Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar Dersi 7. Ünite Sorularla Öğrenelim

Banka nedir?

Bankalar; Gerçek ve tüzel kişilerin tasarruflarını toplayarak bunları gelir sağlayıcı işlere kredi yoluyla kanalize eden, ödemelerde aracılık yapan, para nakli, senet tahsili, emanet kabulü gibi çeşitli hizmetler gören işletmelerdir.

Banka faaliyetleri kaç safhadan oluşmaktadır?

Banka faaliyetleri genel olarak dört safhadan oluşmaktadır. Bunlar:
• Sermaye koyma, teşkilatlandırma, hizmet birimlerinin tamamlanması ve kamuya duyurma,
• Mevduat toplama, kaynak oluşturma,
• Kredi verme, kaynak kullandırma,
• Faaliyetlerin denetimidir.

Bankacılık kanunu çerçevesinde Türk bankacılık sisteminde bankaların gerçekleştirebilecekleri faaliyetler nelerdir?

Bankacılık kanunu çerçevesinde Türk bankacılık sisteminde bankaların gerçekleştirebilecekleri faaliyetler aşağıdaki gibi sıralanabilir. Buna göre bankalar:
• Mevduat toplama (katılım bankaları için katılım fonu kabulü),
• Nakdî, gayrinakdî her cins ve surette kredi verme,
• Nakdî ve kaydî ödeme ve fon transferi işlemleri, muhabir bankacılık veya çek hesaplarının kullanılması dahil her türlü ödeme ve tahsilat işlemleri; çek ve diğer kambiyo senetlerinin iştirası işlemleri; kambiyo işlemleri; para piyasası araçlarının alım ve satımı; kıymetli maden ve taşların alımı, satımı veya bunların emanete alınması işlemleri; vadeli işlem sözleşmelerinin, opsiyon sözleşmelerinin, birden fazla türev aracı içeren basit veya karmaşık yapıdaki finansal araçların alımı, satımı ve aracılık işlemleri; kredi kartları, banka kartları ve seyahat çekleri gibi ödeme vasıtalarının ihracı ve bunlarla ilgili faaliyetlerin yürütülmesi işlemleri,
• Sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık ve daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık maksadıyla alım satımının yürütülmesi işlemleri, 
• Saklama hizmetleri,
• Sermaye piyasası araçlarının alım ve satımı ile geri alım veya tekrar satım taahhüdü işlemleri,
• Başkaları lehine teminat, garanti ve sair yükümlülüklerin üstlenilmesi gibi garanti işleri,
• Yatırım danışmanlığı işlemleri,
• Portföy işletmeciliği ve yönetimi,
• Faktöring ve forfaiting işlemleri,
• Bankalararası piyasada para alım satımı işlemlerine aracılık,
• Sigorta acenteliği ve bireysel emeklilik aracılık hizmetlerini yerine getirebilmektedir

Mevduat nedir?

Bankacılığın temel ürünlerinden mevduat daha önce belirlenmiş bir süre sonunda veya istenildiğinde çekilmek üzere bankalara belirli bir faiz karşılığı beklentisiyle ya da faiz karşılığı beklenmeden yatırılan para olarak tanımlanmaktadır.

Tasarruf mevduatı ise gerçek kişiler tarafından açılan ve herhangi bir ticari faaliyetle ilişkisi olmayan mevduattır. Bankaların ayrıca resmi kuruluşlar, ticari kuruluşlar tarafından kullanılan ve bankalararası mevduatları da bulunmaktadır

"Özel Cari Hesap" nedir?

Özel cari hesaplar katılım bankalarında açılabilen ve istenildiğinde kısmen veya tamamen her an geri çekilebilme özelliği taşıyan ve karşılığında hesap sahibine herhangi bir getiri ödenmeyen fonların oluşturduğu hesaplardır.

"Katılım Hesabı" nedir?

