Ulaştırma Sistemleri Dersi 2. Ünite Özet

Karayolu Taşımacılığının Önemi

Karayolu taşımacılığı, kişinin veya yükün taşıyıcı tarafından belirli bir ücret karşılığında ulaştırılmak istenen yere güvenli bir şekilde götürülmesidir.

Ekonomik kalkınma ve toplum refahının geliştirilmesinde büyük önemi olan karayolu taşımacılığı kendi bünyesinde başlı başına ekonomik bir faaliyet olduğu gibi, diğer sektörlerle de çok yakın ilişkisi olan ve çoğu sektörü olumlu yönde etkileyen bir hizmet türüdür.

Karayolu Taşımacılığının Diğer Taşımacılık Türlerine Göre Üstünlükleri:

• Daha az ilk yatırım maliyeti gerektirmektedir.
• İnsanlara kapıdan kapıya taşıma imkanı vermektedir.
• Esnek yapısı itibariyle, karayolunun olduğu her türlü araziye ulaşma imkanı vermektedir.
• Özellikle kısa mesafelerde kısa sürede süratli teslim olanağı sağlar.
• Taşıma rekabeti çok fazla olduğu için müşteri lehine nakliye fiyatları oluşur.
• Karayolu alt yapı ve bakım-onarım giderlerinin kullananlardan alınmıyor olması çok büyük bir maliyet avantajıdır.
• Karayolları kolaylıkla geliştirilebilir ve yenilenebilir durumdadır.

Karayolları Taşımacılığının Ülke Ekonomisine Katkısı:

• Kendisine ulaşımın zor olduğu bölgelerdeki yol ağları ile bölgedeki izole durum ortadan kalkar ve üretici malını daha çabuk ve uygun fiyata pazarlama imkanı bulur.
• Ekonomik taşıma ortamının sağlanması ile her çeşit mal ülke çapında daha geniş bir bölgeye eriştirebilir. Bu da ticari haraketliliği sağlayarak ekonomiyi canlandırır.
• Taşıma maliyetlerindeki düşme her zaman ülkelerin ihracat kapasitelerini yükseltici etki gösterir.
• İyi bir yol ağı ile ülkenin tüm bölgeleri arasında dengeli bir kalkınma ortamı sağlanmış olur.
• Yol koşullarındaki iyileşme, bir yerden diğer yerlere gidiş gelişleri artırarak sosyal gelişme ve kültür birliği sağlar.
• Ucuz ve kolay karayolu ulaşım ağı turizm ve seyahat etkinliklerinin geliştirilmesinde katkıda bulunarak, bu sektörlerin ekonomiye olumlu etkilerini artırır.

Karayolu Trafiği

Karayolu Trafiğinin Genel Özellikleri:

Trafik yayaların, hayvanların ve araçların karayolları üzerindeki hal ve hareketleridir.

Yolcu , aracı kullanan sürücü ile hizmetliler dışında araçta bulunan kişilerdir.

Seyahat, bir yada daha fazla yolcunun motorlu veya motorsuz bir araçla yaptığı hareketlerdir. Seyahat Süresi, bir yolculuk güzergahı (bir yolun arazi üzerine izlediği doğrultu) içinde, bir noktadan diğerine ulaşmak için geçen zamandır.

Seyir Süresi, ulaşım sırasında taşıtın yalnızca hareket halinde bulunduğu süredir. Bir yolda başlangıç ve bitiş noktaları arasında, o yol bölümünün uzunluğunun aracın hareket süresine bölünmesiyle elde edilen hız olan işletme hızı belirlenirken seyir süresi kullanılır.

Durma Süresi, seyahat sırasında yoldaki trafiğin yavaşlaması ya da durmasından dolayı geçen toplam zamandır.

Hız , araçların birim zamanda gittiği mesafedir. Noktasal hız, işletme hızı, ortalama işletme hızı ve seyahat hızı olarak dört gruba ayrılır.

