İşletmelerde Sosyal Sorumluluk Ve Etik Dersi 2. Ünite Sorularla Öğrenelim

İş ahlakı neden gereklidir?

“İş ahlakı neden gereklidir” sorusuna küreselleşen dünya ekonomisini dikkate alarak verilecek pek çok cevap vardır. Ülkemizi ve dünyayı göz önüne alarak şu noktalar üzerinde durmak mümkündür:
Türkiye 1980’den sonraki gelişmelerle bir tarım toplumu olmaktan çıkıp, bir sanayi toplumu olmaya evrilmiştir. Bu düzene geçtikten sonra iş ahlakında dikkate değer bir erozyon yaşanmıştır. Batılı tüketim toplumunun kalıplarına ulaşmaya çalışan Türk toplumunda, üretim ve milli gelir düzeyi bu tüketimi karşılamaya yeterli olmayınca kişisel ve kurumsal düzeyde, gayri ahlaki birçok uygulamalar görülmüştür.
Dünya nüfusu giderek artmakta ve bu artışla beraber yeni istihdam ihtiyacı da
giderek büyümektedir. Yeni iş imkânları oluşturulamazsa işsiz ve yoksul kesimler
zenginlikten pay almak için sosyal ve siyasal şiddete başvuracak, medeniyeti tehdit edecektir. Bu da iş ahlakına uygun bir sistem içinde istihdam yaratma zorunluluğu anlamına gelmektedir.

İş ahlakının amacı nedir?

İş ahlakının amacı yalnızca felsefi analizler yapmak değildir. İktisadi faaliyetlerin toplum için hayati önemde olması iktisadi hayatta ahlaki sorunların önemini
daha da artırmaktadır. 

Normatif iş ahlakı nedir?

Normatif iş ahlakı, iş ahlakına uygun davranışların neler olması gerektiği konusunu inceler ve iş ahlakı ilkelerinin (code of conducts) belirlenmesi üzerinde çalışır. Normatif iş ahlakı, ne yapılmalı ne yapılmamalı sorusuna cevap arar. Normatif iş ahlakının temelini ahlaki sağduyudan yapılan çıkarsamalar oluşturur. Ahlaki sağduyu ise mevcut ahlaki değerlere bağlı bir kavramdır.

Betimleyici iş ahlakı nedir?

Betimleyici iş ahlakı ise iş dünyasında var olan ahlaki sorunları ve bu konudaki tutum ve davranışları ortaya çıkarmak üzerinde yoğunlaşırken daha çok davranış bilimlerinin yöntemlerini kullanır. 

 İş ahlakını teorik ahlak felsefesinden ayıran en önemli özellik nedir?

 İş ahlakını teorik ahlak felsefesinden ayıran en önemli özellik toplumdaki mevcut değer yargıları ile de ilgilenmesidir (Cleek, 1998).

Ahlak bilgisi nedir?

Ahlak bilgisi, ahlak felsefesi ya da batı dillerinde kullanılan şekliyle etik, insanın yapıp etmelerini özel bir problem alanı olarak araştırarak, bu alanın varlık-nitelikleri ile bu alanı yöneten ilkelerin (değerlerin) varlık-niteliklerini, insanın yapıp etmelerinin bağımlı ya da bağımsız olduklarını inceleyen disipline denir (Mengüşoğlu, 1983). Başka bir deyişle ahlak felsefesi, insana ilişkin ahlaki sorunlarda doğru ve yanlış bilgileri ortaya koyan ya da en azından koyması beklenen bir disiplindir. Ahlak “Nasıl yaşamamız gerekir?” sorusuna verilecek cevapları araştıran bir felsefe disiplinidir. Ahlak, hukuk din, acı çekme, fedakârlık ve basiret gibi kavramlarla aynı şey değildir. Ahlak genellikle bunlarla karıştırılmaktadır. Ahlakın çıkış noktası insan eylemlerinin toplumsal hayata zarar vermeden düzenlenmesi gibi pratik bir nedenden kaynaklanmaktadır.

Mengüşoğlu tarihi süreç içinde ahlakı kaça ayırmıştır? Açıklayınız.

Mengüşoğlu (1983) tarihi süreç içinde ahlakı üçe ayırmıştır:
• Eski Yunan ahlakı
• Kant ahlakı
• Kant sonrası modern ahlak (değerler ahlakı)

İş ahlakı kavramının ortaya çıkışı ne zaman olmuştur?

