Ücret ve Ödül Yönetimi Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim

Ödüllendirme

1. Soru

Beklenti kuramları hangileridir?

Cevap

Beklenti kuramları birbirini tamamlayan iki farklı kuramdan oluşmaktadır. Bunlardan biri Vroom’un diğeri, Lawler ve Porter’in beklenti kuramıdır.


2. Soru

Motivasyon kavramı nasıl tanımlanır?

Cevap

Ödüllendirme sistemlerinin en önemli hedefi çalışanların motivasyonunu artırarak onları daha yüksek bir performans ortaya koyma konusunda isteklendirmektir. Bir kavram olarak “motivasyon” kişiyi belli bir davranışı ortaya koyma konusunda harekete geçiren ve bu davranışı sürdürmeye de istekli olmasını sağlayan içsel bir güç olarak tanımlanabilir. Bu güç bazen bir düşünme biçimi, umut, arzu veya inanç olurken kimi zaman da belli ihtiyaç ve korkulardan kaynaklanabilmektedir.


3. Soru

Özendirici unsurlar ve ödül yönetimi ayrımı nasıldır?

Cevap

İşletmelerdeki insan kaynakları yönetimi uygulamaları açısından çalışanlara kök ücretler dışında yapılan ek ödemeler, sağlanan haklar ve olanaklar gibi çeşitli özendiriciler genellikle ücret paketleri içerisinde kabul edilirken, ödül yönetimi farklı bir kategoride değerlendirilmektedir.


4. Soru

Ödüllendirme sistemlerinin hedefleri nelerdir?

Cevap

Ödüllendirme sistemleri bir yandan nitelikli adayların işletmelere kazandırılmasını hedeflerken diğer yandan da mevcut nitelikli çalışanların işten ayrılma niyetlerini de azaltmayı amaçlar. Yapılan araştırmalar işten ayrılmaların üçte birinin ücretle ilgili memnuniyetsizliklerden kaynaklandığını göstermektedir. İyi bir ödüllendirme sistemi çalışanların elde tutulması açısından bazen ücret politikalarından daha etkili olabilmektedir. Çalışanların elde tutulmaları yanında etkin ödüllendirme sistemlerinin bir diğer özelliği de uygun niteliklere sahip olmayan veya işletmenin çevresel koşullarında yaşanan değişimlere paralel olarak kendini yeterince geliştiremeyen çalışanların işletmeden ayrılmaları sonucunu doğurmasıdır. İşletmeler sadece kendi hedeflerine katkı sağlayan davranışları ve çalışanları ödüllendiren bir sistem kurduğunda gerekli katkıyı sağlayamayan çalışanlar işten ayrılmayı gündeme almak zorunda kalabileceklerdir.


5. Soru

Süreç kuramları nelerdir?

Cevap

1. Beklenti kuramları 2. Pekiştirme kuramları 3. Eşitlik kuramı 4. Amaç belirleme kuramı.


6. Soru

İletişim araçları nelerdir?

Cevap

Bu araçlar; 1. Yazılı veya sözlü doğrudan iletişim araçları olabileceği gibi, 2. Sosyal haklar, liderlik, örnek olma, performans hedefleri belirleme, ücretlendirme kriterleri koyma gibi dolaylı kanallar da iletişim aracı olarak kullanılabilir. Çalışanlar hangi tür davranışların performans puanlarını artırdığını bilirlerse o tür davranışlara yoğunlaşacaklardır.


7. Soru

Ödüllendirmenin amacı var mıdır?

Cevap

Ödüllendirme sadece çalışanların belli hedeflere ulaşmaları halinde elde edecekleri bazı özendiriciler sunularak daha yüksek bir motivasyonla çalışmak için özendirilmelerini kapsamamaktadır. İşletmelerde ödüllendirme sistemlerinden farklı amaçlarla yararlanılmaktadır.


8. Soru

Lawler ve Porter’in beklenti modeli nasıl açıklanabilir?

Cevap

Lawler ve Porter’in beklenti modeli de Vroom’un modelinin biraz daha geliştirilmiş biçimidir. Bu modele Vroom’un modelindeki beklenti, değer (valens) ve araçsallık kavramlarına ek olarak kişilerin özellikleri, rol algılamaları, performans, ödül türleri ve tatmin olma gibi kavramlar dahil edilmiştir. Buna göre çalışanlar belli beklentilere ulaşma konusunda belli ihtimaller çerçevesinde çeşitli davranışlarda bulunup bulunmamaya karar verirlerken, bu çalışanların kişisel bilgi ve becerileri ve işletme içerisinde tam olarak hangi işi gerçekleştirmeleri gerektiğine yönelik rol algılamaları da etkili olmaktadır. Bütün bu unsurlar doğru biçimde bir araya geldiğinde ortaya yüksek bir performans çıkacaktır.


9. Soru

Ödüllendirme sistemleri açısından amaç belirleme kuramı ile beklenti kuramı nasıl kıyaslanabilir?

Cevap

Amaç belirleme kuramı, ödüllendirme sistemleri açısından beklenti kuramlarıyla benzer özellikler taşıyor gibi görünse de arada amaçların karmaşıklık derecesi konusunda temel bir farklılık bulunmaktadır. Amaç belirleme kuramına göre amaçlar ne kadar erişilmesi zor olurlarsa kişinin motivasyonu da o kadar yüksek olacaktır. Dolayısıyla amaç belirleme kuramına göre beklenti kuramlarının aksine amaçların ve bu amaçlarla ilişkili ödüllendirmelerin karmaşıklık düzeyinin artması çalışanların motivasyonunu artırıcı bir sonuç da ortaya çıkarabilir. Gerçekten de son yıllarda büyük işletmeler tarafından bilişim teknolojilerindeki gelişmelerin de katkılarıyla oldukça karmaşık performans değerleme, ücretlendirme ve ödüllendirme sistemleri uygulandığı görülmektedir.


10. Soru

Amaç belirleme kuramının en önemli vurgusu nasıl açıklanabilir?

