Uluslararası İletişim Dersi 7. Ünite Özet

Küreselleşme

Küreselleşme ülkeler arasındaki ekonomik, siyasi, sosyal ilişkilerin yaygınlaşması ve gelişmesi, Soğuk Savaş dönemi olarak adlandırılan ideolojik kutuplaşmanın yıkılması, farklı kültür ve inanca sahip toplumların ilişkilerinin artması olarak tanımlanmaktadır.

Kültürden ekonomiye birden çok çerçevede ele alınan küreselleşmenin genel özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz: Uluslararası mal ve hizmet ticareti serbestleşmiştir. Bilgi ve iletişim teknolojileri gelişmiştir. İnternet yeni bir küresel mekân ve özgürlük alanı ve ekonomik pazar olarak kullanılmaya başlamıştır. Tüketim kültürü yerleşmiştir. Ticaret liberal hale gelmiştir. İki kutuplu dünya anlayışı yıkılmıştır. Kaynakların üretimi, dağıtımı ve tüketimi küresel bir ölçeğe ulaşmıştır. Bilgi ve iletişim teknolojileri her alanda kullanılmaya başlanmıştır. Dijital bir devrim yaşanmıştır. Ekonominin uluslararası hale gelmiş, uluslararası ticaret yaygınlaşmıştır. Sistemin kendisine ait ve kendini doğrulayan bir teknoloji üretimi oluşmuştur. Şehirleşme ve şehirli hayatı tarzı hızla ilerlemektedir.

İletişim Teknolojileri ve Küreselleşme

Küreselleşmenin bu denli hızlı gelişmesinde ulaşım ve iletişim teknolojilerindeki gelişmelerin etkisi büyüktür. İletişim ve bilgi teknolojisindeki gelişmeler küreselleşme kavramının ortaya çıkmasında önemli bir rol oynamaktadır. Küreselleşmenin dinamosu kitle iletişim araçlarıdır. İletişim teknolojisinin sağladığı olanaklarla her türlü enformasyon hızla dünya gündemine girebilmektedir. Coğrafi sınır tanımayan internet sayesinde dünyanın dört bir yanına ulaşılabilmektedir. İnsanlar internetle yalnızca bilgiyi, haberi alan, kullanan değil; onları üreten ve gönderen de olmaktadır.

Uluslararası Haberleşme

Dünyayı küresel bir köy haline getiren iletişim teknolojileri haberciliğe hız unsurunu eklemişlerdir. Habere kavramsal olarak yaklaşıldığında güncele ait zamanlı bilgi olarak tanımlamak mümkündür. Uluslararası haber ise daha farklı dinamiklere sahiptir. Uluslararası haber, içerdiği veriler nedeniyle tüm dünyayı ilgilendiren, etkileyen, iletişim teknolojisinin dağıtım hızından yararlanarak, kısa sürede dünya ülkelerine yayılan gelişimi, değişimi ve olayları aktaran mesajdır. Uluslararası haberin kriterleri şöyle sıralanmaktadır:

1. Yeni meydana gelmiş veya ortaya çıkmış olması,
2. Büyük bir ulus kitle, tanınmış birey veya küme ile ilgili olması,
3. Çatışma öğesi bulunması
4. Mesajı alanlarla psikolojik olarak yakın olması,
5. Dünyanın nasıl olduğu ve nasıl anlaşılması gerektiği konusundaki mevcut değerleri içermesi
6. Anlaşılmasının güç olmaması,
7. Uluslararasındaki çıkar çatışmasının bir parçası olması.

Uluslararası haberin temel göstergeleri, haberin tüm dünyayı ilgilendirip etkilemesi ve bir uluslararası medya organizasyonunda, dağıtımının gerçekleştirilmesidir.

Uluslararası haberleşmedeki dengesiz yapıyı incelerken konuya iki açıdan bakmak gerekir. Bunlardan birincisi haberleşmenin işleyişinde alt yapıyı oluşturan araçların ve bunların ürünlerinin uluslararası dağılımındaki dengesizliği ortaya koymak; ikincisi ise sistemin işleyişinin tek yönlü olduğunu yani mesajların gelişmiş ülkelerden az gelişmiş ülkelere doğru ve onların çıkarlarını pekiştirici yönde iletildiğini anlamaktır. Aslında her iki alandaki dengesizlik hem birbirinin tamamlayıcısı ve hem de birbirinin neden ve sonucudur.

