Haberciliğin Temel Kavramları Dersi 6. Ünite Özet

Giriş

Haber fotoğrafı ve haber metni birbirini desteklemekte; bu süreçte fotoğraf, haberin doğruluğunu belgelemektedir. Bu açıdan haber fotoğraflarının haberlere eşlik etme nedeni, fotoğrafın belirli olayların gerçekleştiğine ilişkin bir “belge” olarak kabul edilmesi ve habere ilişkin bilgi içermesidir. Diğer taraftan haber fotoğrafları, okurlar için haberin önemli olduğunu belirtmekte, onun ilgi çekiciliğini artırmaktadır.

Haber Fotoğrafı ve Haber Fotoğrafçılığının Gelişimi

Haber fotoğrafı en genel anlamıyla bir habere ilişkin bilgi veren, haberi destekleyen ve habere konu olan olayın gerçekleştiğini belgeleyen fotoğraflar olarak tanımlanabilir. Bu açıdan haber fotoğrafı üretimi süreci, profesyonel anlamda gerçekleştirilen bir mesleği de beraberinde getirir.

Literatürde foto muhabirliği, fotoğraf gazeteciliği (photojournalism), haber fotoğrafçılığı ve basın fotoğrafçılığı birbirinin yerine kullanılmaktadır. Bu kavramların tümü, fotoğraflar yoluyla haber verme durumunu ya da bu işlevi yerine getiren meslek grubunu tanımlamak için kullanılırlar. Tümünde amaç ilk planda bir habere ilişkin fotoğrafların üretilmesi ve medyada yayınlanmasıdır.

Türkçeye fotoğraf gazeteciliği olarak çevrilen ve haber fotoğrafçılığı kavramını karşılayan “photojournalism” yani fotoğraf gazeteciliği kavramı, “fotoğraf ya da imajların haberin bir parçası olarak birlikte kullanılması” şeklinde tanımlanmaktadır.

Basında yayımlanan ilk haber fotoğraflarından biri, İngiltere’de 30 Mayıs 1842’de arabasında giden Kraliçe Viktorya’ya genç bir adamın silah çektiğini gösteren fotoğraftan yola çıkılarak yayınlanır. Fotoğraf, Illustrated London News isimli gazetede, çizim yöntemiyle yayınlanabilmiştir.

Fotoğrafın, fotoğraf olarak basın dünyasına girişi ilk olarak Amerika’da gerçekleşmiştir. New York Daily Graphic gazetesi 1880 yılında, yarım ton baskı yöntemiyle orijinalden üretilen ilk fotoğrafı yayınlamıştır. Bu teknik zamanla diğer ülke basınlarında da kullanılmış ve yaygınlaşmıştır.

Haber fotoğrafçılığının Türkiye’deki gelişimine bakıldığında, ilk olarak Osmanlı İmparatorluğu döneminde başladığı ve Türkiye Cumhuriyeti döneminde yaygınlaşarak devam ettiği görülür. Osmanlı basınında fotoğraf kullanımı, Batı’daki gelişime benzer biçimde, ilk olarak fotoğrafların çizilmesiyle ya da farklı tekniklerle resmedilmesiyle mümkün olabilmiştir.

Basında fotoğrafların yayınlanmasını sağlayan baskı tekniklerinin yanı sıra fotoğrafçılık alanındaki teknik gelişmeler de mesleğin modern anlamda ortaya çıkışına yardım etmiştir. Bu dönemde, 1924’de üretilen ve düşük ışık koşullarında flaşsız çekim yapma özelliğine sahip Ermanox ve 1925’de üretilen, 1930’da ise farklı objektiflerle de kullanılabilir hale getirilen 35 mm. Leica gibi küçük, kolay taşınabilen makineler piyasaya sürülmüştür.

Mesleğin yükselişi ve haber fotoğrafının yaygın kullanımı, ilk olarak 20. yüzyılın başlarında ve coğrafi olarak da özellikle Almanya’da gerçekleşir. Modern anlamdaki haber fotoğrafçılığı, bu ülkede ve Weimar Cumhuriyeti döneminde ortaya çıkmıştır.

Dönemin foto muhabirleri genel olarak, 1. Dünya Savaşı sonrasında servetlerini kaybetmiş olan soylular, burjuvalar ya da yüksek kültür sahibi kişilerden oluşmaktadır (Freund, 2007:104). Bu dönemde haber fotoğrafçılığı konusunda öne çıkan isim ise Erich Solomon olmuştur.

Gerek demokratik ve gelişmiş kültürel ortam gerekse yeni bir haber fotoğrafçılığı anlayışının ortaya çıkışı, haber fotoğraflarının 1. Dünya Savaşı’ndan sonra Almanya’da yayınlanan Berliner Illustrirte ve Muünchner Illustrirte Presse gibi dergilerde yaygın olarak kullanılmaya başlanmasını da beraberinde getirir. Bu dergiler metin ve fotoğrafı birleştirerek, tirajlarını iki milyona kadar çıkarmıştır.

