İşletmelerde Eğitim ve Geliştirme Dersi 7. Ünite Sorularla Öğrenelim

Ölçme ne demektir?

Ölçme, bireylerin ya da nesnelerin herhangi bir özelliğe sahip olup olmadığını, sahipse ne derece sahip olduğu belirlenerek sonuçların simge, sıfat ya da sayılarla ifade edilmesidir.

Doğrudan ölçme ve dolaysız ölçme ne demektir?

Ölçülecek özellik somut olarak doğrudan gözlenebiliyorsa ve bu özellik, ölçmede kullanılan aracın niteliğiyle aynı ise buna doğrudan ölçme denir. Örneğin; bireyin ağırlığı, boy uzunluğu ve eğitimlere katılım sıklığı gibi fiziksel özellikler doğrudan ölçülebilir. Dolaylı ölçmede, ölçülecek özellik doğrudan değil de kendisiyle ilgili olduğu kabul edilen başka bir değişken gözlenerek ölçülür.

İşletmelerde eğitim programlarını planlama aşamaları nelerdir?

İşletmelerde eğitim programları planlanırken daha önceki ünitelerde belirtildiği üzere çözümleme, tasarımlama, geliştirme, uygulama ve değerlendirme aşamaları özenle yürütülmelidir. Tekrar vurgulamak gerekirse bu aşamalar kısaca şöyledir:
Çözümleme, örgütsel ve bireysel gelişimlerine yanıt verecek eğitim gereksinimlerinin belirlenmesi, hedeflerin saptanması, olanakların gözden geçirilmesi ve önceliklerin belirlenmesi aşamasıdır. Tasarımlama, saptanan gereksinimleri karşılayacak eğitim amaçlarının belirlenmesi, öngörülen
yeterlikleri kazandıracak içeriğin düzenlenmesi, öğretim yöntemlerinin seçilmesi, öğretim stratejilerinin geliştirilmesi ve amaçlara ulaşma düzeyini değerlendirmeye dönük ölçme araçlarının hazırlandığı aşamadır. Geliştirme, öğretme-öğrenme süreçlerinde kullanılacak olan materyallerin tasarımının
yapıldığı aşamadır. Uygulama aşaması, eğitimlerin sağlıkla yürütülebilmesi için gerçekleştirilecek olan uygulamanın planlanması aşamasıdır. Son olarak değerlendirme aşaması ise, eğitimlerin uygulamada sınanmasına ilişkin çalışmalar ve bu çalışmalardan elde edilen geribildirime dayalı olarak verilen
kararlardır (Şimşek, 2009). Başka bir deyişle değerlendirme, katılımcıların eğitimden memnuniyet düzeyinin, edinilen bilgi ve beceri değişikliklerinin ve örgütsel kazanımların belirlenmesi aşamasıdır.

Kaç çeşit değerlendirme vardır?

Değerlendirmenin ne zaman yapılacağı işletmenin hedefleri ya da insan kaynakları ve eğitim bölümünün amaçlarıyla yakından ilişkilidir. Ön değerlendirme (pretraining evaluation), gereksinimlerin ya da verilecek olan eğitimde önkoşul olabilecek bilgi ve becerilerin belirlenmesine ilişkin kararlar alabilmek için ara değerlendirme (formative evaluation), geliştirilen eğitim uygulanmadan önce test etmek için; son değerlendirme (summative evaluation), eğitimin gelecekteki kullanımına ilişkin kararlar oluşturmak için, izleme değerlendirmesi (follow-up evaluation), eğitimlerin uzun dönemli etkilerini araştırmak için yapılmaktadır.

Ön değerlendirme nedir?

Ön değerlendirme, eğitim etkinlikleri başlamadan önce katılımcıların o eğitimle ilgili ön bilgi düzeyini ya da gereksinimlerini belirlemeye dönük bir değerlendirmedir. Çoğunlukla öntest olarak adlandırılan bu süreçte belirlenen yeterliklerin, katılımcıların ne oranda sahip oldukları  saptanarak varolan durum tanımlanır.

Ara değerlendirme nedir?

