Kültür Tarihi Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim

Modernleşme kavramını açıklayınız.

Modernleşme Avrupa ve Amerika’da teknoloji, bilim, demokrasi, ulus devletler ve kapitalist üretim sisteminin ortaya çıkmasıdır. Modernleşmeyle beraber sadece aydınlanma düşüncesi değil, sömürgecilik ve Avrupa emperyalizmi de yaygınlaşmış ve bu kavram” batı” kavramı ile özdeşleşmiştir. Avrupa, Batı ve Modernleşme eş anlamlı olarak kullanılagelmiştir. Modernizm daha çok düşünce, sanat, eleştiri ve edebiyat alanında çıkan akımlar için kullanılır. 19. yüzyılın ortasından II. Dünya Savaşının öncesine kadar devam eden bir süreçtir.

Modernite ne demektir?

Modernite, özünde düz hat üzerinde ilerleyen bir gelişme değil, Rönesans’tan beri Avrupa kültür tarihinin geliştirdiği sistematik bir süreçtir. Modernite, kendi başına tarihsel, politik veya sosyolojik bir kavram olmamakla beraber geleneksel olana ve geçmiş kültürlere karşı duran ve mentalite değişikliğini öne çıkaran bir kavramdır.

Sömürgecilik nedir?

Bir devletin başka bir devletin veya topluluğun bulunduğu yeri güç kullanarak işgal etmesi ve kendi politik yönetimini kurması ve o bölgenin ticaretini doğrudan kontrol etmesi anlamına gelen sömürgecilik, özellikle Afrika, Amerika ve Asya’da ortaya çıkmıştır.

Emperyalizm ne demektir?

Emperyalizm ise Roma döneminden beri var olan bir kavramdır ve İmparatorluklar için kullanılır. Emperyalist düzende, bir bölge (bir ülke) dolaylı olarak ideolojik düzeyde başka bir politik güç tarafından ticari, sosyal ve siyasal hayat kontrol altında tutulur.

Teknoloji ve sanayileşmenin tarihsel gelişimi nasıldır?

Buharlı makinenin yaygınlaşmasıyla gemi yapımı gelişir; makineleşme hızlanır; tekstilde yeni donanımlar üretilir; metalürjide yeni malzemeler üretilir; elektrik, kimya, demir çelik, otomobil anahtar sektörler arasında yer alır; büyük savaşlar olmadığı için uluslararası politika nispeten dengelidir; bu denge ekonomik hayatta da kendini gösterir; altına endeksli para politikası güdülmeye başlanır ve enflasyonla henüz tanışılmamıştır; liberalizm ve pazar ekonomisi giderek güçlenir; sanayileşen ülkeler nüfus artışı ve nüfus hareketlerine tanık olur; kırsal kesimden göç artar; kentleşmede sorunlar doğar; nüfüsun önemli bir kısmı tarımdan kopmaya başlar; toplumsal sınıfların oluşumuna tanık olunur ve burjuvazinin güçlenmesi hatta zaferi söz konusudur; oluşan işçi-çalışanlar kesimi (o günlerin deyimiyle proletarya) düşük yaşam standartlarında yaşamaktadır; iş dünyasının sorunları gitgide belirginleşir ve buna bağlı olarak parti politikaları ve
sendika eğilimleri açıklık kazanır. Teknolojik açıdan optikte önemli gelişmeler kaydedilir; termodinamik, ampul, asansör, lastik tekerlek, telefon, telgraf (Mors alfabesi), fonograf, mikrofon, rotatifler, ilk radyolar, ilk uçaklar ortaya çıkar ve yaygınlaşmaya başlar. Tıp alanında Louis Pasteur, Claude Bernard, doğabilimci evrim teorisinin yaratıcısı C. Darwin, kimyacı M. Faraday, biyolog ve genetiğin kurucusu G. Mendel, kimyacı Alfred Nobel buluşlarıyla dünyaya yön verirler.

Modernleşmenin getirdiği yenilikler nelerdir?

Modernleşmeyle beraber ortaya çıkan değişiklikleri gruplayacak olursak, öncelikle zaman kavramı, yeni bilimler ve sanat alanında önemli değişimlerin gerçekleştiğini görürüz.

Modernleşme zaman kavramını nasıl etkilemiştir?

