Reklamda Yaratıcılık ve Yazarlık Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Yaratıcı Fikir Kavramı Ve Yaratıcı Fikrin Bulunması

1. Soru

Yaratıcı fikir bulma sürecinin sağlıklı işlemesi için ne gereklidir?

Cevap

Sürecin sağlıklı bir şekilde işlemesi ise yaratıcı birey ya da grubun işleyişi çok iyi bir şekilde kavramasına ve yaratıcılığın önündeki engellerin farkında olmasına bağlı olarak şekillenmektedir.


2. Soru

Yaratıcı sürecin reklam sektörü için önemi nedir?

Cevap

Bir ürün, hizmet, marka ya da işletmenin rakiplerinin arasından sıyrılarak hedef kitle gözünde değer kazanması için farklı olmaya ihtiyacı bulunmaktadır. Günümüzde bu farklılığı yaratan en önemli unsur işletmenin reklam faaliyetlerinin başarı oranıdır. Reklamın başarı oranı ise, reklamı yaratan grubun ortaya çıkardığı yaratıcı fikrin gücüyle eşdeğerdir. Bu anlamda yaratıcı süreç, reklam sektörü için hayati öneme sahiptir.


3. Soru

Bilgi ve yaratıcılık arasındaki ilişki nasıl açıklanabilir?

Cevap

İnsanın yaratıcı fikir üretebilmesi için önceden zihninde var olan pek çok bilgiye bir arada gereksinimi vardır. İnsan ne kadar fazla ve farklı bilgi ile dolu olursa yaratıcı fikirler geliştirme olasılığı da o denli yüksek olacaktır. Çünkü yaratıcılık, kaynağını bilgiden almaktadır ve bilgi insan beyninin en önemli düşünme gerecidir. Herhangi bir konuda bilgisi olmayan insanın o konuda fikri de olamayacaktır.


4. Soru

Bir fikrin yaratıcı olarak nitelendirilebilmesi için ne gerekmektedir?

Cevap

Bir fikrin yaratıcı olarak nitelendirilebilmesi için özünde mutlaka bir sonucu barındırması ve bu sonucun özgün olması gerekmektedir. Fikirler ve düşünceler, yaratıcılığın en önemli parçalarıdır. Alanı ne olursa olsun üretime konu olan her şeyin temelinde bir fikir bulunmaktadır ve üretime konu olan her şey yaratıcılık adı verilen süreçten geçmektedir. Yaratıcılık sürecinin çıktısı fikirdir ve fikir, bilgi adı verilen hammaddenin insan beyni tarafından işlenmiş halidir.


5. Soru

Koestler’in düşünce matrisi terimi yaratıcı fikir açısından neyi ifade etmektedir?

Cevap

Bu terim bireyin zihnindeki bir fikre veya kavrama atıfta bulunmaktadır. Düşüncenin, beynin arasındaki bağlantılarla (nöronlarla) ilgili bir süreç olduğu; yaratıcı fikrin pek çok farklı düşüncenin bileşiminden meydana geldiği göz önüne alındığında Koestler’in düşünceler matrisi tanımlaması yaratıcı fikir için uygun görülmektedir. Pek çok düşüncenin karmaşık şekilde bir araya gelmesi sonucu oluşan yaratıcı fikrin doğuşu da belirli bir süreç içerisinde gerçekleşmektedir.


6. Soru

Yaratıcı fikrin bulunmasında analiz aşaması nasıl şekillenmektedir?

Cevap

Analiz aşamasında problemin tanımlaması, söz konusu problemin çözümlenmesi/analizi, olay unsurlarını saptama, gereklilikleri tanımlama, bilgi toplama gibi alt başlıklarla yaratıcı fikri gerektiren temel unsurlar tanımlanmaya çalışılmaktadır. Bilindiği üzere stratejik proje geliştirmenin temel ve öncelikli adımı da analizdir. İnsanların rutin yaşamlarında dahi başladıkları her işin temelinde problemin tanımlanması ya da sorunun tespiti yer almaktadır.


7. Soru

Reklamda yaratıcılık aşaması hangi süreçlerden oluşur?

Cevap

Reklamda yaratıcılık aşaması, fikrin yaratılması (idea generation) süreci, metnin yazılması (copywriting) süreci, eldekilerin resmedilmesi (illustrating) süreci ve reklamın ayrıntılı bir ön hazırlığının yapılması (layout) süreçlerinden oluşur.


8. Soru

Reklam kampanya planlamasının analiz aşamasında ne gibi problemler tanımlanabilir?

Cevap

Ürün ya da hizmetin hedef kitleler tarafından bilinmemesi, satış rakamlarının düşük olması, işletmenin hedef kitle nezdindeki olumsuz imajı olabilmektedir.


9. Soru

Genel olarak üretim aşaması nasıl tanımlanmaktadır?

Cevap

Bu nokta yaratıcı fikrin şekillendirildiği ana aşamadır. Uzmanlar bu aşamayı kuluçka, esinlenme, farklılaştırma, sentez, fikir bulma/yaratma, dönüşüm, işlevsel çözüm bulma, aydınlanma gibi yaklaşımlarla da tanımlamaktadırlar. Bu aşama yaratıcı kişinin en fazla zorlandığı ve en ayrıntılı şekilde gerçekleşen aşamadır


10. Soru

İnsan beyninin işleyişi ile üretim aşaması arasında nasıl bir ilişki vardır?

Cevap

Üretim aşamasının en temel özelliği insan beyninin işleyişiyle ilgili olmasıdır. Beynin sol yarımküresi insanın sözel, analitik, akılcı, sistematik, sembolik, olgusal, soyut, sayısal becerileriyle ilgili durumlarda aktif haldeyken, sağ yarımküre sanatsal, görsel, duyusal, duygusal, yaratıcı, sezgisel becerileriyle ilgili durumlarda aktif hale geçmektedir. İlk bakışta üretim aşamasının kuluçka ve aydınlanmayı temsil etmesi nedeniyle sağ beyin işlemi gerektirdiği düşünülmekte iken, pratikte düşünmenin bütünsel olduğu ve herhangi bir yarımküreye doğru meyilli olmanın bir derece meselesi ve beynin farklı şeyleri paralel yapma şekli olduğu anlaşılmıştır.


