İslam Sanatları Tarihi Dersi 7. Ünite Sorularla Öğrenelim

Almanya , Fransa ve İtalya’da ebru sanatı hangi adlarla tanınmıştır?

Mermer kâğıdı veya Türk mermer kâğıdı, hatta sadece Türk kâğıdı adıyla tanınmıştır.

Kabın üstünde desenin belirli noktalarına çakma yoluyla kıymetli taşlar da yer alıyorsa buna ne ad verilir?

Murassa‘ kap denir.

Kitap kabında deri renginden başka, fazladan bir veya birkaç renk de yer alıyorsa böyle kaplara ne denir?

Mülevven şemse adı verilir.

Masif altınlanmış desenlerin üzerinde yekşah demiri yürütülerek çukurlaştırılan ince kanallar açılmasına ne denir?

Yekşah kap denir.

Ezilip jelatinli suyla karıştırılarak elde edilen zermürekkep (altın mürekkebi) ile deriyle kaplanmış kabın üzerine fırçayla desenler işlenilip parlatılması ile elde edilen kaplara ne denir?

Yazma kap veya yazma cilt adı verilir.

Desenler mukavvaya henüz yapıştırılmamış olan deri üzerine altın iplikle işlendiyse buna ne denir?

Zerdûz kap denir.

Kitreli su üzerine serpilen boyalarla bezenmiş kâğıt ve bunu hazırlama sanatına ne denir?

Ebru denir.

Desenler mukavvaya henüz yapıştırılmamış olan deri üzerine gümüş iplikle işlendiyse buna ne ad verilir?

Sîmdûz kap denir.

Alt kaba bağlı olarak pek çok kitap kabında görülen beşgen şekilli kısma ne ad verilir?

Mıkleb adı verilir.

Her yeni atılan renk, içindeki öd miktarına göre daha evvel atılanları itip sıkıştırarak kendisine yer açar, bu tarzdaki ebruya ne ad verilir?

Battal ebrusu adı verilir.

Zermürekkeple kabın üstüne kafes tarzında geometrik çizgiler çizilip kesişen yerler nokta demiriyle çukurlaştırılmasına ne denir?

Zilbahar kap denir.

Bilhassa XIX. yüzyılda zermürekkep ve gerektiğinde ilâve renklerle ve fırçayla işlenen Batı tarzı çiçeklerin yer aldığı yazma kaplara ne denir?

Şükûfe cilt (şükûfe kap) denir.

Kalıpla basılmış desenlerin hem girintili hem çıkıntılı yerlerine fırça ile zermürekkep sürülüp parlatılmasına ne denir?

Mülemma‘ şemse denir.

Motiflerin altın sürülmeden deri renginde bırakılmasına ne ad verilir?

Soğuk şemse denir.

Kap üstlerine kalıp yardımıyla basılan bölümlerden ortadaki beyzî (yumurtamsı) şekilli bölüme ne ad verilir?

Şemse denilir.

Osmanlı devri kitap kaplarınıda kimin etkileri görülür?

İlk örneklerinde Selçuklu tesiri belirgindir. Fâtih Sultan Mehmed devrinde (1451-1481) yapılan ciltlerde Timurlu, Akkoyunlu ve Karakoyunlu tesirleri de görülür.

Çiçekli ebrular, sanat tarihimizde nasıl tanınır?

Necmeddin ebrusu adıyla tanınır.

Ebruculukta hangi boyalar kullanılır?

Tabiattaki renkli kaya ve topraklardan elde edilen ve toprak boya denilen boyalar kullanılır.

Türklerde cilt sanatına İslâmiyet’e giriş öncesi nerede rastlanır ?

Doğu Türkistan’daki Uygur Türkleri’nden kalma bazı eserlerde, sanki sonradan geliştirilen ciltleme tekniğinin ilkel şeklini hatırlatan izlere rastlanmıştır.