İş ahlakının tarihi gelişimi antik çağlara kadar uzanır. Eski Yunan ve Roma dünyasının yazar ve filozofları, işletmecilik ve ticari faaliyetlere iyi gözle bakmazlardı. Çünkü bu tür faaliyetleri para kazanma hırsı, yalan ve dolanla karışmış varsayar, barbar tüccarlarla ilişki sonunda medeniyetlerinin bu toplumlardan bulaşacak yolsuzluklarla dejenere edileceğini düşünürlerdi. Zaten aristokrasinin egemen olduğu bu tür köleci medeniyetlerde el emeğine ve fiziki çabaya dayanan faaliyetler küçümsenirdi. İş ve çalışma, kölelerin aşağı sınıfların bir özelliği olarak bilinirdi. Bu tutum ticari faaliyetler için de sürdürülmüştür (Behrman, 1981).

Kant tarafından savunulan Deontoloji olarak da bilinen haklar teorisini açıklayınız.

Deontoloji olarak da bilinen haklar teorisi Kant tarafından savunulmuştur. Buna göre belli bazı şeyler sonuçları ne olursa olsun insanlık için ahlaki olarak bağ-
layıcıdır. Örneğin, öldürmek, tecavüz etmek, işkence etmek, soykırım yapmak sonuçları ne olursa olsun kötü eylemlerdir. Kant’ın doğal haklar ödev ahlakına göre insanlar doğuştan bazı haklara sahiptirler. Haklar teorisine göre bazı evrensel doğrular vardır ve bunlar zaman ve şartlara göre değişmezler (Stackhouse, McCann, Roels and Williams, 1995).

İş ahlakı alanında uygulanabilecek evrensel ilkeler nelerdir?

İş ahlakı alanında uygulanabilecek bazı evrensel ilkelere değinmek gerekirse
şunları sayabiliriz:
• Mevcut ve potansiyel müşterileri, çalışanları, ilişkili olunan diğer firma ve
kurumları ve toplumu aldatmamak
• Kişileri fiziksel, ruhsal ya da cinsel olarak taciz etmemek
• Doğruluk dürüstlük ve adalet ilkelerine uymak
• Çevreye zarar vermemek
• Tüketicilerin ve çalışanların ve paydaşların haklarına saygılı olmak
• Yolsuzluk, rüşvet, torpil ve kayırmacılık gibi uygulamalardan kaçınmak
• Sanayi ve ticari faaliyetlerde verimlilik ilkesini ahlaki sınırları aşmadan gerçekleştirmek     

Faydacılığın savunucularından Jeremy Bentham'ın faydacı yaklaşımını açıklayınız.

Bentham toplumu tek tek bireylerden oluşan bir bütün olarak görür (Bentham, 1998). Böylece “kamu yararı” ya da toplumsal fayda denen şey, toplumdaki bireylerin çıkarlarının toplamından oluşur. Bir toplumun mutluluğunu artıran bir eylem, bireysel mutlulukların toplamını artıran bir eylem olmak durumundadır. Bentham buradan yola çıkarak doğru eylemi, insanın refahını en yüksek düzeye çıkaran eylem olarak tanımlamıştır. Bentham’a göre zevk ve acı, sayı, yoğunluk ve süre olarak farklılaşan duyumlardır. Buna dayanarak Bentham bir “hedonik hesaplama” da geliştirmiştir. Bu hesaplama yardımıyla bireysel ya da kolektif bir davranışın ahlakiliği hakkında objektif bir kriter geliştirdiğine inanmıştır.
O’na göre zevkler kişiden kişiye değişir. Kimileri entellektüel zevklere sahipken
kimileri de basit fiziki ihtiyaçlardan yukarı çıkamayabilirler ama bu hiç de önemli
değildir. Önemli olan kişinin en çok ne yapmaktan zevk aldığıdır.

Faydacılığın savunucularından John Stuart Mill’in faydacı yaklaşımını açıklayınız.

John Stuart Mill, Jeremy Bentham’ın zevk ilkesini çok basit bulmuştur. Mill, zekâ ve hayal gücünden kaynaklanan zevkleri fiziksel zevklerden daha üstün tutmuştur.
Mill’e göre fayda ilkesi, acının ve zevkin göreli niteliklerini (kalitesini) dikkate
alır. Her ne kadar Bentham ve Mill zevk ve acının nitelikleri hakkında farklı yaklaşımlar ortaya koymuşlarsa da her ikisi de zevki ve mutluluğu nihai değer olarak kabul etmişlerdir. Bu anlamda her ikisi de hedonist sayılabilir. Onlara göre zevk kendi başına iyi ve değerli olan bir şeydir. Eğer bir şey iyi ise mutluluk getirdiği için iyidir. Örneğin, eğitim iyidir çünkü dünyayı daha iyi anlamamıza ve daha iyi imkânlarda yaşamamıza yani mutluluğumuza katkıda bulunur.

Faydacılığın iki türünden biri olan "Eylem faydacılığını" açıklayınız.

Eylem faydacılığa göre, belli bir durumda belli bir eylemin bu eylemden etkilenenlere ne gibi sonuçlar getireceği hesap edilmelidir. Eğer öngörülen sonuçlar, diğer eylem seçeneklerine göre daha fazla toplam iyilik ya da fayda getiriyorsa söz konusu eylem ahlaken tercih edilmelidir. 