Haberin uluslararası alanda dolaşımının manipülasyondan uzak olması güçtür. Dünyada haber akışı gelişmiş ülkelerden az gelişmiş ülkelere doğru olmaktadır. Haber akışının yönü haberin serbest dolaşımı kavramı çerçevesinde tartışılmaya başlamıştır. Bilginin ve haberin dünya üzerindeki dolaşımında serbestliğini engelleyen faktörleri; bilginin haberin, teknolojinin gücü sayesinde tekelde toplanması, hazırlık aşamasında da verilerin her zaman için güçlüden taraf olan bir anlayışla düzenlenip dağıtıma sunulması olarak sıralanmaktadır. Haber toplama ve dağıtma işi gereksinim duyduğu teknoloji ve işgücü nedeniyle pahalı bir iştir. İşin maddi tarafı az gelişmiş ülkelerin aleyhinedir. Maddi nedenlerden dolayı az gelişmiş ülkeler haberin dolaşımında yer alamamaktadır.

Medya organlarının, güçlü, uluslararası alanda etkin bir dağıtım ağına sahip olabilmesi, rekabet edebilmesi, güçlü bir ekonomik sisteme dayanır. Ekonomi ile medya organizasyonlarının gücü arasında etkili bir bağ vardır. Ekonomisi iyi olan ülkeler hem iletişim teknolojilerini geliştirmekte hem de iletişim teknolojilerine kolayca sahip olmaktadır. Az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkeler, uluslararası medya organizasyonları için sürekli haber konusudur. Ancak habere genellikle olumsuzluklarıyla haber olmaktadır.

İletişim Teknolojileri ve Değişen Dış Haberler

Küreselleşme, uluslararası haber içeriğini çok yönlü ve karmaşık şekilde etkilemiştir. Bu etki üç boyutta olmuştur:

• İlk boyutu, uluslararası haber içeriğinin depolitizasyona uğraması ve bunun az gelişmiş ülkeler ve gelişmiş ülkeler açısından farklılığıdır.
• İkinci boyut ise, uluslararası haber içeriğini belirleyen önemli etmenlerden biri olarak ekonomik determinizmdir.
• Üçüncü boyut ise, uluslararası haberi daha geniş bir izleyici kitlesiyle buluşturma hedefine yönelik olarak uygulanan yerelleştirme süreçleri olarak adlandırılan küyerelleşmedir.

Haberin Depolitizasyonu: Soğuk Savaş sonrası döneme gelindiğinde uluslararası habercilikteki ideolojik farklılaşmanın yerini içerik ve sunumdaki depolitizasyon almıştır. Günümüz uluslararası haberciliğinde dünyada olup biten gelişmeleri arka planda yer alan ekonomik, siyasal ve toplumsal gerçekler bağlamında ve açıklayıcı bir yorum aralığı içinde vermek yerine, dış gerçekliği birtakım klişelere uydurarak vermek daha fazla rağbet görür hale gelmiştir. Günümüz dış haber içeriği, süreç yerine eyleme, soyutlama yerine görselleştirmeye, insani karmaşıklık yerine basmakalıp yargılara vurgu yapan; basitleştirilmiş, bağlamsızlaştırılmış enformasyon sunmaktadır. Eğlence, provakatif yorumlar, suç, cinsellik ve skandallar dış haberlerin ortak öğeleri haline getirilmiştir.

Ekonomik Determizim: Küresel etkilenebilirlik düzeyinin yoğunlaştığı son yirmi beş yıl içinde ekonomi, uluslararası haber içeriğini belirleyen ölçütlerin ilk sırasına yerleşmiştir. Uluslararası haberde olduğu gibi uluslararası ekonomik haberde de oluşturucu süreçlere değil, olayların kendisine ağırlık verilmektedir. Uzun vadeli öngörüler yerine kısa vadeli bakış açıları bir bütün olarak içeriğe egemendir. Ekonomi haberlerinin gündemini genellikle dünya borsasındaki dalgalanmalar, çokuluslu şirket etkinlikleri, yeni piyasaya çıkaracakları ürünlerinin lansmanları, şirket birleşmeleri, yenilikleri bu yeni ürün, birleşme gibi etkinliklerini şirketlere ve küresel ekonomik piyasaya etkisinin neler olacağı gibi haberler oluşturmaktadır.

Küyerelleşme: İngilizce Küreselleşme (globalization) ve Yerelleşme (localization) kelimelerinin birleştirilmesiyle oluşturulmuş Küyerelleşme (Glocalization) kavramı son zamanlarda yaygın olarak kullanılan kavramlardan birisidir. Küreselden izole edilmiş ya da etkilenmeyen bir yerellik düşünülemez olduğu gibi, yerelin kendisini ifade etmesi için de yine küresel mekanizmalara ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Dünyada olup biten olayları yerel gündemin bir izdüşümü ya da tamamlayıcısı olmaları oranında seçip haberleştirme, halen gerçekleştirilmekte olan uluslararası habercilik uygulamalarının önemli bir yönünü oluşturmaktadır.