Kitap boyu kareden dikdörtgene dönüştükten sonra, şemsenin şekli beyzîye çevrilmiş olsa da, üstünde ve altında kalan boşlukları doldurmak için buralara eklenen parçalara ne ad verilir?

Salbek (selbek) adı verilir.

Eski yazma kitaplarda kâğıttaki yazı sahasının ayrı, etrafının ayrı renge boyanmasına ne ad verilir?

Akkâse denir.

İsimleri zamanımıza gelen Osmanlı ebru sanatkârları kimlerdir?

Şebek Mehmed Efendi, Hatib Mehmed Efendi, Şeyh Sâdık Efendi, Hezarfen İbrahim Edhem Efendi.

Ebru nerelerde kullanılır?

Kitapların ciltlenmesinde (ebru kap) ve yan kâğıdı olarak, bundan başka kıt‘a ve levhaların iç ve dış pervazlarında, ayrıca koltuk denilen kısımlarında çok kullanılmıştır.

Ebruculukta kullanılan boyalar hangilerdir?

Sarı renk için zırnık (arsenik sülfür); mavi renk için çivit ağacından elde edilen ve en makbûlü Pakistan’ın Lahur (Lahor) şehrinden gelen Lâhur çividi; siyah renk için is mürekkebinin de ana maddesi olan balmumu isi veya beziryağı isi; lâciverd renk için Afganistan’daki Bedahşan’dan gelen ve lâcivert taşı (lapislazuli) adıyla bilinen Bedahşî lâciverdi; beyaz renk için isfidaç (üstübeç, bazik kurşun karbonat); tuğla kırmızısı renk için gülbahar (demir oksitleri fazla olan bir toprak boya cinsi); morumsu vişneçürüğü renk için Hindistan’da bazı dalların üstünde şebnem şeklinde oluşan lök (lak) maddesi; tütün rengi için Çamlıca toprağı. Boya çeşitleri sınırlı olmakla beraber, bunların birbirine katılmasıyla yeni renkler (meselâ: yeşil renk, zırnık ve Lahur çividi karışımıyla bulunur) elde edilmesi sağlanmıştır.

Teknenin içine konulacak suya kıvam vermek, böylece serpilen boyaların çökmesini önlemek için kullanılan ve geven isimli çalı sınıfından bir Anadolu bitkisinin salgısı olan maddeye ne denir?

Kitre.

Bir kapta, şemse ve salbekin dışında tabii deri olarak bırakılan boşluktan sonraki dört köşeyi bağlayıcı nitelikte yer alan bölümlere n e denir?

Köşebend denir.

Asya kıtasında cilt sanatının en güzel örnekleri hangileridir?

Timurlular’ın bıraktığı Herat ciltleridir.

Osmanlı devrinin tanınmış ebrucularından Ayasofya Camii hatibi Mehmed Efendi’nin (ö.1773) buluşu olan ebru çeşidine ne ad verilir?

Hatip ebrusu denir.

Cilt sanatın uygulamasına Türkçe’de ne denir?

Teclîd denir.

Osmanlı Türkleri’nde kitabın başladığı sayfaların önündeki kaba ne denirdi?

Üst kap.

Ebruculukta kullanılan alet ve malzemeler nelerdir?

Boyalar, Ebru Teknesi, Kitre, Öd, Fırça, Tarak, Tel çubuk.

Renkler battal ebrusu hazırlar gibi serpildikten sonra, ucu kitreli suya dokundurulmak şartıyla ince tel çubuk önce yukarıdan aşağıya veya sağdan sola, sonra da diğer yönde keskin ve muntazam hareketlerle bütün satıhta yürütülürse, ortaya çıkan ebruya ne ad verilir?

Tarama (gelgit) ebrusu denir.

Tel çubuk yardımıyla kenardan merkeze doğru helezonî hareketler yapılırsa hangi tür ebrular elde edilir?

Mutaf ebrusu veya bülbül yuvası adıyla anılan ebrular elde edilir.