Dijital makinelerin ortaya çıkışı ile film ve karanlık odada gerçekleşen ve zaman alan banyo işlemleri ortadan kalkmıştır. Dijital fotoğraf makinelerinde analog makinelerin kullandığı duyarlı yüzey olan film yüzeyinin yerini elektronik algılayıcılar alır. Makinelerde bulunan otomatik pozlama sistemleri ve ayarları sayesinde doğru pozlama yapmak kolaylaşır.

Eski teknolojide film hızını, dijitaldeyse sensörün ışığa duyarlılığını belirleyen ISO değerlerinin duruma göre değiştirilebilir olması, ışıksız ortamda daha kolay ve iyi fotoğraflar çekilebilmesini de beraberinde getirmiş; beyaz dengesi ayarlarının çeşitliliği ve profesyonel kullanıma uygunluğu da renk olarak daha düzgün fotoğrafların ortaya çıkışını beraberinde getirmiştir. Karanlık oda uygulamalarının aksine, “Adobe Photoshop Lightroom” gibi dijital fotoğraf yazılımı programlarıyla, aydınlık odada çok daha kısa sürede canlı, keskin ama yeniden düzenlenmiş fotoğraflar üretmek mümkün olmaktadır.

Haber Fotoğrafı ve Özellikleri

Haber fotoğrafları, geleneksel ve dijital haber medyasındaki haber metinlerine eşlik eden görsel öğelerdir. Basında kullanımıyla birlikte fotoğraflar hem haberlerin hem de gazete ve dergi sayfalarının önemli unsuru haline gelmiştir. Günümüzde görsel imgelerin yükselişiyle beraber haber fotoğraflarının önemi daha da artmıştır.

Haber fotoğrafını albümlerdeki aile fotoğraflarından ya da gezi fotoğraflarından ayıran en büyük fark, bu fotoğrafların haber vermek amacıyla ve özellikle haber medyasında kullanılmasıdır. Bunun yanı sıra haber fotoğrafları, medyada kullanılan diğer görsellerden de ayrılmaktadır.

Haber ve haber fotoğrafı birbiriyle ilişkilidir. Bundan dolayı ilk olarak haber kavramını açıklamak yerinde olacaktır. Haber; “bir olay, bir olgu üzerine edinilen, iletişim ya da yayın organlarıyla verilen bilgidir. Haber insanları ilgilendiren, zamanlı olan; bir fikrin, olayın, sorunun özetidir”.

Haber metni yazılı boyutta gerçekleşen bir iletişimi oluştururken, haber fotoğrafı görsel iletişim boyutunu oluşturmakta; iki boyutun da birbirini desteklemesi gerekmektedir. Bunun yanı sıra haber fotoğraflarının çoğu zaman hareket içermesi ve haberin özünü yansıtması beklenmektedir. Bu açıdan fotoğraf, ön plana da çıkabilir. Bundan dolayı olayın özünü en iyi şekilde yansıtan fotoğraflar, metin olmadan da tek başına bir haber sayılabilmektedir.

Bilginin görsel olarak aktarılması, literatürde haber fotoğrafının içeriğine ilişkin bir özellik olarak da ele alınmaktadır. Bir haber fotoğrafı teknik ve estetik nitelikleri açısından yeterli olmayabilir, ancak içerdiği bilgi ve belgelediği olay-durum açısından önemli olabilir. Böyle bir durumda medya estetik ve teknik açıdan iyi olan fotoğrafı değil; içerik niteliği açısından öne çıkan fotoğrafı yayınlama kararı alabilmektedir.

Fotoğrafçılıkta teknik ve estetik özellikler birbiriyle ilişkilidir. Teknik özellikler makinayı yetkin biçimde kullanmayı gerektirirken, estetik özelliklerse çoğunlukla bu kullanım yoluyla etkileyici ve güzel karelerin ortaya çıkarılmasını sağlar.

Fotoğrafta estetik nitelikler de çoğunlukla teknik düzenlemelerle ilişkili olarak ortaya çıkar. Estetik en genel anlamıyla “güzeli” inceleyen bir felsefe dalı; yaşamdaki ve sanattaki “güzel” üzerine bir düşünme durumudur. Estetik köken olarak, Grekçe “aisthesis” ya da “aisthanesthai” sözcüklerinden gelir. “Aisthesis”, duyum ya da duyulur anlamlarına; “aisthanesthai” ise duyu ile algılamak anlamına gelir.

Haber fotoğraflarına ilişkin etik ilkeler hem foto muhabirlerinin hem de yayın kuruluşlarının uyması gereken kuralları kapsar. Bu açıdan etik ilkeler, meslek etiği kapsamında değerlendirilir. Gazetecilik mesleği ve habercilik açısından düzenlenmiş olan bu evrensel nitelikli ilkeler, haber fotoğrafları için de geçerlidir.

