Hadis Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Hadis ilminin iki temel unsuru nedir?

Rivâyetü’l-hadîs ve dirâyetü’l-hadîs ‘tir.

İsnad zincirleri tetkik edilerek hadislerin Hz. Peygamber’e ulaşması ele alan hadis ilmine ne denir?

Rivâyetü’l-hadis

Hadis metinlerinin mana ve maksatlarının anlaşılması (fehm), hüküm ve hikmetlerinin çıkarılması (istinbat) söz konusu olan hadis ilmine ne denir?

Dirâyetü’l-hadîs.

İlimler târihçisi Taşköprülüzâde (v. 968/1561) tarafından hadis ilimleri nasıl tarif edilir?

Rivâyetü’l-hadîs ilmi, zabt ve adalet yönünden râvîlerin hallerini, ittisâl ve inkıtâ bakımından da senedin durumunu tetkik ederek, hadislerin Hz. Peygamber’e ulaşmasını konu edinen bir ilimdir. Dirâyetü’lhadîs ilmi ise, Arap dili kuralları ve İslâm dinin genel prensipleri doğrultusunda, Hz. Peygamber’in hallerine uygun olarak, hadis metinlerinden anlaşılan mana, murad ve maksattan bahseden ilimdir.

Fıkhü’l-hadîs,ne manaya gelir?

Hadislerin mana ve maksadını anlamak ve hadislerden hareketle Hz. Peygamber’in gayesini kavramak manasına gelir.

Usûl olarak hadis ve sünnet nedir?

Kur’ân’ın muhtemel manalara delâleti karşısında doğru sonuca götüren delildir.

Kur’ân’ın doğru yorumlanıp hayata geçirilmesi neye bağlıdır?

Hadis ve sünnetin iyi anlaşılmasına bağlıdır.

’’Birçok mesele fıkıh (kitapların)da mevcut değildir. Hâlbuki hadis o meseleye temas etmiştir. Kim dinin tamamının fıkıh (kitapların)da bulunduğunu ve fıkhın dışında hiçbir şeyin kalmadığını iddia ederse, o doğrudan sapmışt

Hanefî hadis âlimi el-Keşmîrî’nin (v. 1352/1933).

Fikhü’l-hadîs ilmine yönelik çalışmalar arasında olan eserler hangileridir?

Ebû Ca’fer Tahâvî’nin (v. 321/933) Şerhu ma‘âni’l-âsâr, İbn Hazm’ın (v. 456/1063) el-Muhallâ, İbn Abdilberr’in (v. 463/1070) et-Temhîd, Şâh Veliyyullah ed-Dihlevî’nin (v. 1176/1762) Huccetullâhi’l-bâliğa adlı eserleri.

Hadis ilminde neler önemlidir?

Rivâyet, nakil ve hâfıza faktörüyle birlikte dirâyet, akıl ve muhâkeme imkânı çok önemlidir.

Rivâyet dirâyet bütünlüğünün bozulması durumunda hadis metinlerinde hangi problemler ortaya çıkar?

Yanlış veya eksik anlaşılma.

Râmhürmüzî’nin Hadis-fıkıh ilişkisinde kurulması gereken denklemin ve problemlere çözüm yolu gösteren yöntem konusunda tespiti nedir?

Hadis ile fıkıh (anlamak, iyice kavramak) birlikte oldukları zaman kemal bulur, birbirlerinden ayrıldıkları zaman ise noksan kalırlar.

Râmhürmüzî’nin, hadis usûl ilminin ilk sistematik mahsüllerinden sayılan eserinin adı nedir?

El-Muhaddisü’l-fâsıl.

Hadis-fıkıh ilişkisine ve rivâyet-dirâyet dengesine vurgu yapan bu düşüncenin temellerine ilişkin Hz. Ali’nin sözü nedir?

Benim yanımda olan, ancak Allah’ın kitabı veya müslüman bir adama verilen anlama ve sezme kabiliyetidir (Buhârî, İlim, 39, hadis no: 111).

Hadis ile fıkhı birleştiren, rivâyet dirâyet bütünlüğünü kendinde taşıyan müctehidlerden iki tanesi kimdir?

Ebû Hanîfe veya Ebû Yûsuf.

Bir hadisin doğru anlaşılması ve yorumlanması için öncelikle ne gerekir?

Bütün tarîklerinin (rivâyet yolları) göz önünde bulundurulması gerekir

Hadis ilminde sağlıklı bir sonuca ulaşabilmek için ne gerekir?

Bütüncül yaklaşım, yani farklı tarikleriyle ilgili hadisleri bir araya getirip onları birlikte değerlendirmek ve son hükmünü vermek gerekir.

Bir hadisin farklı tariklerini tesbit işinin önemini gösteren bir örnek veriniz.

Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: İslâm garip olarak başladı. Başladığı gibi yine garip olarak dönecektir. Öyleyse ne mutlu o gariplere. (Müslim, İman, 232, hadis no: 389). Bu hadiste, muştulanan garipler hakkında bir bilgi geçmez. Ancak hadisin şu tariklerinde gerekli açıklamalar yer alır: a. Yâ Resûlallah, garipler kimlerdir? diye sorulunca, İnsanlar bozulduklarında (onları) düzelten kimselerdir cevabını verir. (Ahmed b. Hanbel, XXXVI, 57, hadis no: 17145) b. O halde gariplere ne mutlu ki, onlar benden sonra halkın bozduğu yolumu/sünnetimi düzeltirler. (Tirmizî, İman, 13, hadis no: 2839) c. Onlar, benden sonra sünnetimi ihya edenler ve onu Allah’ın kullarına öğretenlerdir. (Hatîb, Şerefu ashâbi’l-hadîs, s. 23) d. Abdullah b. Mes‘ud rivâyetinde, Garipler kimlerdir? suâline Resûl-i Ekrem, kabilelerinden uzak yaşayanlar diye cevap verir. (İbn Mâce, Fiten, 15,hadis no: Dârimî, Rikâk, 42, hadis no: 2811;Ahmed b. Hanbel, VIII, 384, hadis no:3857)

İhtilâfü’l-hadîs ilmi neyi konu alır?

Görünüşte manaları birbirleriyle çelişen ancak dikkatle incelendiğinde araları uzlaştırılan ve zıtlık probleminin çözüm yolları gösterilen hadisleri konu alır.

İhtilâfü’l-hadîs ilmi’nin diğer adları nelerdir?

Muhtelifü’l-hadîs ve müşkilü’l-hadîs.

Hadislerde ihtilaf gibi görünen karışıklıkların giderilmesi hangi yöntemle yapılır?

Cem‘ ve telif, nesh, tercih, tevakkuf yöntemi ile.

Vürûd sebebi nedir?

Hadisin söylenmesine sebep olan olay, onun doğru anlaşılmasına vesile olan durum/bağlam, taşıdığı aktüel değer ve espiri, söylendiği zaman ve mekâna dair bilgi demektir.

Garîbü’l-hadîs nedir?

Hadis metninde geçen ve az kullanıldığından anlaşılması güç olan lafızları konu edinen garip kelimeler bilgisidir

Garîbü’l-hadîs disiplinin önemini gösteren bir örnek veriniz

Allah Resûlü ?’’Rikâzda beştebir vardır ?buyurur (Buhârî, Zekât, 66, hadis no: 66). Bu hadiste geçen rikâz kelimesi, Ebû Hanîfe ve talebeleri tarafından hem câhiliyyenin definesi (eski milletlerin bıraktıkları harâbelerde bulunan gömü) hem de yerde bulunan veya yerden çıkarılan maden olarak anlaşılmıştır. Buhârî ve İbn Hazm gibi âlimler, kelimeyi sadece câhiliye döneminin definesine münhasır kılar.

Başta hadis olmak üzere dinî metinlerin doğru anlaşılması neye bağlıdır?

Büyük ölçüde Arap dili ve edebiyatının inceliklerinin iyi bilinmesine ve onların dikkatle tercüme edilmesine bağlıdır

Hadis araştırmalarında Arap diline vukuf kadar başka ne önemlidir?

Bir ilim dalında derinleşmek de önemlidir.

Bir ilim dalında ihtisaslaşmanın önemini anlatan hadis örnekleri verin.

Allah, hakkında hayır dilediği kimseye dinde derin bir anlayış verir. (Buhârî, İlim, 10, hadis no: 71; Müslim, İmaret, 175, hadis no: 2436); Allah, kullarından ilmi birden söküp almaz. Lâkin onu âlimleri kabzetmek suretiyle alır. Nihayet hiçbir âlim bırakmadığı zaman, insanlar câhil başlar/başkanlar edinirler. Onlara suâller sorulur da bilgisizce fetvâ verirler. Böylece hem saparlar hem saptırırlar. (Buhârî, İlim, 34, hadis no: 7307; Müslim, İlim, 13-14, hadis no: 6974); Tıp bilgisi (tecrübe ve ihtisası) olmadığı halde tabipliğe soyunan kimse, hastanın ölümünden sorumludur. (Ebû Dâvud, Diyât, 25, hadis no: 4588; Nesâî, Kasâme, 41, hadis no: 4847; İbn Mâce, Tıb, 16, hadis no: 3595)

Üslup nedir?

Sözün söyleniş tarzı, düşüncenin ifade ediliş ve konunun ele alınış şeklidir.

Güzel üslupla ilgili ayet örneği veriniz.

Hikmetle ve güzel öğütle Rabbinin yoluna davet et ve onlarla en güzel şekilde mücâdele et (Nahl 16/125).

Şerh edebiyatı bakımından örnek eserler nelerdir?

