Temel Veteriner Histoloji ve Embriyoloji Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim

Kanın yapısı hakkında bilgi veriniz.

Kan, dolaşım sistemi içerisinde tüm vücudu dolaşan, rengi parlak kırmızıdan koyu kırmızıya değişen, visköz ve hafif alkali (pH 7.4) bir sıvıdır. Vücut ağırlığının yaklaşık %7’sini oluşturur. Kan, plazma adı verilen sıvı haldeki ekstrasellüler matriks içerisinde askıda bulunan şekilli elemanlardan (alyuvarlar/eritrositler, akyuvarlar/lökositler ve trombositler) oluşan özelleşmiş bir tür bağ dokusudur.

Kanın başlıca işlevleri nelerdir?

Kanın başlıca işlevleri arasında, besin maddelerinin mide-bağırsak kanalından vücut hücrelerine taşınması, daha sonra bu hücrelere ait son ürünlerin atılması ve özelleşmiş organlara iletimi yer alır. Bazı metabolitler, hücresel ürünler (hor-monlar ve diğer bazı uyarıcı moleküller) de görev yerlerine kan yoluyla taşınır. Oksijen akciğerlerden hücrelere, alyuvarlardaki hemoglobin aracılığıyla taşınır. Karbondioksit hücrelerden akciğerlere, hem hemoglobinle hem de bikarbonat (HCO3) olarak taşınır. Bu görevlerinin yanısıra kan, vücut sıcaklığının ayarlan-masında ve vücut sıvılarının ozmotik dengesinin korunmasında da görev alır.

Hematokrit nedir?

Kan, vücuttan alınarak bir deney tüpü içerisine konulduğunda, deney tüpü heparin gibi antikoagülan bir madde eklenerek, santrifüj edilirse, kanın şekilli elemanları deney tüpünün dibine kırmızı renkli bir çökelti halinde çöker. Kırmızı renkli çökelti, alyuvarlardan, bulutsu katman ise akyuvarlardan ve trombositlerden oluşur ve her iki katmandaki şekilli elemanların tümüne birden hematokrit adı verilir.

Serum nedir?

Damardan çıkan kan hiçbir madde eklenmeden bir süre bırakılınca pıhtılaşır. Pıhtının üzerinde bir sıvı yer alır ki içinde fibrinojen bulunmayan saman rengindeki bu sıvıya serum denir.

Plazmanın yapısını açıklayınız.

Plazma, içerisinde hücrelerin, trombositlerin, organik bileşiklerin ve elektro-litlerin askıda veya çözünmüş halde ya da her iki halde bulunduğu, sarımsı renkli bir sıvıdır. Plazma, büyük oranda sudan oluşur ve hacminin yaklaşık %90’ı sudur. Plazma içeriğinde proteinlerin oranı %9 olup, inorganik tuzlar, iyonlar, azotlu bi-leşikler, besin maddeleri ise %1’lik bölümü oluşturur. Plazma proteinlerinin %55’i Albumin,%38 Globulinler ve %7 sini fibrinojen oluşturur.

Alyuvar (eritrosit) nedir?

Kana kırmızı rengi veren hücrelerdir. Memelilerde yuvarlak (deve ve lamada oval şekilli), çekirdeksiz olan alyuvarlar, balık, kurbağa, sürüngen ve kuşlarda oval ve çekirdekli hücrelerdir.

Bir milimetre küp kanda ne kadar alyuvar bulunur?

Bir milimetre küp kanda normal sayıları erkeklerde 5.4 milyon, kadınlarda 4.8 milyon kadardır. Alyuvarların çapı 7.5 µmdir.

Vücutta oluşan karbondioksit nasıl taşınır?

Alyuvarlarda bulunan karbonik anhidraz enzimi, karbondioksit ve sudan karbonik asit oluşumunu sağlar. Karbonik asit daha sonra bikarbonat (HCO3-) ve H+ şeklinde ayrışır. Vücutta oluşan karbondioksit, solunum yoluyla vücut dışına atılmak üzere büyük ölçüde bikarbonat şeklinde akciğerlere taşınır. Az bir bölümü ise karbondioksitin direk olarak hemoglobine gevşek bir şekilde bağlanmasıyla karbaminohemoglobin şeklinde taşınır.

Karbonmonoksit zehirlenmesi nasıl gerçekleşir, açıklayınız.

Oksijen yoğunluğunun fazla olduğu yerlerde hemoglobin karbondioksiti bırakıp, oksijeni bağlar. Dokular gibi karbondioksitten yoğun olan bölgelerde ise hemoglobin oksijeni bırakıp, karbondioksiti bağlar. Hemoglobin karbonmonoksit ile bağlanırsa karboksihemoglobin şekillenir. Ancak hemoglobin ile karbonmonoksitin bağlanması geri dönüşümsüzdür. Eritrosit oksijen taşıma yeteneğini kaybeder ve hücreler oksijensizlikten ölürler. Karbonmonoksit zehirlenmesi bu şekilde gerçekleşir.

Anizositoz ve izositoz terimlerini açıklayınız.

