Kültürel Miras Mevzuatı Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Araştırma, kazı ve sondaj izni hangi kurum ve kuruluşlar tarafından verilmektedir? 

2863 sayılı Kanun Madde 35'e göre araştırma, kazı ve sondaj izinlerinin verilmesi şu ifadelerle  belirtilmektedir: "Bu kanun hükümlerine tabi, taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarını meydana çıkarmak üzere, araştırma, sondaj ve kazı yapma hakkı, sadece Kültür ve Turizm Bakanlığına aittir. Bilimsel ve mali yeterliği Kültür ve Turizm Bakanlığınca takdir ve kabul olunan Türk ve yabancı heyet ve kurumlara araştırma izni, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından; sondaj ve kazı yapma izni Cumhurbaşkanı kararı ile verilir. Kültür ve Turizm Bakanlığı elemanları veya bu Bakanlıkça görevlendirilecek Türk bilim adamları tarafından yapılacak araştırma, sondaj ve kazılar, Kültür ve Turizm Bakanlığının iznine bağlıdır. Askeri yasak bölgelerde yapılacak araştırma, sondaj ve kazı için gerekli ruhsatname, Genelkurmay Başkanlığının iznini müteakip, sözü geçen heyet ve kurumların göstereceği uzmanlar adına düzenlenir. Kültür ve Turizm Bakanlığınca haklı görülebilecek sebep olmadıkça heyet ve kurumlar ruhsatnamedeki üyelerini değiştiremezler." 

2863 sayılı yasanın birinci bölümünde yer alan maddeler geçen tanımlar nelerdir? 

Ana hatlarıyla bakacak olursak; 2863 sayılı yasa yedi bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm olan "Genel Hükümler" başlığı altında beş madde bulunmaktadır. Birinci maddede kanunun korumacılıkta hangi amaçları güderek oluşturulduğu, ikinci maddede kapsam olarak korumada görevli kurum ve kuruluşların görevleri, üçüncü maddede kanunda geçen tanımlamalar açıklanmaktadır. Bu tanımlara göre eski eser kavramı yerine kültür varlıkları, tabiat varlıkları, sit, koruma kavramı, koruma alanı terimlerinin açıklaması ve kanunda geçen isimlerin geniş açılımı yapılmaktadır. Madde 4'te herhangi bir kültür ve doğal varlığı bulan kişinin bu bulguyu üç gün içinde mülki amirlere, ihbarı alan amir ise en geç on gün içinde Bakanlığa bildirmekle yükümlü olup; Bakanlığın da gerekli işlemleri hemen başlatması gerektiği dile getirilmiştir. Madde 5'te bulunan varlıkların özel durumlar dışında devlet malı olduğu belirtilmiştir.

2863 sayılı kanunda korunması gerekli olan varlıklar için ne tür bir ayrıma gidilmiştir? 

Toplumların kültürel, tarihi ve doğal varlıklarının korunması zorunluluğu doğrultusunda ve bu
varlıkların aynı zamanda bütün insanlığın ortak mirası olduğundan hareketle üretilen kültür ve tabiat
varlığı kavramı, korunması zorunlu olan varlıkları, kültür varlığı ve tabiat varlığı olarak iki başlık altında
toplamaktadır. Nitekim 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu'nda da bu şekilde bir
ayrıma gidilmiş korunması gerekli varlıklar, insanlar tarafından üretilen, insanlığın el ve emeğinin ürünü
olan varlıklar ve doğal süreçte ortaya çıkan varlıklar olarak iki gruba ayrılmıştır.

Koleksiyoncular kayıtlı eserlerini satmadan önce ne yapmakla yükümlüdürler? 

Koleksiyoncular faaliyetlerini, Kültür ve Turizm Bakanlığına bildirmek ve ellerindeki taşınır kültür varlıklarını envanter defterine kaydetmek zorundadırlar. İlgili müzeye tescil ettirmiş oldukları koleksiyonlarındaki her türlü eseri on beş gün önce Kültür ve Turizm Bakanlığına haber vermek şartı ile kendi aralarında değiştirebilir veya satabilirler. Satın almada öncelik Kültür ve Turizm Bakanlığına aittir. 