Katılım bankalarına yatırılan fonların bu kurumlarca kullandırılmasından doğacak kâr veya zarara katılma sonucunu veren, karşılığında hesap sahibine önceden belirlenmiş herhangi bir getiri ödenmeyen ve anaparanın aynen geri ödenmesi garanti edilmeyen fonların
oluşturduğu hesaplar ise katılım hesabıdır.

Bankalar hangi birimlerden oluşmaktadır?

Bankalar; şube, bölge yönetim, genel müdürlük yönetim, yönetim kurulu, dış destekli birimlerden oluşmaktadır.

Bankacılık açısından "şube" nedir?

Şube elektronik işlem cihazlarından ibaret birimler hariç olmak üzere, bankaların bağımlı bir parçasını oluşturan ve bu kuruluşların faaliyetlerinin tamamını veya bir kısmını kendi başına yapan, sabit ya da seyyar bürolar gibi her türlü iş yeridir. Bir şubenin esas amacı satıştır. Ancak satış ile birlikte, operasyonel işlemler, teknik destek, güvenlik vb. gibi bölümler de bulunmak zorundadır

Satışa yönelik kurulan şubeler nelerdir?

Satışa yönelik kurulan şubeler de perakende, özel, ticari ve kurumsal olarak ayrılmaktadır. Bankalar şubeler dışında telefon bankacılığı, internet bankacılığı, otomatik vezne makineleri ATM, POS gibi alternatif dağıtım kanallarını da kullanarak müşterilerine hizmet sağlamaktadır.

Banka sistemini oluşturan bankalar kaç başlık altında toplanabilirler?

Banka sistemini oluşturan bankalar faaliyetlerine, sermaye yapılarına ve fonksiyonlarına göre üç
başlık altında toplayabilmektedir.

Faaliyetine Göre Bankalar kaç gruba ayrılırlar?

Faaliyetlerine göre bankalar ticari bankalar, yatırım bankaları ve kalkınma bankalarından oluşmaktadır.

Türkiye’de faaliyet gösteren ticari bankaları; nasıl gruplandırabiliriz?

Türkiye’de faaliyet gösteren ticari bankaları; mevduat ve katılım bankaları olarak gruplandırabiliriz. Mevduat bankaları kendi nam ve hesabına mevduat kabul etmek ve kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren kuruluşlardır. Katılım bankaları ise özel cari ve katılma hesapları yoluyla fon toplamak ve kredi kullandırmak üzere faaliyet gösteren kuruluşlardır.

Kalkınma bankaları hangi amaçla kurulmuşlardır?

Kalkınma bankaları özellikle gelişmekte olan ülkelerde yatırım sermayesi eksikliğini gidererek, sanayinin gelişmesini hızlandırmak amacıyla faaliyet gösterirler. Sanayi sektörüne uzun vadeli fon sağlamak, yeni yatırım alanlarına öncülük etmek, teşebbüs sahiplerine teknik yardımda bulunmak gibi fonksiyonları yerine getirirler.

Türkiye gibi ülkelerde kalkınma ve yatırım bankalarından hangisi ön plandadır?

Türkiye gibi ülkelerde her iki banka türünün de varlığını sürdürmesine uygun ortam bulunmaktadır. Gelişmiş bölgelerde yatırım bankalarının, geri kalmış bölgelerde ise kalkınma bankalarının faaliyetlerine uygun koşullar bulunmaktadır.

Sermayesine göre bankalar kaç gruba ayrılır?

Sermayesine göre bankalar kamu, özel ve yabancı bankalar olmak üzere üç grup altında toplanmaktadır.

Fonksiyonlarına göre bankalar; kaç gruptan oluşur?

Fonksiyonlarına göre bankalar; evrensel bankalar, uzman bankalar olmak üzere iki gruptan oluşmaktadır.

Bankaların işlevleri nelerdir?

Bankaların beş temel işlevi vardır.

1. Finansal aracılık,
2. Mali bilgi üretimi,
3. Fiyat bilgisi üretimi,
4. Kaynak tahsis kararının alınması ve
5. Risk yönetimi
   
   

Merkez Bankası nedir?

