Kentsel ve Çevresel Koruma Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Kültürler başlıca hangi iki kaynaktan beslenmektedir?

Tüm kültürler başlıca iki kaynaktan beslenmektedirler. Bunlar; ‘öz’ ve ‘yabancı’ ya da ‘iç’ ve ‘dış’ kaynaklardır.

Özkaynak, yabancı kaynağa oranla daha sınırlı ve yoksundur. Yabancı kaynak öz kültürün dışında kalan bütün kültürleri içermektedir. Bu nedenle ‘başka’ya ya da ‘yabancı’ya olan açılım kültürel gücün itici gücüdür.

Kentsel kültür olarak tanımlanan kavramın birbiriyle ilişkili iki içeriği bulunmaktadır. İlki kentte yaşayanların niteliklerini açıklayan “kentli olma”, “ kentlilik” diğeri ise kenti oluşturan, kentin imajını belirleyen “ kent kültürü” dür. Bu ünite kapsamında tartışılan “kent kültürü” kavramı, kentin var olan değerler toplamının oluşturduğu kentsel kültürdür.

Kent kültürünü oluşturan değerler nelerdir?

Kent kültürünü oluşturan değerler sadece fizik mekân yapısı, kent dokusu yani strüktür olmayıp, o kentte, mekânsal olan ya da olmayan (ses, koku,vb) tüm imgelerin, zihinlerdeki kalıcı nitelikleridir. Kentsel mekân bir anlamda kalıcı olması istenilen bu niteliklerden oluşmakta ve bu kalıcı niteliklerin zamana direnmesi ile gerçekleşmektedir. Burada zamana karşı direnmek teknolojik gelişmelere, küresel değişimlere karşı gelmek, güncel dinamikleri göz ardı etmek anlamına gelmemektedir. Zamana karşı direnmek tarihsel süreç içinde kente ait yukarıda belirtilen zihinlerde kent hakkında yer eden kültürel değerlerin kentsel gelişmeler, küresel etkiler karşısında yok olmamasıdır.

Kentsel kimlik nedir?

Kentsel kimlik toplumun tüm doğal ve yapay çevre içinde biriktirdiği “bellektir”. Dünya üzerinde önde gelen medeniyetlerin zaman içinde biriktirdikleri bu değerlerin kültürel çeşitliliğin oluşumunda temel bir etken olduğu bilinmektedir. Günümüzde “ortak miras”, “kültürel miras” olarak tanımlanan değerler gerçekte tarihsel süreç içinde biriktirilen bu ortak bellek olup, tüm çabalar bu ortak belleği yitirmemek, bunu gelecek kuşaklara aktarmak içindir.

“Medeniyet” kavramı ilk kez 18.yüzyıl- da Fransız düşünürler tarafından “barbarlık” karşıtı bir kavram olarak geliştirilmiştir. Medeniyet ve kültür genellikle aynı kavramlar olarak kullanılıp, belirli bir toplumda birbirlerini izleyen kuşakların birinci derecede önem verdikleri değerler, normlar, kuramlar ve düşünce biçimlerini içermektedir.

Kültürel yapı kavramı- sosyoloji ve antropolojide olduğu gibi-planlama çalışmalarında da yerleşmelerin kimliklerini, içinde bulundukları bölge ya da alt bölgelerde üstlendikleri rolleri açıklamak için kullanılan bir kavramdır.

 ‘Kimlik’ kavramı canlılar ya da nesneler için ayırt edici, farklılığı yaratan özellikler olarak tanımlanabilir. ‘Kimlik’ kavramı, değişken dinamik bir kavram olduğunun, durağan kalamayacağının altını çizmek gerekmektedir.

Yerleşmelerin farklı yapıları yerleşme kimliği kavramıyla açıklanmaktadır. Bu kimlik uzun bir zaman dilimi içinde, yerleşmenin coğrafi yapısı, kültürel düzeyi, mimarisi, yerleşme dokusu, yerel gelenekleri, yaşam biçimi gibi tüm niteliklerinin karışımıyla biçimlenir. Yerleşme kimliğini oluşturan en önemli faktör ise doğal yapıyı oluşturan öğelerin farklılığı olup bu farklılıklar yerleşmeleri birbirinden ayırır, tanımlar, özgün kılar ve kimliği oluşturur.

Beşeri kimliği oluşturan ise birey ve toplumdur. Bireyin kimliği yaşadığı çevre içinde olgunlaşır. Bireyin kendi geçmişiyle ilgili bilinçli, bilinçsiz tüm algıları, bilgileri, birikim ve deneyimleri, düşünceleri, davranışları, gelecek ile ilgili beklentileri ve tahminleri, gereksinim ve istekleri ayrıca içinde yaşadığı topluluğun âdet, gelenek, inanç ve beklentileri kimliğini biçimlendirir. Bu nedenle ‘kimlik’ belirli bir zaman içindeki kültürel yapının sahip olduğu nitelik olarak anlaşılmalıdır.