Ara değerlendirme, eğitim programları devam ederken yapılan, amaçlara ne derece ulaşıldığını ve kullanılan öğretim yöntemlerinin ve stratejilerinin uygunluğunu saptamaya ilişkin bir değerlendirmedir. Bu değerlendirmenin temel işlevi, öğretim sırasında her konudaki öğrenme eksiklik ve aksaklıklarını
belirleyerek, bunların giderilmesi için gerekli önlemlerin alınmasıdır.

Son değerlendirme nedir?

Son değerlendirmenin amacı, uygulanan eğitim sisteminin amaçlara ulaşıp ulaşmadığını belirlemek ve gelecekteki kullanımına ilişkin karar vermektir. İşletme görev alan karar verici kişilere eğitimin etkililiği ve verimliliğiyle ilgili bilgi sağlamaktadır. Bu değerlendirmede katılımcıların, başarı düzeyini ölçmek
için kullanılan testler ve eğitim hakkındaki genel görüşlerini belirlemek için kullanılan ölçekler oldukça sık kullanılır.

Son değerlendirmede hangi sorulara yanıt aranır?

Son değerlendirme genellikle eğitimin sonunda uygulanır ve şu sorulara yanıt aranır:
• Katılımcılar eğitim sonunda başarılı oldu mu?
• Katılımcıların eğitim hakkındaki duygu ve düşünceleri nelerdir?
• Eğitim için ne kadar süre harcanmıştır?
• Eğitim, tasarım sürecinde planlandığı gibi uygulandı mı?

• Eğitimdeki sınırlılıklar ve aksaklıklar nelerdir?
• Eğitimin maliyeti ne olmuştur?
• Beklenilmeyen çıktılar nelerdir?

İzleme değerlendirmesi nedir?

Sistemin geliştirmesine dönük olarak yapılan izleme değerlendirmesi, öğrenmenin iş yaşamına transferinin değerlendirilmesidir. Eğitim programlarının tamamlayarak görevi başına dönen katılımcıların, öğrendikleri bilgi, beceri ve davranışlarını görevlerinde uygulama başarılarının izlenmesiyle yapılan bir değerlendirme türüdür. Başka bir deyişle, bireylerin öğrendikleri bilgi, beceri ve
davranışların kalıcılığı ve bunun etkileri değerlendirilir.

Kirkpatrick Değerlendirme Modeli'ni kısaca anlatınız.

Donald Kirkpatrick tarafından 1959 yılında geliştirilmiş bu modelde, hiyerarşik olarak betimlenen, katılımcıların tepkisinin, öğrenme miktarının, iş yaşamındaki davranışlarının ve gözlenen etkisinin ölçüldüğü dört aşamalı bir değerlendirme
modeli sunulmuştur.

Kirkpatrick/Phillips Değerlendirme Modeli’ni kısaca açıklayınız.

Amerikan Eğitim ve Geliştirme Derneği’nin sonuçlarına göre ise, dört aşamalı Kirkpatrick Değerlendirme Modeli’ne eklenen Phillips’in beşinci aşaması ile oluşturulan beş aşamalı Kirkpatrick/Phillips Değerlendirme Modeli’nin uygulamada en çok kullanılan değerlendirme yaklaşımı olduğu belirtilmiştir. Bu ünitede de Kirkpatrick/Phillips Değerlendirme Modeli üzerinde
durulacaktır. Bu modelde bir ileri aşamaya geçildikçe ölçüm zorlaşmakta, karmaşıklaşmakta ve maliyeti artmaktadır. Ancak değeri ve güvenirliği de bir o kadar artmaktadır.

Tepkinin değerlendirilmesi aşamasını kısaca açıklayınız.

Değerlendirme sürecinin ilk aşamasıdır. Katılımcıların uygulanan eğitime ilişkin görüş ve düşünceleri belirlenir. Bu bilgiler, katılımcıların eğitimin hemen sonrasında doldurdukları ölçeklerle ya da anketlerle elde edilir. Kullanılan veri toplama araçları; konu uzmanının yeterliğine, içeriğe, yönteme, materyale,
ortamına, süresine ve genel olarak eğitime ilişkin katılımcıların görüşlerini ölçen maddeler içermektedir. Katılımcıların eğitim programına istekli katılıp katılmadıkları, beklentilerinin karşılanıp karşılanmadığı ya da eğitimin yararlı olacağına inanıp inanmadıkları gibi düşünceleri de değerlendirilir.