Değişen Gazetecilik: İletişim teknolojilerindeki gelişmelerin gazetecilik üzerindeki ilk değişikliği sahiplik üzerinde olmuştur. İletişim teknolojilerinin gazetecilik üzerindeki diğer etkileri şu şekilde sıralanmaktadır:

• Uluslararası haber gönderiminin birim maliyeti düşmüştür, ancak etkinlik ve hızı artmıştır.
• Teknoloji dünyanın her tarafından haber alımı ve gönderimini mümkün kılmaktadır.
• Teknik ilerlemeler sayesinde bilgi kaynaklarının potansiyel sayıları sınırsız olmuştur.
• Kişisel iletişim ortamındaki etkinlik, hükümetlere karşı bir güç olarak ortaya çıkmıştır.
• Bilgi teknolojilerindeki gelişme ve sosyal ağlarla izleyici sadece içeriği alıcısı değil aynı zamanda içerik üreten kişi haline gelmiştir.
• İzleyicinin içerik üretmesi bilgi akış sürecine ve dağıtımına katkı sağlamasıyla yurttaş gazeteciliği kavramı ortaya çıkmıştır.

Haber Ajansları

Haber ajansları, haber ve bilgileri doğru, tarafsız, hızlı ve ayrıntılı bir biçimde toplayarak, bunları belirli bir ücret karşılığı abonelerine aktarmaktadır. Haber ajanslarına bağlı muhabirler dünyanın dört bir yanında görev yapmaktadır. Bu muhabirler topladıkları haberleri, ajans merkezine geçmektedir. Ajans da abonelerine bu haberleri aktarmaktadır. Bazı özel ve yerel haberlerin dışında, dünya medyasının gündemini haber ajansları belirlemektedir. Her gazetenin, ayrı ayrı dünyanın çeşitli yerlerinde meydana gelen olaylar için muhabir göndermesi masrafını, haber ajansları ortadan kaldırmıştır.

Haber Ajanslarının İşlevleri ve Çalışma Şekilleri: UNESCO, 1953 yılında yaptığı tanımda haber ajanslarının görev ve sorumlulukları ve işlevleri genel hatlarıyla belirtilmiştir. Buna göre, “haber ajansı, hukuki statüsü ne olursa olsun, genel anlamda haberleri, gerçekleri gösteren ve tanımlayan aktüalite belgelerini bulup, bunları kitle iletişim araçlarına yayan, yasaların hükümlerine, ticaret kurallarına uygun olarak verdiği ölçüde tam ve tarafsız hizmet götüren kuruluşlardır”. Haber ajanslarının üç temel işlevi vardır. Bunlar:

1. Haber ya da haber için gerekli malzemeleri toplamak
2. Haber üretmek (Yazılı, sesli ve görüntülü)
3. Toplanan ve üretilen haberleri abonelerine satmaktır.

Haber ajanslarının işleyişinde iki önemli faktör vardır. Bunların ilki ivedilik, ikincisi de servis dağılımıdır. Toplanan binlerce haber arasından hangisinin önemli olduğu ajanslar tarafından abonelerine ivedilikle bildirilmektedir. Haber ajanslarında öncelik, olağandışı olaylarla ilgili flaş haberlerdedir. Ajanslardaki servis dağılımı gazetelerdeki hâkim servis dağılım yapısına göre yapılanmıştır. Bir gazetenin servis dağılımına bakıldığında, güncel, toplum, siyaset, magazin, polis adliye, kültür sanat ve spor gibi bölümler bulunmaktadır.

Ajansların Özellikleri: Ajansların çalışma prensipleri ve şekillerine göre özellikleri şu şekilde sıralanmaktadır:

1. Genelde güvenilir haber iletirler.
2. Haberleri tarafsızdır.
3. Haberi en kısa sürece hızla abonelerine geçer.
4. Haberler servislere, gazetelerde yapıldığı gibi seçilmiş ve düzenlenmiş olarak iletilir.
5. Haberler hızla ve basıma hazır biçimde ve çoğunlukla da olayın hemen sonrasında ulaştırılır.
6. Yerel haberler dışında, yazı işlerinin günlük çalışma temposunu, ajanslar belirler.
7. Gazetecilerin görevlerinin büyük bir bölümünü üstlenirler, gazete sayfalarının, internet sitelerinin, radyo ve televizyon haber bültenlerinin dolmasına katkı sağlarlar.

