Dönemsonu İşlemleri Dersi 8. Ünite Özet

Hesapların Kapatılması

Dönemsonu işlemlerinde, genel geçici mizandaki hesap kalanları ile muhasebe dışı envanter sonuçlarının karşılaştırılması sonucunda fark bulunursa muhasebe içi envanter işlemlerinde ayarlama ve düzeltme yapılır, sonuç hesapları Dönem Kârı ve Zararı Hesabına devredilir ve kesin mizan düzenlenir. İşletmenin mali tabloları, kesin mizanda yer alan hesap kalanları temel alınarak oluşturulur.

Hesaplar kapatılırken, pasif hesapları borçlandırıp, aktif hesapların alacaklandırılması gerekir ve kayıtlar büyük deftere geçirilerek dönem kapatılmış olur.

Finansal Tablolar ve Düzenlenme Koşulları

Bir işletmenin muhasebe sürecinde üretmiş oldukları çıktılar finansal tabloları oluşturur. Bilanço, gelir tablosu, özsermaye değişim tablosu ve nakit akış tablosu genel amaçlı finansal tablolardır ve işletmelerin belirli bilgi ihtiyaçları doğrultusunda hazırlanmış mali tablolardır.

Finansal tablolar, işletmenin finansal durumunun ve finansal performansının biçimlendirilmiş sunumudur.

• Varlıklar,
• Borçlar,
• Özkaynaklar,
• Gelir ve giderler,
• Ortakların katkıları ve ortaklara yapılan dağılımlar,
• Nakit akışları

ile ilgili bilgi veren finansal tablolar, kullanıcı kitlesinin karar almasına ve tahminlerde bulunmasına katkı sağlamak amacıyla düzenlenir.

Finansal tablolar, (a) dönemsonu bilanço, (b) döneme ait kapsamlı gelir tablosu, (c) döneme ait özkaynak değişim tablosu, (d) döneme ait nakit akış tablosu ve (e) önemli muhasebe politikalarını düzenleyen dipnotlar ve diğer açıklayıcı notlar olarak bir set şeklindedir.

Finansal tablolar, gerçeğe uygunluk, işletmenin sürekliliği, muhasebenin tahakkuk esası, netleştirme, önemlilik ve birleştirme, karşılaştırmalı bilgi, raporlama sıklığı, sunuluşun tutarlılığı kuralları çerçevesinde hazırlanmalıdır.

Varlıkların, düzenleyici hesaplar düşüldükten sonra net tutarlarıyla gösterilmesi netleştirme sayılmaz. Finansal tablolarda varlıklar ve borçlar ayrı, gelir ve giderler ayrı gösterilmelidir.

Finansal tablolar düzenli olarak düzenlenirler ve bir yıllık bir dönemi kapsarlar. Bu düzeleme sırasında işletmenin adı, raporlama dönemi sonu veya finansal tablo ve dipnotların kapsadığı dönem, sunum para birimi ve para biriminin bin veya milyon hanelerine yuvarlanarak ifade edilir.

Finansal Durum Tablosu (Bilanço)

Bilanço, ilgili dönemde, işletmenin finansal durumunu (varlık ve kaynak yapısı) gösterir ve işletmenin sermaye yapısı, likiditesi, borç ödeme gücü ve finansal esnekliğin değerlendirilmesi için gerekli bilgileri yansıtmış olur.

Bilanço, düzenlendiği an itibariyle işletmenin finansal durumunu yani varlık ve kaynak yapısını gösterir.

Bilanço iki şekilde düzenlenebilir; hesap tipi bilançoda aktif ve pasif yan yana iki sütun şeklinde yazılırken, rapor tipi bilançoda alt alta yazılırlar. Türkiye’de hesap tipi bilanço kullanılmaktadır.

Bilançoda, aktif unsurlar en likit değerden en az likit değere doğru sıralanırken, pasif unsurlar, en kısa vadeli kaynaktan en uzun vadeliye doğru düzenlenir.

Genellikle, 12 ay içinde paraya çevrilecek ya da kullanılacak varlıklar dönen varlıklar adını alır. Eğer 12 aydan uzun sürede paraya çevrilecek ve işletme faaliyetlerinde sürekli kullanılacaksa, o varlıklara duran varlıklar denir.

İşleme tabi tutulmak üzere tedarik edilen varlıkların para veya para benzeri bir unsura çevrilmesi arasında geçen süre işletmenin faaliyet döngüsünü oluşturur ve net bir şeklide belirtilmediği durumlarda 12 ay olarak düşünülür (Bilançonun aktif unsurları örnek tablosu için bakınız: s.186).

Kısa vadeli borçlar 12 ay içinde ödenecek olanlardır. Normal faaliyet döngüsünde ödenmesi planlanan, öncelikle ticari amaçla elde tutulan (temettü ödemeleri, gelir vergileri vb.), veya bilanço tarihinden sonra 12 ay içinde ödenecek olan borçlar bu kısa vadeli borçlar kategorisi içindedir.