11. Soru

Yaratıcı sürecin sağlıklı işleyebilmesi için gerekli olan kuluçka aşaması neyi ifade etmektedir?

Cevap

Analiz sürecinin tamamlanmasının ardından üretim aşamasının başlangıcında, kuluçka evresine gereksinim duyulmaktadır. Kuluçka evresinde yaratıcı sürece konu olan unsura ilişkin hiçbir şey düşünülmez. Bu şekilde zihnin dinlendirilmesi sağlanır ve konunun dışında kalınır. Kuluçka bir anlamda zihnin deşarj edilmesidir.


12. Soru

Yaratıcı süreç açısından kuluçka aşaması ne gibi avantajlar sağlamaktadır?

Cevap

Odaklanılan konu üzerinde bir sonuca varılamadığı halde ısrarla düşünmek beynin belirli noktalarda kilitlenmesine, temel hedeften giderek uzaklaşılmasına neden olmaktadır. Hedeften uzaklaşıldığının hissedildiği noktada konuyu düşünmeye ara vermek gerekmektedir. Tıpkı çok ısınan bilgisayarın performansında artış sağlamak için kapatılarak dinlendirilmesi gibi beynin de biraz soğutulmaya ihtiyacı vardır. Çoğu zaman kuluçka evresinin hemen ardından aydınlanma kendiliğinden oluşmakta, arzulanan fikir ortaya çıkmaktadır.


13. Soru

Çıkmaza giren bir problem karşısında nasıl bir yol izlemek gerekmektedir?

Cevap

Problemin çözülemediği, çıkmaza girdiği noktada problemi bir süre için bir kenara bırakarak kuluçka evresine geçilmesi ve diğer problemlere odaklanılması temel problemin çözümünde kolaylaştırıcı bir etken olarak görülmektedir.


14. Soru

Marshall McLuhan’a göre televizyon izlemenin beyin üzerinde ne gibi olumsuz etkileri bulunmaktadır?

Cevap

McLuhan’a göre Televizyon açıldığında hemen hemen anında ardışık olarak yanıp sönen noktalarla sükûn bulan sol beyniniz, başat olmayan tarafsız bir duruma geçer. Ama parlak, duygusal imajlarla, müzikle ve rasgele hareketlerle güdülenen sağ beyin uyanık kalır. Adeta bir bekçi köpeği olan solun sınırlamalarından kurtulan zihin, dolaylı olarak her imaya, özellikle de doğaları itibarıyla duygusal ya da sembolik olanlara yanıt verecek durumdadır.


15. Soru

Fikrin bulunması nasıl gerçekleşmektedir?

Cevap

Aydınlanma olarak da adlandırılan bu evre, üretim aşamasında fikrin bulunduğu, çözüme ulaşıldığı evre olarak tanımlanmaktadır. Fikir zaman zaman kuluçka evresi sırasında bir anda ortaya çıkabilir. Bu duruma evraka / ani buluş adı da verilmektedir ve rüyalar sırasında bilinçaltı su yüzüne çıktığı anlarda oluşabilmektedir. Bazen de fikir kuluçka evresi tamamlanıp, tekrar fikir üzerinde düşünülmeye başlandığında fikir ortaya çıkmaktadır.


16. Soru

Bulunan fikrin doğrulanması açısından değerlendirme aşaması nasıl açıklanmaktadır?

Cevap

Değerlendirme, bulunan fikrin doğrulanması, ayrıntılandırılması, çözüme ulaştırılmasıdır. Bulunan fikir her durumda kabul edilmeyebilir, değerlendirme sırasında fikrin geçerliliği sorgulanabilir. Bu durumda da yeniden üretim, hatta belki de gerekiyorsa analiz aşamasına dönmek gerekebilir ve yaratıcı süreç en başından yeniden işletilir.


17. Soru

İşletmeler için değerlendirme aşaması ne gibi bir öneme sahiptir?

Cevap

Değerlendirme aşaması yaratıcılık sürecinde özellikle büyük öneme sahiptir. Çünkü bu aşama kötü bir fikrin uygulamaya geçerek maliyetli bir şekle dönüşmesini önlemektedir. Özellikle işletmeler için büyük önem taşıyan yüksek karlılık oranlarını korumanın bir yolu da değerlendirme aşamasının etkin şekilde işlemesidir. Aksi durumda işe yaramayan fikirlerin uygulanması maddi kayıplara yol açacaktır.


18. Soru

Yaratıcı fikir sürecindeki en son aşamada neler yapılmaktadır?

Cevap

İletişim/uygulama aşaması olarak adlandırılan bu evrede, yaratıcı fikrin niteliğine bağlı olarak fikir hayata geçirilir. Hayata geçirilen fikir, bir reklam, elbise veya limon sıkacağı da olabilir. Satış rakamları, kullanım oranları gibi sonuçlar incelenerek yaratıcı fikrin başarısı değerlendirilir ve ileriki dönemlerde gerçekleştirilecek çalışmalara referans olabilecek bilgiler bu aşamada elde edilebilir.


19. Soru

Takım çalışmasında yaratıcı fikrin geliştirilmesi açısından bireyin izlemesi gereken yol ne olmalıdır?

Cevap

Zaman zaman yaratıcı bir fikrin ortaya çıkarılmasında aynı amaçla bir araya gelen takımların da önemli rolü olabilir. Bu şekilde üretilen fikirlerde göz önünde bulundurulması gereken nokta kişinin kendisi dışında bir bireyin söyleyeceği bir kelimenin bile yaratıcı fikrin bulunmasına katkı sağlayabileceğidir.


20. Soru

Beyin fırtınası tekniğinin özünde nasıl bir yöntem vardır?

Cevap

Beyin fırtınası yönteminin özünde, bir kişinin bir fikrinin grupta yer alan diğer bireylerin düşünce sisteminde tetikleyici olabilmesi bulunur. Böylelikle istenilen nitelikte yaratıcı fikir üretmek mümkün olabilir.


21. Soru

Beyin fırtınası tekniğinin başarılı olabilmesi için nasıl ele alınması gerekmektedir?

