Kültür Tarihi Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Kültür kavramının kökeni nereden  gelmektedir?

Kültürel Antropoloji hangi konuda araştırmalar yapar?

Günümüzde, insanın kökenini, evrimini, biyolojik özelliklerini, toplumsal ve kültürel yönlerini inceleyen bir bilim dalı olan Antropoloji bilimi bünyesinde, kültürün gelişimini etnolojik, dilbilimsel, sosyolojik, psikolojik ve psikanalitik analiz yöntemleriyle ele alan önemli bir bilim dalı vardır: Kültürel Antropoloji. Bu bilim dalı, kültür kuramlarını ve buna bağlı olarak kültürel evrim ve kültürel değişimleri incelemektedir. İnsanlığın ilkel dönemlerinden günümüze kadar çeşitli aşamalardan geçerek nasıl sürekli bir gelişme ve ilerleme gösterdiğini konu edinir. Bu evrim, kurallara, yasalara bağlı olarak ama bazen de bağımsız bir biçimde, zaman içinde aşamalar geçirerek gerçekleşmektedir. Ancak, bu gelişim ve değişim sürecinde, bir kültürden öteki kültüre geçen öğeler (tarım, mutfak ve beslenme kültürü, bilimsel buluşlar ve teknikler) yaygınlaşır ve bu yaygınlaşma sonucunda söz konusu öğeler o kültürde tutunmaya çalışır ve zamanla o kültür içinde kök salabilirler. Bundan dolayı toplumlarda kültürel benzerlikler vardır.

Kültürlerin yayılmasında ve etkileşiminde dilin önemi nedir?

Kültürlerin yayılmasında ve etkileşiminde dilin önemi her zaman çarpıcı olmuştur. Kültür, dille ve diller arası alışveriş zenginliğiyle biçimlenir. Geçmişte, çoğu kez egemen baskın kültürlerin yani imparatorlukların-devletlerin dili yaygınlık kazanmıştır. Örneğin 17. yüzyılda, Fransa Krallığı, tüm Batı imparatorluklarını etkilemiş ve birçok sarayda Fransızca konuşulmaya başlanmıştır. Tanzimat yıllarından sonra ülkemizde Fransızcaya olan hayranlık birçok Fransızca sözcüğün dilimize girip yerleşmesine neden olmuştur. (Formasyon, enternasyonal, gibi). Ayrıca günümüz dünyasında küresel bir İngilizcenin varlığı buna örnektir. Diğer yandan yerleşim merkezlerinin adları da anlamlıdır. Birçok köy, kasaba, kent adı geçmişten bugüne çarpıcı izler taşır. Hititçede Adana Atania’dır; bu kentte oturanlar “adanawanai” olarak anılır: Ankara, Ankurova’dır; eski Yunancada Meandros Menderes’tir. Yine tarım yemek gıda alanındaki kültürel etkileşim ve değişimler yüzyıllardan beri süregitmektedir.

Tarih öncesi çağların isimleri ve kapsadıkları dönemler nelerdir?

Tarih öncesi çağların ilki kabul edilen Paleolitik Çağ günümüzden yaklaşık iki buçuk milyon yıl ile iki yüz bin yılı kapsayan dönemdir. Neolitik Çağ ise M.Ö. 10.000- 5.000 yıllarıdır. Kalkolitik Çağ M.Ö. 5.000-3.000 yıllarını içermektedir.

Tarih öncesi çağlarda yaşanan bazı gelişmeler nelerdir?

Tarih yazıyla başlar; yazının keşfinden önceki dönem de tarih öncesi (prehistorya) olarak adlandırılır. Tarih öncesi dönemde, Paleolitik yani Eski Taş Çağında insanın taştan aletler yaptığı, bu taşların işlenebilir, yontulabilir taşlar olduğu bilinmektedir. O halde bu taş aletleri o çağların teknolojisi olarak görmek gerekir. Dünya uygarlığının temeli Neolitik Çağa ya da Yeni Taş Çağına dayanmaktadır. Evlerin, yerleşmelerin bu dönemde kurulduğunu, tarıma geçilerek yiyeceklerin üretildiğini ve hatta çömlekçiliğin başladığını ve yemeklerin pişirildiğini biliyoruz. Kalkolitik Çağ (Bakır Çağı) köylerin kentlere dönüşmeye ve kent devletlerinin doğmaya başladığı dönemdir. Bu dönemde kent devletleriyle birlikte ekonominin, merkezi yönetim anlayışlarının, ekonomik çıkar bölgelerinin de oluşmaya başladığını düşünmemiz gerekir. Kültürel etkileşim ve kültürel çatışma kaçınılmazdır artık.