Ajansların İşleyişine Yönelik Eleştiriler: Haber ajanslarına yönelik eleştiriler şu şekildedir:

• Haber ajanslarına yönelik ilk eleştiri başa çıkılmayacak derecede materyal sunulmasıdır.
• Haber ajanslarına yönelik ikinci eleştiri haber dilinin kuruluğu ve cümle yapılarının griftliği üzerinedir.
• Üçüncü eleştiri ajans haberlerinde devasa kavramlardan oluşmuş cümlelere haberin girişinde yer vermesine ilişkindir.
• Bir sonraki eleştiri çok karşılaşılmasa da yanlış veya yalan haber dağıtımı üzerinedir.
• Haber ajanslarına yönelik eleştirilerden biri de haber akışının yönüyle alakalıdır. Az gelişmiş ülkeler haber yığınları altından ezilmektedir. Haberler genellikle Amerika ve Avrupa menşeili olmaktadır.

Uluslararası Haber Ajansları

Uluslararası haber ajansları, küresel bir hizmet ağına sahip kuruluşlardır. Dünyanın değişik bölgelerinde bürolara sahiptir ve günün 24 saati abonelerine haber ve haber malzemesi iletirler.

Uluslararası haber ajanslarının özellikleri şu şekilde sıralanmaktadır: Birçoğu gazete, radyo ve televizyonlarla ortak oldukları kooperatif özelliği taşımaktadır. Güvenilirliklerinin ve tarafsızlıklarını sürdürmek için kendi ekonomik kaynaklarıyla yetinmek gerektiğinin bilincindedirler. Dış büro ve temsilci sayısının çokluğu nedeniyle kendi kaynaklarından haber alma olanağını artırmışlardır. Gerek ülke içinde gerek ülke dışında abone sayısı çok fazladır. Az fakat öz haber değil, bol ve çeşitli haber vermektedirler. Dış yayınları çok çeşitli ve güçlüdür. Çok dilde yayın yapmaktadırlar. Radyo ve televizyonlara özel haber servisi vermektedirler. Çok geniş bir arşive sahip bulunmaktadırlar. İletişim alanında yoğun bir rekabet içinde olduklarından, en yeni ve gelişmiş teknikleri uygulamaktadırlar. Gelişmekte olan ülkelerin ajanslarına teknik ve bilimsel danışmanlık hizmeti vermektedirler.

Bir haber ajansının “Uluslararası” niteliği taşımasının ölçütü, öteki ülkelerde büro açmış olmak ya da muhabir bulundurmakla değil, doğrudan kamuoyuna haber ulaştıran kitle iletişim araçları arasında abonelerinin olmasıyla açıklanmaktadır. Haber toplamak üzere muhabir bulundurduğu ülkenin gazete, televizyon gibi kitle iletişim araçlarına haber satıyorsa bir ajans o zaman ancak uluslararası haber ajansı olarak nitelendirilebilir. Günümüzde hizmet veren birkaç uluslararası haber ajansı şunlardır: Associated Press (AP), Agence France Presse (AFP) ve Reuters.

Associated Press (AP): Bu ajans dünyadaki haber ajanslarının en eskisidir, 1848 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde kurulmuştur. AP geniş haber kaynakları, yaygın haberleşme ağı, yeni teknolojileri kullanması, güvenilirliği ile uluslararası haber ajanslarının en yaygın ve etkilisidir.

Reuters Ajansı: 1851 yılında Londra’da kurulan Reuters, 151 ülkede, 24 dilde, günde 2 milyon kelimeyi aşan ve genellikle de ekonomi ağırlıklı haber servisi yapmaktadır. Reuters’in özelliği yalnızca uluslararası haber yayınlamasıdır.

Agence France Presse (AFP): Dünyanın üçüncü büyük haber ajansı konumunda bulunan AFP, 1944 yılında kurulmuştur. Havas’ın 1944 yılında ikiye ayrılmasıyla, ajans kamulaştırılmış ve Fransa’nın ulusal haber ajansı olmuştur. 1957 yılında çıkan bir yasayla da özerk bir kurum haline gelmiştir.

Küresel Televizyonlar

Televizyonların başı çektiği ve küresel medya pazarı, olarak adlandırabileceğimiz pazarın başlıca şirketleri Disney, Time Warner, Bertelsmann, Viacom, News Corporation, TCI, Sony, General Electric, Poly Gram ve Seagram gibi şirketlerdir. Bu şirketler tarafından yönetilen televizyon kanalları içinde CNN, Fox, MTV, CNBC gibi küresel televizyon kanalları yer almaktadır.