Cevap

Tekniğin başarılı olabilmesi için tüm fikirler eleştirel bakış açılarından uzak bir şekilde ele alınmalıdır, hiçbir fikre yanlış gözüyle bakılmamalıdır ve tüm fikirler, daha sonra değerlendirilmek üzere yazılmalıdır.


22. Soru

Beyin fırtınası oturumlarını doğru şekilde yönlendirmenin şartları nelerdir?

Cevap

• Yargı mekanizması susturulur. Bu kuralın gerektiği gibi uygulanamaması, beyin fırtınası oturumlarının başarıya ulaşamamasının en önemli sebebidir. • Serbest üretim teşvik edilir. Düşünceler, belli kıstaslara uymak zorunda değildirler. İnsanların aklında beliren her şey fikir olarak değerlidir. • Miktarın fazla olması gerekir. En temel amaç, oturum boyunca mümkün olduğunca fazla fikrin ve düşüncenin ortaya çıkarılmasıdır. • El ele vermek teşvik edilir. • Ortaya çıkan her fikir bir duvar panosuna kaydedilir. • Katılımcılardan biri, bir fikrin daha derin irdelenmesini isteyebilir. Bunu engellemek için nasıl ve neden gibi soruların cevaplanmasından kaçınılır. • Herkese yeterince zaman verilmelidir. • Eğlenceli bir ortam oluşmasına izin verilmeli ve insanların gerçekleşen sürece bir oyun gibi bakabilmeleri sağlanmalıdır. • Ortaya atılan düşünceleri kaydedecek ve zaman zaman süreç tıkandığında ilerletici fikirleriyle sürece yardımcı olacak kişilerin oturumda hazır bulunması sağlanmalıdır.


23. Soru

Nitelikli sıralama tekniği nedir?

Cevap

Altı şapka düşünme tekniği olarak da adlandırılan bu teknikte, yaratıcı fikir bulma sürecinde, sırasıyla değiştirilerek giyildiği varsayılan, farklı renklerde, farklı düşünme biçimlerini temsil eden altı adet şapka bulunmaktadır. Her bir şapkanın rengi bir işlev ile ilişkilidir.


24. Soru

Altı şapka tekniğindeki şapkalar neyi ifade etmektedir?

Cevap

• Beyaz düşünme şapkası: Tarafsızlığın rengidir. Objektiftir. İhtiyaç duyulan bilgi ve verilere odaklanır. • Kırmızı düşünme şapkası: Duyguların rengidir. Konuya kavramları nitelendirmeden ya da haklı çıkarmaya çalışmadan duygusal olarak yaklaşır. • Siyah düşünme şapkası: Karamsarlığın rengidir. Zorlukları ve problemleri bir başlıkta birleştirir ve fikirlerin uygunluğunu denetler. • Sarı düşünme şapkası: Pozitiftir. Fayda ve değerlerle ilgilenir. • Yeşil düşünme şapkası: Büyüme ve verimlilik rengidir. Yaratıcılığa ve yeni fikirlere işaret eder. • Mavi düşünme şapkası: Serinlik ve gökyüzünün rengidir. Düşünme sürecinin yönetilmesine odaklanır.


25. Soru

Altı şapka tekniğinin amacı nedir?

Cevap

Altı şapkalı düşünme tekniğinin amaçları takım çalışmalarında üretim ve üretim süreçlerinde verimliliğin artırılması, takım uyumu, iletişimin geliştirilmesi, yaratıcı fikir üretimi ve yenilik yaratma olarak sıralanabilir.


26. Soru

Sinektik tekniği hangi durumlarda kullanılmaktadır?

Cevap

Özellikle problemin çok fazla içselleştirildiği durumlarda, probleme farklı bir bakış açısıyla bakılmasının gerektiği durumlarda sinektik tekniğinden yararlanılır.


27. Soru

Sinektik tekniğinde kullanılan analojiler nelerdir?

Cevap

• Kişisel analoji • Dolaysız analoji • Bastırılmış çatışma.


28. Soru

Sinektik tekniğinde yeni bir şey yaratma yöntemi hangi evrelerden oluşmaktadır?

Cevap

• Evre I: Mevcut koşulların tanımlanması • Evre II: Doğrudan analoji • Evre III: Kişisel analoji • Evre IV: Bastırılmış çatışma • Evre V: Doğrudan analoji • Evre VI: Asıl görevin yeniden değerlendirilmesi


29. Soru

Sinektik tekniğinde yabancı olanı yakın hale getirme yöntemi hangi evrelerden oluşmaktadır?

Cevap

• Evre I: Sabit girdi (grup liderinin yeni bir başlık sunması) • Evre II: Doğrudan analoji (grup liderinin bir analoji öne sürerek, grup üyelerinden bunu açıklamasını istemesi) • Evre III: Kişisel analoji • Evre IV: Analojileri kıyaslama (grup üyelerinin yeni materyallerle, doğrudan analoji arasındaki benzerlikleri ortaya çıkarması) • Evre V: Farklılıkları açıklama (analojinin analiz edildiği yerin grup üyeleri tarafından tanınması) • Evre VI: Keşif (grup üyelerinin asıl materyali yeniden keşfetmesi) • Evre VII: Analojiyi oluşturmak (grup üyeleri analoji sürecini küçük gruplarda tekrar ederler, bu süreçte kendi analojilerini yaratırlar)


30. Soru

Sinektik tekniğinde kullanılan yöntemlere ne gibi durumlarda başvurulmaktadır?

Cevap

Yeni bir şey yaratma yönteminde bir fikri sıfırdan ortaya çıkartmak söz konusu olduğunda; yabancı olanı yakın hale getirme yönteminde ise gruba yabancı olanı yakın hale getirmede kullanılmaktadır. Her iki yöntem de analoji temelliyken; ikinci yöntemde metaforlara da yer verilmektedir.


31. Soru

Rol yapma tekniği nedir?

Cevap

Rol yapma, yaratıcılık sürecinde kişinin farklı bir kimliğe bürünerek tıpkı bir tiyatro sahnesindeymiş gibi oynamasıdır. Sosyodrama olarak da adlandırılır.


32. Soru

Rol yapma tekniğinin grubu ısındırma aşaması nasıl düzenlenir?