Askeri tarihimize ait veya  silah ve askeri malzeme içeren koleksiyonların satışı için haber verilmesi gereken devlet kurum ve kuruluşları nelerdir? 

Kurum ve kişilerin satacakları ve terekeler arasında bulunan veya yapacakları
müzayedelerdeki satışlara konu olan kültür varlıkları, askeri tarihimize ait ise veya satılacak bu nesneler
silah ve askeri malzeme koleksiyonları ise Genelkurmay Başkanlığına haber verilmek ve gösterilmek
zorunluluğu bulunmaktadır. Bu haber verme zorunluluklarının nedeni, korunması gerekli taşınır ve
taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının "devlet malı" niteliğinde olmasıdır.

Korunması Gerekli Taşınır Kültür ve Tabiat Varlıklarının Tasnifi, Tescili ve Müzelere Alınmaları Hakkında Yönetmeliğin 4. Maddesine göre tasnif ve tescil neyi ifade etmektedir? 

Korunması Gerekli Taşınır Kültür ve Tabiat Varlıklarının Tasnifi, Tescili ve Müzelere Alınmaları Hakkında Yönetmeliğin 4. Maddesine göre Tasnif; 2863 sayılı Kanunun 23. Maddesinde belirtilen taşınır kültür ve tabiat varlıklarından, korunması gerekli olanlarla olmayanların, müzelere alınacaklarla alınmayacakların ayrımıdır. Yine aynı maddeye göre Tescil; korunması gerekli taşınır kültür ve tabiat varlıklarından, müzelere alınanların müze envanter defterine kaydı ile müzelere alınmayanların belge ve envanter listelerinin birer nüshasının müze dosyalarında muhafaza edilmesidir.

Araştırma, sondaj ve kazılarda görevli kişilerin seçiminde hangi kriterler bulunmaktadır? 

Kültür ve Tabiat Varlıklarıyla İlgili Olarak Yapılacak Araştırma, Sondaj ve Kazılar Hakkında
Yönetmeliği Madde 18'e göre;

Temsilcilerin seçiminde;
a. Görevlendirilecekleri kazı veya araştırma ile ilgili bilim dalında uzman olmaları,
b. Yabancı bilim heyetlerinin yaptıkları kazı veya araştırmalarda görevlendirilen temsilcilerin yaşayan
batı dillerinden birini bilmeleri,
c. Bakanlıkça yapılan “Hizmet İçi Eğitim Semineri” ni başarı ile tamamlamış olmaları, dikkate
alınır.

2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu'nda izinsiz araştırma, kazı ve sondaj yapanlara verilecek hapis ve para cezaları detaylı anlatıldığı madde hangisidir? 

2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu'nda Madde 74'te izinsiz araştırma, kazı ve sondaj yapanlara verilecek hapis ve para cezaları detaylı anlatılmaktadır.

Taşınır nitelikteki kültür ve tabiat varlıklarından tasnif ve tescil dışı bırakılan ve müzelere alınması gerekli görülmeyenler hakkında nasıl bir süreç gerçekleşmektedir? 

Tasnif ve tescil dışı bırakılan ve müzelere alınması gerekli görülmeyenler, sahiplerine bir belge ile
iade olunurlar. Belge ile iade olunan kültür varlıkları üzerinde, sahipleri her türlü tasarrufta
bulunabilirler. Bir yıl içinde sahipleri tarafından alınmayanlar, müzelerde saklanabilir veya usulüne
uygun olarak Devletçe satılabilir.

Gerçek ve tüzel kişilerce müze kurmak amacıyla yapılacak başvuru hangi bakanlığa yapılmaktadır? 

26. Maddede, 2863 sayılı Kanuna göre gerçek ve tüzel kişilerle vakıflar tarafından kurulacak müzelerin faaliyet konuları ve alanları, yapılacak başvuruda beyan olunan istekleri değerlendirerek, Kültür ve Turizm Bakanlığınca verilecek izin
belgesinde belirlenir. Gerçek ve tüzelkişilerce kurulacak müzeler, Kültür ve Turizm Bakanlığının izin belgesinde belirlenen konu alanlarına inhisar etmek şartı ile, taşınır kültür varlığı bulundurabilir ve teşhir edebilirler. Bu müzeler de, taşınır kültür varlıklarının korunması hususunda Devlet müzeleri statüsündedirler.

