İslam Kurumları ve Medeniyeti Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Kavram olarak İlim neyi ifade etmektedir? İlimin tarihteki gelişim seyri hakkında bilgi veriniz.

Medeniyetin temeli sayılan ilim, milletlerin kültür tarihi bakımından çok önem arz eder. Tarih boyunca ilim ve din münasebetleri üzerinde yapılan çalışmalar, insanlığın inançları ile bilgilerinin gelişmesinde de aynı zamanlara rastladığını göstermektedir. Gerek Allah’a inanma hakkındaki düşünceler, gerekse felsefi düşünceler insanın var oluşundan beri mevcuttur. Bunlar en iptidai şekliyle bile bilgileri oluşturacağından ilimler tarihini ilgilendirir. Bu bakımdan ilimler tarihinin başlangıcı insanlık tarihi kadar eskidir.

Tarih boyunca süregelen ilim din münasebeti nasıl bir seyir izlemiştir?

Yeryüzünde düşünme, araştırma, inceleme ve bilgi üretme yeteneğine sahip olan tek varlık insandır. Bu yeteneği sebebiyle, tarih boyunca yaptığı çalışmalar neticesinde bugünkü bilgi seviyesine ulaşılmıştır. Tarih boyunca ilim ile din münasebeti hep süregelmiştir. Bu konuda yapılan çalışmalar, insanlarda inançla birlikte ilmî gelişiminin de başladığını göstermektedir. İster Allah’a inanma şeklindeki düşünceler olsun, isterse felsefî düşünceler olsun, insanlığın varoluşundan beri mevcuttur.

İslâm medeniyetinin oluşum ve gelişimi nasıl başlamıştır?

Hz. Muhammed’in (as) kendisine bildirilenleri insanlara tebliğ etmeğe başlamasıyla İslâm medeniyetinin gelişim süreci başlamıştır.

İslâm dininin Medeniyet ve Bilimin gelişmesindeki rolü nedir?

İslâm dininin, Müslümanların medeniyet ve bilime bakışında etkin bir rolü olmuştur. Çünkü Allah, birçok âyet-i kerimede insanları düşünmeye, incelemeye, akıllarını kullanmaya teşvik etmiştir. Kur’ân’da bir ayette Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? (Zümer, 39/9) sorusu yer alırken başka bir ayette Allah’tan ancak âlim kulları hakkıyla korkar... (Fâtır, 35/28) buyrulmakta, ayrıca ilim sahiplerinin derecelerinin yüksek olacağı (Mücadele, 58/11) ifade edilmektedir. Allah, ilmi ve âlimi överken, cehaleti ve câhili de yermektedir. Bilindiği gibi İslâm, bilgisizliğe ve cahilliğe karşı savaş açmış bir dindir.

İslâm dini içerisinde ilmi çalışmaların gelişim seyri nasıl ilerlemiştir?

İslâm’ın ilme verdiği büyük önem sebebiyle, ilk yıllardan itibaren İslâm kültür ve medeniyeti oluşmaya başlamıştır. Müslümanlar başta Kur’ân ilimleri olmak üzere, çeşitli ilim alanlarında çalışmalar yapmışlar ve eserler meydana getirmişlerdir. İslâm hukuku, tefsir, hadis gibi dinî ilimlerin yanı sıra, matematik, geometri, astronomi ve tıp gibi akla ve deneye dayanan ilimlerde de büyük çalışmalar yapmış olan ilim adamları, yalnız İslâm dünyasında değil bütün dünyada da bilinen ve takdir edilen önemli eserler kaleme almışlardır.

İslâm tarihi içerisinde ilmi faaliyetler kaç safhada incelenmektedir?

Üç safhada incelenmiştir. Bunlar; 1. İslâm medeniyetinde ilk ilmî faaliyetler 2. İslâm medeniyetinde İslâmî ilimler 3. İslâm medeniyetinin Batı’ya tesirleri.

İslâm tarihinde ilmi faaliyetler ne zaman başlamıştır?