Uzun vadeli borçlar ise uzun vadede finansman sağlayan finansal borçlar ve raporlama döneminden sonraki 12 ay içinde ödenmeyecek finansal borçlardır (Bilançonun pasif unsurları örnek tablosu için bakınız: s.187).

Dipnotlarda kalemlerin alt sınıflamalarıyla ilgili bilgiler sunulur. Bu sınıflamalar, Türkiye Finansal Raporlama Standartlarına, tutarın büyüklüğü, niteliği ve işlevine göre yapılır.

Gelir Tablosu

İşletmenin belirli bir dönemdeki tüm gelirlerini ve giderlerini ve sonuç olarak dönem net kârı ya da zararını gösteren tablolara gelir tablosu denir.

Gelir tablosu, söz konusu işletmenin faaliyetlerinin başarımını ölçer.

Hesap tipi ve rapor tipi olmak üzere iki çeşit gelir tablosu oluşturmak mümkündür. Türkiye’de rapor tipi gelir tablosu benimsenmiştir ve bu tablo modelinde gelir ve gider hesapları alt alta yazılmaktadır. Hesap tipi gelir tabloları, giderler solda, gelirler ise sağda yer alacak şekilde sütunlar şeklindedir.

Bir döneme ait gelir ve giderleri, kapsamlı tek bir gelir tablosunda göstermenin yanı sıra, kâr veya zarar bileşenlerini gösteren bir tablo ve kâr veya zararla başlayan ve diğer kapsamlı gelir unsurlarını gösteren bir tablo olmak üzere iki tablo olarak sunmak mümkündür.

Kapsamlı gelir tabloları aşağıdaki kalemleri içerir:

• Hasılat,
• Finansman maliyetleri,
• Özkaynak kullanılarak muhasebeleştirilen iştirakler ve iş ortaklarının kâr ya da zarar payları,
• Gerçeğe uygun değeri arasındaki farktan kaynaklanan kazanç veya kayıplar,
• Vergi giderleri,
• Durdurulan faaliyetlere ilişkin vergi sonrası kâr veya zarar bileşenleri,
• Toplam kapsamlı gelir.

Kalemlerin sıralanmasında, işletmeler önemlilik ile gelir ve giderlerin nitelik ve işlevlerine odaklanır.

Belirli bir dönemdeki gelir ve giderler, dönem kâr veya zararında muhasebeleştirilmekte ve olağan dışı kalemler olarak kapsamlı gelir tablosunda, bireysel gelir tablosunda ya da dipnotlarda gösterilmemektedirler (Örnek kapsamlı gelir tablosu için bakınız: s.189).

• Stokların net gerçekleşebilir değerine veya maddi duran varlıkların geri kazanılabilir tutarına indirgenmesi için ayrılan karşılık giderleri ve bunların iptali,
• İşletmelerin faaliyetlerinin tekrardan yapılandırılması ve bunun maliyetleriyle ilgili karşılıkların iptali,
• Maddi duran varlıkların elden çıkarılması,
• Durdurulan faaliyetler,
• Dava ödemeleri,
• Karşılıklarla ilgili diğer iptaller

gibi durumlarda gelir ve gider kalemleri ayrı ayrı gösterilir.

İsteğe bağlı olarak, işletmeler, giderler, sıklık, kâr ve zarar yaratma potansiyeli ve tahmin edilebilirlik ile ilgili finansal performans detayları için bireysel gelir tablosu hazırlayabilir.

Giderlerin niteliğine ve işlevine göre iki farklı şekilde düzenlenebilen bireysel gelir tabloları, işletmelere maliyetlerle ilgili göstergeler sunduğu için işletme tarafından ihtiyacına yönelik en tutarlı ve güvenilir sunuş yöntemi seçilmelidir.

Giderlerin çeşitlerine göre bireysel gelir tablosu (Bkz. S.190) hazırlamak, giderlerin fonksiyonuna göre bireysel gelir tablosuna (Bkz. s.191) kıyasla daha kolaydır. Ancak giderler fonksiyonlarına göre sınıflandırıldığında daha tutarlı bilgi sağlar ve amortisman ve itfa giderleri gibi unsurlarda ek bilgi gerektirir.

Özkaynak Değişim Tablosu

Belirli bir dönemde, özellikle sermaye işletmelerinin özkaynak unsurlarındaki artış ve azalışı topluca göstermek amacıyla hazırlanan özkaynak değişim tablosu, bilanço ve gelir tablosundaki bilgiler doğrultusunda hazırlanır.

• Dönem ile ilgili toplam kapsamlı gelire,
• Her özkaynak kalemi için geçmişe yönelik uygulama ve düzeltmelerin etkisine,
• Dönem başındaki ve sonundaki defter değeri arasındaki mutabakata

ilişkin bilgiler özkaynak değişim tablosu kapsamı içindedir (Örnek özkaynak değişim tablosu için bakınız: s.192).