Cevap

• Problemi tanımlama ve tanıtma • Problemi açıklığa kavuşturma • Yorumlama ve araştırma • Rol yapmayı açıklama.


33. Soru

Rol yapma tekniğinin tartışma ve değerlendirme aşaması nasıl şekillenmektedir?

Cevap

• Rol sürecini gözden geçirme • Odaklanılan konuyu tartışma • Sonraki rolü geliştirme.


34. Soru

Rol yapma tekniğinin başarılı olabilmesi için neler gerekmektedir?

Cevap

Rol yapma birbirini çok iyi tanımayan gruplarda uygulandığında; grubun rolün konusu olan genel kavramlar hakkında yeterli bilgi sahibi olmadığı durumlarda ve kısıtlı zamanlarda uygulanmaya çalışıldığında etkili olamayacaktır. Bu nedenle rol yapma tekniğinin kullanılabilmesi için ilişkileri sağlam zemine oturmuş, tanışıklıkları eskiye dayanan gruplara ihtiyaç duyulmaktadır.


35. Soru

Özellik listeleme tekniği nasıl açıklanmaktadır?

Cevap

Özellik listeleme tekniği, yaratıcı sürece konu olan sorunla ilgili olarak her bir unsurun belirlenmesi ve belirlenen her bir unsura ilişkin özelliklerin tespit edilmesidir. Örneğin bir ürünün reklamının yaratıcı sürecinde özellik tekniği kullanılıyorsa, öncelikle söz konusu ürüne ilişkin tüm unsurlar listelenir. Ambalajı, kokusu, şekli, boyutları vb. Daha sonra bu unsurların her birine ait özellikle listelenir.


36. Soru

Özellik listeleme tekniğinin aşamaları nelerdir?

Cevap

• Öğelerin belirlenmesi • Öğelerin özelliklerinin belirlenmesi • Özelliklerin seçimi • Özelliklerin birleştirilmesi.


37. Soru

Morfolojik sentez tekniği nasıl tanımlanmaktadır?

Cevap

Morfolojik sentez, yaratıcı çalışmalarda, farklı çıktıların yapısal olarak tek çıktıda birleştirilmesi olarak tanımlanabilmektedir. Günümüzde internet erişimi, telefon, fotoğraf makinesi, hesap makinesi, kronometre, alarm, ajanda vb. pek çok özelliği bir arada sunan akıllı telefonlar morfolojik sentez ürünü olarak tanımlanır.


38. Soru

Reklamdaki yaratıcılık sürecinin diğer süreçlerle arasındaki fark nedir?

Cevap

Reklamda yaratıcılık sürecinin diğer genel-geçer yaratıcılık süreçlerinden tek farkı aşamaların farklı isimlendirilmeleridir. İsimlendirmeler farklılaşsa da temel mantığı genel yaratıcı süreçler ile tamamen aynıdır.


39. Soru

Problemin algılanması aşamasında ne gibi konular yer almaktadır?

Cevap

Bu aşamada problemi çözmeye çalışan(ların), bir diğer ifadeyle yaratıcı grubun problemi algılayışı yer almaktadır. Algılama pek çok farklı etkene göre şekillenen karmaşık bir yapıdır. Dolayısıyla da insanın algılama süreçlerinde etkili olan her türlü etmen burada da geçerli olacaktır.


40. Soru

Problemle yüzleşme aşaması nasıl açıklanmaktadır?

Cevap

Bu aşama problemle yüzleşilen, bir diğer deyişle problemin çözümüne yönelik çabaların başlatıldığı aşamadır. Çalışmanın önceki bölümünde yer verilen yaratıcı fikrin bulunmasında kullanılan teknikler (beyin fırtınası, nitelik sıralama, sinektik, rol yapma, özellik listeleme, morfolojik sentez vb.) bu aşamada kullanılmaktadır.


41. Soru

Problemle yüzleşme aşamasında ne gibi sorunlarla karşılaşılabilir?

Cevap

Bu aşama yaratıcılık sürecinin en zorlu aşamasıdır ve ne kadar zaman alacağı önceden tahmin edilememektedir. Zaman zaman evreka adı verilen ani fikir parlamalarıyla fikrin bulunması aşamasına geçilmesini sağlayabilen aşamada problem çözüme kavuşturulamazsa, yaratıcı ekip belirli bir kuluçka dönemine ihtiyaç duyacaktır.


42. Soru

Kuluçka döneminde kaçınılması gereken durumlar nelerdir?

Cevap

Fikrin oluşumunda tıkanmaların yaşandığı noktada, beyinde bir nevi düşünce krizi meydana gelir. Bu krizi aşabilmenin en etkili yolu, çözüm yolları tıkanan problemden uzaklaşmaktır. Ancak buradaki önemli nokta problemden uzaklaşmak dendiğinde beynin düşünce aktivitelerini durduracak faaliyetlerle ilgilenilmesinin (televizyon izlemek vb.) anlaşılmaması gerektiğidir. Çünkü hiçbir şey düşünmemek, beyni uyutmak, düşüncelerin işlerliğini engelleyebilmektedir ve bu da arzulanan bir durum değildir. Bu nedenle problemin çözümlenebilmesi, aydınlanma aşamasına ulaşılabilmesi için yapılacak en mantıklı iş başka problemlerle ilgilenmektir.


43. Soru

Kavramların oluşturulması aşamasında neler yapılmaktadır?

Cevap

Reklamda yaratıcılık sürecinde aydınlanma– fikrin bulunması aşamasının ardından kavram (konsept) oluşturulmaktadır. Yaratıcı fikre bağlı olarak ajansın ve müşterinin ön testleri ve değerlendirmeleri doğrultusunda oluşturulan konsept; metin yazımı, basılı materyaller için görsel taslakların; yayın yapan medya organları için storyboardların oluşturulması ve medya kararlarının alınmasıyla gerçekleştirilmektedir.


44. Soru

Yaratıcı düşünme sürecinde karşılaşılan engeller genellikle ne gibi konularla ilgilidir?