Kültürel etkileşimin göç ile ilişkisi nedir? Örneklerle açıklayınız.

Bütün kültürler tarih boyunca bir takım alışverişlerle, etkilenmelerle melez özellik kazanırlar. Bir başka deyişle, her toplum genelde çok kültürlü bir yapıya sahip olagelmiştir. Kültürel etkileşimin kökeninde göç olayı her zaman önemli rol oynamıştır. Bunun zorunlu ya da kendi isteğiyle olması çatışmaları da berabe- rinde getirir. Örneğin büyük keşiflerden sonra, İngilizler, İspanyollar, Fransızlar sömürgeleştirdikleri ülkelere kendi istekleriyle göç etmişler, buralara yerleşmişler ve zaman içinde sanki yerlisi olmuşlardır. Buna karşılık, Afrikalılar, Amerika’ya zorla köle olarak götürülmüşlerdir. Her iki durumda da göçler, hem yeni bir kültürü keşfetmeyi sağlamış, hem o kültür içinde hor görülmeyi ve ezilmeyi de beraberinde getirmiştir. Örneğin Yeni Dünyaya göç eden İngilizler atalarına karşı ayaklanarak ve savaşarak ABD’nin bağımsızlığını kazanmakta başrol oynamışlar ve orada egemenlik kurmuşlardır. Ama kültürlerin bu buluşmasından, örneğin yerli Amerikalılarla sömürgeci Avrupalıların karşılaşmasından ağır sonuçlar da ortaya çıkmıştır: Yerli halk direnmiş ama katliama uğramıştır. Buna rağmen etki- leşim birçok alanda şaşırtıcı tarzda gerçekleşmiştir. Örneğin Yeni Dünyada, tahıl, asma ve zeytin yoktur, Avrupalılar getirmiştir. Buna karşılık mısır, patates Amerika kaynaklıdır.

Zenofobi nedir ve nasıl başlar?

Etnosentrizm nedir?

Farklı kültürlerin varlığını kabul etmek, kültürel çeşitliliği olumlu karşılamak, yazık ki her zaman istenildiği biçimde cereyan etmemektedir. Farklı kültürlere saygı gösterme çok kolay olmamaktadır. Bir topluluğun ya da bireyin kendi kültürünün değerlerini yüce ve tek kabul ederek farklı kültürleri kendi değer sistemiyle yargılaması (bu çoğu zaman küçümseme ya da tehlikeli görme şeklindedir) etnosentrizm (etnik merkezcilik) olarak adlandırılır.

Fernand BRAUDEL kimdir?

Fernand BRAUDEL (1902-1985): Sosyal-Kültürel tarihlerin yazılabileceğini araştırmalarıyla kanıtlayan Fransız tarihçi. İkinci Dünya Savaşında esir tutulduğu Alman kamplarında yazdığı Akdeniz Uygarlıkları (1949) adlı dev eserinde, iklim gibi coğrafi yapıları, gündelik hayatın zorluklarını, gündelik hayatta kullanılan her tür araç gereci tarihin öznesi yaparak incelemesi, tarihte alışılmış olan zaman mekân ilişkilerini altüst etmiştir. Buna göre, Akdeniz bölgesinde kültürel siyasal, vb. etkilenmeler açısından Akdeniz Bölgesinin belli sınırları yoktur; sınırlar konudan konuya, kullanılan eşyalardan eşyalara göre değişmektedir, yani anlatılan sabit bir Akdeniz yoktur. O topraklarda kültürler içiçedir. Maddi Medeniyet ve Kapitalizm adlı kitabında da krallar, saraylar, savaşlar dışında kalan halkın, devletin varlığını nasıl sırtında taşıdığını, bunların hangi mekanlarda ve zamanlarda hayat zorluklarının devam ettiğini inceleyerek kapitalizmin varlığını ve yapılanmasını sorgular. Braudel 18. yüzyıla dek modern bir devletin olmamasını kapitalizmin gelişmiş olmamasına bağlar.

Kimlik ve Kültür ilişkisi nasıldır?