İslâm âleminde ilmî faaliyetler, ilk fetihlerden hemen sonra, Irak, Suriye ve Mısır’ın fethedildiği ilk üç halife (632-656) döneminde başlamıştır. İlk Emevi halifeleri devrinden başlayarak, gelişen İslâmî ilimler yanında, aklî ilimler de tercüme faaliyetleriyle birlikte ilgi alanları arasında yer almışlardır.

İslâm medeniyetinde ilmî faaliyetlerin yapıldığı yerler hakkında bilgi veriniz.

İslâm medeniyetinde ilmî faaliyetlerin yapıldığı yerler arasında ilk olarak mescitleri görürüz. Sahabeler, mescitlerde ders halkaları oluşturmuşlar ve caminin ilim ve kültür sahalarında bir merkez olmasını sağlamışlardır. Camiler, kitapçı dükkânları ve âlimlerin kendi evlerinde yapılan ilmî sohbetler de ilmin yayıldığı yerler arasındaydı.

İslâm medeniyetinde ilmî faaliyetlere bir örnek olarak kaleme alınan eserler nelerdir?

İslâm medeniyetinde ilmî faaliyetler sonucu ortaya çıkan ilk kaynaklarımız olan eserler şöyle sıralanabilir: ? Lügatta Halil b. Ahmed; ? Nesirde Câhız; ? Hadiste Buhâri; ? Fıkıhta İmâm-ı Azam; ? Tarih ve tabakatta Vâkidî ve İbn Sa’d

Emeviler devrinin sonlarında yapılan ilmi faaliyetler hakkında kısa bilgi veriniz.

Emeviler devrinin sonlarına doğru fıkıh, sistematik olarak gelişmiş ve hadisler tenkit ve tasnife tâbi tutulmuş; bütün bunların sonucu olarak dinî ilimler belirgin hale gelmeye başlamıştı. Aklî ilimler ve teknik alanlardaki hamle de yine bu dönemde yapılmıştır. Daha çok eski Yunan ve Mısır filozoflarıyla diğer ilim adamlarının kitapları tercüme edilmiş, medeniyetin aklî ilimlerdeki asıl hamlesi için bir alt yapı hazırlığına girişilmiştir.

Abbasiler devrinin sonlarında yapılan ilmi faaliyetler hakkında kısa bilgi veriniz.

Abbasilerin ilk dönemine bakıldığında İslâm kültür ve medeniyetinin, ilim, kültür, sanat alanları ile bunların kurumlaşması bakımından ciddi gelişmeler ortaya koyduğu görülür. Eski medeniyet ve kültür merkezleri fethedilince Müslümanlar Bâbil, Hint, Âsur, Fenike, Grek, Roma, İran ve Yunan medeniyetlerinin sahip oldukları ilmî ve kültürel mirasa ulaşmışlardır. Bu merkezlerin başlıcaları İskenderiye, Antakya, Nusaybin, Cundişapur, Harran, Ruhâ-Edessa (Urfa) ve Kınnesrin’de (Kuzey Suriye’de bir şehir) faaliyet gösteren medreseler olmuştur.

Abbasiler devrinde tercüme faaliyetleri hakkında bilgi veriniz.

Bu dönemde büyük bir tercüme faaliyetine girişilmiştir. Tercüme faaliyetleri Bağdat’taki Beytü’lHikme’de devam etmiştir. Çeşitli ilim sahalarındaki eski Yunan, Mısır ve Hint bilim ve kültürüne ait eserler Arapça’ya çevriliyordu.

Horasan bölgesinde X.-XI. Asırlarda ilmi faaliyetlerin canlı olduğu şehirler hangileridir?

Bu şehirler şunlardır: ? Nişabur, ? Merv, ? Herat, ? Belh.

İlk dönemde yetişen Müslüman Türk âlimlerinden en önemlileri kimlerdir?

Bu alimler şöyle sıralanabilir: ? Abdullah bin Mübarek et-Türk, ? Fârâbî, ? Sem’âni, ? Cemal Karşî, ? Yusuf Has Hâcib, ? Kaşgarlı Mahmud, ? Ebu’l-Fütûh Abdülgâfir b. el-Hüseyin’i, ? Emir A’mak Buhârî, ? Necîbî, ? Fergâni, ? Reşîdî, ? Semerkandî.