Hattâbî’nin A‘lâmu’l-hadîs fî şerhı Sahîhı’l-Buhârî ile Maâlimü’s-sünen şerhu Süneni Ebî Dâvûd, İbn Hacer’in Fethu’l-bârî, Aynî’nin Umdetü’l-kârî, Ali elKârî’nin (v. 1014/1605) Mirkâtü’l-mefâtîh adlı eserleri .

Allah Resûlü’nün örnek alınması, Ehl-i hadîsin usûl ve âdâbına uygun biçimde hadislerinin edep ve hürmetle okunması neyi sağlar?

Dinin daha kolay ve doğru anlaşılmasını sağlar.

Hadislerin anlaşılmasında ve anlatılmasında önemli unsurlardan biri nedir?

Muhâtabın idrak seviyesinin göz önünde bulundurulması önemli bir ilkedir.

Bir disiplin olarak münâzara nedir?

Hakikatin ortaya çıkması için yapılan tartışmaların esaslarını inceler.

Tevakkuf yöntemi nedir?

Bazı hadis metinlerinde ortaya çıkan anlama zorluğunun ve probleminin aşılmasında, acele davranarak onu reddetmeyip sükûtu tercih etmek, haddini bilmek, çözüm yolu için imkân/zaman kollamak, önemsenmesi gereken yöntemdir.

İlmin farz olduğuna dair hangi hadis örnek verilebilir?

Enes b. Mâlik’ten (r.a.) rivâyet edildiğine göre Resûlullah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: İlim talep etmek her müslümana farzdır. (İbn Mâce, Mukaddime, 17, hadis no: 229)

İman amel ilişkisine örnek hadis hangisidir?

Ebû Hüreyre’den (r.a.) rivâyet edildiğine göre, -Ey Allah’ın Resûlü, kıyamet gününde senin şefâatine nail olacak en bahtiyar insan kimdir? suâli soruldu. Resûlullah (s.a.v.): -Ey Ebû Hüreyre! Senin hadise olan ilgi ve iştiyâkını bildiğim için, bunu senden evvel hiç kimsenin sormayacağını tahmin etmiştim. Kıyamet gününde benim şefâatime nail olan insanların en bahtiyarı, içten bir yönelişle kulluğu Allah’a has kılarak lâ ilâhe illallâh diyen kimsedir buyurdu. (Buhârî, İlim, 33, hadis no: 99)

Kader inancına anlatan örnek hadis hangisidir?

Ali -radiyallâhü anh- diyor ki: Peygamber -sallâhü aleyhi vesellem- bir cenaze münasebetiyle aramızdaydı. Derken eline bir şey alarak yere (bir şeyler) çizmeye başladı. Sonra şöyle buyurdu: İçinizde, cennet ve cehennemdeki yeri önceden bilinip yazılmayan bir kimse yoktur. Orada bulunanlar: -Ey Allah’ın Resûlü, biz yazgımıza güvenerek amel etmeyi bırakalım mı? dediler. Bunun üzerine o şöyle buyurdu: -(Hayır) siz amel edin; imanın icaplarını yerine getirin ve görevinizi eksiksiz yapmaya bakın. Zira herkes kendisi için yaratılmış olan şeye müyesser ve müheyyâdır; yaratıldığı âkıbete ulaşmak ona kolaylaştırılır, ne için yaratıldı ise onu kolayca elde eder ve o yola koyulur! Şöyle ki, ehl-i saâdetten (mü’minlerden) olan kimse ehl-i saâdetin ameline kolayca muvaffak olur. Ehl-i şakâvetten (kâfir veya münâfıklardan) olan kimse de ehl-i şekâvetin ameline kolayca muvaffak olur. Sonra Resûl-i Ekrem şu âyet-i kerîmeleri okudu: Artık kim (hayır için) verir, sakınıp korunur ve en güzeli tasdik ederse, biz de onu en kolaya hazırlarız. Kim de cimrilik eder, kendini müstağni/kendine yeterli ve zengin görür, en güzeli de yalanlarsa, biz de onu en zora hazırlarız (Leyl 92/5-10). (Buhârî, Tefsîr (sûre 92), 7, hadis no: 4949; Müslim, Kader, 6-8, hadis no: 6903)

Kedi yüzünden azap gören kadının durumunu anlatan hadis hangisidir?

Bir kadın bir kedi yüzünden azap görmüştü. Kadın kediyi ölünceye kadar hapsetmiş/bağlamış ve bu yüzden de cehenneme girmişti. Hapsettiği kediyi ne doyurmuş ne de sulamıştı. Hatta yeryüzünün haşerâtından yemesi için bile ona izin vermemişti. (Buhârî, Enbiyâ, 54, hadis no: 3482; Müslim, Selâm, 151, hadis no:5989)

Yüze karşı övmenin doğru olmadığını anlatan hadis hangisidir?

Yüze karşı aşırı derecede öven meddahları gördüğünüzde onların yüzlerine toprak saçınız. (Müslim, Zühd, 68-69, hadis no: 7698; Ebû Dâvud, Edeb, 9, hadis no: 4806, Ahmed b. Hanbel, XII, 345, hadis no: 5817)