Katılımcıların tepkilerini ölçerken dikkat edilmesi gereken ilkeler nelerdir?

Kirkpatrick (1998), katılımcıların tepkilerini ölçerken dikkat edilmesi gereken ilkeleri aşağıdaki şekilde listelemiştir:
• Amaçlarınızı belirleyin.
• Tepki formu hazırlayın.
• Görüş ve önerilerin yazılmasını teşvik edin.
• Bütün katılımcılardan yanıt alın.
• Katılımcıların dürüst yanıtlar vermesini teşvik edin.
• Kabul edilebilir ölçütler geliştirin.
• Ölçütlere göre tepkileri değerlendirin ve uygun eylem planı hazırlayın.
• Tepkileri uygun biçimde işe koşun.

Öğrenmenin değerlendirilmesini kısaca açıklayınız.

Öğrenmenin değerlendirilmesi aşamasında, eğitimin amaçları doğrultusunda katılımcıların ilke, teknik ve süreçleri ne oranda öğrendiklerini belirleyen bilişsel sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Katılımcıdan beklenen, öngörülen bilgi ve becerilerin öğrenilmesidir. Bu miktar ne kadar fazla ise eğitim de amacına ulaşmış sayılmaktadır. Bu değerlendirme sonucunda katılımcıların hangi konuları iyi öğrendikleri hangi konularda yetersiz oldukları da saptanabilir.

Katılımcıların başarılarını ölçerken dikkat edilmesi gereken ilkeler nelerdir?

Kirkpatrick (1998), katılımcıların başarılarını ölçerken dikkat edilmesi gereken ilkeleri aşağıdaki şekilde listelemiştir:
• Uygulayabilirseniz kontrol grubu kullanın.
• Eğitim programı uygulamasının hem öncesinde hem de sonrasında bilgi, beceri ve tutumları değerlendirin.
• Bilgi ve tutumları ölçmek için kağıt/kalem testlerini, becerileri ölçmek için performans testlerini kullanın.
• Tüm katılımcılardan yanıt almaya çalışın.
• Değerlendirme sonuçlarıyla uygun bir eylem planı hazırlayın.

Davranışların değerlendirilmesi aşamasını kısaca açıklayınız.

Bu aşamada, katılımcıların eğitimde edindiği bilgi, beceri ve davranışları iş ortamında uygulayıp uygulamadıkları, performanslarını artırıp artırmadıkları ölçülmektedir. Bilgi, beceri ve davranış değişiklikleri ve bunların kullanım biçimlerinin ve sıklıklarının ölçüldüğü bu aşamada genellikle eğitim öncesi ve sonrası performans farklılıkları değerlendirilir. Bu amaçla davranış değerlendirmesi, eğitim etkinliğinden belli bir süre sonra katılımcıların kendisi, üstleri ya da astları ile anket, gözlem ve görüşmelerle yapılmaktadır. Bunun için en uygun yöntem 3600 geribildirim sisteminin kullanılmasıdır. Kısaca bu değerlendirmenin sonuçları eğitimlerin etkililiğiyle ilgili veri sağlamaktadır.

Katılımcıların davranışlarını ölçerken dikkat edilmesi gereken ilkeler nelerdir?

Kirkpatrick (1998), katılımcıların davranışlarını ölçerken dikkat edilmesi gereken ilkeleri aşağıdaki şekilde listelemiştir:
• Uygulayabilirseniz kontrol grubu kullanın.
• Katılımcılara davranışın yerleşebilmesi için belirli bir süre tanıyın.
• Eğitim programı uygulamasının hem öncesinde hem de sonrasında değerlendirme yapın.
• Katılımcının kendisi, amiri ya da astlarıyla anket ve/veya görüşmeler düzenleyin.
• Tüm katılımcılardan yanıt almaya çalışın.
• Belirli zaman aralılarında değerlendirmeyi tekrar yapın.
• Fayda ve maliyeti göz önünde bulundurun.