Aristo’dan sonra ikinci öğretmen olarak bilinen İslâm alimi kimdir?

Farabi.

Farabi’nin eserleri nelerdir? Bu eserler hakkında kısaca bilgi veriniz.

Fârâbî’nin en önemli ve orijinal eseri Kitâbu’lMûsikîdir. Avrupa’da musikî teorilerine esas teşkil etmiştir. İhsâu’l-Ulûm adındaki eserinde de Aristo’ya yakın bir ilim tasnifi yapmıştır. Fârâbî’nin fiziği Aristo’nun fiziğinin hemen hemen aynıdır. Siyâset felsefesiyle de uğraşan Fârâbî, Arâü’l-Medineti’l-Fâdıla adıyla sosyolojiye yaklaşan bir eser yazmıştır. Görülüyor ki Fârâbî, ilmin birçok dalında çalışmış ve gerçekten Doğu’nun Aristosu adını almaya hak kazanmıştır.

Karahanlılardan günümüze ulaşan en önemli eserler nelerdir? Bu eserler hakkında kısa bilgi veriniz.

Yusuf Has Hâcib’in Kutadgu Bilig (1070) adlı eseridir. Siyasetname mahiyetindeki bu eserin adından da anlaşıldığı gibi; Devlet yönetme bilgisini veren bir kitap olduğu bilinmektedir. Bu dönemin diğer bir önemli eseri de Kaşgarlı Mahmud tarafından 1073- 77 yılları arasında Bağdat’ta yazılan ve Abbasi halifesi Muktedî Billah’a (1074-1094) sunulan Divânu Lügati’t-Türktür. Türkçe’nin güzelliklerini, yabancılara özellikle Araplara göstermek için kaleme alınan bu eserde, Karahanlı devri Türk tarihi, kültürü, coğrafyası, sosyal hayatı ile inançları hakkında önemli bilgiler bulunmaktadır.

Karahanlılar döneminde Farsça ve Arapça şiir ve yazı yazan edipler kimlerdir?

Bu edipler şöyle sıralanabilir: ? Emir A’mak Buhârî, ? Necîbî, ? Fergâni, ? Reşîdî, ? Semerkandî ve ? Sindbadnâme ile A‘râzu’s-Siyâse fî ‘Arâizi’rRiâye adlı meşhur eserlerin yazarı Muhammed b. Ali es-Semerkandî.

Gazneliler döneminde ilmi faaliyetler hakkında bilgi veriniz.

Gazneliler döneminde, özellikle Sultan Mahmud ve oğlu Mesud zamanında (1030-1041) Gazne şehri bir ilim ve kültür merkezi haline gelmiş, saray, hürmet ve itibar gösterilen şairlerle dolmuştur. XI. yüzyılda yaşamış Türk asıllı olan Menuçehrî, Ferrûhî gibi şairlerle Farsça şiir yazan İran asıllı Escedî, Senâî ve meşhur Şehname yazarı Firdevsî gibi şairler de Gazneli sarayında yaşayan dönemin önemli ediplerinden bir bölümüdür.

Gazneliler döneminin ilim adamları ve eserleri hakkında bilgi veriniz.

el-Bîrûnî-el-Âsâru’l-Bâkiye ‘ani’lKurûni’l-Hâliye ve Tahdîdu Nihayeti’l-Emâkîn adlı eserinin yanı sıra Hind kültür ve medeniyetini anlatan ve mukayeseli dinler tarihine öncülük yapmış olan Tahkîku mâ li’l-Hind, astronomiyle ilgili el-Kânunu’l-Mesûdî, değerli taşlar ve minerallerle ilgili Kitâbu’s-Saydala isimli eserleri kaleme almıştır. Dönemin tarihçisi olan Utbî, Târîhu’l-Yemînî adlı eserini Sultan Mahmud adına yazmıştır. Bu dönemin diğer büyük tarihçisi ise Zeynu’l-Ahbâr adlı eserin müellifi Ebu Saîd Abdülhayy b. Dahhâk Gerdizî’dir (XI. yüzyıl). Tarihu Beyhakî’nin yazarı Ebu’l-Fazl Muhammed b. Hüseyin Beyhakî (öl.1077) de zikredilmesi gereken önemli tarihçilerdendir.