Modernleşme sürecinde fabrikada çalışmaya bağlı laik bir zaman kavramı ortaya
çıktı. Daha önceleri dini günlere, dua saatlerine, azizlere adanmış günlere göre veya tarımsal üretimin ritmine göre ayarlanan bir zaman anlayışı, yerini fabrikasyon üretimin saat anlayışına bıraktı. Bu da insanların çalışma saatlerini belirledi ve günün geri kalan kısmında “boş zaman” kavramı ortaya çıktı. Artık zaman para ile ölçülen bir olguydu. Ayrıca teknolojinin gelişmesi ev işlerinin azalmasını sağlayacak yeni makineler ürettiğinden evde yapılması gerekli işler de azaldı. Böylece kentlerde boş zamanı değerlendirmek için farklı eğlence biçimleri gündeme geldi. Paris modern kent yaşamının simgesi oldu.

Sosyoloji biliminin ortaya çıkmasında modernleşmenin etkisi nedir?

Sanayileşme, bireyle toplum arasında yeni ilişkiler yarattığından aynı zamanda bilimsel düşünce için yeni bir model oluşturdu. Sosyolojinin doğuş nedenini pozitivizmin geliştiği bu dönemde, bu modelin incelenmesinde görmek gerekir. Auguste Compte (1798 - 1857) ve Emile Durkeim (1858 - 1917) bu bilimin kurucularıdır. Comte, sosyolojiyi, farklı toplumsal grupların yapısını ve örgütlenmesini ve bu grupların geçirdiği dönüşümleri inceleyen bir bilim dalı olarak tanımlarken, Durkheim, bunun yöntemlerini belirlemeye çalışmış, toplumsal olguları, değişimleri nesnel incelemek gerektiği üzerinde durmuştur. İngiliz düşünür Herbert Spencer (1820-1903) ise toplumların tıpkı canlı organizmalar gibi işlediğini öne sürerek toplum evrimini incelemiş ilk sosyologlardandır.

Felsefe biliminin doğuşunda modernleşmenin etkileri nelerdir?

Sosyoloji ve antropolojinin insan incelemelerine paralel olarak bireyin farklı biçimde ortaya çıkması ve yeni düzen içerisinde ortaya çıkan kaygılarının ve tedirginliklerinin araştırılmasıyla, bireyin iç dünyası bilimsel bir inceleme alanı oldu. Sigmund Freud (1856- 1939) insanın sadece pozitivist değerlerle ele alınamayacağını, insanın dışarıdan görülmeyen ve saklı duygu ve düşüncelerinin de olduğunu ileri sürmesiyle psikanaliz gibi yepyeni bir bilimin temellerini attı. Böylece bilinç, bilinçaltı, ego, süper ego gibi kavramlar bireyin iç dünyasını anlamada yeni bir yönelim oluşturdu. 

Modernleşmenin edebiyata olan etkisinin en önemli sonucu nedir?

19. yüzyıl yeni bir edebi türün doğuşuna tanıklık eder. Bu tür romandır. Bireyin
yeni düzen içerisinde farklı bir konumda ortaya çıkması, romanın doğmasına neden oldu. Victor Hugo, Balzac, Stendhal, Flaubert, Dostoyesvki, Tolstoy gibi
ünlü roman yazarları bu yüzyılda eserlerini verdiler.

Sembolizm akımı ve etkileri nelerdir?

SEMBOLİZM: Bilindiği gibi sembollerle (örneğin kuru yapraklar ölümü, ilkbahar aşkı simgeler) düşünerek coşku ve heyecan yaratmak mümkündür. Fransa’da Baudelaire’in öncülüğünde gelişen bu akım, imgelerle, metaforlarla insan hayatının ve varoluşunun aktarılabileceğini savunarak, sembollerle yüklü, gizemli, örtülü ama anlaşılır yeni bir şiir dilinin mümkün olduğunu göstermiştir. Sembolistler dile getirilmesi güç sezgi ve izlenimlerini, ruhsal dünyalarının derinliğini özgürce imgelerle ve metaforlarla düşünmüşler ve yansıtmışlardır. Sembol arayışı doğrudan ifade arayışıyla ilintilidir ve sembol söz gücüne sahiptir, sanatın kurucu öğesidir, metafiziksel de olsa bir bilgilenme aracıdır. Ünlü sembolist şairler Baudelaire, Rimbaud, Verlaine, Mallarmé şiirde dil işçiliğine önem vererek dünya şiirinde yeni bir çığır açmışlardır. Sembolizm zamanla plastik sanatlardan sinemaya dek geniş bir etki alanı yaratacaktır.

Güzel sanatlarda modernleşme süreci nasıl yaşanmıştır?