Sonuçların değerlendirilmesi aşamasını kısaca açıklayınız.

Uygulanan eğitim programının işletmenin hedeflerine ulaşıp ulaşmadığının değerlendirilmesidir. Sonuca dönük değerlendirmede, eğitim sonrası kâr, satışlar, müşteri memnuniyeti, şikâyetler, kazalar, kalite ve devamsızlık gibi konuların etkileri değerlendirilir. Sonuç raporu; üretimin arttığı, kalitenin iyileştirildiği,
kazaların sıklığında azalma olduğu, satışların ve kârın arttığı gibi konuları içermelidir. Kısaca, bu aşamada eğitim programının etkililiği ölçülür. Eğitimin etkililiği, işletmenin ve eğitime katılan işgörenlerin eğitimden gördüğü yararı ifade etmektedir.

Eğitimin sonuçlarını ölçerken dikkat edilmesi gereken ilkeler nelerdir?

Kirkpatrick, eğitimin sonuçlarını ölçerken dikkat edilmesi gereken ilkeleri aşağıdaki şekilde listelemiştir:
• Uygulayabilirseniz kontrol grubu kullanın.
• Elde edilecek sonuçlar için belirli bir süre bekleyin.
• Eğitim programı uygulamasının hem öncesinde hem de sonrasında değerlendirme yapın.
• Belirli zaman aralılarında değerlendirmeyi tekrar yapın.
• Fayda ve maliyeti göz önünde bulundurun.
• Sonuçları ispatı mümkün değilse kanıtların yeterli olduğunu unutmayın.

Eğitim yatırımının değerlendirilmesi aşamasını kısaca açıklayınız.

Jack Phillips, eğitimin sonucunun parasal değeriyle eğitim programının maliyetini karşılaştırdığı beşinci ve son aşamayı eklemiştir. Başka bir deyişle bu aşamada, eğitim programı sonucunda oluşan yararlarla eğitim programının maliyeti karşılaştırılır ve sonuçta eğitim yatırımının kârlılığı, yüzde ya da fayda/maliyet oranı olarak ifade edilir. Pek çok işletme bu aşamada daha az sayıda değerlendirme yapmaktadır. Ancak, birçok uygulamada görülmektedir ki, her bir aşamada ölçüm yapılmazsa iyileştirme çalışmaları da zorlaşmaktadır.

Eğitim yatırımının değerlendirilmesi sürecinde temel basamakları aşamalı olarak sıralayınız.

Phillips (1996b), eğitim yatırımının değerlendirilmesi sürecinde temel basamakları aşamalı olarak aşağıdaki biçimde belirtmiştir:
1. İş başındaki uygulamaların ne oranda ölçülebilir sonuçlar ortaya çıkardığını belirleyin.
2. Eğitimin etkilerini, sonuçları etkileyecek olası öteki etkilerden ayrıştırın.
3. Sonuçların parasal değere dönüştürülmesini sağlayın.
4. Eğitim programının maliyetini belirleyin.
5. Parasal değer ile maliyeti karşılaştırın.

Kontrol grubunu açıklayınız.

Kontrol Grubu: Eğitim programlarının etkisini ayrıştırmakta kullanılan güvenilir yöntemlerden birisidir. Bu yaklaşımda, bir grup eğitim almakta ve diğer benzer bir grup ise eğitim almamaktadır. Performanslar arasındaki farklılık, genellikle eğitim programının etkisine bağlanır. Doğru oluşturulduğunda ve uygulandığında kontrol grubu eğitim programlarının etkilerini belirlemede kullanılabilecek en etkin yöntemdir. Uygulanan eğitim programı önemli bir farklılık ortaya çıkarırsa,
eğitim almayan kontrol grubunda yer alan çalışanların da daha sonra eğitim alması sağlanmalıdır.

Eğilimlerin çözümlenmesini kısaca açıklayınız.