İlk Selçuklu Medresesi kim zamanında ve nerede kurulmuştur?

Tuğrul Bey döneminde Nişabur’da kurulmuştur.

Asıl teşkilâtlı öğretim müesseseleri olan Nizamiye Medreseleri kim zamanında ve nerede kurulmuştur?

Alp Arslan’ın izniyle vezir Nizamülmülk tarafından başta Bağdat olmak üzere Büyük Selçuklu devletinin hâkimiyetindeki şehirlerde kurulmuştur.

Bu medreselerde okutulan dersler nelerdir?

Dinî ilimler, filoloji, matematik, astronomi, tıp ve felsefe gibi dil ilimleri ile akla ve deneye dayanan ilimler.

İlk Selçuklu hastahanesi nerede ve kim tarafından yaptırılmıştır?

Nişabur’da Nizâmülmülk (öl.1092)

Selçuklu Devleti’nde rasathaneleri hangi sultan inşa ettirmiştir?

Sultan Melikşah. İsfahan ve Bağdat’ta Melikşah’ın yaptırmış olduğu rasathanelerde, aynı zamanda rubaileriyle ünlü Ömer Hayyam’ın (öl.1132?) yanında Ebu’l-Muzaffer İsfizâri (öl.1121’den önce) gibi bilim adamları çalışmışlardı.

Selçuklu Devri’nin önemli ilim adamları kimlerdir? Eserleri hakkında kısaca bilgi veriniz.

Büyük âlim Ebu’l-Meâli Cüveynî (öl. 1085), büyük İslâm mütefekkiri Gazalî (öl. 1111), meşhur Hanefi fakihi Pezdevî (öl. 1089), el-Mebsût yazarı Serahsî (öl. 1090), mezhepler tarihi mütehassısı Muhammed Şehristânî (öl. 1153), müfessir ve fakîh Kâdî Beyzâvî (öl. 1286), felsefî kelam hareketini canlandıran âlim ve astronom Kutbeddin Şirazî (öl. 1311), tarihçilerden İbn Hassul, Ebu Tahir Hâtunî, Muizzî (öl. 1127), Ali b. Zeyd Beyhâkî (öl. 1170), İbn Bibî, Kerimüddin Mahmud Aksarâyî, İbnü’l-Kıftî (öl.1249), sultanların himayesini gören İranlı şairlerden Emir Muizzî, Enverî, Ezrâkî ve Nizamî, Anadolu topraklarında ise Mevlanâ, Yunus Emre, Hoca Dehhânî, Sultan Veled, Gülşehrî gibi tanınmış şairler Selçuklu döneminde yetişen önemli şahsiyetlerden sadece bir kaçıdır.

Timurlular Devrinin meşhur alim ve şairleri kimlerdir?

Timurlular Devrinin meşhur alim ve şairleri şöyle sıralanabilir: ? Câmiî (öl.1492), ? Kâsım-ı Envâr (öl.1433), ? Ali Şir Nevâî (öl.1501), ? Hoca İsmat Buharî (öl.1436-1437).

Timurlu Devrinde astronomide ün yapan Sultan kimdir?

Uluğ Bey (1409-1449)

Timurlu Devrinde edebiyat ve bilimdeki başarılarıyla bilinen kişi kimdir?

Hüseyin Baykara

Ali Şir Nevai’den sonra Türk dilini savunan ve kıymetli eserler yazan Timur sultanı kimdir?

Babürdür. Eserleri; Babürname, Aruz Risalesi, Mübeyyen, Divan ve Validiye Risalesi Tercümesi.

Anadolu’da eğitim veren ilk medreseler im zamanında kurulmuştur?