Cevap

Amaç belirleme kuramının en önemli vurgusu öncelikle ortada açık-seçik belli amaçlar bulunması gerektiğidir. Belirgin biçimde tanımlanmış hedefler bulunması çalışanların motivasyonunu artırmaktadır. Bu amaçlar çalışanlarla birlikte belirlenirse daha da güdüleyici olacaklardır. Amaçlara ulaşma konusunda geribildirim alanlar almayanlara göre daha fazla motive olmaktadırlar. Son olarak, ulaşılması zor amaçlar ulaşılması kolay amaçlara göre daha motive edici olmaktadır. Buna göre ödüllendirme sistemlerinin açık ve belirgin kriterlere dayanması önemlidir. Bu kriterlerin ve hedeflere ulaşıldığında elde edilecek ödüllerin çalışanlarla birlikte belirlenmesi de motivasyonu artırıcı bir faktör olacaktır. Ödüllendirme sistemlerinin etkili bir geribildirim sistemi olarak veya geribildirim sistemleriyle birlikte kullanılmaları önemlidir.


11. Soru

Örgütlerin “görünmeyen yön”ü nedir?

Cevap

İşletmeler sadece araç-gereç, malzeme-makine ve belli talimatlar dâhilinde bunları kullanan insanlardan oluşan bir ortam değildir. Örgütlerin bir de görünmeyen yönleri bulunmaktadır. Bu görünmeyen yön; bütün çalışanların bildiği, paylaştığı ve uyduğu, ama hiçbir yerde yazılı olmayan birtakım değer, inanç, tutum ve varsayımlardan oluşan “kurum kültür”üdür. Kurum kültürü ile ilgili yapılan araştırmalar işletmelerin belirli türdeki kurum kültürlerini işletmelerine benimsetebildikleri takdirde ekonomik anlamda rekabet avantajı elde edebileceklerini göstermektedir.


12. Soru

İşletmeler açısından en önemli maliyet faktörlerinden biri nedir?

Cevap

İşçilik maliyetleridir.


13. Soru

İşletme vizyon ve değerleri çalışanlar tarafından nasıl paylaşılır?

Cevap

Her işletmenin varlık nedenini oluşturan hedefleri ve her türlü faaliyetinde temel referans olarak aldığı bazı değerleri vardır. Bu vizyon ve değerlerin hayata geçirilmesinin en önemli yolu da işletme sahiplerinin veya yöneticilerinin belirlediği bu hedeflerin ve değerlerin çalışanlarca da benimsemesidir.


14. Soru

Ödüllendirme sistemi nasıl örneklendirilebilir?

Cevap

Ödüllendirme sistemlerinin tasarımında da benzer bir durum söz konusudur. Yönetimin belirlediği ödüllendirme stratejisi ve öne çıkardığı ödüllendirme kriterleri aslında çalışanlara yönelik bir mesaj da içermektedir. Çalışanlar kısa sürede bu mesajı alacak ve ona göre davranmaya başlayacaklardır. Örneğin faaliyetlerini belli bir iş ahlakı ve sosyal sorumluluk anlayışı çerçevesinde yürütme vizyonuna sahip bir çalışanların iş ahlakına uygun davranışlarının ödüllendirilmesi, o işletmede ahlaki davranışların çalışanlarca da paylaşılması sonucunu doğuracaktır.


15. Soru

Çalışanları ödüllendirmenin en önemli yönetsel araçlarından biri nedir?

Cevap

Katılımcı bir yönetim anlayışı sergilemektir. Özellikle Türkiye’deki işletmelerde çalışanlar ve yöneticiler arasında güç mesafesinin yüksek olmasından kaynaklanan iletişim problemleri yaşanmaktadır. Güç mesafesi yöneten ve yönetilenler arasındaki güç farkını ifade eden bir kavramdır. Aslında bütün yönetim sistemlerinde astlar ve üstler arasında bir güç farkı bulunmaktadır. Ancak bu fark bazı kültürlerde daha fazla hissedilmektedir. Güç mesafesi yüksek toplumlarda çalışanların yöneticileriyle iletişim kurabilmeleri zorlaşır. Çoğu zaman güç mesafesinin büyüklüğü yöneticilerin işlerine de gelebilir.


16. Soru

Ödüllendirmenin bireysel olup olmamasına göre ödül türleri hangileridir?

Cevap

• Bireysel ödüllendirme • Takım bazlı ödüllendirme • Örgütsel ödüllendirme.


17. Soru

Katılımcı yönetim anlayışıyla paralel bir başka ödüllendirici yönetim anlayışı nedir?

Cevap

Çalışanların güçlendirilmesidir. İşletme yönetimi alanında son yıllarda ortaya çıkan bütün yeni yaklaşımların odak noktası çalışanların önemine yapılan vurgudur. En önemli üretim faktörü, insan kaynağı, insan değeri, entelektüel sermaye gibi sıfatlarla anılmaya başlayan insan; örgütsel öğrenme, toplam kalite yönetimi, ekip çalışması gibi önemli yönetim yaklaşımlarının temel unsurudur. Bu unsurun kendi yetki ve sorumluluk alanı çerçevesinde, örgüt adına inisiyatif ve karar alabilen ve bunu uygulayabilen nitelikte olması beklenmektedir.


18. Soru

Ödüllendirme sistemleri nasıl tasarlanmalıdır?

Cevap

Belli niteliklere sahip adaylar bu niteliklerinin fark edilmesini ve ödüllendirilmesini önemsemektedirler. Bu nedenle ödüllendirme sistemlerinin farklı niteliklere sahip adayları cezbedecek zenginlikte tasarlanması gerekmektedir.


19. Soru

Motivasyon konulu araştırmaların neler oluşmuştur?

Cevap

Motivasyon konusunda yapılan bilimsel çalışmaların ortak vurgusu motivasyon ve performansın bir arada bulunduğudur. Çalışanların motivasyonu arttıkça performansları da artmaktadır. Sanayi devriminin ardından ortaya çıkan fabrika tipi çalışma ortamlarında yöneticiler önceleri çalışanlarını motive edebilmek için sadece ücret, beslenme, barınma gibi temel ihtilaçlara odaklanmışlardır. Daha sonra yapılan bazı araştırmalar, çalışanların bu temel ihtiyaçları dışında bazı sosyal güdülerle de motive olabildiklerini ortaya koymuştur.