Merkez Bankaları genellikle ekonomideki para politikasını uygular. Önemli bir kamusal işlev üstlenmelerine rağmen, Merkez Bankalarının kamu bankası olmaları gerekmemektedir. Bazı ülkelerde Merkez Bankaları özel bankalardır. Ülkemizde de bir özel banka (Osmanlı Bankası) bir dönem Merkez Bankası işlevini yerine getirmiştir. Merkez Bankalarının para politikasını kendi hedefleri doğrultusunda uygulayabilmesi için tam bağımsızlığa veya en azından politika bağımsızlığına sahip olması gerekmektedir. Böylece bağımsızlığı garanti edilmiş bir merkez bankası para politikasını başarılı bir şekilde uygulama imkanına kavuşabilecektir.

Dünyada  kurulan ilk merkez bankası hangisidir?

İngiltere Bankası (Bank of England) 1664’te kurulmuştur. Bu banka ilk merkez bankasıdır. 

Osmanlı İmparatorluğu döneminde ilk kağıt paraya verilen isim nedir?

Kaime; Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk kağıt paraya verilen isimdir.

Banka kavramını tanımlayınız?

Banka, genel olarak mevduat ve/veya diğer şekillerde tasarruf sahiplerinden topladıkları fonları kendi hesaplarına iskonto, ödünç verme ve diğer mali işlemlerde kullanmayı esas ve devamlı uğraşı hâline getirmiş olan finansman kurumları olarak tanımlanmaktadır. Temel işlevleri dikkate alındığında bankaları, ekonomide gerçek ve tüzel kişilerden parası olan fakat kullanma eğiliminde olmayanlar ile paraya ihtiyaç duyanlar arasındaki para arz ve talebinin büyük kısmının karşı karşıya geldiği kurumlar olarak tanımlamak da mümkündür.

Bankaların gerçekleştirmiş oldukları faaliyetler nelerdir?

Banka faaliyetleri genel olarak dört safhadan oluşmaktadır. Bunlar:
• Sermaye koyma, teşkilatlandırma, hizmet birimlerinin tamamlanması ve kamuya duyurma,
• Mevduat toplama, kaynak oluşturma,
• Kredi verme, kaynak kullandırma,
• Faaliyetlerin denetimidir.

Bankacılık kanunu çerçevesinde Türk bankacılık sisteminde bankaların gerçekleştirebilecekleri faaliyetler nelerdir?

Bankacılık kanunu çerçevesinde Türk bankacılık sisteminde bankaların gerçekleştirebilecekleri faaliyetler aşağıdaki gibi sıralanabilir. Buna göre bankalar:
• Mevduat toplama (katılım bankaları için katılım fonu kabulü),
• Nakdî, gayrinakdî her cins ve surette kredi verme,
• Nakdî ve kaydî ödeme ve fon transferi işlemleri, muhabir bankacılık veya çek hesaplarının kullanılması dahil her türlü ödeme ve tahsilat işlemleri; çek ve diğer kambiyo senetlerinin iştirası işlemleri; kambiyo işlemleri; para piyasası araçlarının alım ve satımı; kıymetli maden ve taşların alımı, satımı veya bunların emanete alınması işlemleri; vadeli işlem sözleşmelerinin, opsiyon sözleşmelerinin, birden fazla türev aracı içeren basit veya karmaşık yapıdaki finansal araçların alımı, satımı ve aracılık işlemleri; kredi kartları, banka kartları ve seyahat çekleri gibi ödeme vasıtalarının ihracı ve bunlarla ilgili faaliyetlerin yürütülmesi işlemleri,
• Sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık ve daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık maksadıyla alım satımının yürütülmesi işlemleri,
• Saklama hizmetleri,
• Sermaye piyasası araçlarının alım ve satımı ile geri alım veya tekrar satım taahhüdü işlemleri,
• Başkaları lehine teminat, garanti ve sair yükümlülüklerin üstlenilmesi gibi garanti işleri,
• Yatırım danışmanlığı işlemleri,
• Portföy işletmeciliği ve yönetimi,
• Faktöring ve forfaiting işlemleri,
• Bankalararası piyasada para alım satımı işlemlerine aracılık,
• Sigorta acenteliği ve bireysel emeklilik aracılık hizmetlerini yerine getirebilmektedir

Faaliyetlerine göre bankalar kaça ayrılmaktadır?