Faydacılığın iki türünden biri olan "Kural faydacılığını" açıklayınız.

Eylem faydacılıktan farklı olarak geliştirilen “kural faydacılık” kuramı sonuçsalcı olmayan teorilerin sonuçsalcılığa ve faydacılığa karşı yönelttiği eleştirileri dikkate almıştır. Bu kuramın en bilinen savunucusu Michigan Üniversitesinden Profesör Richard Brandt’dır (Brandt, 1996). Kural faydacılığa göre faydacı standartlar, bireysel eylemlere değil fakat bir bütün olarak ahlak kurallarına uygulanmalıdır. “Kural faydacılık” mutluluğu maksimize etmek için bir toplumun ne tür ahlak kurallarını benimsemesi gerektiğini temel soru olarak ortaya koyar böylece optimal ahlaki kural kavramı gündeme gelir (Smith, 1976).

Amerikalı felsefecilerden John Rawls'ın adalet teroisini açıklayınız.

Amerikalı felsefecilerden John Rawls geniş kabul gören bir adalet teroisi geliştirmiştir. Bu teori, genel olarak Kant’ın yaklaşımına dayanmaktadır. Rawls, tüm akılcı insanların kabul edebileceği ilkelere ulaşmaya çalışmaktadır. Teori, özellikle ahlaki yargıları objektif uygulamak isteyenler için kullanışlı bulunmaktadır.
Rawls’ın adalet görüşü iki temel prensip üzerinde kurulmaktadır. Bunlar (Rawls,
2001);
1. Her bireyin, birbirine maksimum seviyede uyumlu, eşit özgürlük anlayışı olmalıdır.
2. Sosyal ve ekonomik eşitsizlik;
a. Herkesin lehine olarak beklentiler karşılanmalı,
b. Herkese pozisyonlar ve imkânlar açık olmalıdır.

Bir işletmede ifşaya konu olan durumlar nelerdir?

İfşaya konu olan durumlar şunlar olabilir:
• Kurum içi ya da dışı kişi ya da gruplara gereksiz yere zarar verici uygulamalarda bulunmak,
• İnsan haklarına aykırı faaliyet ya da tutumlar,
• Yasalara aykırı davranışlar ve her tür yolsuzluk,
• Söz konu örgütün amaçların aykırı hareketler (örneğin Yeşilay Derneğinin
taşınmazlarını içki firmalarına kiralaması),
• Kamuyu bilgilendirmemenin ahlaki olmayacağı diğer tüm durumlar (Duska,
1997).

İşletmelerin sosyal sorumluluğunun önemli bir parçası olan paydaşların temel hakları nelerdir?

Paydaşların temel hakları şunlardır:
• Dağıtıldığında kâr payı almak,
• Sermaye artırımında rüçhan hakkını kullanmak (Artırılan sermayede payına
düşen yeni hisseleri öncelikli ve ucuza alma hakkı),
• Genel kurulda yönetimi belirlemek ve gündemdeki diğer konularda oy kullanmak,
• İşletme faaliyetlerine ilişkin yıllık almak,
• Sahip olduğu hisseleri başkalarına satabilmektir

İşletmelerde iş ahlakına ilişkin problem ve ikilemli konular nelerdir?

İşletmelerde iş ahlakına ilişkin problem ve ikilemli konular:

Ayrımcılık

İfşaat (Whistle Blowing) ve Örgüte Sadakat

Küçülme ve İşten Çıkarmalar

İş Yerinde Cinsel Taciz ve Kadınlara Yönelik Sorunlar

Yıldırma

Tüketiciler ve İş Ahlakı

Rekabete Dayalı Sorunlar

Hisse Sahiplerine İlişkin Sorunlar

Doğal Çevreye İlişkin Sorunlar

Ahlak literatüründe “erdem” teorisi adıyla bilinen teoriye göre, bir meslek sahibiyle müşterisi arasındaki ilişki hangi erdemler tarafından belirlenmelidir?

Ahlak literatüründe “erdem” teorisi adıyla bilinen teoriye göre, bir meslek sahibiyle müşterisi arasındaki ilişki, şefkat, ilgi, güven, sorumluluk gibi erdemler tarafından belirlenmelidir.

Meslek ahlakı nedir? Açıklayınız.

Meslek ahlakı belli bir mesleğin mensuplarının uyması gereken ahlaki ilkelerdir.
Bu ilkeler genellikle toplumsal kültür ve değerlerden bağımsızdır. Örneğin, hekimler dünyanın her yerinde aynı hipokrat yeminini ederler. Yine muhasebecilerin ve avukatların uyması gereken meslek ahlakı ilkeleri hemen her yerde aynı özellikleri taşır.