Cevap

Yaratıcı düşünme süreci çeşitli engellere bağlı olarak kesintiye uğrayabilmektedir. Bu engeller yaratıcı kişinin psikolojik, zihinsel ve fiziksel süreçleriyle ilgili olabileceği gibi, çevresel süreçlerle de ilgili olabilmektedir.


45. Soru

Yaratıcı düşünme sürecinde ne gibi yasal engeller çıkabilmektedir?

Cevap

Reklamcılıkta belirli ülkelerde belirli ürünlerin reklamlarının yayınlanmasının yasaklanması buna örnek gösterilebilir. Bir başka örnekte, Türkiye’de sigara reklamının her türlüsü yasaklandığı gibi, yayınlanan programlarda yer alan sigara görüntülerine de sansür getirilmiş, sigara firmalarının marka baskılı tanıtım ürünlerinin dağıtımı da yasalarla engellenmiştir.


46. Soru

Mükemmeliyetçilik yaratıcı fikirlerin bulunması açısından ne gibi bir engel teşkil eder?

Cevap

Kusursuz olma endişesi, sonucu tam olarak öngörülemeyen; belki de çok başarılı olabilecek yaratıcı fikirlerin bulunmasında önemli bir engeldir. Başarı için bazen hata yapmaktan korkmamak gerekmektedir.


47. Soru

Yaratıcı fikrin ortaya çıkmasında analiz aşaması nasıl bir rol oynar?

Cevap

Yaratıcılık sürecinin analiz aşamasında problemin tanımlaması, söz konusu problemin çözümlenmesi/analizi, olay unsurlarını saptama, gereklilikleri tanımlama, bilgi toplama gibi alt başlıklarla yaratıcı fikri gerektiren temel unsurlar tanımlanmaya çalışılmaktadır. Bilindiği üzere stratejik proje geliştirmenin temel ve öncelikli adımı da analizdir. İnsanların rutin yaşamlarında dahi başladıkları her işin temelinde problemin tanımlanması ya da sorunun tespiti yer almaktadır. Bu durum konu örneğinde ele alındığında, çalışma ortamında aradığını bulamayan insanın “dağınık olduğu” yönünde karar vermesi, yaratıcılık sürecindeki analiz aşamasında problemin tanımlanmasıdır.


48. Soru

Yaratıcı fikrin doğuşunda üretim aşaması neyi ifade eder?

Cevap

Bu nokta yaratıcı fikrin şekillendirildiği ana aşamadır. Uzmanlar bu aşamayı kuluçka, esinlenme, farklılaştırma, sentez, fikir bulma/yaratma, dönüşüm, işlevsel çözüm bulma, aydınlanma gibi yaklaşımlarla da tanımlamaktadırlar. Bu aşama yaratıcı kişinin en fazla zorlandığı ve en ayrıntılı şekilde gerçekleşen aşamadır.

Yaratıcı fikir üretimi, nihai ürünün orijinalliğini ve uygunluğunu ayrı ayrı etkileyen farklılıklar ve seçici akılda tutmadan meydana gelmektedir (Yuan ve Zhou, 2008). Üretim aşamasının en temel özelliği insan beyninin işleyişiyle ilgili olmasıdır. Beynin sol yarımküresi insanın sözel, analitik, akılcı, sistematik, sembolik, olgusal, soyut, sayısal becerileriyle ilgili durumlarda aktif haldeyken, sağ yarımküre sanatsal, görsel, duyusal, duygusal, yaratıcı, sezgisel becerileriyle ilgili durumlarda aktif hale geçmektedir. İlk bakışta üretim aşamasının kuluçka ve aydınlanmayı temsil etmesi nedeniyle sağ beyin işlemi gerektirdiği düşünülmekte iken, pratikte düşünmenin bütünsel olduğu ve herhangi bir yarımküreye doğru meyilli olmanın bir derece meselesi ve beynin farklı şeyleri paralel yapma şekli olduğu anlaşılmıştır (Alder, 2002). Bu durum, fikir üretiminin beynin karmaşık işleyiş mekanizmasıyla ne kadar ilgili olduğunun en önemli göstergesidir.
 

49. Soru

Yaratıcı düşüncenin ortaya çıkmasında yer alan kuluçka evresi nedir?

Cevap

Analiz sürecinin tamamlanmasının ardından üretim aşamasının başlangıcında, yaratıcı sürecin sağlıklıişleyebilmesi için kuluçka evresine gereksinim duyulmaktadır. Kuluçka evresinde yaratıcı sürece konu olan unsura ilişkin hiçbir şey düşünülmez. Bu şekilde zihnin dinlendirilmesi sağlanır ve konunun dışında kalınır. Kuluçka bir anlamda zihnin “deşarj” edilmesidir.


50. Soru

Yaratıcı fikrin orataya çıkmasında aydınlanma evresi neyi ifade eder?

Cevap

Aydınlanma, üretim aşamasında fikrin bulunduğu, çözüme ulaşıldığı evre olarak tanımlanmaktadır. Fikir zaman zaman kuluçka evresi sırasında bir anda ortaya çıkabilir. Bu duruma “evraka / ani buluş” adı da verilmektedir ve rüyalar sırasında bilinçaltı su yüzüne çıktığı anlarda oluşabilmektedir. Bazen de fikir kuluçka evresi tamamlanıp, tekrar fikir üzerinde düşünülmeye başlandığında fikir ortaya çıkmaktadır.

Bu konuda göz önüne alınması gereken en önemli husus, parlayan fikrin her zaman en iyi fikir olamayacağıdır. O nedenle fikrin mutlaka değerlendirilmesi; gerekiyorsa işlenerek uygulamaya geçilmesi sürecin sağlıklı bir şekilde işlemesi yönünden önem taşımaktadır.


51. Soru

Yaratıcı fikir ortaya çıkış sürecinde değerlendirme aşaması nasıl bir rol oynar?

Cevap

Değerlendirme, bulunan fikrin doğrulanması, ayrıntılandırılması, çözüme ulaştırılmasıdır. Bulunan fikir her durumda kabul edilmeyebilir, değerlendirme sırasında fikrin geçerliliği sorgulanabilir. Bu durumda da yeniden üretim, hatta belki de gerekiyorsa analiz aşamasına dönmek gerekebilir ve yaratıcı süreç en başından yeniden işletilir. Fikrin nitelikleri sınandıktan, doğruluğu kabul edildikten sonra iletişim / uygulama aşamasına geçilebilir.