Karayolu Trafiğinde Görüş Uzunlukları: Araç kullanan bir kişinin ileri istikamette net olarak görebildiği mesafeye görüş uzunluğu denir. Yol güzergahının düz kısımları olan aliymanları birbirine bağlayan eğri parçası olan yatay kurp (viraj), yarma şevi ya da başka bir yapı da görüş mesafesini azaltır. Görüş uzunluğu üç gruba ayrılır.

Duruş görüş uzunluğu, taşıt sürücüsünün yol üzerinde gördüğü bir engele çarpmadan durabilmesi için gerekli minimum görüş uzaklığıdır. Fren Emniyet uzunluğu da denir.

Geçiş görüş uzunluğu, bir taşıtın önünde seyreden başka bir taşıtı kurallara uygun güvenli bir şekilde geçebilmesi için, sürücünün görebilmesi gereken minimum uzunluktur. Geçiş görüş mesafesi, üç mesafenin toplamından oluşur. Bunlar;

• İntikal ve reaksiyon süresinde kat edilen mesafe,
• Geçme esnasında, geçen aracın kat ettiği mesafe,
• Geçme esnasında karşıdan gelen aracın kat ettiği mesafedir.

Yatay görüş uzunluğu , bir kavşağa yaklaşan sürücünün hızını kavşağa göre ayarlayıp kavşakta görüşü zorlaştıran her hangi bir engelin bulunmaması olarak tanımlanır.

Karayolu Trafik Elemanları: Trafiğin temel elemanları; insan, araç, yol ve çevredir.

İnsan, trafikte sürücü, yaya, yolcu, yönetici veya denetleyici olarak karşımıza çıkabilir. Sürücü, karayolunda motorlu bir aracı veya taşıtı sevk ve idare eden kişidir. Yaya, genelde herhangi bir taşıtta bulunmayan kimse olarak tanımlanır. Yolcu, araçta bulunan sürücü haricindeki kişidir.

Araç, motorlu veya motorsuz olarak trafikte hareket etmektedir.

Çevre, trafikte çevre doğanın meydana getirdiği yağmur, kar, sis, buz, toz bulutu, güneş, nem, çiğ vb. olayların tümüdür.

Yol, her türlü taşıt ve yaya ulaşımı için kamunun yararlanmasına açık olan arazi şerididir.

Karayolları Trafiğini Etkileyen Faktörler:

Trafik hacmi bir yoldan veya yolun bir şeridinden birim zamanda geçen araç sayısıdır.

Yıllık ortalama günlük trafik – YOGT bir yılda bir yoldan geçen araç sayısıdır.

Mevsimlik ortalama günlük trafik-MOGT bir mevsimde yoldan geçen araç sayısının toplam gün sayısına bölünmesi ile elde edilen değerdir.

Trafik yoğunluğu, herhangi bir anda, birim uzunluktaki bir yolda bulunan toplam araç sayısına denir.

Hız, birim zamanda gidilen mesafedir.

Noktasal Hız, bir taşıtın herhangi bir zamanda yolun herhangi bir noktasından geçerken tespit edilen hızıdır.

İşletme (Ortalama) Hızı, bir yolda başlangıç ve bitiş noktaları arasında, o yol bölümünün uzunluğunun aracın hareket süresine bölünmesiyle elde edilen hızıdır.

Ortalama işletme hızı, bir yol bölümünden birden fazla araç geçmiş ise her birinin geçtiği yol bölümü uzunluğu toplamının bu araçların geçiş süreleri toplamına bölünmesiyle elde edilen hızdır.

Seyahat (ticari) hızı, araçların, bir seyahatte başlangıçbitiş noktaları arasında, o yol bölümünün uzunluğunun, durma süreleri dahil geçirdikleri süreye bölünmesiyle elde edilen hızdır.

Hıza Etki Eden Faktörler:

1. Taşıt Faktörü: Modeli, çeşidi, ağırlığı ve motor gücü
2. Sürücü Faktörü: Sürücünün cinsiyeti, yaşı, sağlık durumu
3. Yol Faktörü:, Kaplamanın cinsi, şerit sayısı, kavşakların yerleşimi, yol eğiminin uzunluğu, yol cinsi, kaldırım genişliği ve kullanımı
4. Trafik Faktörü: Yolun hacmi, akım, yoğunluk, geçme düzeyi, karşı akımın kontrolü, hız düzenlemeleri, park durumu, denetleme

Karayolu Trafiğinin Değişimi:

Şeritsel Değişim, trafik şeritlerinin kullanımının şartlara bağlı olarak değişmesidir.