Tasnif ve tescil dışı bırakılan ve Devlet müzelerine alınması gerekli görülmeyen taşınır kültür varlıklarının ticareti, için alınan ruhsatlar ne kadar süre ile geçerlidir? 

2863 sayılı Kanunun 27. Maddesinde; "Yirmibeşinci Madde gereğince tasnif ve tescil dışı bırakılan ve
Devlet müzelerine alınması gerekli görülmeyen taşınır kültür varlıklarının ticareti, Kültür ve Turizm
Bakanlığının izni ile yapılır.
Bu ticareti yapmak isteyenler, Kültür ve Turizm Bakanlığından ruhsatname almak zorundadırlar. Bu
ruhsatnameler üç yıl için geçerlidir. Bu sürenin bitiminden bir ay önce ruhsatname yenilenebilir. Bu
Kanun hükümlerine aykırı hareket edenlerin ruhsatnameleri, süresine bakılmaksızın iptal edilir."
denilmektedir.

Kazılarda meydana çıkan bütün taşınır kültür ve tabiat varlıkları nereye teslim edilmektedir? 

Madde 41 2863 sayılı Kanun'a göre "Kazılarda meydana çıkan bütün taşınır kültür ve tabiat varlıkları, kazı yapan heyet ve
kurumlar tarafından her yıl yapılan kazı sonunda Kültür ve Turizm Bakanlığının göstereceği Devlet
müzesine naklolunur. Kazı ve sondaj araştırmalarında elde edilen insan ve hayvan iskeletleri ile bütün
fosiller, Kültür ve Turizm Bakanlığınca uygun görüldüğü takdirde, tabiat tarihi müzeleri ile üniversitelere
veya ilgili diğer Türk bilim kurumlarına verilebilir. Ayrıca, kazı ve sondaj araştırmalarında elde edilen
askeri tarihle ilgili her türlü taşınır kültür varlığı, Genelkurmay Başkanlığının uygun görüşü ile, Kültür
ve Turizm Bakanlığınca askeri müzelere devredilir."

2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu'na tabi olmaksızın yurt içinde alınıp satılabilen sikkeler hangi dönemlere aittir? 

Osmanlı Padişahlarından Abdülmecit, Abdülaziz, V. Murat, II. Abdülhamit, V. Mehmet Reşat ve Vahidettin ve aynı çağdaki sikkeler, bu Kanuna göre tescile tabi olmaksızın yurt içinde alınıp satılabilirler.

Taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarını bulanlara yönelik haber verme süresine dair bir kısıtlamanın kaç gündür? 

Taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarını bulanlara, malik oldukları veya kullandıkları arazinin içinde kültür ve tabiat varlığı bulunduğunu bilenler veya yeni haberdar olan malik ve zilyetlere haber verme zorunluluğu getirilmiştir. Bu kişiler bu durumu en geç üç gün içinde, en yakın müze müdürlüğüne veya köyde muhtara veya diğer yerlerde mülki idare amirlerine bildireceklerdir.

Özel mülkiyete konu olan taşınır nitelikteki bu kültür ve tabiat varlıkları nelerdir? 

Özel mülkiyete konu olan taşınır nitelikteki bu kültür ve tabiat varlıkları; 1906 öncesinde bulunup
üzerinde özel mülkiyet kurulan varlıklar olabileceği gibi özel mülkiyete tabi sanat eserleri, etnografik
eserler veya yurt dışında edinilip Türkiye'ye getirilen veyahut 2863 sayılı kanunun 25. Maddesi uyarınca
tescili yapılıp müzelere alınmasına gerek görülmemesi nedeniyle sahiplerine iade edilen varlıklardır.