Sultan II. Kılıçarslan

II. Kılıçarslan hangi bölgelerde medreseler yaptırmıştır?

Biri Konya, diğeri Aksaray’da iki, emirlerinden Altun Aba da yine Konya’da bir medrese yaptırmıştır (1196’dan önce). Daha sonra Konya’da Sırçalı (1242- 1243), Karatay (1251), Atabekiyye (1251), İnce Minareli (1252); Kayseri’de Hunad Hatun (1237-38), Sâhibiye (1267-68), Sivas’ta Gökmedrese (1271), Bürûciye (1271- 72), Çifte Minare (1271), Kırşehir’de Cacaoğlu (1271) medreselerini inşa ettirmiştir.

Mahzenü’l-Esrar’ın müellifi olan ve bu eserini Mengücükoğulları hükümdarı Fahreddin Behramşah’a ithaf eden ilim adamı kimdir?

Genceli Nizamî

Kelile ve Dimne adlı otuz ciltlik bir Selçuklu Şehnamesi niteliğinde olan eser kime aittir?

Şair Kâni

Anadolu Beylikleri devrinde tıp dalındaki eserlerden en önemlisi hangisidir?

İshak b. Murad tarafından yazılan Müntehâb-ı Şifâ-i Tıb’tır (1389).

Beylikler döneminde astronomi ile ilgili yapılan çalışmalar nelerdir?

Astronomi ile ilgili olarak Allâme Şirazlı Mahmud’un Kastamonu Bey’i Hüsâmeddin Çoban’ın oğlu Muzafferüddin Yavlak Arslan (öl. 1292)’a ithaf ettiği İhtiyârâtü’l-Muzafferîsi ile Şemseddin Mehmed Tusterî (1310) tarafından ve Eşrefoğullarından Mübârizüddîn Mehmed b. Süleyman (1302- 1320) adına kaleme alınan felsefî mahiyetteki el-Fûsûlü’l-Eşrefiye de burada zikredilmesi gereken eserlerdendir.

Osmanlılar döneminde ilmi çalışmalar hakkında yazılar eserlerle ilgili geniş çağlı bilgiler içeren iki eserin adı nedir ve kim tarafından yazılmışlardır?

Bu iki yazar ve eserleri şöyledir: ? Taşköprülüzade; eş-Şakâiku’n-Nu’mâniyye, ? Katip Çelebi; Keşfü’z-Zünûn

İslâm bilimi, Felsefesi ve Kültürünün Batı’ya geçiş yolları kaç aşamada ve nasıl olmuştur?

Batı’ya geçiş yolları altı aşamada olmuştur: ? Endülüs İslâm medreseleri (Kurtuba, Sevilla, Toledo, Gırnata), ? Sicilya Müslümanları, ? Yahudi Tercümanlar, ? Hint ticaret yollarının aranması (coğrafya kitaplarının tercümesiyle), ? Haçlı seferleri, ? Balkanlara yerleşen Osmanlı müesseseleri.

XII. Yüzyılın üniversitelerinde hangi İslâm filozoflarına ait eser ile tıbbi çalışmalar yapılmıştır?

Bu İslâm filozofları ve eserleri şunlardır: ? İbn Sina’nın el-Kanun Fi’t-Tıb ile ? İbn Rüşd’ün tıbbi risaleleri.

İslâm medeniyeti’nin Avrupaya tesirine bir örnek olarak İspanya’daki gelişimi hakkında kısaca bilgi veriniz.

İspanya’nın 711 yılında Müslümanlar tarafından fethinden sonra, 755 tarihine kadar Suriye’deki halifelik merkezi tarafından idare edildi. 715’den Abdurrahman devrinin sonuna kadar (912-961) İslâmî eğitim, sanat ve ilimlerle Avrupa’yı besledi. İspanya, İslâm medeniyetinden Avrupa’nın istifade ettiği bölge olmuştur. Çünkü Doğu ile Batı arasındaki teması burası kolaylaştırmış ve Endülüs İspanyolları Arap dilini bilgi ve edebiyat için kullanılabilecek tek dil olarak görmüşlerdir.

İslâm medeniyeti’nin Avrupa’ya geçişinde ikinci bir kapı olan Sicilya’da nasıl bir etkileşim ve gelişim olmuştur? Kısaca bilgi verin.