Yönsel Değişim, trafiğin örneğin kullanım yoğunluğa bağlı olarak yön değiştirmesidir.

Zamansal Değişim: Trafiğin zaman içine periyodik değişim göstermesidir.

• Günlük değişim: Trafiğin gün içindeki saatlere göre değişimini ifade eder.
• Haftalık değişim: Trafiğin Pazartesi ve Cumartesi günleri şehir içinde maksimuma ulaşırken, şehir dışında Pazar günlerinin maksimuma ulaşmasıdır.
• Aylık değişim: Trafiğin bir ay içinde haftalara veya ay içindeki maaş alım günleri gibi bazı özel günlere göre değişmesidir.
• Yıllık değişim: Güneşin etkili olduğu yaz aylarında trafiğin artıp, orta iklimli yerlerde mayıs ve ekim aylarında ortalama trafiğe yakın değerlere ulaşmasıdır.

Karayolu Taşımacılığına İlişkin Temel Kavramlar:

Ambar, eşyanın kapalı alanda uygun şekilde muhafaza edilmesidir.

Çekici, römork ve yarı römorkları çekmek için ima edilmiş yük taşımayan motorlu taşıttır.

Dağıtıcı, tek parçada en fazla 5kg ağırlığındaki kargoların en kısa sürede kapıdan kapıya teslimini sağlayan tüzel kişidir.

Gabari, taşıtların yüklü ve yüksüz olarak karayolunda güvenli seyirlerini sağlamak amacıyla uzunluk, genişlik ve yüksekliklerini belirleyen ölçülerdir.

İstiap haddi ve taşıma kapasitesi, imalat standardında belirtilen en çok yük ağırlığı veya yolcu ve hizmetli sayısıdır.

Kamyon, azami yüklü ağırlığı 3,5 tondan fazla olan motorlu taşıttır.

Kamyonet, azami yüklü ağırlığı 3,5 tonu geçmeyen motorlu taş ıttır.

Karayolu , trafik içim kamunun yararlanmasına açık olan arazi şeridi, yol, köprü vb. yapı ve alanlardır.

Kargo tasnif ve aktarma merkezi: Kargo taşımalarında indirme, bindirme, yükleme, boşaltma vd. İşlemlerin yapıldığı yerdir.

Otobüs, sürücüsü dahil en az 9 oturma yeri yolcu taşıma amaçlı olan motorlu taşıttır.

Otomobil, sürücü dahil en fazla 8 koltuk kapasitesine sahip motorlu taşıttır.

Özel izin belgesi, Türk ihraç ürünlerini taşımak amacıyla yabancı plakalı araçlara verilen belgedir.

Özmal taşıt, yetki belgesi sahibi adına motorlu araç tescil ve motorlu araç trafik belgelerinde kayıtlı taşıtlardır.

Römork, motorlu taşıtla çekilen, insan, eşya veya yük taşımak için imal edilmiş motorsuz taşıttır.

Sevk irsaliyesi, yurt içi taşımalarda gönderilen eşya için gönderilen tarafından kesilen mevzuat hükümleri uyarınca düzenlenen belgedir.

Sözleşmeli taşıt, yetki belgesi sahibinin noterden yapılmış bir taşıma geliri paylaşımı veya kira sözleşmesine dayanarak, kendi unvan ve sorumluluğu altında çalıştıracağı başkasına ait araçlardır.

Sürücü, karayolunda motorlu bir aracı veya taşıtı sevk ve idare eden kişidir.

Şehir içi taşıma belediye sınırları ile mücavir alanı dahilinde yapılan taşımalardır.

Taşıma hattı düzenli yolcu taşımacılığında, taşımanın başladığı kalkış noktası ile bittiği varış noktasındaki yerleşim yerleridir.