Cable News Network (CNN): CNN, 1980 tarihinde yayın hayatına başlayıncaya kadar TV'nin medya olarak içerik anlamı; diziler, filmler ve eğlence programlarıyla izleyicileri eğlendirmekti. CNN'in sahibi ve fikir babası Ted Turner, 1980 yılına kadar herkesin gözünün önünde olan ama kimsenin fark etmediği iki teknolojik gelişmeyi, haberciliğin ortak paydasında birleştirerek 24 saat haber yayını yapan CNN'i kurmuştur. CNN televizyonunun adınıduyurması1991 yılındaki Körfez Savaşı ile olmuştur. Uydu iletişimi gibi yeni haber toplama mekanizmasını Körfez Savaşı sırasında başarıyla kullanmıştır. Uydu kanalları sayesinde, haber toplama ve dağıtma kolaylaşmış ve hızlanmıştır.

CNN’nin küresel bir niteliğe kavuşması yayınlarının yanı sıra küresel medya pazarındaki girişimleriyle de olmuştur. Ted Turner’ın 1980’de CNN’i kurduktan dört yıl sonra şirket dünyadaki en saygın dört şirketten biri haline gelmiştir. 1986 yılında kanalın küreselleşme amacını somutlaştıran CNN International kurulmuştur. CNN, daha sonrasında CNN-En (Espanol), CNN-Italia, CNN-Türk ortaklıklara girerek küresel medya pazarında yerel/bölgesel hâkimiyetini artırmak yoluna gitmiştir. Bugün CNN, İngilizce başta olmak üzere, İspanyolca, Portekizce, Türkçe, İtalyanca, İsveççe, Almanca, Norveççe, Danimarkaca ve Japoncayı kapsayan toplam 10 dilde yayın yapmaktadır.

Küresel Radyolar

Günümüzde pek haber kaynağı olarak kullanılmasa da eskiden özellikle de dış haberler servisi için önemli bir haber kaynağıydı. Haber kaynağı olarak tercih edilen radyo kanallarının başında kısa adı BBC Radyo olan İngiliz Radyo Televizyon Kurumu British Broadcasting Corporation’ın radyosudur. Küresel radyo olarak adlandırabilecek bir diğer radyo da VOA kısaltmasıyla bilinen Voice Of America (Amerika’nın Sesi) radyosudur.

İnternet ve Sosyal Ağlar

İnternet kamuoyuna açık bütün bilgileri kapsamayı, bunları ayrım gözetmeden sunmayı ve erişim kolaylığı sağlayan bir yapıya sahiptir. Google, Yahoo, Yandex gibi arama motorlarıyla hemen hemen her konuda bilgi bulmak olanaklıdır. Önemli bir haber kaynağı olması onu küresel anlamda önemli bir haber ağıda yapmaktadır. İnternetin ses ve görüntüyü eş zamanlı ve hızla iletmesi habercilikte bilgi iletişiminde zaman ve mekan sınırlamasını kaldırmıştır.

İnternetin sağladığı bir diğer imkan da bir haber ajansı, gazete, dergi, radyo veya televizyonda çalışmayan kişilerin de kitlelere yönelik içerik sunmasıyla bir anlamıyla haber üretim sürecine dahil edilmesidir. Bunun en belirgin örnekleri bloglar ve sosyal ağlardır.

Bloglar: Blog, weblog kelimesinin kısaltılmışıdır ve internet günlüğü anlamını taşımaktadır. Bloglar bugün internet kullanıcıları için, birer haber alma ve bilgi edinme kaynağıdır. Blogger olarak adlandırılan haber kaynakları, her türlü olayı cep telefonlarıyla belgeleyip, haberi yazıp kendi mecralarında yorumlayıp dağıtarak haber üretim ve dağıtım ağına dahil olmuşlardır.

Sosyal Ağlar: Facebook, Twitter, Youtube, LinkedIn gibi insanların sosyal gruplar kurarak, her türlü yazılı ve görsel paylaşımda bulunduğu yerler sosyal ağ olarak adlandırılmaktadır. Günümüzde haber almak için, özellikle “son dakika” haberleri için sosyal ağlar takip edilmektedir. Etkileşimlilik özelliği, kişilere haberler üzerinde yorum yapma fırsatı sunması nedeniyle insanlar tarafından sosyal ağlar yeni medya tüketim mecrası olarak kabul edilmektedir.