Nakit Akış Tablosu

Her ne kadar işletmelerin faaliyetlerinde farklılık görülse de tüm işletmeler nakit akış tablolarına ihtiyaç duyarlar çünkü faaliyetlerine devam etmek, yükümlülüklerini yerine getirmek ve yatırımcılarına getiri sağlamak gibi ortak nedenleri vardır.

İşletmelerin net aktiflerindeki değişimi, finansal yapısını ve nakit akışlarının tutar ve zamanlamasını değişen koşullara uyum sağlamak için etkileme yeteneğini değerlendirebilmesi ile ilgili bilginin sağlandığı nakit akış tabloları, kullanıcıların ileri bir tarihteki nakit akışlarını değerlendirmeğe ve diğer işletmelerle karşılaştırmaya yarar.

Nakit akış bilgilerinin sunulması ve açıklanması ile ilgili kurallar Türkiye Muhasebe Standardı 7 ile belirtilmiştir.

Nakit akış tablosu sunumunda (a) işletme faaliyetleriyle ilgili nakit akışları, (b) yatırım faaliyetleriyle ilgili nakit akışları ve (c) finansman faaliyetlerine ilişkin nakit akışları sınıflandırması mevcuttur.

İşletme faaliyetleriyle ilgili nakit akışları, dış finansman kaynaklarına ihtiyaç duymaksızın borçların ödenmesi, faaliyetlerin devamlılığı, kâr payı ödemelerinin yapılması ve yeni yatırımlara başlanması hususlarında bilgilendirici rol oynar.

• Satılan mallardan ve verilen hizmetlerden elde edilen nakit girişleri ile ödemelerden kaynaklanan nakit çıkışları,
• Royalti, ücret, komisyon ve diğer hasılatla ilgili nakit girişleri,
• Kurum kazancı üzerinden hesaplanan vergilerden kaynaklanan nakit çıkışları veya vergi kapsamında alınan vergi iadeleri ile ilgili nakit girişleri,
• Alım satım için elde tutulan sözleşmelerle ilgili nakit girişleri ve çıkışları

işletme faaliyetleriyle ilgili nakit akış örnekleridir.

Yatırım faaliyetleriyle ilgili nakit akışları ise uzun vadeli varlıkların ve diğer yatırımların elden çıkarılması ya da elde edilmesi ile ilgilidir. Örnek olarak;

• Duran varlıklar ve diğer uzun vadeli varlıkların alımı veya satışından kaynaklanan nakit akışları,
• Başka bir işletmeye iştirak etmek veya borçlanma aracını satın almak için ve iş ortaklığına katılmak için yapılan nakit çıkışları ile hisse senedinin veya borçlanma aracının ya da iş ortaklıklarındaki payın satışı ile elde edilen nakit girişleri,
• Verilen avans ve borçlara ilişkin nakit çıkışları yanı sıra verilen avans, kredilerden yapılan tahsilatlar,
• Vadeli işlem veya forward sözleşmesi, opsiyon sözleşmeleri ve swap sözleşmelerine ilişkin nakit giriş çıkışları

verilebilir.

Finansman faaliyetlerine ilişkin nakit akışları örnekleri ise şu şekildedir:

• Hisse senedi ve diğer öz sermaye araçlarının ihracından kaynaklanan veya borçlanma araçları ihracı ve krediler ile sağlanan nakit girişleri,
• Sermayenin azaltılması, işletmenin kendi hisse senetlerini alması ve borç ödemeleri sonucu meydana gelen nakit çıkışları.

İşletme faaliyetleri ile ilgili nakit akışları raporlanırken, brüt ve net olmak üzere iki yöntem kullanılabilir. Brüt yöntem, net yöntemin aksine, geleceğe dönük tahminlerde bulunabilmek için faydalı bilgiler sağladığından işletmeler tarafından tercih edilmektedir (Örnek işletme faaliyetlerine ilişkin nakit akışları tablosu için bakınız: s.196-197).

Finansal Tabloların Bütününe Ait Dipnotlar

Sistematik bir biçimde sunulan ve finansal tablolarla bütünlük oluşturan dipnotlar, tablolardaki bilgileri detaylandıran veya tablolarda sunulamayan kalemlerle ilgili bilgi içerir.

Dipnotlar;

• kullanıcıların finansal tabloları anlamaları ve diğer işletmelerle karşılaştırmalarını kolaylaştırmak,
• işletmenin sermaye yönetimine ilişkin tutumları ve süreçleriyle ilgili değerlendirmeye olanak sağlamak,
• finansal tablolardaki ölçü esaslarına ilişkin bilgilendirme yapmak,
• geleceğe yönelik doğru varsayım ve tahminlerde bulunabilmek için bilgi sağlamak

gibi amaçlarla hazırlanırlar.