Yurt dışına geçici olarak sergilenmek üzere kültür ve tabiat varlıkları gönderilmesi esasları ile,
Türkiye'deki kordiplamatik mensuplarına beraberlerinde getirdikleri bu tür varlıkların giriş ve
çıkışlarında yapılacak işlemler, istenecek belgeler ve ilgili diğer hususlar hangi devlet kurumları tarafından belirlenmektedir? 

Yurt dışına geçici olarak sergilenmek üzere kültür ve tabiat varlıkları gönderilmesi esasları ile,
Türkiye'deki kordiplamatik mensuplarına beraberlerinde getirdikleri bu tür varlıkların giriş ve
çıkışlarında yapılacak işlemler, istenecek belgeler ve ilgili diğer hususlar Kültür ve Turizm Bakanlığı,
Milli Savunma Bakanlığı ve Dışişleri Bakanlığının birlikte düzenleyecekleri yönetmelikte belirtilir.

2863 sayılı yasanın üçüncü bölümünde yer alan maddelerden hangisi özel müze kurulabileceğini belirtmektedir? 

Kanunun üçüncü bölümü "Korunması Gerekli Taşınır Kültür ve Tabiat Varlıkları" başlığı altındadır ve 12 maddeden oluşmaktadır.  26. Maddede müze kurma görevinin Bakanlıkta olduğundan, Bakanlıktan izin alındığı takdirde özel müze kurulabileceğinden, özel kişi ve kurumların koleksiyon isteklerinin Bakanlıkça onaylanacağından ve denetim altında bulundurulacaklarından söz edilmektedir. 

2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’na göre sondaj, kazı ve araştırma kavramları neyi ifade etmektedir? 

“Sondaj ve Kazı”; taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının ortaya çıkarılması için bilimsel
metodlarla toprak ve su altındaki tabii, tarihi ve arkeolojik alanlarda yapılan çalışmaları,
“Araştırma”; kültür ve tabiatla ilgili herhangi bir meseleyi tahkik, tahlil ve teşhis etmek için
müzelerde veya kazı yapmaksızın toprak üstünde, su altında yapılan çalışmaları,
ifade eder.

2863 sayılı Kanunun 3. Maddesindeki düzenlemeye göre kültür varlıklarının tanımı nedir? 

2863 sayılı Kanunun 3. Maddesindeki düzenlemeye göre kültür varlıkları; tarih öncesi ve tarihi devirlere
ait bilim, kültür, din ve güzel sanatlarla ilgili bulunan veya tarih öncesi ya da tarihi devirlerde sosyal
yaşama konu olmuş bilimsel ve kültürel açıdan özgün değer taşıyan yer üstünde, yer altında veya su
altındaki bütün taşınır ve taşınmaz varlıklardır.

Araştırma, kazı ve sondajda görevli temsilci ve uzmanların süreçteki raporlama yükümlülükleri nelerdir? 

Kültür ve Tabiat Varlıklarıyla İlgili Olarak Yapılacak Araştırma, Sondaj ve Kazılar Hakkında
Yönetmelik Madde 20- Temsilcilerin veya uzmanların kazıdaki görev ve yetkileri:

b. Temsilci ya da uzman kazının başlangıcında ve ondan sonra gelen her onbeş günde bir hazırlayacağı
raporu Bakanlığa gönderir. Kazı başlangıç raporunda kazı yerinin bağlı olduğu il, ilçe, bucak ve
köy, kazı yerinin açık posta adresi, kazı yerine en kolay hangi yol ve vasıta ile gidilebileceği, kazının
başlama tarihi, heyet üyeleri ve işçi sayısı belirtilir. 15 günlük raporlarda kazıda elde edilen bilimsel
sonuçlar kazı heyetine yeniden katılan veya heyetten ayrılan üyeler, değişen işçi sayıları bildirilir.
c. Son raporlarda, o mevsim yapılan kazının sonuçları, envantere geçen eserlerle etütlük eserlerin
sayısı, kazının kapanış tarihi, kazı yerinde çıkan ve korunması gerekli mimari kalıntılar hakkında
etraflı bilgi verilir ve hazırlanan rapora eserlerin ilgili müzelere teslim tutanağının bir örneği ile bir
nüsha eski eser envanteri ve etütlük eser listesi eklenir.