Alyuvarların büyüklüğünde görülen çok çeşitliliğe yani irili ufaklı olması du-rumuna anizositoz denir. Normal bir canlıda büyüklüğü bir örnektir. Bu duruma da izositoz denir.

Makrosit ve mikrosit nedir?

Normalden büyük alyuvarlara makrosit, küçük olanlara ise mikrosit denir.

Poikilositoz nedir?

Hücrelerin normal şekillerinden başka formlarda (yıldız, mekik, raket vs.) görülmesi durumuna poikilositoz denir.

Anemi ve eritrositoz terimlerini açıklayınız.

Alyuvar sayısı normal değerlerin altında olursa anemi, bu sayı normal değerin üstünde olursa eritrositoz ya da polisitemi (poliglobuli) olarak adlandırılır.

Kan grupları nasıl oluşur? Bu gruplar nelerdir? 

Alyuvarların hücre zarında bulunan spesifik karbonhidrat zincirlerinin antijenik özellik göstermesi kan gruplarının oluşmasını sağlar. A ve B antijenleri dört ayrı kan grubunu oluşturur: A,B, AB ve O olmak üzere. Bir diğer önemli antijen grubu ilk kez Rhesus maymunundan tanımlandığı için Rh faktörü olarak adlan-dırılır. Bu grubun içinde yirmiyi aşkın antijen bulunur. Rh antijenlerinden C, D, ve E insan populasyonunda öyle yaygındır ki bu antijenleri taşıyanlar Rh+ , taşı-mayanlar ise Rh- olarak kabul edilirler.

Polimorf nukleuslu lökosit nedir, açıklayınız.

Granülositlerin çekirdek yapıları oldukça değişiktir. Nötrofiller parçalı çok çekirdekli iken, eozinofillerde iki loplu, bazofillerde ise loplanma göstermez tek lopludur. Nötrofillerde çekirdeğin görünüşü, biçimi aynı hücre türünde bile farklılıklar gösterebilmektedir. Bu nedenle granülositlere polimorf nukleuslu lökositler de denir.

Organizmalardaki ortalama akyuvar sayıları hakkında bilgi veriniz.

Organizmada akyuvarların sayısı, alyuvarlara göre çok daha azdır. Bir milimetre küp kandaki ortalama sayıları insanda 6500-10000, köpekte 9000, kedide 10000, atta 9000, sığırda 8000, koyun ve keçide 12000, domuzda 15000, tavukta 28000’dir.

Diyapedez nedir?

Akyuvarlar, küçük çaplı kan damarlarının endotel hücreleri arasından göç ederek, kan dolaşımını terk ederler ve işlevlerini yerine getirmek üzere bağ dokuya yerleşirler. Bu geçişe diyapedez denir.

Akyuvarlar kaç grup altında incelenir?

Sitoplazmalarındaki granül tiplerine ve çekirdek yapılarına göre akyuvarlar iki grup altında incelenir. Bunlar; sitoplazmalarında spesifik granüller bulunan granülositler ve spesifik granüller içermeyen agranülositler’dir

Granülositler ve agranülositleri sınıflandırınız.

Hem granülositler hem de agranülositler, lizozom oldukları belirlenen azurofilik granüllere sahiptir. Granülositlere özgü olan spesifik granülle-rin boyanma özelliklerine göre üç tip granülosit vardır; bunlar: nötrofil granülosit, eozinofil granülosit ve bazofil granülositlerdir. Öte yandan, iki tip agranülosit vardır: lenfosit ve monosit olmak üzere.

Lökositoz ve lökopeni nedir, açıklayınız.

Patolojik durumlarda kanda akyuvar miktarının artışına lökositoz, azalmasına ise lökopeni denir.

Pıhtılaşma olayını anlatınız.

Damar duvarında oluşan bir hasarda, trombositler kan damarı duvarının hasar gören bölgesine tutunurlar. Hücre zarı altında bulunanan aktin ve miyozin mono-merleri ile oluşturdukları yalancı ayaklarla hem birbirlerine hem de zedeli bölgede-ki endotel hücrelerine sıkıca bağlanırlar. Bu şekilde hasarlı bölgede kanamayı durduran bir tıkaç oluştururlar. Trombositlerin burada birbirlerine bağlanmalarında yüzeylerinde bulunan glikokaliksinde katkısı vardır. Bu sırada hasarlı damar duvarından ve trombositlerin granülomer bölgesinden açığa çıkan maddeler ve kanda bulunan bazı faktörlerin etkisiyle kan dolaşımında bulunan protrombin trombin’e döner. Trombin enzimi kalsiyumun varlığında fibrinojenin fibrine dönüşmesini sağlar. Fibrin oluşan tıkacı daha sağlam bir hale getirir. Fibrin iplikcikleri, bunlara tutunmuş kan hücreleri ve trombositler pıhtıyı oluşturur. Trombositlerde bulunan aktin ve miyozin büzülerek pıhtının sıkışmasını sağlar. Hasarlı doku bölgesi onarıldıktan sonra pıhtının uzaklaştırılması gerekir. Bu olayda proteolitik bir enzim olan plazmin rol alır. Onarım işleminden sonra pıhtıyı eritir.