Faaliyetlerine göre bankalar ticari bankalar, yatırım bankaları ve kalkınma bankalarından oluşmaktadır.

Ticari bankalar hakkında kısaca bilgi veriniz?

Ticari bankalar mevduat toplar, kredi verir, yurt içi ve yurt dışından fon sağlarlar. Müşterilerine geniş bir yelpazede bankacılık hizmeti verirler. Dünyada ve ülkemizde bankacılık sisteminde kullandırılan kredi, şube sayısı, aktif büyüklüğü gibi kriterler göz önüne alındığında en büyük pay ticari
bankalara aittir.

Mevduat ve katılım bankaları arasındaki farklılıklar nelerdir?

Mevduat bankaları kendi nam ve hesabına mevduat kabul etmek ve kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren kuruluşlardır. Katılım bankaları ise özel cari ve katılma hesapları yoluyla fon toplamak ve kredi kullandırmak üzere faaliyet gösteren kuruluşlardır.

Yatırım ve kalkınma bankaları hakkında kısaca bilgi veriniz?

Yatırım bankaları gelişmiş ülkelerde sermaye piyasalarının en önemli aracı kuruluşu olma özelliğine sahiptir. Genellikle belirli bir büyüklüğün üzerindeki menkul değer ihraçları ile ilgilenen büyük firmaların yüksek tutarlı hisse senedi ve tahvil ihraçlarını üstlenen ihtisas sahibi finansal kuruluşlardır.

Kalkınma bankaları ise özellikle gelişmekte olan ülkelerde yatırım sermayesi eksikliğini gidererek, sanayinin gelişmesini hızlandırmak amacıyla faaliyet gösterirler. Sanayi sektörüne uzun vadeli fon sağlamak, yeni yatırım alanlarına öncülük etmek, teşebbüs sahiplerine teknik yardımda bulunmak gibi fonksiyonları yerine getirirler.

Sermayesine göre bankalar kaça ayrılmaktadır?

Sermayesine göre bankalar kamu, özel ve yabancı bankalar olmak üzere üç grup altında toplanmaktadır. 

• Kamu Bankaları sermayesinin tamamı kamuya ait olan bankalardır.
• Özel Bankalar sermayesinin tamamı özel sektöre ait olan bankalardır.
• Yabancı Bankalar sermayesinin çoğunluğu yabancılara ait olan, yabancı ülkelerde kurulmuş olup başka ülkede faaliyette olan bankalardır.

Fonksiyonlarına göre bankalar kaça ayrılmaktadır?

Fonksiyonlarına göre bankalar; evrensel bankalar, uzman bankalar olmak üzere iki gruptan oluşmaktadır.

Evrensel bankalar hakkında kısaca bilgi veriniz?

Evrensel Bankalar, genel olarak klasik anlamdaki bütün bankacılık hizmetlerini müşterilerine sunmak temeline dayanan bankacılık anlayışını benimsemiş olan bankalardır.

Bankaların temel fonksiyonları nelerdir?

Bankalar finansal aracılık yapmakta, mali bilgi üretmekte, kaynak tahsisi yapmakta, fiyat bilgisi üretmekte, risk yönetimi yapmaktadır.

Bankaların finansal aracılık özelliğini açıklayınız?