Bütün toplumlarda değişimlerle doğan kimlik arayışları yani kültürel boşluklar vardır. Örneğin Tanzimat sonrası dönemde Genç Türkler “ulusal bir ruh arayışı” içindedirler. Türk ya da Osmanlı olmayı tercih etmek gibi. Oysa bu ulusal ruh o günlerin bilimsel yaklaşımına göre “kimlik” demekti. Gerçekten de Türk aydınının kimlik arama çabası, o günlerden bu yana Osmanlıcılık, Türkçülük, Anadoluculuk, İnkılâpçılık, Cumhuriyetçilik, Turancılık, Milli Birlikçilik, İslamcılık, Batıcılık olarak bugün de devam etmektedir. Kaldı ki bu kadar çeşitliliğin çatışmayı da beraberinde getirmesi ve “kimlik bunalımı” yaratması kaçınılmazdır. Yine bir başka açıdan göçebe kimliğe dayandırılarak yapılan bir sorgulamanın, Anadolu’dan geçen egemen kültürleri de göz önüne alması gerekir. Bunlar kuşkusuz, Orta Asya Kültürleri, Roma ve Bizans Kültürleri, Selçuk ve Osmanlı Kültürleri, Cumhuriyet kültürü olacaktır. Ama bütün bu kültürlerin oluşum-etkileşim-değişim-yokoluş-yeniden farklı tarzlarda doğuş mekânlarını (yurtları, kentleri, imparatorlukları, krallıkları, beylikleri, devletleri) panoramik olarak düşünürsek, aklımıza Orta Asya bozkırlarını, Türkmen çadırlarını, Roma ören yerlerini, Bizans Kiliselerini, Ulucamileri, Medreseleri, Mehter müziğini, Köy Enstitülerini, Onuncu Yıl Marşını, Dünkü ve Bugünkü İstanbul’u görsel ve işitsel hafızamıza yerleştirmemiz gerekir.

Kültür tarihinin konuları nelerdir?

Kültür tarihi, hem kurumları (işleyişini, bireylerle ilişkisini, vb.) ele alabileceği gibi, toplumsal grup ve çevrelerin yaşam tarzlarını (toplumsal sınıfların kent hayatı, eğlence, dans, müzik gibi etkinlikleri) ve kültürel üretim ve tüketim nesnelerini, yaşam tarzlarını etkileyen giyim, mobilya tarzı gibi moda davranışları da konu edinebilir. Bir başka deyişle, dönemlere özgü popüler kültür geleneklerini konu edinebilir. Sonuçta bütün bunları temel başlıklar altında toplamaya girişirsek, kültür incelemeleri, toplum, siyaset, ekonomi, felsefe toplumsal iletişim ve sanatın alanlarını içermektedir. Ama bu incelemelerin ideoloji, ulus, etniklik, toplumsal sınıflar gibi kültürel oluşumlarda son derece etkili olan kurumları dışlaması düşünülemez.

Antik Mısır, Sümerler, Mezopotamya ve Antik Yunan’da kültür tarihi açısından hangi önemli gelişmeler yaşanmıştır?

Antik Mısır’da, M.Ö. 4.000’li yıllarda, zamanı ölçme, takvim oluşturma; M.Ö.2.000 yıllarında Sümerlerde ve sonraki Mezopotamya kültürlerinde matematiksel hesaplamalar ve gökyüzü gözlemleri; M.Ö.600’lı yıllarda Antik Yunan’da sistematik düşünce yani felsefe tarihi (Thales, Sokrates, vb.) görülmektedir.

Bilimlerin gelişmesinin kültür açısından ne gibi etkileri olmuştur?

Bilimlerin gelişmesi kuşkusuz insan düşüncesinin de evrim geçirmesinde ve haliyle kültürün çeşitlenmesinde ve zenginleşmesinde etkili olmuştur. Bunda deneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak düzenli bilgi oluşumu, duygusal yaşantıların mantıklıca düşünce sistemine uydurulması bilimin evrimini göstermektedir. Bu evrimi ilk çağlardan itibaren alet yapımı (teknoloji), evreni, doğayı ve varlıkları sorgulama (felsefe), gökyüzü olaylarını gözlemleme (astronomi), sağlık sorunlarına yabani otlarla tedavi (tıp), sayısal alanlarda ise matematik, geometri, fizik) ilk uygarlıklarla birlikte başlayan hesaplama ve çözümleme yöntemlerinde gözleriz. Siyaset Bilimleri ise eski çağlardan başlayarak siyaset-yönetim olaylarıyla birlikte yapılanmaya başla- mış ve sonrasında kuramlar oluşmuştur. Psikoloji ise Antikçağ filozoflarında, İslam filozoflarında (İbn-i Sina) halüsinasyon, melankoli, kâbus vb. konuların yani insan yaşantılarının değerlendirilmesiyle köklerini oluşturmuştur