Taşıma güzergahı taşımanın başladığı kalkış noktasından bittiği varış noktasına kadar ara duraklar da dahil takip edilen yoldur.

Taşıma irsaliyesi taşınan eşya kargo için ilgili mevzuat hükümleri uyarınca düzenlenen belge.

Taşıt belgesi yetki belgesi sahibinin kullanacağı taşıtların niteliğini ve sayısını liste halinde gösteren belge.

Taşıt kartı bir taşıtın yalnız bir yetki belgesinin eki taşıt belgesinde kayıtlı olduğunu ve bu belge altında çalıştırılabileceğini gösteren belge.

Yarı römork bir kısmı motorlu taşıt üzerine oturan, taşıdığı eşyanın veya yükün kendi ağırlığının bir kısmı motorlu taşıt tarafından taşınan römork.

Yurt içi taşıma bir ilin sınırları içerisindeki iki nokta arasında yapılan taşımalardır.

Karayolu Yolcu Taşımacılığı

İki nokta arasında düzenli yolcu taşımacılığı hizmetinin verilebilmesi için;

• Araçların kullanacağı yolların kullanılabilir halde olması,
• Taşımacılığı icra edecek firmanın yeterli sermaye yatırımı yapması,
• Ulaştırmada işleyişi sağlayacak yeterli teknik altyapının kurulmuş olması,
• Bir firma tarafından iki nokta arasında yapılan tüm seferlere katılan yolcu sayıları toplamının sefer sayısına bölünmesi ile bulunan ortalama yolcu sayısının taşıma aracı kapasitesine olan oranı anlamındaki yüklemeye yeterli düzeyde sahip olmak

Yolcu Taşımacılığında Taşımacı, Yolcu, Sürücü ve Hizmetlilerin Sorumlulukları: Yolcu taşımacılığında taşımacı, yolcu, sürücü ve hizmetlilerin sorumlulukları ilgili esaslar Karayolu Taşıma yönetmeliği maddelerinde belirlenmiştir. Yetki belgesi sahibi (taşımacı), yolcu ve eşyanın güvenlik içinde taşınmasından sorumludur, yolcu taşımacıları, sürücülerinin seyahat esnasında yolcularla veya personelle uzun süreli sohbet etmelerini önlemek, yol ve seyir güvenliğini tehlikeye düşürmemek için gerekli tedbirleri almakla, taşımacı ilgili mevzuat hükümlerine uygun bir taşıtı, nitelikli sürücü ve hizmetli personel ile sefere göndermekle, taşıt sürücüsü ve yolculara hizmet eden görevliler, trafiğin seyir ve güvenliğini tehlikeye düşürecek, yolcuları rahatsız edecek, genel ahlaka ve adaba aykırı tutum ve davranışlarda bulunamazlar.

Yolcu Taşımacılığında Kullanılacak Taşıtlar: Yolcu taşımalarında ticari taşıtın ilk başvuru ve faaliyet süresince 8 yaşından büyük olmaması şarttır. Ancak A3 yetki belgesi sahiplerinin taşıt belgesine kayıt edilecek taşıtları ilk başvuru ve faaliyet süresince hiçbir şekilde 5 yaşından büyük olamaz. Diğer taşıtlar yetki belgelerinin eki taşıt belgelerine en çok 16 yaşına kadar kaydedilir. Ancak, 16 yaşından büyük taşıtlar otomotivle ilgili teknik bölümleri olan üniversitelerce verilecek ve Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca onaylanacak teknik yeterlilik raporuna göre 20 yaş dahil kullanılabilir. Yolcu taşımacılığında kullanılacak taşıtların, koltuk kapasiteleri otomobillerde sürücü dahil 4 koltuk, otobüslerde sürücüsü dahil 25 koltuk kapasitesinden az olmaması gerekir. Yetki belgesi sahipleri taşıt kartlarının asıllarını taşıtlarında bulundurmak zorundadır.