Eğilimlerin Çözümlenmesi: Bu yaklaşımda, eğitim programı öncesi çıktıları ile eğitim programı sonrası çıktıları karşılaştırılarak aradaki farklılıklar saptanır. Bu sonuç, eğitim programının etkileri olarak nitelendirilir. Bu yaklaşım, görece basit, ekonomik ve çok çaba gerektirmediği için tercih edilmektedir. Ancak, süreç içinde performansı etkileyen yönetim uygulamaları, örgüt kültürü ya da yetersiz donanım gibi öteki değişkenleri göz ardı edebilmektedir.

Tatmin modellerini kısaca açıklayınız.

Tahmin Modelleri: Bu yaklaşımda, eğitimin etkilerini ayırmak için tahmin modelleri oluşturulur. Burada öncelikle hiç eğitim yapılmasaydı işletmede nasıl bir sonuç elde edileceğine ilişkin tahminler yapılır. Örneğin, varolan bilgi ve deneyimle uygulanması düşünülen proje nasıl sonuçlanacaktır? Daha
sonra gerçek eğitimin tamamlanmasından sonraki sonuçlar, tahmini değerle karşılaştırılır ve eğitimin yararı belirlenir. Bu yaklaşım, eğilimlerin çözümlenmesi yöntemine göre daha analitik ve matematikseldir.

Katılımcıların tahminini kısaca açıklayınız.

Katılımcıların Tahmini: Katılımcıların eğitim programı sonucunda kendi performansları hakkındaki gelişmeleri saptamasıdır. Burada katılımcıların kendi performansları konusundaki algıları ölçülmektedir. Eğitim programı sonrasında oluşan bu gelişmeyi tahmin etmeleri ya da bu konuda ne kadar ilerledikleri
sorulur. Bu yaklaşımın en önemli sınırlılığı sadece tahmine dayalı olmasıdır. Bu nedenle elde edilen bilgi güvenilir olmayabilir.

Katılımcıların Yöneticilerinin Tahminini kısaca açıklayınız.

Katılımcıların Yöneticilerinin Tahmini: Katılımcıların amirleri eğitimin etkisini belirlemeye çalışır. Bu süreçte, aynı tahmini yöneticilerin yapması istenir. Aynı sorular bu kez, katılımcıların yöneticilerine sorulmaktadır. Bu tahminde, yöneticilerin gözlemleri ve izlenimleri önemlidir. Bu yaklaşım da bir önceki
yaklaşım gibi öznel olduğu için kendi içinde aynı sınırlılıkları göstermektedir.

Üst yönetimin tahmini yaklaşımını açıklayınız.

Üst Yönetimin Tahmini: Üst yönetim eğitimin etkisini tahmin etmeye çalışır. Eğitim programına bağlı olarak oluşan gelişmelerin tahmin edildiği bir değer açıklanır. Bu yaklaşımda yönetim, tahmin etmek için doğru bilgiye sahip olmayabilir. Ayrıca, üst yönetimin baktığı işletmenin makro sonuçlarıyla eğitim sonuçları gibi mikro sonuçlar birbirleriyle uygun biçimde ilişkilendirilmelidir. Ancak, yöntemin uygulanması basit ve ekonomiktir.

Müşterilerin görüşlerini kısaca açıklayınız.

Müşterilerin Görüşleri: Bazı durumlarda, müşterilerden de işgörenlerin performansları hakkında bilgi toplanabilir. Örneğin, işletmenin sunduğu ürün ve hizmet anlayışında farklılıkların oluşup oluşmadığı müşterilere sorulabilir. En sık kullanılan biçimi, müşterilerle doğrudan iletişim kuran işgörenlerin, satış ya da müşteri hizmetleri konusundaki eğitimlerinden bir süre sonra yapılan müşteri
anketleri ya da telefon görüşmeleridir.

Uzman görüşünü açıklayınız.

Uzman Görüşü: İşletmeden bağımsız olarak çalışan uzman kişilerin süreç içinde görüşlerinin alınmasıdır. Uzman, akademik eğitimine ve geçmiş performansına bakılarak özenle seçilmelidir.

Astların Görüşlerini kısaca açıklayınız.

Astların Görüşleri: Bazı durumlarda eğitime katılan işgörenlerin eğer varsa astlarından da bilgi toplanabilir. Astların, üstlerinin eğitim sonrası performanslarında ne oranda gelişme sağladığını tümüyle tahmin etmeleri beklenemez. Ancak, genellikle anket ve görüşmelerle toplanan bu bilgiler, eğitim sonrası performansa ait başka açılardan geribildirim sağlayarak diğer yaklaşımların sonuçlarına destek olabilir.