14. yüzyıldan önce Avrupa’da iki boyutlu ve derinliği olmayan bir resim anlayışı, Rönesans insanının deniz aşırı deneyimleri ve ticaret girişimleriyle dünya algısını değiştirmiştir. Gözün fiziksel olarak görme biçimleri üzerine yapılan araştırmalarla, resim sanatı üç boyutlu ve derinliği olan bir anlatıma geçmiştir. Bu anlatım içerisinde tablonun veya duvar resminin çerçevesi içerisinde tiyatro sahnesini anımsatan bir kompozisyon anlayışı ortaya çıkmıştır. İnsanların duruşları, bakışları, hareketleri, tabloda ön plan ve arka plan arasındaki ilişkiler, bu tiyatro mantığına göre kurgulanmıştır. Dolayısıyla izleyici, tablonun ortası bir yerde durarak resmedilen sahneye bakmakta ve kendisine sunulan çerçeve içerisinde resmedilen hikâyeyi okumaktadır.

Sanayileşme ve kentleşmenin resim sanatına etkileri nelerdir?

Sanayileşme ve kentleşme ile ortaya çıkan günlük yaşamdaki değişiklikler resimlere yansıdı. Hafta sonu danslı çaylara, nehirde yelken yapmaya, kafelerde,
kabarelerde şarkıcıları dinlemeye giden Parislilerin yanı sıra, hizmet sektörünün insanları da (çamaşırcılar, ütücüler gibi) tablolarda yerlerini aldılar.Ressamlar şövaleleriyle atölyelerinden çıkarak doğada değişen ışığı bir “an” içerisinde resmetmeye giriştiler, içinde yaşadıkları “an”ı yakalamaya çalıştılar, tıpkı fabrikalarda işçilerin önlerinden geçen üretim nesnesinin bir “an “içerisinde sıkıştırılması gibi. Aynı yeri sabah, öğlen ikindi güneşi altında ve gece ışıklandırılmış halde resmederek ışık tonlamalarına göre insanın baktığı şeyi farklı algılayabileceğini vurguladılar. Görmenin kesin ve net hatlarla olmadığını gösterdiler. Figürlerin ve nesnelerin görünümünü küçük ve birbiri içine geçmiş fırça darbeleriyle vererek ışığın bu formları birbiri içinde nasıl erittiğini gösterdiler.

Romantizm akımının müzik tarihine etkileri nelerdir?

19. yüzyıl müzik tarihinde romantizm çağıdır ve yaklaşık tüm yüzyıla egemen olmuştur. Düşünsel açıdan kişiselliğe, öznel duyarlılığa dayanan ve insan ben’inin duygusal anlatımına önem veren bu sanatsal yönelim, müzikte bir çığır açmakla kalmamış, aynı zamanda, sanatsal form ve ifade, üslup arayışları açısından birçok yeniliklere imza atmıştır. Romantizm, müzikte Mendelssohn, Schubert, Chopin, Liszt, Brahms, Schumann gibi isimlerle müzikal form, armoni, ritim, tını renkleri, yorumlama teknikleri ve anlayışları açısından köklü değişimler getirmiştir. Benzer bir değişim opera sanatında Rossini (Sevil Berberi), Wagner (Lohengirini operası), Verdi (La Traviata ve Aida operaları) gibi usta bestecilerle gerçekleşmiştir. Fransız yazar André Gide, Chopin hakkında şöyle yazar: “Chopin’de ışığın yumuşak yansımaları, su sesi, rüzgâr esintileri, yaprak kımıldayışları vardır”. Gerçekten de Chopin bir şairdir, müzik şairidir.

Avant-Gard kavramı ne demektir?

Sanatta avant- garde kavramı da Modernizm döneminde ortaya çıkmıştır. İleri
karakol anlamına gelen Fransızca avant garde sözcüğü, modernite sonucu oluşan
tasarlanabilir bir geleceğin öncü adımları olarak tanımlanabilir. Bu deyim sanatta karşılaşılan deneysel yeni akımlar için kullanılmaya başlanmış ve yaşananın önünde olan, henüz herkes tarafından kabul görmeyen sanatsal akımlar avantgarde olarak nitelenmiştir.

Sanatta Kitsch kavramı ne demektir?

Almanca kitsch sözcüğü, çirkin ve zevksiz anlamında bir sözcüktür. Amerika Birleşik Devletlerinde gelişen endüstri zenginleri, Avrupalılar gibi kültüre ve
sanat eserlerine sahip olmadıklarından, Avrupa’da üretilen her şeyi farklı ve değerli bulmuşlardır. Almanya’ya gelen Amerikalıların Almanların sokağa attıkları
masa, sandalye, ayna, vb... şeyleri toplamaya başlamaları, Kitsch sözcüğünün sanat değeri olmayan şeylere verilen sanatsal değer anlamında da kullanılmasına yol açmıştır.

Karikatür türünün ortaya çıkışında modernleşmenin etkileri nelerdir?