Bankalar finansal aracılık yapar: Bankacılık sektörünün asli işi finansal aracılıktır. Bankalar fon fazlası olan kesimlerden topladıkları kaynakları, fon ihtiyacı olan kesimlere aktarırlar. Uluslararası ekonomik ilişkilere açık ve sermaye hareketlerinin serbest olduğu ekonomilerde fon sağlayan kurumlar arasında uluslararası bankalar, yatırım fonları, sermaye piyasaları önemli yer tutar.

Merkez bankası hakkında kısaca bilgi veriniz?

Merkez Bankası: Merkez Bankaları genellikle ekonomideki para politikasını uygular. Önemli bir kamusal işlev üstlenmelerine rağmen, Merkez Bankalarının kamu bankası olmaları gerekmemektedir. Bazı ülkelerde Merkez Bankaları özel bankalardır. Ülkemizde de bir özel banka (Osmanlı Bankası) bir dönem Merkez Bankası işlevini yerine getirmiştir. Merkez Bankalarının para politikasını kendi hedefleri doğrultusunda uygulayabilmesi için tam bağımsızlığa veya en azından politika bağımsızlığına sahip olması gerekmektedir. Böylece bağımsızlığı garanti edilmiş bir merkez bankası para politikasını başarılı bir şekilde uygulama imkanına kavuşabilecektir.

Finansal istikrar kavramını açıklayınız?

Finansal istikrar: Finansal istikrar terimi ile genel olarak finans sektörünün sağlıklı işlemesi kastedilmektedir. Bu tanım ayrıca, finans sektörünün dışsal olumsuz şoklara karşı direncini, finansal araçların değerlerinin ve fiyatlarının istikrarlı seyretmesini de içermektedir. Finansal istikrarın korunmasında bankacılık sektörünün mali bünyesinin sağlamlığı, sermaye yeterliliği ve kârlılığının korunması gibi unsurlar kilit öneme sahiptir.

İlk merkez bankası hangi tarihte ve hangi ülkede kurulmuştur?

İngiltere Bankası (Bank of England) 1664’te kurulmuştur. Bu banka ilk merkez bankasıdır.

Türkiye’de bankacılığın tarihsel gelişimi kaç dönemden oluşmaktadır?

Türkiye’de bankacılığın tarihsel gelişmesi yedi dönemde incelenmiştir. Bunlar;

• Osmanlı dönemi (1847-1923),
• Ulusal bankalar dönemi (1923-1932),
• Kamu bankaları dönemi (1933-1944),
• Özel bankalar dönemi (1945-1960),
• Planlı dönem (1960-1980),
• Serbestleşme ve dışa açılma dönemi(1981-2001) 
• Yeniden yapılandırma dönemi(2002-2008) olarak sayılabilir.

Ulusal bankalar dönemi hakkında kısaca bilgi veriniz?

Ulusal Bankalar Döneminde yaşanan gelişmeler şunlardır;

• 1923 yılında  İzmir İktisat Kongresi gerçekleştirilmiştir.
• 1924 yılında Türkiye İş Bankası a özel sektör bankası olarak kurulmuştur.
• 1925 yılında Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası kurulmuştur.
• 1927 yılında Emlak ve Eytam Bankası kurulmuştur.
• 1930 yılındaT.C. Merkez Bankası’nın kurulmuştur.

Planlı dönem hakkında kısaca bilgi veriniz?

Planlı dönemde bankacılık sektörü önemli ölçüde kamu kontrolü ve etkisi altında kalmıştır. Mevduat ve kredilere uygulanacak faiz oranları, banka komisyon oranları ve kredi limitleri, izlenen ithal ikamesi politikası doğrultusunda belirlenmiş; bankaların temel işlevi kalkınma planlarında yer alan yatırımların finansmanlarının sağlanması olarak tanımlanmıştır. Planlı dönemde 5’i kalkınma ve 2’si ticaret olmak üzere toplam 7 yeni banka kurulmuştur. Bu dönemde kurulan kalkınma bankaları, T.C. Turizm Bankası (1962), Sınai Yatırım ve Kredi Bankası (1963), Devlet Yatırım Bankası (1964), Türkiye Maden Bankası (1968) ve Devlet Sanayi ve İşçi Yatırım Bankası (1976) bu dönemde kurulan ticaret bankaları ise Amerikan-Türk Dış Ticaret Bankası (1964) ve Arap-Türk Bankası (1977)’dır. Kalkınma bankalarının kurulması ile ilgili ilke kararları kalkınma planlarında yer almıştır.