Kirkpatrick/Phillips Değerlendirme Modeli’nde aşamalarda ölçülmek istenen amaçlar nelerdir?

Özetle belirtmek gerekirse; birinci aşamada, eğitime katılan işgörenlerin eğitim programına karşı memnuniyetleri ve öğrendiklerini görevlerinde nasıl uygulayacaklarıyla ilgili bilgiler toplanır. İşletmeler genellikle bu aşamayı, eğitim programının hemen sonunda uyguladıkları ölçekler ya da anketlerle
ölçmektedirler. İkinci aşamada, özellikle başarı testleri kullanılarak, işgörenlerin eğitimden hangi düzeyde neler öğrendikleri saptanır. Böylece bilgi, beceri ya da tutumlardaki değişimler belirlenmeye çalışılır. Üçüncü aşamada, katılımcıların tamamlanan eğitimden öğrendiklerini işe uygulayıp uygulamayacakları çeşitli ölçme araçları kullanılarak belirlenmeye çalışılır. Dördüncü aşamada,
işgörenlerin eğitim programından öğrendiklerini görevlerinde uygulamaları sonucunda oluşan, kalite, maliyet ve müşteri memnuniyeti gibi çıktılar ölçülmeye çalışılır. Beşinci aşamada ise, eğitim programı sonucunda oluşan faydalarla eğitim programının maliyeti karşılaştırılır ve eğitim yatırımının kârlılığı hesaplanır.

Eğitim sonuçlarının değerlendirilmesi sürecinde işlevsel bir değerlendirme yapabilmek için uyulması gereken temel ölçütler nelerdir?

Eğitim sonuçlarının değerlendirilmesi sürecinde hangi aşama kullanılırsa kullanılsın, işlevsel bir değerlendirme yapabilmek için uyulması gereken bazı temel ölçütler bulunmaktadır. Bunlar; kullanışlılık, yapılabilirlik, uygunluk ve doğruluk olmak üzere dört başlık olarak aşağıda açıklanmıştır.

Kullanışlılık ölçütünü kısaca açıklayınız.

Uygulanan eğitim programlarının sonuçlarını elde etmek isteyen bölümün ya da bireylerin gereksinimlerini karşılamaya dönük bilgilerin üretilmesidir. Kullanışlılık ölçütü; değerlendirmecilerin değerlendirme raporunu isteyen bölümü ve bireyleri iyi tanıması, onların gereksinim duyduğu bilgileri belirlemesi, güvenilir olması, topladığı bilgileri zamanında ve anlaşılır bir dille raporlamasını kapsamaktadır. Bu ilkeler uygulandığında değerlendirme, bilgi verici ve gelecekteki kararlarda etkili olabilmektedir.

Yapılabilirlik ölçütünü kısaca açıklayınız.

Bu ölçüt, değerlendirmenin etkinliğini ve verimliliğini artırmayı amaçlamaktadır. Değerlendirme gerçekçi, tamamlanabilir ve ekonomik olmalıdır. Amaçlara ulaşabilmek için pratik olmalı ve gereğinden fazla kaynak kullanılmamalıdır. Bireylerin ve bölümlerin gereksinimleri doğrultusunda, onların politik ve
kültürel çıkarları arasında denge göz ardı edilmemelidir. Bunun için ilgili her kesimden bilgi toplanmalı ve ekonomik olarak maliyeti düşük tutmaya özen gösterilmelidir.

Uygunluk ölçütünü kısaca açıklayınız.

Bu ölçüt değerlendirmenin, katılımcılara zarar vermeyecek biçimde yasal ve ahlaki ilkeleri göz önünde bulundurarak yürütülmesidir. Değerlendirme sonuçlarından pek çok kişi etkilenebilir. Bunun için baştan tarafların sorumlulukları üzerinde uzlaşılmalı, çıkar çatışmaları açık biçimde ele alınmalı, etik kurallara bağlı kalınmalı, bulgular açıklanmalı ve dürüstçe raporlaştırılmalı ve mali sorumluluklar yerine getirilmelidir.