20. Soru

Ödüllendirmenin diğer önemli amaçları nasıl sıralanabilir?

Cevap

İşletmenin vizyon ve değerlerinin çalışanlarca paylaşılması • Nitelikli çalışanların işletmeye kazandırılması ve elde tutulması • Mevcut çalışanların motivasyon ve performansının artırılması • Çalışanların bilgi ve yeteneklerinin geliştirilmesi • Kurum kültürünün desteklenmesi • Örgüt yapısının oluşturulması ve güçlendirilmesi • Ücretlerden kaynaklanan maliyetlerin kontrol edilmesi.


21. Soru

Farklı kurum kültürü türleri nelerdir?

Cevap

Performans kültürü • Yenilik kültürü • Takım çalışması kültürü • Kalite kültürü • Girişimcilik kültürü • Rekabetçilik kültürü • İşbirliği kültürü • Bürokrasi kültürü • İnsan odaklı kültür • Müşteri odaklı kültür.


22. Soru

Kapsam kuramları olarak da bilinen kuramların en önemlileri hangileridir?

Cevap

1. İhtiyaçlar hiyerarşisi kuramı 2. Başarma ihtiyacı kuramı.


23. Soru

Ödüllendirmenin herkesin bilgisine açık olup olmamasına göre ödül türleri hangileridir?

Cevap

• Açık ödüller • Gizli ödüller.


24. Soru

Ödüllendirmenin planlı olup olmamasına göre ödül türleri hangileridir?

Cevap

Planlı ödüller • Sürpriz ödüller.


25. Soru

Psikolojik beklentilerin karşılanıp karşılanmamasına göre ödül türleri hangileridir?

Cevap

• İçsel ödüller • Dışsal ödüller.


26. Soru

Maslow’un “İhtiyaçlar Hiyerarşisi” kuramının kaç grup altında sınıflandırılabilir?

Cevap

1. Fizyolojik ihtiyaçlar 2. Güvenlik ihtiyacı 3. Ait olma ve sevgi ihtiyacı 4. Saygı görme ihtiyacı 5. Kendini gerçekleştirme ihtiyacı.


27. Soru

Herzberg’in Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisine dayalı olarak geliştirdiği kuramı çift faktör kuramının kapsamı nedir?

Cevap

Herzberg’e göre, Maslow’un hiyerarşisinde yer alan ihtiyaçların tümü her insan için motive edici değildir. Çünkü işsizlik sigortası gibi sistemlere sahip veya ekonominin gelişmişliği nedeniyle iş bulmanın zor olmadığı gelişmiş ülkelerde belli bir gelir seviyesini korumak zor olmadığı için Maslow’un hiyerarşisindeki ilk üç basamağı oluşturan ihtiyaçların karşılanması çok zor olmayacaktır. Bir başka açıdan bakıldığında ilk üç basamak gelir düzeyi düşük mavi yakalı çalışanlar yani işçiler için motive edici olabilecekken daha yüksek gelire sahip mühendisler veya beyaz yakalılar olarak bilinen ofis çalışanları için motive edici olmayacaktır.


28. Soru

İçsel ödüller nasıl açıklanabilir?

Cevap

tamamen o davranışı gerçekleştirmenin kendisinde bulunan bir özellikten kaynaklanması durumunu ifade etmektedir. Çalışanlar bazen belli bir işi sadece o işi yapmaktan büyük zevk aldıkları için büyük bir motivasyonla yapıyor olabilirler. Böyle durumlarda o kişileri motive etmek için başkaca ödüller vermeye gerek yoktur.


29. Soru

Bir işletmenin yapısı nasıl oluşmaktadır?

Cevap

Bir işletmenin yapısı belli sayıda insanın, belli bir yerde, belli pazarlara ürün/hizmet sunmak üzere, belli faaliyetleri yerine getirecek şekilde bir araya gelmesiyle oluşmaktadır.


30. Soru

Beklenti kuramları hangi varsayıma dayanmaktadır?

Cevap

Beklenti kuramları genel olarak insanların belli davranışlar gösterdiklerinde hangi sonuçlarla karşılaşacaklarını ve bu sonuçların kendileri için hangi ölçüde değerli olduklarını bildikleri varsayımına dayanmaktadır. Dolayısıyla bu beklentilere bağlı olarak bir davranış tercihi gündeme gelecektir.


31. Soru

Kapsam kuramları neyi varsaymaktadır?

Cevap

Kapsam kuramları genel olarak insanları tek-tip beklentilere sahip bireyler olarak kabul etmekte ve herkesin benzer süreçlerle motive olabileceğini varsaymaktadır. Bu yaklaşımların bir diğer özelliği de genellikle tek-tip işletme yapıları ve üretim süreçlerini açıklayabilecek yaklaşımlar olmalarıdır. Oysa özellikle bilgi toplumuna geçtiğimiz yüzyılda insan motivasyonunu çok farklı dışsal etmenlerle açıklamaya çalışmak daha mantıklı görünmektedir.


32. Soru

Ödül yönetimi kavramının kapsamında neler bulunmaktadır?

Cevap

İşletmedeki işlerin önem sıralarına göre değerlenmesi • İşler için ödenecek ücret miktarlarının belirlenmesi • Performans ölçüm sistemlerinin kurulması ve yönetilmesi • Çalışanların performanslarının bireysel veya kurumsal ölçekte hangi ölçütlere göre ödüllendirileceğinin belirlenmesi çabalarını kapsamaktadır.


33. Soru

Dar ve geniş kapsamlı ödüllendirme kavramları nasıl açıklanabilir?

Cevap

Ödüllendirme kavramı işletmeler açısından dar kapsamlı veya geniş kapsamlı olarak iki şekilde tanımlanabilir. Geniş kapsamlı olarak bakıldığında işletmelerde bazı ücret veya temel ücret olarak bilinen ve çalışanlara her koşulda alacakları taahhüt edilen ücretin dışındaki her türlü ödeme ve katkılar ödüllendirme olarak nitelendirilebilir. Buna kısa ve uzun vadeli değişken ücretler ve sağlık sigortaları, emeklilik programları, araba, cep telefonu vb. katkılar da dâhildir. Dar anlamda ise ödüller; sadece periyodik olmayan ödeme ve katkıları kapsamaktadır.