Karikatür: Modern Dönemle beraber ortaya çıkan yeni ekonomik ve sosyal koşullar bir grup insanı maddi olarak daha avantajlı duruma getirirken diğer taraftan da onlar az paraya çalışan, aynı sosyal ve ekonomik olanaklara sahip olamayan bir kesimi oluşturdu. Girişimcilik (entrepreneur) genellikle aristokrat ve entelektüel sınıf tarafından küçümsenen bir kavramdı. Toplumsal yapıdaki sosyal eşitsizliği hiciv tekniğiyle göstermeye çalışan sanatçılar ortaya çıktı. Bunlar resim değil çizginin dilini kullanarak, figürlerin göze batan özelliklerini abartarak, çabuk anlaşılabilir siyah-beyaz desenler ve bunların anlattığı kısa fıkralarla toplumsal eleştirilerini gösterdiler. Daumier hem karikatürleri hem de karikatür tarzı yaptığı heykelleriyle bu konunun öncüsü oldu.

Modernleşme ile birlikte iletişim sektöründe gelişen alanlardan biri olan reklam /afiş kavramlarını açıklayınız.

Reklam/Afiş: İletişim sektörünün gelişen diğer bir alanı ise reklam ve afiştir. Afiş
aslında resmi duyuruların sokak duvarlarına asılarak duyurulmasıyla başlamıştır denilebilir. Adeta duvar gazeteleri niteliğindedir. Öte yandan yeni yaygınlaşan gösteri sanatları etkinliklerini, kabare ve sirk gösterilerini duyurmak için resimli afişler yapılmaya başlanır.Afiş sadece etkinliklerin habercileri olarak değil reklam amacıyla da kullanılmaya başlanmıştır. Çikolata markaları ve bisiklet reklamları afişlerle yapılmakta ve bunlar da gazetelerde ve dergilerde yer almaktaydı.

Osmanlıda modernleşme dönemini açıklayınız.

1789 Fransız Devrimiyle başlayan, yöneten ve yöneltilen arasındaki değişimin ortaya çıkması; eşitlik, kardeşlik, özgürlük gibi yeni kavramların öncelik kazanması tüm dünyayı etkileyen yeni ideolojilerin ortaya çıkmasında etken olmuştur. Bu kökten değişimler, sanayileşme çabaları, kolonizasyon gibi diğer sosyal ve ekonomik nedenlerle de birleşince eskinin reddi, yeninin yeğlenmesi nerdeyse kaçınılmaz olmuştur. Osmanlı Sultanları da devlette kendi iç dinamiklerinden dolayı uygun gitmeyen kimi durumları değiştirmek istemişler,
devletin güçlü bir biçimde devamlılığını sağlamak ve dünyadaki gelişen koşullara
göre uyumu oluşturmak için yeni reform hareketlerine girmişlerdir. Bu reform hareketleri, sadece biçimsel değil ama dolaylı olarak da değişen dünyanın yeni anlayış ve uygulamalarının da Osmanlıda farkındalığı yaratmak hedefindeydi.

Osmanlılarda Avrupa kökenli sanatsal üsluplar nelerdir?

Sultan III. Ahmed döneminde Osmanlı mimarisinde ve süsleme sanatlarında görülen üç boyutlu akantüs yaprağı ve madalyon gibi Avrupa sanatı bezeme motifleri ve hacimli taş işçiliği, önceleri ender örnekler olarak görülürken zaman içindenbu tarz süsleme modası artmaya başlamıştır ve tüm 19. yüzyıl boyunca Avrupa’da görülen üsluplar doğrudan veya dolaylı olarak Osmanlı sanatında yansımıştır.Sultan II. Mahmut tarafından Türkiye’ye getirilen Saltanat Muzıka-i Hümayun’un şefi olan İtalyan asıllı ve ünlü opera bestecisi Gaetano Donizetti’nin kardeşi olan Giuseppe Donizetti (1788-1856), Batı müziği formunda II. Mahmut için Mahmudiye Marşı’nı, Sultan Abdülmecit için de yirmi iki yıl boyunca resmi olarak çalınan Mecidiye Marşını bestelemiş, Sarayın kapılarının Batı müziği dinletilerine ve opera gösterilerine açılmasına öncülük etmiştir. Resim sanatının imparatorluktaki gelişimini sağlayan tekniklerden biri de fotoğraf olmuştur. 1839 dan itibaren Osmanlı gazetelerinde fotoğraf ve fotoğrafçılık hakkında haberler çıkmakta, yabancı kimi fotoğrafçılar, ressamlar ve mimarlar gibi İstanbul’da atölye açmaktaydılar.