Doğruluk ölçütünü kısaca açıklayınız.

Doğruluk ölçütü, değerlendirme sonuçlarını gerçeğe uygun ve güvenilir biçimde olduğu gibi yansıtılmasını amaçlamaktadır. Bunun gerçekleşmesi için değerlendirmenin kapsamlı olması, geçerli ve güvenilir ölçümlerle veri toplaması, yorumların bulgulara dayanması ve raporlaştırmanın nesnel olması
gereklidir. Başka bir deyişle, doğruluk, değerlendirmenin gerçeği olduğu gibi ortaya koyması ve eğitimin değerini tam olarak yansıtması gerekmektedir.

Değerlendirme sürecini iyi yönetebilmek için değerlendirme sürecine karar verdiğimiz andan itibaren sonuç raporunun yazılmasına kadar geçen süreçte izlenmesi gereken basamaklar nelerdir?

Değerlendirme sürecini iyi yönetebilmek için değerlendirme sürecine karar verdiğimiz andan itibaren sonuç raporunun yazılmasına kadar geçen süreçte izlenmesi gereken ve Çizelge 7.2’de de belirtilen basamakları göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Bunlar; değerlendirmenin tasarımı, verilerin
toplanması, çözümlenmesi, yorumlanması ve raporlaştırılmasıdır.

Tasarım aşamasını kısaca anlatınız.

Değerlendirme sürecinde ilk adım, yapılacak etkinliklerin planlanmasının oluşturulduğu tasarım aşamasıdır. İyi tasarımlanmış bir değerlendirme, çalışma zamanı ve maliyeti en uygun düzeyde tutarak, ortaya çıkan bulgular ve önerilerin gücünü artırmakta ve sonuçlar üzerindeki olası tehditleri azaltarak
değerlendirme kalitesini en üst düzeye çıkarmaktadır. Ayrıca değerlendirme süreci tamamlandığında, sorularımız yanıtlanmış ve işletmenin gereksinimlerini karşılanmış olmalıdır.

Verilerin toplanması aşamasını kısacaca açıklayınız.

Değerlendirme, öğretim amaçlarının ne oranda gerçekleştiği konusunda sistematik olarak verileri toplanması, işlenmesi, çözümlenmesi ve yorumlanması sürecidir. Verilerin toplanması aşamasında, değerlendirmenin tasarımında seçilen ve uygulanan iş planları doğrultusunda ne tür bilginin, ne zaman, kimlerden toplanacağı ve toplanan bilgilerin nasıl değerlendirileceği kararlaştırılır.

Likert tipi ölçekleri açıklayınız.

Çok çeşitli türleri olmakla birlikte, yaygın olarak kullanılan Likert tipi ölçeklerdir. Bu tip ölçeklerde, bazı ifadeler yer almakta ve her birine katılım düzeylerini belirten seçenekler bulunmaktadır. Bu seçeneklerde, çoğunlukla beşli derecelendirme kullanılmaktadır. Katılımcıların eğitim programıyla ilgili görüşleri;
kesinlikle katılmıyorum (1), katılmıyorum (2), kararsızım (3), katılıyorum (4), kesinlikle katılıyorum (5) seçeneklerinden birini işaretleyerek değerlendirilmektedir. Her bir seçenek, bireyin işaretlediği ifadeyi ne oranda onayladığını belirtmektedir. Bu tip ölçeklerde katılımcılara soru sorulmaz. Açık bir biçimde ifade edilmiş bir cümle oluşturulur ve katılımcılar, her ifadeyi okuduktan sonra kendilerine uygun gelen seçeneği işaretlemektedirler. Bu ifade olumlu bir cümle ise “kesinlikle katılıyorum” yanıtına beş puan, “kesinlikle katılmıyorum” yanıtına bir puan verilir. İfade olumsuz bir cümle ise, puanlama tersine olur ve beş puan “kesinlikle katılmıyorum” yanıtına verilir. Bu şekilde, katılımcıların her ifadeye verdikleri yanıtlar toplanarak toplam puan elde edilir. Toplam puan, bireyin eğitim programı hakkındaki görüşlerine, tutumlarına ya da tercihlerine ait
puanıdır. Derecelendirme her zaman beşli ölçekte olmayabilir ama genellikle tek sayıya dayalı ölçekler kullanılır.