34. Soru

Çalışma ortamının koşullarının, çalışanların performansına etki ettiği nasıl ve hangi tarihte anlaşılmıştır?

Cevap

Örgütsel davranış alanında 1930’lu yıllardan itibaren işletmelerin verimliliğinin artırılmasında üretim sistemlerine yönelik fiziksel düzenlemelerin yeterli olmayabileceği, çalışma ortamının psikolojik koşullarının da çalışanların performansına etki edebildiği ortaya çıkmıştır. Böylelikle iş ilişkisi içerisinde çalışanların ücret dışında bazı beklentilerinin gündeme gelmesi söz konusu olmuştur.


35. Soru

İnsan motivasyonu alanında yapılan kuramsal çalışmalar kaça ayrılır?

Cevap

1. Motivasyonun içsel kaynaklarını açıklamaya çalışan kapsam kuramları 2. Motivasyonun dışsal kaynaklarını açıklamaya çalışan süreç kuramları.


36. Soru

İşletme yöneticileri iletişim kanallarını hangi amaçla kullanmaktadır?

Cevap

İşletme yöneticileri çalışanlarına çeşitli mesajlar vermek için farklı iletişim kanalları kullanırlar.


37. Soru

Atkinson insanların temel ihtiyaçlarını nasıl belirlemiştir?

Cevap

Atkinson’a göre, insanların motivasyonu başarılı olma istekleri ve başarısızlıktan korkmalarının, belli koşullar altında başarılı olma ya da olmama beklentilerinin, başarılı olmaya özendiren unsurlara verilen değer ile başarısız olmanın sonuçlarına verilen değerin bir bileşiminden oluşmaktadır. Dışsal motivasyona yönelik kuramların başlıcaları Vroom, Lawler ve Porter’in beklenti kuramları; Pavlov ve Skinner’in pekiştirme kuramları; dağıtım adaleti, işlem adaleti ve etkileşim adaletinden oluşan eşitlik kuramı ve Locke’un geliştirdiği amaç belirleme kuramıdır.


38. Soru

McClelland ve Atkinson’ın temel yaklaşımları arasındaki farklılık nedir?

Cevap

Her iki yaklaşım arasındaki temel farklılık McClelland’ın başarma ihtiyacını öne çıkarmasına karşılık Atkinson’un başarısızlığa yönelik korkuları da modele dâhil etmeye çalışmasıdır. Başarma ihtiyacına yönelik yaklaşımların ödüllendirme açısından en önemli sonucu insanların dışsal bir ödül olmadan da sırf kendilerine karşı olan saygılarının bir gereği olarak da başarılı olmak için gayret gösterebildikleridir. Bu anlamda yöneticilerin bir ödüllendirme stratejisi olarak çalışanların başarısız olmalarına neden olabilecek çevresel koşulları ortadan kaldırmaya çalışmaları yararlı olabilir. Başarma ihtiyacı kuramının bir diğer sonucu da insanların kendi başarılarından haz almakta olduklarıdır. Bu nedenle çalışanların başarıları sahiplenebilmeleri için belli ölçülerde sorumluluklar taşımalarının, sorumluluklarıyla orantılı yetkilerle donatılmalarının sağlanması ödüllendirici olabilecektir.


39. Soru

Vroom’un beklenti kuramı nasıl açıklanabilir?

Cevap

Vroom’un beklenti kuramına göre insan açısından motivasyonun gücü belli sonuçlara ulaşma beklentisi ile o sonuçlara ulaşmanın insan gözündeki değerinin (valens) bir çarpımıdır. Burada beklenti bir ihtimali ifade etmektedir. İhtimaller her zaman gerçekleşmeyebilirler. Ancak bazen sonuçlara verilen değerin yüksekliği ihtimalin düşük olması durumunda bile motive edici olabilir. Vroom’un kuramının bir başka önemli kavramı da araçsallıktır. Buna göre beklentiler her zaman ilk akla gelen sonuçlar olmayabilir. Bazı sonuçlar ikinci derecedeki başka sonuçlara ulaşmanın araçları durumundadırlar.


40. Soru

Çalışanlara ücretlerinin yanı sıra verilen olanaklar nelerdir?

Cevap

Çalışanların ücret dışında bazı beklentilerinin gündeme gelmesi doğrultusunda, çalışanlara ücretlerin yanı sıra şu olanaklar verilmektedir. 1. Yapılan bazı ek ödemeler 2. Sosyal haklar 3. Olanaklar ve ödüller.


41. Soru

Ödüller ne olarak görülmelidir?

Cevap

Ödüller insanların belli bir çabanın karşılığı olarak elde ettiklerinde mutlu olacakları mükâfatlardır.


42. Soru

Dışsal ödül türleri hangileridir?

Cevap

Doğrudan ödemeler • Dolaylı ödemeler • Parasal olmayan ödemeler.


43. Soru

Örgüt yapısı nasıl nitelendirilebilir?

Cevap

İşletmeler çevresel koşullara uyum sağlamak için kurum kültürleri gibi soyut unsurlar yanında örgüt yapıları gibi daha somut unsurlarla da ilgilenmek zorundadırlar.


44. Soru

Bu iki ihtiyaçlar hiyerarşisi modeli, ödüllendirme açısından değerlendirildiğinde hangi sonuç ortaya çıkmaktadır?

Cevap

İşletmelerdeki ödüllendirme sistemleri gelir seviyesi daha düşük olan mavi yakalı çalışanlar için alt basamaklardaki ihtiyaçları hedefleyen ödül türlerinden oluşmalıdır. Gelir düzeyi daha yüksek olan beyaz yakalı çalışanlar, mühendisler veya yöneticiler içinse hiyerarşinin üst basamaklarındaki ihtiyaçlara yönelik ödüllendirme stratejileri daha etkili olacaktır.


45. Soru

Ödüllendirme sistemlerinden, nitelikli çalışanlar söz konusu olduğunda nasıl yararlanılabilir?