Osmanlı Devleti kentlerinde yapılaşma, ilk oluşum hamam, medrese, cami inşası ve sonra bunların etrafındaki konut alanlarının gelişmesi şeklindedir. Bu yeninin eskiyi yok etmeden merkezden dışa doğru uzanan yollar üzerinde farklı kültürlerin yer alması hem çok merkezli bir kentsel dokunun oluşmasına hem de eski ve yeninin bir arada yan yana konumlanmasına, yaşamasına olanak vermiştir.

Kültürel çeşitliliğe sahip ve özgün yerel kimliğini günümüze kadar koruyabilmiş kentler bugün yerel ve merkezî yönetimler tarafından fark edilerek korunması gerekli öncelikli alanlar olarak belirlenmiştir.

Kentsel ve çevresel korumayı gerçekleştirmek için hangi politikalar izlenmelidir?

Kentsel kimliği oluşturan kültürel değerleri kaybetmeden, sürdürülebilirliklerini sağlamak ve küresel etkileşimin böylesi kentlerin tanınırlığını, ekonomik kalkınmalarını ülke bölge, ölçeğinde güçlendirmek bütüncül planlama ile mümkündür. Bu kapsamda;

• Ulusal kültür politikaları içinde kültürel mirasın yeri,
• Çevre politikaları içinde kültürel mirasın yeri,
• Korumanın kültürel boyutunun kentsel yaşam içinde yer alması,
• Kentsel korumaya halkın katılımının sağlanması,
• Eğitim süreci içinde aidiyet kavramlarının ve yaşanılan mekanlara karşı duyarlılıklarının oluşmasını sağlayan programların yer alması,
• Kültürel bilincin oluşturulmasında devlet ve özel sektörün iş birliğinin sağlanması,
• Koruma bilincinin gelişmesi ile toplumun, ülkenin kentlerin kazanımlarının belirlenmesi gibi politikalar izlenmelidir.

Kentlerin ve kent planlamanın temel problemleri nelerdir?

Kentlerin kimliğini oluşturan, akıllarda kente ait izlerin kalması ile kentlerin sahip oldukları dinamikler, değişim süreçleri yani küresel etkileşimin dengede olması konusu/sorunu hem kentlerin hem kent planlamanın temel problemi ve tartışma konusu olmuştur ve olmaya devam etmektedir.

Kentsel ve çevresel korumanın karşısında “koruma”yı güçleştiren etkenler nelerdir?

Kentsel ve çevresel korumanın karşısında “koruma”yı güçleştiren hatta engelleyen hızlı nüfus artışı, göç hareketleri, ulusal ve uluslararası sermaye yatırımları gibi karşıt faktörler bulunmaktadır.

Ülkemizde Osmanlı Devleti ve Cumhuriyet Dönemi’nde kentsel koruma anlamında ne tür girişimlerde bulunulmuştur?

Ülkemizde ise Osmanlı Devleti zamanında tek yapı ölçeğinde koruma adına birkaç önemli girişimde bulunulsa da Cumhuriyet Dönemi’nde doğal ve kültürel varlıkları korumak için yasal düzenlemeler yapılsa da yapılan yasal düzenleme- lerin hayata geçirilmesi, uygulamaların yapılması her zaman sorunlu olmuştur.

Kültür Varlıklarının korunması konusunda hangi uluslararası anlaşmalar imzalanmıştır ve bu anlaşmaların tarihleri nasıl yorumlanır?

Kültür Varlıklarının korunması konusunda uluslararası anlaşmaların en önemlilerinden olan UNESCO sözleşmesinin 1982 yılında, Avrupa Mimari Mirasının Korunması Sözleşmesi4nin 1989 yılında imzalanmış olması bu konudaki geç kalınmışlığı açıklayabilir.

Bir coğrafya üzerinde karşılaşan farklı din, dil, ırk, vb. nitelikler kültür çeşitliliğine nasıl etki etmiştir?

Bir coğrafya üzerinde karşılaşan farklı din, dil, ırk, vb. niteliklerdeki toplumlar bölgenin kültürel çeşitliliğini sağlarken aynı zamanda kentleri, kentsel mekânları da farklı üslup da yapılaşmalarla zenginlikleştirmişlerdir.

Kültürlerin kesişme noktaları bütün bilimsel çalışmaların odağı olmuştur ve bu kesişme noktaları da genellikle kentlerdir. Eflatun “insanın en büyük erdemi şehir kurmak erdemidir” demiştir. Çünkü kentlerin kendisi bir kültür ürünüdür ya da kültürlerin bileşenidir.