Yapılandırma sonrası dönemin karakteristik özellikleri hakkında bilgi veriniz?

Uluslararası Standartlar: Bankaların faaliyetini düzenleyen mevzuat 2005 yılında yenilenerek, uluslararası genel kabul görmüş prensiplere ve uygulamalara önemli ölçüde yaklaştırılmıştır.

Yabancı sermaye girişi: Dönemin bütünü itibariyle Türkiye’de bankacılık sektörüne dönük yabancı yatırımcı ilgisi artmış ve özellikle 2005-2007 döneminde çok sayıda banka yabancı sermaye tarafından satın alınmış veya yabancı bankalar stratejik ortak olarak kabul edilmiştir. Böylece, 2005 yılında 3 adet, 2006 yılında 4 adet ve 2007 yılında da 3 adet olmak üzere toplam 10 bankanın çoğunluk hisseleri veya stratejik ortaklık sağlayan payları yurtdışı yerleşikler tarafından satın alınmıştır.

Sektörde hızlı büyüme: Bankacılık sektörü bilançosu, şube ve personel sayısında 2002-2008 döneminde genel olarak artış yaşanmasına rağmen, banka sayısı azalmıştır. Mevduat, kalkınma ve yatırım bankalarının sayısı, 2002 yılına göre 9 adet azalarak, 2008 yıl sonunda 45’e gerilemiştir. Yine bu dönemde şube sayısı 6.100’den 8.800’e; sektörde çalışan sayısı da 123.000’den 172.000’e yükselmiştir. Sektörün aktif büyüklüğü 2002 yılında 200 milyar dolar (gsyih’nın yüzde 55’i) düzeyinden 2008 yılında 500 milyar dolar (gsyih’nın yüzde 75’i) düzeyine yükselmiştir.

Artan özel sektör fonlaması:Türkiye’de 1990’lıyıllarda bankalar yüksek düzeyli kamu kesimi borçlanma ihtiyacı nedeniyle, menkul değerler cüzdanlarını büyütmek ve kredi stoklarındaki büyümeyi görece sınırlandırmak zorunda kalmıştır. Bu nedenle oluşan crowding-outetkisi,Türkiye’de büyümeyi, enflasyonu ve finansal istikrarı olumsuz etkilemiştir. Öte yandan, 2002-2008 döneminde kamu kesimi borçlanma gereği azalmış ve bankalar özel sektör fonlamasını artırabilmiştir. Nitekim toplam aktifler içinde kredilerin payı 2002 yılında yüzde 27’den 2008 yılında yüzde 52’ye yükselmiştir.

Küresel kriz sürecinde Türkiye’de bankacılık sektörünün durumu hakkında kısaca bilgi veriniz?

Küresel Kriz sürecinde Türkiye’de bankacılık sektörü son derece olumlu bir performans sergilemiştir. Başta ABD ve Avrupa olmak üzere, gelişmiş ülke bankacılık sektörleri, yukarıda sayılan nedenler çerçevesinde krizden son derece olumsuz etkilenirken; Türkiye’de bankacılık sektörü mali gücünü korumuş ve ekonomiyi finanse etmeye devam etmiştir. Sektörün şube, personel, aktif ve kredi hacmi büyümeye devam ederken; uzun vadede sermaye yeterliliğini koruyacak olan karlılık düzeyini de genel olarak korumuştur. Ayrıca bu süreçte Küresel Kriz nedeniyle bankacılık sektörü faaliyeti üzerine getirilen çeşitli kamusal tedbirlerin yarattığı önemli maliyeti taşıyabilmiştir.