Cevap

Bilgi çağında yaşadığımız pek çok gelişme işletmeleri eskisinden farklı davranmaya zorlamaktadır. Kitle iletişim araçlarının ve özellikle de internetin yaygınlaşması iş arayanların işletmeler hakkında çok daha çabuk ve doğru bilgiler edinmelerini kolaylaştırmaktadır. Diğer yandan X kuşağı olarak da anılan bilgi çağı insanlarının en önemli özelliklerinden biri de önceki nesillerden farklı olarak çalıştıkları işletmelere olan bağlılıklarının giderek azalmasıdır. Geleneksel anlayış giderek bireylerin kendi menfaatlerini her şeyin üzerinde tuttukları bir toplumsal anlayışa doğru evrilmektedir. Bu gelişmeler özellikle nitelikli adayların işletmelere kazandırılması ve elde tutulması konusunda işletmeler arasında yetenek savaşları yaşanmasına neden olmaktadır. Yetenek savaşlarında en nitelikli adayları işletmelere çekmenin araçlarından biri de etkin ödüllendirme sistemleridir.


46. Soru

Maslow, insan ihtiyaçlarını nasıl sıralandırır?

Cevap

En altta en basit ama en güçlü ihtiyaçlar bulunmakta, yukarıya doğru karmaşıklaşan ihtiyaçların şiddeti ise azalmaktadır. Maslow’a göre bu ihtiyaçlar karşılanmadan insan motive olamaz. İhtiyaçların karşılanmasına ise en alttan başlanmak zorundadır. Bir alttaki ihtiyaç karşılanmadan bir üstteki ihtiyaç gündeme gelmez. Örneğin açlıktan ölmek üzere olan bir insan geleceğini veya sosyal çevresini düşünmez.


47. Soru

Ödül yönetimi ya da ödüllendirme kavramı nasıl tanımlanır?

Cevap

Ödül yönetimi veya ödüllendirme kavramı, çalışanların uzun vadede işletme hedeflerine en etkin biçimde katkı sağlamak üzere kendilerinden beklenenleri ve karşılığında alacakları ödülleri belli bir strateji, politika ve süreç çerçevesinde ortaya koyan ödüllendirme sistemlerinin adil, eşit ve sürekli bir yapıda kurulması ve devam ettirilmesidir.


48. Soru

Ücretlerden kaynaklanan maliyetler nasıl kontrol edilmektedir?

Cevap

Çalışanlara ödenen ücretlerin toplam maliyetler içerisindeki payı bazı sektörlerde çok yüksek oranlara ulaşabilmektedir. Ücret sistemlerinin doğru kurulamaması çoğu zaman işletmeleri önemli zararlarla karşı karşıya getirebilmektedir. Bunun en önemli nedenlerinden biri ücret sistemlerinin çoğu zaman esneklikten yoksun oluşudur. İşletmenin performansının yüksek olduğu dönemlerde yaptığınız ücret artışlarını işler iyi gitmediği dönemlerde geri almanız genellikle mümkün olmaz.


49. Soru

Ödüllendirme amacına göre ödül türleri hangileridir?

Cevap

• Ekonomik ödüller • Sosyo-politik ödüller • Yönetsel ödüller.


50. Soru

Ödüllendirmenin parasal olup olmamasına göre ödül türleri hangileridir?

Cevap

• Doğrudan ödüllendirme • Dolaylı ödüllendirme.


51. Soru

İçsel özendiriciliği olan ödüller hangileridir?

Cevap

• Jest ve mimikler • Takdir davranışları • Yazılı veya sözlü teşekkür ifadeleri • Hediyeler • İzinler • Yazılı veya görsel medyada yer alma • Kararlara katılım • Sorumluluk artışı • Yetki devri • Kişisel gelişim olanakları • İnisiyatif kullanabilme • İş tasarımı • İş güvencesi • Sosyal gruplara katılım • Sosyal uğraşlar.


52. Soru

Süreç kuramları neyi varsaymaktadır?

Cevap

Süreç kuramları ihtiyaçları insanı güdüleyen faktörlerden sadece birisi olarak görmekte ve bunun dışında da bazı dışsal motive edici faktörler olabileceğini varsaymaktadır.


53. Soru

Pekiştirme kuramlarının açılımı nedir?

Cevap

Pavlov ve Skinner adlı araştırmacıların hayvanlar üzerinde yaptıkları deneylerin sonucunda geliştirdikleri pekiştirme kuramları belirli davranışları özendirmenin iki farklı yönteminden bahsetmektedirler: ödüllendirme ve cezalandırma. Eğer yöneticiler belli davranışların yaygınlaşmasını istiyorlarsa o davranışları içsel veya dışsal ödüller vererek teşvik ederler. Eğer bir davranışın gösterilmesini istemiyorlarsa da cezalandırma yoluna giderler.


54. Soru

Ödüllendirme sistemlerinin en önemli amacı nedir?

Cevap

Ödüllendirme sistemlerinin en önemli amacı çalışanların motivasyonunun artırılmasıdır.


55. Soru

Yöneticilerin çalışanlarını üretim faktörlerinden biri olarak görmeye başlanması nasıl ve hangi tarihte gerçekleşmiştir?

Cevap

İşletme yönetmenin bir bilim olarak ele alınmaya başlandığı 1900’lü yılların başlarından itibaren yöneticiler çalışanları öncelikle diğer üretim faktörlerinden biri olarak kabul etmişler ve çalışanlarla ilişkilerini mekanik bir disiplin içerisinde kurgulamışlardır.


56. Soru

“Ödüllendirme” terimi nasıl kullanılmaya başlamıştır?

Cevap

Ücretin tek başına motive edici özelliğinin azalması sonucunda, bir çalışanı işletmeye bağlayacak ücret dışı bazı özendiricilere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu özendiriciler ödüllendirme kavramı altında yer alır.


57. Soru

İşletmeler açısından hangi örgüt yapıları en çok kullanılmaktadır?