Karayolu Eşya ve Kargo Taşımacılığı

Karayolunda eşya ve kargo taşımacılığında rol oynayan üç temel öğe sürücü, araç ve yüktür. Yük taşımacılığının tamamına yakın kısmı karayollarından sağlanmaktadır.

Sürücü: Karayolu trafiğinde en önemli unsur araç kullanan sürücülerdir. Sürücüye çevreden devamlı olarak kaplama, yol kaplamasının iki yanında bulunan banketler, kavşaklar, trafiğe ait olan araçlar, insanlar vb. bilgiler gelir. Bu unsurların içinde sürücüye düşen görev bunları önem sırasına göre değerlendirmesidir (trafik hissi). Değer sırasına göre seçilen bilgilerin tehlike durumları değerlendirilir. Bu aşamayı karar ve tehlike varsa tedbir aşaması takip eder.

Sürücü-Kaza İlişkisi: İnsan faktörü kazaya sebebiyet açısından ana unsur olup; sürücü, yaya ve yolcu olarak üç şekilde trafiğin içinde yer alır. Bunların içinde kazalardan en fazla etkilenen sürücülerdir.

• Fiziksel nedenler: Aşırı hız, alkollü araç kullanma, hatalı sollama, şerit ihlali, yakın takip, hatalı durmak, park etmek, trafik ışık ve işaretlerine uymamak, kavşaklarda geçiş kurallarına uymamak, takip mesafesine uymamak, yorgunluk veya uykusuzluk gibi fiziki durumlar.
• Psikolojik nedenler: Aşırı sevinçli veya üzüntülü olmak, dikkatsizlik, anlık duygu değişimleri.
• Sosyal ve kültürel nedenler: Meslek, yaş, cinsiyet, eğitim.

Sürücülerin Trafik İçindeki Sorumlulukları: Önemli olan, aracı hareket ettirebilmek değil, trafik içinde kurallara bağlı diğer sürücü ve yayalara saygılı, sağduyulu ve dikkatli kullanabilmektir. Dikkatli bir sürücü sorumluluk, yoğunlaşma, çabuk karar verme, sabırlı olma vb. pek çok özelliğe sahip olmalıdır. Sürücülerin trafikte uyması gereken kurallar; emniyet kemeri takmak, hız ve trafik kurallarına uymak, öndeki aracı dikkatli geçmek, virajlara yavaş girmek, dikkati yoldan ayırmamak, yolu önceden planlamak, diğerlerine karşı hoşgörülü olmak, yayaların haklarına saygılı olmak, kavşaklara dikkatli yaklaşmak ve girmek, kendini göstermek (farlar açmak vs.), araç bakımlarını aksatmamak olarak sıralanabilir.

Taşıt: İnsanları ve yüklerini bir yerden başka bir yere taşıyan araçlara denir.

Motorlu Taşıtlar: Kendinden tahrikli ve manevra yeteneğine sahip karayollarında yada ariz de hareket edebilen, yük ve yolcu taşıyabilen araçlardır. Yakıttan elde ettiği ısı enerjisini mekanik enerjisine çeviren enerji makinelerine motor denir. Motorların sınıflandırılması, yakıt cinsine göre, zamanlamasına göre, soğutma sistemine göre, silindir dizilişine göre ve ateşleme sistemine göre dörde ayrılır.

Taşıt Boyutları (Gabari)

Uzunluk için; araç sınıflarına göre uzunluklar, 2,3 ve daha çok dingilli araçlar için 12 m, yarı römorklu araçlarda 16 m, bir römorklu katarlarda 18,75 m, iki römorklu katarlarda 22 m, mafsallı (körüklü) otobüslerde 18 m, 3 dingilli tek katlı otobüslerde en fazla 12,60 m’dir.

Genişlik için; uluslararası yol standartları dahilinde yol genişlikleri 3,60 m’dir. Bir motorlu aracın yüksüz yada yüklü olarak genişliği 2,55 m’yi geçemez. Frigorifik (soğutmalı) araçlar için 260 m’lik değere müsaade edilmektedir.