TGC Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi’nin Gazetecinin Doğru Davranış Kuralları (2018) başlıklı bölümünde haber fotoğraflarıyla ilgili etik ilkeler şunlardır:

• “ Fotoğraf-Görüntü: Fotoğraf ve görüntünün güncel olup olmadığı açık biçimde belirtilmeli, canlandırma görüntülerde de bu, izleyicinin fark edebileceği biçimde ifade edilmelidir.
• Çocuk: Çocuklarla ilgili suçlarda ve cinsel saldırılarda sanık, tanık ya da mağdur (maktul) olsun, 18 yaşından küçüklerin açık isimleri ve fotoğrafları yayınlanmamalıdır. Çocuğun kişiliğini ve davranışlarını etkileyebilecek durumlarda, gazeteci, bir aile büyüğünün veya çocuktan sorumlu bir başkasının izni olmaksızın çocukla röportaj yapmamalı veya görüntüsünü almaya çalışmamalıdır.
• Cinsel Saldırılar: Cinsel saldırı mağdurlarının fotoğrafları, görüntüleri veya kimlikleri, açık kamu yararı olmadıkça yayınlanmamalıdır.
• Sağlık: Hastanelerde araştırmalar yapan, bilgi ve görüntü almaya çalışan gazeteci, kimliğini belirtmeli ve girilmesi yasak bölümlere ancak yetkililerin izniyle girmelidir. Yetkilinin, hastanın veya yakınının izni olmaksızın hastane ve benzeri kurumlarda hiçbir yolla ses ve görüntü alınmamalıdır.
• Bilgi-Belge: Doğrudan kamu yararı olmadıkça, sahibinin izni dışında belge, fotoğraf, ses yahut görüntü alınmamalıdır. Kamu yararı söz konusu olduğunda dahi, başka hiçbir şekilde elde edilmeyeceğine kesin kanaat getirilmiş olması gerekir.
• İntihar Olayları: İntihar olayları hakkında haber çerçevesini aşan ve okuyucu veya izleyiciyi etki altında bırakacak nitelikte ve genişlikte yayın yapılmamalıdır. Olayı gösteren fotoğraf, resim veya film yayınlanmamalıdır.
• Suçlu Yakınları: Gazeteci, sanıkların ve suçluların akrabalarını, yakınlarını, olayla ilgileri olmadıkça veya olayın doğru anlaşılması için gereği bulunmadıkça -herhangi bir şekilde-teşhir etmemelidir”.

Foto Muhabiri: Görevleri ve Sınırlılıkları

Foto muhabiri fotoğraf ya da fotoğraflar yoluyla bir haberi aktaran ve haber metniyle ilişkili fotoğraflar üreten kişidir. Foto muhabirleri daha açık bir tanımla, hayatlarını profesyonel anlamda haber fotoğrafçılığı mesleğini yaparak geçiren kişilerdir.

Belirli dergi, gazete, ajans gibi geleneksel ya da dijital haber kurumlarına bağlı olarak çalışır ve bu kurumlardan düzenli olarak ücret alır ya da bağımsız olarak haber fotoğrafı üretir ve bu kurumlarla ücret karşılığı çalışırlar. Bu ikinci tür foto muhabirlerine bağımsız ya da yaygın kullanımıyla “freelance” foto muhabir de denilmektedir.

Foto muhabirleri Time, New York Times, Daily News, Hürriyet, Sabah gibi basın kuruluşlarının kadrolarında görev yapar. Bağlı oldukları haber ajansları ise örneğin Anadolu Ajansı, İhlas Haber Ajansı gibi ulusal ajanslar olabileceği gibi Reuters, Associated Press örneklerinde olduğu gibi uluslararası haber ajansları da olabilir. Bunun yanı sıra foto muhabirleri Noor, VII, Magnum, Ajans VU, Nar ve Depo gibi yerli ve yabancı fotoğraf ajansları bünyesinde de görevlerine devam etmektedirler.

Foto muhabirlerinin mesleki pratikleri gereği, belirli sınırlılıkları da bulunmaktadır. Foto muhabiri; “paralı görevlendirmeler, teslim tarihleri, editörlerin yayına uygun gündemleri ile yönlendirilir; görüntülerin etrafında hızla dolanmaya zorlanır”.

Foto muhabirleri kalabalık ortamlarda çekim yapmak zorunda kalabilirler. Kamusal alanın getirdiği kalabalığın yanı sıra habere ilişkin olayların gerçekleştiği alanlarda çoğunlukla diğer foto muhabirler ve muhabirler de bulunacaktır.

Foto muhabirlerini sınırlayan bir diğer etken, olayların görüntülenmesini istemeyen ya da kendi çıkarına uygun görüntülenmesini isteyen her türlü kişi ya da kuruluş da olabilmektedir.