Cevap

İşletmeler açısından en çok kullanılan iki örgüt yapısı bulunmaktadır: Dikey örgüt yapıları ve yatay örgüt yapıları. Dikey örgüt yapıları daha hiyerarşik ve bürokratik yapılarken, yatay örgüt yapıları daha eşitlikçi ve demokratik yapılardır. Dikey yapılar genellikle kamu örgütleri ve büyük örgütler için daha uygunken yatay örgüt yapıları takım bazlı çalışan küçük ve dinamik örgütler için daha avantajlıdır. Dikey örgütlerde bireysel ödüllendirme daha etkili sonuçlar ortaya çıkartırken yatay örgütlerde takım olarak ödüllendirme sistemleri daha etkili olmaktadır.


58. Soru

Amaç belirleme kuramının işletmeler açısından en önemli yönü nedir?

Cevap

Çalışanların amaçlarıyla işletmenin amaçlarının uyumlaştırılmasıdır. Çünkü insanlar pek çok konuda pek çok farklı amaca sahip olabilirler. Bu amaçlar işletmeyle veya çalışma hayatıyla doğrudan ilişkili olabileceği gibi farklı içeriklerde de olabilir. Bu nedenle işletmeler öncelikle çalışanların amaçlarının işletme amaçlarıyla ilişkilendirilmesi üzerinde durmalıdırlar. Doğru amaçlar belirlenmesi ve bu amaçlara ulaşılması durumunda elde edilecek doğru ödüllerin seçilmesi çalışan amaçlarını işletme amaçlarıyla örtüştürecek ve motivasyonu artıracaktır. İşletme yönetimi alanında amaçların en etkin biçimde belirlenmesinin önemi üzerine amaçlara göre yönetim adıyla bir yönetim yaklaşımı da geliştirilmiştir.


59. Soru

Ödüllendirme sistemleri açısından hangi model önemli görülmektedir?

Cevap

Ödüllendirme sistemleri açısından Lawler ve Porter modelinin en önemli katkısı çalışanların kendi ödülleri kadar başkalarının aldığı ödülleri de değerlendirmeye aldıklarını vurgulamasıdır. Yine çalışanların içsel ve dışsal ödüllere farklı derecelerde değerler atfedebilecekleri de dikkatten uzak tutulmamalıdır. Son olarak bu model döngüsel yapısıyla performans ve ödül arasındaki ilişkinin dinamik bir yapıya sahip olduğunu, bu nedenle modelin değişkenlerinin sürekli gözden geçirilip farklı işletmelere uygun modellerin geliştirilmesi gereğine de vurgu yapmaktadır.


60. Soru

Ödüllendirme sistemleri açısından bakıldığında pekiştirme kuramlarının en önemli katkısı nedir?

Cevap

Amaç belirleme kuramı Edwin Locke tarafından geliştirilmiş bir kuramdır. Bu kurama göre kişilerin belli davranışları gösterme konusundaki motivasyonun şiddeti taşıdıkları amaçlara göre değişmektedir.


61. Soru

En basit tanımla ödül nedir?

Cevap

Ödüller, insanların belli sonuçlar karşılığında bekledikleri maddi veya maddi olmayan karşılıklardır.


62. Soru

McClelland’ın modelinde insan ihtiyaçları kaç başlık altında incelenmektedir?

Cevap

1. İlişki kurma ihtiyacı 2. Güç kurma ihtiyacı 3. Başarı ihtiyacı.


63. Soru

İşletmelerin yapısında hangi unsurlar yer almaktadır?

Cevap

1. İşletmelerin büyüklüğü ve yaşları 2. Temel süreçleri 3. İçinde faaliyet gösterdikleri çevre 4. Strateji ve hedefleri 5. Bilgi yönetim sistemleri 6. Çalışan personelin nitelikleri.


64. Soru

Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi, çalışanlar açısından nasıl yorumlanır?

Cevap

• Temel fizyolojik ihtiyaçlar ücret ile • Güvenlik ihtiyacı sendika veya sigorta ile • Ait olma ve sevgi gibi sosyal ihtiyaçlar kurum kültürü veya örgütsel bağlılık ile • Saygı görme ihtiyacı ödüllendirilme ve terfi alma ile • Kendini gerçekleştirme ise işin kendisine olan bağlılık, başarı ve yenilikçilik ile eşleştirilebilir.


65. Soru

Ödüllendirme sistemlerinin en önemli kuramsal dayanağı nedir?

Cevap

İnsan motivasyonu alanında yapılmış kuramsal çalışmalar oluşturmaktadır.


66. Soru

Herzberg bakış açısıyla Maslow’un modelindeki ihtiyaçları kaç gruba ayırmaktadır?

Cevap

Bunlar, hijyen faktörler ve motive edici faktörlerdir. Buna göre Maslow modelinde ilk üç sıradaki ihtiyaçlar giderildiklerinde, motive edici olmayan ama giderilmediklerinde motivasyonu engelleyen hijyen faktörlerdir. Üst sıradaki iki ihtiyaç ise giderildiklerinde motive eden ve giderilmediklerinde motivasyonu engelleyen motive edici faktörledir.


67. Soru

Ödüllendirme sistemleri açısından Vroom modeli ne ifade eder?

Cevap

Çalışanların motive edilebilmeleri için öncelikle ödüller kullanılarak beklentilerin değerlerinin artırılması gerekmektedir. İkinci olarak belli sonuçlara ulaşma ihtimallerini artıracak tedbirler de alınmalıdır. Bu ihtimal sonuçlara ulaşma ile ödüller arasındaki mesafenin kısa olarak algılanmasıyla artacaktır. Bu nedenle karmaşık ödül sistemleri yerine performans ile ilişkilendirilmiş basit ödüllendirme sistemleri tercih edilmelidir.


68. Soru

İhtiyaçlar hiyerarşisi kuramların amaçları nelerdir?

Cevap

Genellikle insanların en temel evrensel ihtiyaçlarını belirleme ve sınıflandırma amacıyla geliştirilmişlerdir.


69. Soru

Ödüllendirme sistemlerinin nasıl bir yapısı bulunmaktadır?