Değerlendirme aşaması yaratıcılık sürecinde özellikle büyük öneme sahiptir. Çünkü bu aşama kötü bir fikrin uygulamaya geçerek maliyetli bir şekle dönüşmesini önlemektedir. Özellikle işletmeler için büyük önem taşıyan yüksek karlılık oranlarını korumanın bir yolu da değerlendirme aşamasının etkin şekilde işlemesidir. Aksi durumda işe yaramayan fikirlerin uygulanması maddi kayıplara yol açacaktır.


52. Soru

Yaratıcı fikrin orataya çıkış sürecinde iletişim/uygulama aşaması nasıl bir rol oynar?

Cevap

Bu aşama yaratıcı fikrin değerlendirme aşamasını “başarı” ile geçmesinden sonra fikrin hayata geçirildiği aşamadır. Hedef kitle ile iletişime geçilmesi, bir diğer deyişle yaratıcı fikrin ilgili hedef kitle ile buluşturulması sürecin son aşamasını meydana getirmektedir. Hatta yaratıcılık sürecine ilişkin pek çok modelde hedef kitlenin yaratıcı fikre ilişkin görüşleri dahi bu kapsamda ele alınarak değerlendirilebilmektedir.

İletişim/uygulama aşamasında, yaratıcı fikrin niteliğine bağlı olarak fikir hayata geçirilir. Hayata geçirilen fikir, bir reklam, elbise veya limon sıkacağı da olabilir. Satış rakamları, kullanım oranları gibi sonuçlar incelenerek yaratıcı fikrin başarısı değerlendirilir ve ileriki dönemlerde gerçekleştirilecek çalışmalara referans olabilecek bilgiler bu aşamada elde edilebilir.


53. Soru

Beyin fırtınası ne demektir?

Cevap

Yaratıcı fikrin bulunmasında takım sürecinin en bilinen ve sık kullanılanı “beyin fırtınası”dır. Beyin fırtınası, BBDO Reklam Ajansı Başkanı Alex Osborn tarafından geliştirilmiş bir tekniktir. Bu teknikte altıila on kişi yaratıcı fikir üretmek amacıyla bir araya gelmektedir. Beyin fırtınası yönteminin özünde, bir kişinin bir fikrinin grupta yer alan diğer bireylerin düşünce sisteminde tetikleyici olabilmesi bulunur. Böylelikle istenilen nitelikte yaratıcı fikir üretmek mümkün olabilir. Tekniğin başarılı olabilmesi için tüm fikirler eleştirel bakış açılarından uzak bir şekilde ele alınmalıdır, hiçbir fikre “yanlış” gözüyle bakılmamalıdır ve tüm fikirler, daha sonra değerlendirilmek üzere yazılmalıdır.


54. Soru

Beyin fırtınası oturumlarını doğru şekilde yönlendirmek için uyulması gereken kurallar nelerdir?

Cevap

(Bentley 2004): beyin fırtınası oturumlarını doğru şekilde yönlendirmek için uyulması gereken dokuz kural olduğunu belirtmektedir:

  • Yargı mekanizması susturulur. Bu kuralın gerektiği gibi uygulanamaması, beyin fırtınası oturumlarının başarıya ulaşamamasının en önemli sebebidir.

  • Serbest üretim teşvik edilir. Düşünceler, belli kıstaslara uymak zorunda değildirler. İnsanların aklında beliren her şey fikir olarak değerlidir.

  • Miktarın fazla olması gerekir. Beyin fırtınası oturumlarında en temel amaç, oturum boyunca mümkün olduğunca fazla miktarda fikrin ve düşüncenin ortaya çıkarılmasıdır.

  • El ele vermek teşvik edilir. Katılımcılar birbirlerinin fikirlerini geliştirmek ve bir önceki düşünceden uyarılmış olan yeni düşünceler ortaya koymak yolunda cesaretlendirilirler.

  • Ortaya çıkan her fikri bir duvar panosuna anında kaydedin.

  • Katılımcılardan biri, bir fikrin daha derin irdelenmesini isteyebilir. Yaratıcılığı engelleyecek olan bu gibi bir durumun ortaya çıkmaması için “Nasıl?” ve “Neden?” gibi soruların cevaplanmasından mümkün olduğunca sakınılmalıdır.

  • Herkese yeterince zaman verilmelidir.

  • Eğlenceli bir ortam oluşmasına izin verilmeli ve insanların gerçekleşen sürece bir oyun gibi bakabilmeleri sağlanmalıdır.

  • Ortaya atılan düşünceleri kaydedecek ve zaman zaman süreç tıkandığında ilerletici fikirleriyle sürece yardımcı olacak kişilerin oturumda hazır bulunması sağlanmalıdır.


55. Soru

Nitelik sıralama tekniği nasıl çalışır?

Cevap

Altı şapka düşünme tekniği olarak da adlandırılan bu teknikte, yaratıcı fikir bulma sürecinde, sırasıyla değiştirilerek giyildiği varsayılan, farklı renklerde, farklı düşünme biçimlerini temsil eden altı adet şapka bulunmaktadır. Edward De Bono’nun 1985 yılında yayınladığı bir kitabında ortaya atılan bir yöntemdir. Her bir şapkanın rengi bir işlev ile ilişkilidir (Serrat, 2009):

  • Beyaz düşünme şapkası: Tarafsızlığın rengidir. Objektiftir, dolayısıyla uygun ve ihtiyaç duyulan bilgi ve verilere odaklanır.

  • Kırmızı düşünme şapkası: Duyguların rengidir. Konuya, kavramları nitelendirmeden ya da haklı çıkarmaya çalışmadan duyguların ve hislerin penceresinden yaklaşır.

  • Siyah düşünme şapkası: Karamsarlığın rengidir. Ciddi, katı, deneyimleri kullanan, akılsal, yargısal; zorlukları ve problemleri bir başlıkta birleştirir ve fikirlerin uygunluğunu denetler.

  • Sarı düşünme şapkası: Güneşin rengidir. Pozitiftir. Fayda ve değerlerle ilgilenir.

