşma söz konusudur. 

Tabloid gazetelerin ilk görüldüğü ülkeler hangileridir?

Tabloid gazetelerin ilk görüldüğü ülkeler İngiltere ve ABD’dir.