Cevap

Ödüllendirme sistemleri ise daha esnek bir yapıya sahiptirler. Genellikle belirli başarıların ödüllendirildiği bu sistemlerde temel ücretle ilgili bir değişiklik olmadığından işletmenin performansının azaldığı dönemlerde ödüller de azalacaktır. Böylelikle çalışanlara yapılan ödemelerden kaynaklanan maliyetler kontrol altına alınabilecektir. Hatta kimi zaman doğrudan çalışanların performansına bağlı olarak değil de hammadde maliyetlerindeki bir düşme gibi çevresel koşullardan kaynaklanan performans artışlarında çalışanlar için bir ödüllendirme söz konusu olmadığından bu durum daha da avantajlı hale gelebilecektir.


70. Soru

Diğer içsel ödüller hangileridir?

Cevap

• Eğitim olanakları sunma • İş tasarımı • İş güvencesi • Sosyalleşme olanakları sunma.


71. Soru

Dışsal ödüller nasıl açıklanabilir?

Cevap

Herhangi bir davranışı gerçekleştirmek için işin veya davranışın kendisi dışında bir başka faktörün motive edici olması durumunu ifade etmektedir. Bu durumda çalışanlara belli davranışları yerine getirmeleri karşılığında belli ücret ve ödüllerin karşılık olarak vaat edilmesi gerekmektedir. Bu durumda işin kendisi çalışanı motive etmek için yeterli olmamaktadır.


72. Soru

İçsel ödül türleri hangileridir?

Cevap

İçsel ödüller çalışanların; • Yeterlilik • Başarı • Sorumluluk • Önemli olma • Üretkenlik • İşe yarama • Kişisel gelişme sağlama gibi psikolojik beklentilerine yönelik manevi ödüllerdir.


73. Soru

İçsel ve dışsal ödüllerin işletmelerde çalışanlara yönelik olarak doğru kullanımı neden önemlidir?

Cevap

Genellikle içsel motivasyonu hedefleyen ödüller işletmeler açısından daha az maliyetli ödüllerdir. Dışsal ödüllendirmeler ise daha karmaşık ve maliyetli olabilmektedirler. Bu nedenle uygulamada hangi çalışanın içsel hangi çalışanın dışsal ödüllerle daha fazla motive olduğunun doğru tespit edilmesi gerekmektedir. Yapılan araştırmalar içsel motivasyonlara sahip insanların dışsal ödüllerle karşılaştıktan bir süre sonra artık içsel ödüllerle motive olamadıklarını göstermektedir.


74. Soru

Üretim sistemlerine yönelik fiziksel düzenlemelerin yeterli olmayabileceği psikolojik koşullarının da çalışanların performansına etki edebildiğini ortaya
koymuştur. Bu durum neyi ortaya çıkarmıştır? 

Cevap

İş ilişkisi içerisinde çalışanların ücret dışında bazı beklentilerinin ve ücretlerin yanı sıra yapılan bazı ek ödemeleri, sosyal hakları, olanakları ve ödülleri kapsamaktadır.


75. Soru

Çalışma ortamında ödüllendirme ne anlama gelmektedir?

Cevap

Çalışanların uzun vadede işletme hedeflerine en etkin biçimde katkı sağlamak üzere kendilerinden beklenenleri ve karşılığında alacakları ödülleri belli bir strateji, politika ve süreç çerçevesinde ortaya koyan ödüllendirme sistemlerinin adil, eşit ve sürekli bir yapıda kurulması ve devam ettirilmesidir.


76. Soru

Ödüllendirmenin sadece parasal nitelikte olmadığı bilinmektedir. Buna göre ödüllendirme başka ne şekilde olabilir?

Cevap

Ödüller her zaman parasal nitelikte olmak zorunda değildir. Bazen
yönetici tarafından dile getirilen bir takdir cümlesi, memnuniyet içeren dostça bir gülümseme veya beden diliyle ortaya konan samimi bir jest bile ödüllendirici olabilmektedir.


77. Soru

Ödüllendirme kavramı işletmeler açısından kaç şekilde tanımlanmakta ve bunlar nelerdir?

Cevap

Ödüllendirme kavramı işletmeler açısından dar kapsamlı veya geniş kapsamlı olarak iki şekilde tanımlanabilir. Geniş kapsamlı olarak bakıldığında işletmelerde baz ücret veya temel ücret olarak bilinen
ve çalışanlara her koşulda alacakları taahhüt edilen ücretin dışındaki her türlü ödeme ve katkılar ödüllendirme olarak nitelendirilebilir. Buna kısa ve uzun vadeli değişken ücretler ve sağlık sigortaları, emeklilik programları, araba, cep telefonu vb. katkılar da dahildir. Dar anlamda ise ödüller sadece
periyodik olmayan ödeme ve katkıları kapsamaktadır


78. Soru

Bir şirketteki ödüllendirmede uzun vadeli değişken ücret ne anlama gelmektedir?

Cevap

Uzun vadeli değişken ücret ödeme dönemi bir yıllık vadeyi aşan nakit ya da nakit eşleniği olan ödemelerdir.


79. Soru

Ödüllendirme amaçları nelerdir?

Cevap

İşletme Vizyon ve Değerlerinin Çalışanlarca Paylaşılması

Nitelikli Çalışanların İşletmeye Kazandırılması ve Elde Tutulması

Mevcut Çalışanların Motivasyon ve Performansının Artırılması

Çalışanların Bilgi ve Yeteneklerinin Geliştirilmesi

Kurum Kültürünün Desteklenmesi

Örgüt Yapısının Oluşturulması ve Güçlendirilmesi

Ücretlerden Kaynaklanan Maliyetlerin Kontrol Edilmesi


80. Soru

İşletme vizyon ve değerlerinin çalışanlarca paylaşılması ne anlama gelmektedir?

Cevap

Ödüllendirme sistemlerinin tasarımında da benzer bir durum söz konusudur. Yönetimin belirlediği ödüllendirme stratejisi ve öne çıkardığı ödüllendirme kriterleri aslında çalışanlara yönelik bir mesaj da içermektedir. Çalışanlar kısa sürede bu mesajı alacak ve ona göre davranmaya başlayacaklardır. Örneğin faaliyetlerini belli bir iş ahlakı ve sosyal sorumluluk anlayışı çerçevesinde yürütme vizyonuna sahip bir
çalışanların iş ahlakına uygun davranışlarının ödüllendirilmesi, o işletmede ahlaki davranışların çalışanlarca da paylaşılması sonucunu doğuracaktır.