Yükseklik için; karayollarında tesis edilen tünel ve alt geçit gibi yapılar genelde 4,5 – 5 m yüksekliğinde inşa edilirler. Yüklü veya yüksüz olarak bir taşıtın sahip olabileceği maksimum yükseklik 4,00 m’dir. Buna maksimum gabari yüksekliği denir.

Yük

Özellikle şehirler arası yollarda taşınan yüklerin tonaj sınırlarını aşmamak, karayollarına zarar vermemek açısından önemlidir.

Aşırı Yüklemenin Etkileri aşırı yük aracın bir çok parçasında zorlanma nedeniyle yıpranma ve bozulmalara sebep olur, başta fren donanımı, direksiyon ve güç aktarma organları olma üzere bir çok teknik konuda oluşan risklerdir.

İzne Bağlı Özel Yüklerin Taşınması konusunda Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından verilen “özel yük taşıma izin belgesi“ olmadan yük taşınamaz unsuru vardır. İzin verilse bile bu araçlar gece ve olumsuz hava şartlarında yola çıkamazlar. Gabari fazlası yük taşıyorsa sol dış kenarlarına önden ve arkadan görünecek şekilde 30x30 cm ebatında kırmızı renkli flama asmak zorundadır. Geniş ve uzun yüklerin taşınmasında çift yönlü yollarda aracın 50 m önüne, tek yönlü bölünmüş yollarda ise 50 m arkasına artçı araç bulunmalıdır.

Karayolu Taşımacılık Sektöründeki Kurul Ve Kuruluşlar

Belediye Trafik Birimleri: Karayolları Trafik Kanunuyla belediyelere verilen görevler il ve ilçe trafik komisyonları ve mahalli trafik birimleri ile işbirliği yapılarak yürütülür.

İl ve İlçe Trafik Komisyonlar: Mahalli ihtiyaç ve şartlara göre trafik düzeni ve güvenliğini sağlamak amacıyla gerekli tedbirlerin alınması gibi pek çok yetkiye sahiptirler.

Emniyet Genel Müdürlüğünün Merkez, Bölge, İl ve İlçe Trafik Kuruluşları: Kanunla Emniyet Genel Müdürlüğüne verilen görevler Emniyet Genel Müdürlüğü’ne bağlı olarak kurulan Trafik Hizmetleri Başkanlığınca yürütülür.

Karayolları Genel Müdürlüğü: Ulaştırma Bakanlığı bünyesinde otoyol, devlet yolu ve il yollarına dair görev ve sorumlulukları vardır.

Milli Eğitim Bakanlığı: Motorlu araç sürücülerinin yetiştirilmesinde sürücü kursları açmak, denetlemek, resmi ve özel kurumlarda eğitilenlerin sınavlarını yapmak ve sertifika vermekle görevlidir.

Sağlık Bakanlığı: Karayollarında meydana gelen trafik kazaları ile ilgili ilk ve acil yardım hizmetlerinin sağlanması, her ilde trafik kazaları için eğitilmiş sağlık personeli ile birlikte yeteri kadar ilk ve acil yardım ambulansı bulundurmak gibi görevleri vardır.

Ulaştırma Bakanlığı: Ulaştırma Bakanlığının ilgili birimleri Karayolu Trafik Kanunu ve diğer mevzuatla verilen hizmetleri yapmak ve karayolu taşımasına ilişkin gerekli koordinasyonu sağlamakla görevlidir.

Tarım Orman ve Köy İşleri Bakanlığı: Orman ve köy yollarında gerekli düzenlemeleri ve işaretlemeleri yaparak tedbir almakla sorumludur.

Karayolu güvenliği konusunda hedefleri tespit etmek, uygulatmak ve koordinasyonu sağlamak amacıyla oluşturulan kurullar:

Karayolu Güvenliği Yüksek Kurulu: Trafikle ilgili kuruluşlar arasında koordinasyon sağlanmasına ilişkin önerilerde bulunmak, trafik kazalarının azaltılmasına ilişkin önerilerde bulunmak, uygulamada görülen aksaklıkları tespit etmek, kendi görev alanına giren konularda ilgili yasal düzenlemeden kaynaklanan eksiklikleri belirlemek.