  • Yeşil düşünme şapkası: Büyüme ve verimlilik rengidir. Yaratıcılık ve yeni fikirlere işaret eder.

  • Mavi düşünme şapkası: Serinlik ve gökyüzünün rengidir. Düşünmenin düşünmesi, yansıtma ve düşünme sürecinin yönetilmesine odaklanır.

Altı şapkalı düşünme tekniğinin amaçları takım çalışmalarında üretim ve üretim süreçlerinde verimliliğin artırılması, takım uyumu, iletişimin geliştirilmesi, yaratıcı fikir üretimi ve yenilik yaratma olarak sıralanabilir.


56. Soru

Sinektik nedir?

Cevap

William J. Gordon tarafından geliştirilen, yaratıcı düşünme tekniklerinden biri olan sinektikte, metafor (benzetme) ve analojilerle (eşleştirme) çalışılır. Özellikle problemin çok fazla içselleştirildiği durumlarda, probleme farklı bir bakış açısıyla bakılmasının gerektiği durumlarda sinektik tekniğinden yararlanılır. Analojiler ve metaforların sinektik tekniğinin temelini oluşturmasından hareketle, teknikte kullanılan analoji türlerinin ne şekilde kullanıldıklarının tanımlanması gerekmektedir.


57. Soru

Sinektik tekniğinde kullanılan analojiler nelerdir?

Cevap

Sinektik tekniğini “yaratıcılık grubu” olarak adlandıran Kamile Ün Açıkgöz, bu teknikte kullanılan analojileri şu şekilde açıklamaktadır (Açıkgöz, 2006):

  • Kişisel Analoji: Grubun, karşılaştırma yapılan düşünce ve nesnelerle empati kurmasınıgerektirir. Grup elemanları, problemin parçası olduklarını hissetmelidirler. Empati; kişi, bitki, hayvan ya da cansız bir nesne ile kurulabilir. Kişisel analojide vurgulanan empatik katılımdır. Kişisel analojiye çeşitli alanlardan; yağmur bulutu, belediye başkanı, mide, diş, farklı dönemde yaşamış olduğunu düşünme gibi örnekler verilebilir.

  • Dolaysız Analoji: Basitçe iki nesne ya da kavramın karşılaştırılmasıdır. Karşılaştırma, her yönden aynı olmak zorunda değildir. Dolaysız analojinin işlevi, gerçek problem koşullarının bir başka duruma aktarılmasıdır. Örneğin elma kurdunun açtığı tünelle yer altı tünellerinin benzerliği, eğitim ile rüzgar sörfü, kuyumcu ile hakim vb.

  • Bastırılmış Çatışma: Nesnelerin birbirinin karşıtı sözcüklerle tanımlanmasıdır. “Yorucu biçimde saldırgan”, “hayat kurtaran tahrip edici”, “güvenli saldırı” ve “korkunç güzel” tamlamalarında olduğu gibi.


58. Soru

Sinektik tekniğiyle "yeni bir yaratma" da izlenen yöntem hangi evrelerden oluşur?

Cevap

Sinektik tekniği çeşitli evrelerden oluşan kapsamlı bir süreçtir. Bu bağlamda, kullanılan yaratıcılık tekniğini sinektik olarak adlandırabilmek için, sürecin iki farklı çok evreli yöntemden birini izlemesi gerekmektedir (Seligmann, 2007):

• “Yeni bir şey yaratma”da izlenen yöntem:

Evre I: Mevcut koşulların tanımlanması

Evre II: Doğrudan analoji

Evre III: Kişisel analoji

Evre IV: Bastırılmış çatışma.

Evre V: Doğrudan analoji (Evre IV’teki bastırılmış çatışma temellidir)

Evre VI: Asıl görevin yeniden değerlendirilmesi.


59. Soru

Sinektik tekniğinde "yabancı olanı yakın hale getirme" de izlenen yöntem nedir?

Cevap

Sinektik tekniği çeşitli evrelerden oluşan kapsamlı bir süreçtir. Bu bağlamda, kullanılan yaratıcılık tekniğini sinektik olarak adlandırabilmek için, sürecin iki farklı çok evreli yöntemden birini izlemesi gerekmektedir (Seligmann, 2007):

Yabancı olanı yakın hale getirme”de izlenen yöntem:

Evre I: Sabit girdi (grup liderinin yeni bir başlık sunması)

Evre II: Doğrudan analoji (grup liderinin bir analoji öne sürerek, grup üyelerinden bunu açıklamasınıistemesi)

Evre III: Kişisel analoji

Evre IV: Analojileri kıyaslama (grup üyelerinin yeni materyallerle, doğrudan analoji arasındaki benzerlikleri ortaya çıkarması)

Evre V: Farklılıkları açıklama (analojinin analiz edildiği yerin grup üyeleri tarafından tanınması)

Evre VI: Keşif (grup üyelerinin asıl materyali yeniden keşfetmesi)

Evre VII: Analojiyi oluşturmak (grup üyeleri analoji sürecini küçük gruplarda tekrar ederler, bu süreçte kendi analojilerini yaratırlar)


60. Soru

Rol yapma neyi ifade eder?

Cevap

Rol yapma, yaratıcılık sürecinde kişinin farklı bir kimliğe bürünerek tıpkı bir tiyatro sahnesindeymiş gibi oynamasıdır. Sosyodrama olarak da adlandırılır. 

Rol yapma birbirini çok iyi tanımayan gruplarda uygulandığında; grubun rolün konusu olan genel kavramlar hakkında yeterli bilgi sahibi olmadığı durumlarda ve kısıtlı zamanlarda uygulanmaya çalışıldığında etkili olamayacaktır. Bu nedenle rol yapma tekniğinin kullanılabilmesi için ilişkileri sağlam zemine oturmuş, tanışıklıkları eskiye dayanan gruplara ihtiyaç duyulmaktadır.


61. Soru

Yaratıcı çalışmalarda rol yapmanın  aşamaları liderin yönetimi bağlamında nasıl sınıflandırılır?