81. Soru

Kurum kültürü ne anlama gelmektedir?

Cevap

Örgütlerin bir de görünmeyen yönleri bulunmakta ve bu görünmeyen yön;
bütün çalışanların bildiği, paylaştığı ve uyduğu, ama hiçbir yerde yazılı olmayan birtakım değer, inanç, tutum ve varsayımlardan oluşan kurum kültürüdür.


82. Soru

İşletmeler açısından en çok kullanılan örgüt yapıları nelerdir?

Cevap

İşletmeler açısından en çok kullanılan iki örgüt yapısı bulunmaktadır: Dikey örgüt yapıları ve yatay örgüt yapılarıdır.


83. Soru

İşletmeler açısından en çok kullanılan iki örgüt yapısından olan dikey ve yatay örgüt yapıları ne anlama gelmektedir?

Cevap

Dikey örgüt yapıları daha hiyerarşik ve bürokratik yapılarken, yatay örgüt yapıları daha eşitlikçi ve demokratik yapılardır. Dikey yapılar genellikle kamu örgütleri ve büyük örgütler için daha uygunken yatay örgüt yapıları takım bazlı çalışan küçük ve dinamik örgütler için daha avantajlıdır. Dikey
örgütlerde bireysel ödüllendirme daha etkili sonuçlar ortaya çıkartırken yatay örgütlerde takım olarak ödüllendirme sistemleri daha etkili olmaktadır.


84. Soru

Ödüllendirme sistemlerinin en önemli amacı nedir?

Cevap

Ödüllendirme sistemlerinin en önemli amacı çalışanların motivasyonunun artırılmasıdır. Kimileri için insanın içinden gelen bazı dürtüler motive edici olurken kimileri için de dışsal bazı faktörler harekete geçirici olmaktadır. Bu faktörlerin ayrıntılı olarak tanımlanması geliştirilecek ödül sistemlerinin hangi güdüleri hedefleyeceğine karar verebilmek açısından önemlidir


85. Soru

Kapsam kuramları neleri içermektedir?

Cevap

İnsanları belli davranışları gerçekleştirme konusunda hangi faktörlerin harekete geçirdiği konusunda yapılan ilk çalışmalar daha çok bütün insanların ortak güdüleri olan ihtiyaçları bulmaya odaklanmıştır. Her insanın en temel ihtiyaçlarını belirlemeye dönük bu çalışmalar genellikle her insanın içinden gelen birtakım ihtiyaçları temel almaktadır. Tüm bunlar kapsam kuramları olarak ele alınmaktadır. 


86. Soru

Kapsam kuramları olarak bilinen bu kuramların en önemlileri nelerdir?

Cevap

Kapsam kuramları olarak da bilinen bu kuramların en önemlileri
ihtiyaçlar hiyerarşisi ve başarma ihtiyacı kuramlarıdır.


87. Soru

İhtiyaçlar hiyerarşisi kuramları hangi amaçla geliştirilmişlerdir?

Cevap

İhtiyaçlar hiyerarşisi kuramları genellikle insanların en temel evrensel
ihtiyaçlarını belirleme ve sınıflandırma amacıyla geliştirilmişlerdir


88. Soru

Maslow’a göre insan ihtiyaçları kaç grup altında toplanabilir, bunlar nelerdir?

Cevap

Maslow’a göre, insan ihtiyaçları beş grup altında sınıflandırılabilir.

Fizyolojik, güvenlik, ait olma ve sevgi, takdir ve saygı, kendini tanımlama olarak belirtilmektedir. 


89. Soru

Maslow'un ihtiyaçlar hiyerarşisi düşünüldüğünde mavi ve beyaz yakalılar için ne tür ödüllendirme stratejileri etkili olabilir?

Cevap

İşletmelerdeki ödüllendirme sistemleri gelir seviyesi daha düşük olan mavi yakalı çalışanlar için alt basamaklardaki ihtiyaçları hedefleyen ödül türlerinden oluşmalıdır. Gelir düzeyi daha yüksek olan beyaz yakalı çalışanlar, mühendisler veya yöneticiler içinse hiyerarşinin üst basamaklarındaki ihtiyaçlara yönelik ödüllendirme stratejileri daha etkili olacaktır.


90. Soru

Maslow ve Herzberg’in ihtiyaçlar hiyerarşisi yaklaşımlarından hangisi Türkiye şartları açısından çalışanları ödüllendirme stratejilerinin belirlenmesinde daha fazla katkı sağlayabilir?

Cevap

Türkiye ekonomik olarak gelişmekte olan ülkeler arasında kabul edilmektedir. Bu nedenle gelişmiş ülkelerdeki çalışanları yansıtan Herzberg’in kuramından çok Maslow’un kuramı daha açıklayıcı olabilir. Ancak yine de gelir düzeyi yüksek beyaz yakalı çalışanlar için Herzberg’in modeli de katkı sağlayabilir.


91. Soru

Beklenti kuramları kaç farklı kuramı içermektedir?

Cevap

Beklenti kuramları birbirini tamamlayan iki farklı kuramdan oluşmaktadır. Bunlardan biri Vroom’un diğeri, Lawler ve Porter’in beklenti kuramıdır.


92. Soru

Vroom'un motivasyon modeli hangi aşamaları içermektedir?

Cevap

Gayret, performans, birinci düzeyde sonuç, ikinci düzeyde sonuç, tatmin olma olarak 5 farklı düzeydedir.


93. Soru

İçsel ödüller ne anlam ifade etmektedir?

Cevap

İçsel ödüller, herhangi bir davranışı gerçekleştirmenin ödülünün tamamen o davranışı gerçekleştirmenin kendisinde bulunan bir özellikten kaynaklanması durumunu ifade etmektedir. Çalışanlar bazen belli bir işi sadece o işi yapmaktan büyük zevk aldıkları için büyük bir motivasyonla yapıyor olabilirler. Böyle durumlarda o kişileri motive etmek için başkaca ödüller vermeye gerek yoktur.


Bahar Dönemi Dönem Sonu Sınavı
25 Mayıs 2024 Cumartesi