Müslümanlar kurdukları medreselerinde Hıristiyan bilginlerin yetişmesine yardım ettiler. Burada Müslümanlardan kalma saray ve merasimlerin yanı sıra İslâmî örf, âdet ve ilimleri de Hıristiyanlar devam ettirdiler. Resmî dil olarak Arapça kullanıldı. Hatta diplomaların bir kısmı bile Arapça yazıldı. Kısacası, X. yüzyılda Sicilya’daki Norman hâkimiyeti İslâmî bir karakter taşıyordu.

İslâm Medeniyeti’nin Avrupa’ya girişinde Haçlı Seferlerinin rolü nedir?

Bu seferler, kilise tarafından İslâm’ın tesir gücünü kırmak ve Hıristiyanlık bilincini ayakta tutmak için düzenlenmiş, ancak Müslüman Türklerin karşı koyması ile durdurulabilmiştir. XI. yüzyılın sonlarına doğru başlayıp XV. yüzyıla kadar defalarca tekrarlanan Haçlı seferleri Avrupalıların İslâm ülkeleriyle temasa gelmelerini sağlamıştır. Bu seferlerden kurtulup geri dönebilenler, Müslüman Türkün imanını, hükümdarlarına saygısını, temizlik, mertlik ve dürüstlüklerini anlatmakla bitirememişlerdir. İbn Sina’nın Kitabü’n Nefs ve Şifa adlı eseri Yohannes tarafından bu seferler sonrasında Avrupa dillerine kazandırıldı. Fârâbî ve Gazalî gibi filozof ve ilim adamları Avrupa tarafından araştırıldı. Haçlı seferleriyle Batı, Doğu’yu tanıdı. Haçlılar, İslâm medeniyeti mensuplarını kendilerinden daha farklı, daha gelişmiş, daha önde ve daha liberal buldular.

İslâm medeniyetinin Batı’ya taşınmasında diğer bir yol İtalyan liman şehirlerinin rolü nedir?

Akdeniz ticareti, Orta ve Kuzey Avrupa’ya Venedik, Pisa, Lucac ve Cenova gibi liman şehirleri aracılığıyla aktarılıyordu. Bu yolla daha çok kültür alışverişi olduğu ve Doğu ile Batı arasındaki bu kültür alışverişinde Yahudi ilim adamlarının rollerinden söz edilebilir.

Avrupa’da felsefenin İslâm tesiri ile gelişimine katkı sağlayan en önemli İslâm düşünürü kimdir?

İbn Rüşd

Müslüman Arap tıbbının Batı’daki otoritesi olarak bilinen tıpçı kimdir?

Râzi- Kitabu’l-Havasi

Avrupa’da bilinen diğer Müslüman tıpçılar kimlerdir?

Diğer Müslüman tıpçılar şöyle sıralanabilir: ? Ebu’l-Kasım ez-Zehrâvî, ? İshak el-İsrâilî, ? İbnü’l-Cezzar.

Matematik alanında Batıya tesir eden ünlü Müslüman matematikçi kimdir?

El.Harizmî

Batı’da fizik araştırmaları ve göz hastalıkları konusunda ün yapmış Müslüman ilim adamı kimdir?

İbnü’l Heysem

İslâm Medeniyetinin kültürel anlamda Avrupa’ya tesiri nasıl olmuştur?

VIII. yüzyılda İspanya’yı fetheden Müslümanlar burada parlak bir uygarlığın temsilcileri olmuşlardır. Pek çok bitki türü Ortaçağ’da Avrupa’ya getirilmiş, pirinç, pamuk, şeker kamışı gibi birçok kelime Arapça olarak bu dillerde kullanılmaya devam edilmiştir. Baharatlar Avrupalıların beslenme alışkanlıklarını da değiştirmiş, damak zevklerini zenginleştirmiştir. Sulama kanalları, su ve yel değirmenleri inşaatında, at türleri, koyunlar, zeytinyağı ve kâğıt üretimi teknikleri ile inşaat teknikleri, kubbe ve kemer yapımında da Batı’ya öncülük edilmiştir.