Cevap

Joyce, Weil ve Showers, yaratıcı çalışmalarda rol yapmanın aşamalarını liderin yönetimi bağlamında şu şekilde sınıflandırmaktadırlar (Joyce vd.’den aktaran Açıkgöz, 2006):

1. Aşama: Grubu ısındırma

  • Problemi tanımlama ve tanıtma

  • Problemi açıklığa kavuşturma

  • Yorumlama ve araştırma

  • Rol yapmayı açıklama

2. Aşama: Katılımcıların seçimi

  • Rolleri analiz etme

  • Oyuncuların seçimi

3. Aşama: Sahneyi hazırlama

  • Hareketleri kararlaştırma

  • Rolleri açıklama

  • Problem durumunun içine girme4. Aşama: Gözlemcileri hazırlama

    • Neyi arayacağına karar verme

    • Gözlem işleri verme5. Aşama: Rol yapma

    • Rol yapmaya başlama

    • Rol yapmaya devam etme

    • Rol yapmayı bırakma

6. Aşama: Tartışma ve değerlendirme

  • Rol sürecini gözden geçirme

  • Odaklaşılan konuyu tartışma

  • Sonraki rolü geliştirme

7. Aşama: Tekrar oynama

• Gözden geçirilen rolleri oynama, sonraki aşamalar ve davranışlarla ilgili seçenek önerme8. Aşama:

• 6. aşamadakileri tekrarlama


9. Aşama: Yaşantıları paylaşma ve genelleme yapma

• Problem durumlarını gerçek yaşantılarla ve var olan problemle ilişkilendirme. Davranışın genel ilkelerini araştırma.


62. Soru

Yaratıcı fikrin oluşturulmasında kullanılan özellik listeleme tekniği nasıl çalışır?

Cevap

Özellik listeleme tekniği, yaratıcı sürece konu olan sorunla ilgili olarak her bir unsurun belirlenmesi ve belirlenen her bir unsura ilişkin özelliklerin tespit edilmesidir. Örneğin bir ürünün reklamının yaratıcı sürecinde özellik tekniği kullanılıyorsa, öncelikle söz konusu ürüne ilişkin tüm unsurlar listelenir. Ambalajı, kokusu, şekli, boyutları vb. Daha sonra bu unsurların her birine ait özellikler listelenir.


63. Soru

Morfolojik sentez neyi ifade eder?

Cevap

Morfolojik sentez, yaratıcı çalışmalarda, farklı çıktıların yapısal olarak tek çıktıda birleştirilmesi olarak tanımlanabilmektedir. Günümüzde internet erişimi, telefon, fotoğraf makinesi, hesap makinesi, kronometre, alarm, ajanda vb. pek çok özelliği bir arada sunan akıllı telefonlar morfolojik sentez ürünü olarak tanımlanabilmektedir


64. Soru

Yaratıcılık tekniklerinden olan “morfolojik sentez” reklama hangi yönden katkıda bulunmaktadır?

Cevap

Bir yaratıcılık tekniği olarak nitelendirilen morfolojik sentez, bir diğer adıyla birleşim (kombinasyon), reklamcılık alanında, reklamıgerçekleştirilen birleşim ürününün öz niteliği bağlamında reklamın başarısına katkı sağlamasınedeniyle reklamcılık alanında etkili olan bir yaratıcılık tekniği olarak ön plana çıkmaktadır.


65. Soru

Yaratıcı fikrin bulunması sürecinde kullanılan teknikler, reklamda yaratıcı sürecin hangi aşamasında kullanılmaktadır?

Cevap

Yaratıcı fikrin bulunmasında kullanılan teknikler reklam yaratıcı sürecinde problemle yüzleşme aşamasında kullanılmaktadır. Bu aşama yaratıcılık sürecinin en zorlu aşamasıdır ve ne kadar zaman alacağı önceden tahmin edilememektedir. Zaman zaman “evreka” adı verilen ani fikir parlamalarıyla fikrin bulunması aşamasına geçilmesini sağlayabilen aşamada problem çözüme kavuşturulamazsa, yaratıcı ekip belirli bir kuluçka dönemine ihtiyaç duyacaktır.


66. Soru

Yaratıcı sürecinin önündeki engeller nelerdir?

Cevap

Korkular: Yaratıcı ürünün ortaya çıkaracağı etkilerin kişiye olumsuz olarak dönebileceği korkusu, bireysel fobiler yaratıcılığın önündeki engeller arasında sayılabilmektedir.

Süre Kısıtlılıkları: Yaratıcı sürece ilişkin sürenin kısıtlı olması, ortaya çıkacak fikir ya da ürünün belirli bir zaman dilimine kadar yetiştirilmek zorunluluğu olması; yaratıcı kişinin kaygı düzeyini belirgin biçimde artırmaktadır.

Sosyal Engeller: Yaratıcı kişinin çevresindeki bireylerin ya da grupların yarattığı engeller, baskılar, duygusal tacizler, ortaya atılan kaliteli bir fikrin kabul edilmemesi, beğenilmemesi vb. etmenler bu grupta değerlendirilebilmektedir.

Yasal Engeller: Yaratıcı ürün ya da fikir olarak adlandırılan yaratıcı çıktılar, yaratıcı sürecin gerçekleştiği alana ilişkin yasal engellemelerle de karşılaşabilmektedir.

Garantici Olma Engeli: Yaratıcı bireyde risk almaktan kaçınan bir yapı söz konusu olduğunda da ortaya çıkabilecek mükemmel fikirlerin önüne doğal bir set çekilmiş olur.

Mükemmeliyetçilik: Hayattaki her işte “kusursuz” olmak istenmesi, sonucu tam olarak öngörülemeyen; belki de çok başarılı olabilecek yaratıcı fikirlerin bulunmasında önemli bir engeldir.

Sürüden Ayrılma Korkusu: Farklı olma, benzerlerinin arasından ayrılma yaratıcılığın doğasında var olan en önemli özelliktir çünkü farklı olan yaratıcıdır. Yaratıcı birey ön plana çıkmaktan çekiniyor; yalnız kalabileceği için farklı olmaktan korkuyorsa yaratıcı sürecin önünde büyük bir engel oluşturmaktadır.


Bahar Dönemi Dönem Sonu Sınavı
25 Mayıs 2024 Cumartesi