Ölçek maddelerini geliştirme aşamasında hangi konulara dikkat etmekte yarar vardır?

Ölçek maddelerini geliştirme aşamasında bazı konulara dikkat etmekte yarar bulunmaktadır. Bunları kısaca aşağıdaki biçimde belirtmek olanaklıdır:
• Olumlu ve olumsuz ifadeleri dengeli dağıtın.
• Olabildiğince tek kavramla ilişkili ifadeler kullanın.
• Katılımcıların tümünün onaylayacağı ya da onaylamayacağı ifadelerden kaçının.
• Cümlelerde “genellikle, daima, tümü, hiçbiri, asla” gibi sözcükler kullanmayın.
• Açık ve basit bir dille doğrudan ifadeler kullanın.
• Belirsizlik taşıyan ve her anlama gelebilecek ifadeler kullanmayın.
• Kültürel olarak duyarlılık yansıtan sorular sormayın.
• Her ifadeyi olabildiğince kısa yazın.

Anket soruları kaça ayrılır?

Anket soruları, yapılandırılmış ve yapılandırılmamış olarak düzenlenip uygulanabilir. Yapılandırılmış anket sorularının yanıt seçenekleri sunulmuştur. Katılımcı, çoktan seçmeli sorularda olduğu gibi kendisine en uygun seçeneği işaretleyebileceği gibi seçenekler arasında sıralama da yapabilir.
Yapılandırılmamış anket sorularında ise, katılımcılar için yanıt seçenekleri verilmemiştir. Burada, katılımcıya kendi görüşlerini özgürce ifade edebilmesi için açık uçlu sorular sorulmaktadır. Bu tür sorular, katılımcının analiz ve sentez düzeyinde görüşlerini değerlendirmek için kullanılmaktadır.

Anket sorularını geliştirme ve uygulama aşamalarında hangi konulara dikkat etmekte yarar bulunmaktadır?

Genel olarak anket sorularını geliştirme ve uygulama aşamalarında bazı konulara dikkat etmekte yarar bulunmaktadır. Bunları kısaca aşağıdaki biçimde belirtmek olanaklıdır:
• Anket formunda yer alan ilk soruların dikkat çekici olmasını sağlayın.
• Yanıtlaması zor soruları kolay sorulardan sonra sorun.
• Sorular basit ve anlaşılır olsun.
• Olabildiğince kısa ifadeler kullanın.
• Olumlu tümcelere ağırlık verin.
• Soruları mantıksal bir sıra içinde düzenleyin.
• Birbiriyle ilişkili soruları aynı bölümde toplayın.
• Sorularda yönlendirme içeren ifadelerden kaçının.
• Gerçekdışı varsayımlara dayanan sorular sormayın.
• Bir soru içinde birden fazla soru sormayın.
• Hatırlanmayacak detayları sormaktan kaçının.
• Anketin biçimsel görünüşüne özen gösterin.
• Maddeleri ve sayfaları numaralandırın.
• Yararlı, kısa ve anlaşılır bir yönerge hazırlayın.
• Kapak yazısı koymaya özen gösterin.
• Gerekli durumlarda izleme çalışması yapın.
• Yapılandırılmış seçenekler sağlamaya özen gösterin.
• Sonunda katılımcılara teşekkür etmeyi unutmayın.

Başarı testleri kaç çeşittir? Kısaca açıklayınız.

Katılımcıların, eğitim programındaki içerikle ilgili konularda bilişsel yeterliklerini ölçen araçlardır. Öğrenme çıktılarını ölçme amacıyla kullanılmaktadır. Bu testler, yanıtı kimin oluşturduğuna bağlı olarak nesnel yanıtlı ve serbest yanıtlı testler olarak sınıflandırılmaktadır. Nesnel yanıtlı testlerde, sorular sorulmakta ve yanıtlar için olası seçenekler de listelenmektedir. Başka bir deyişle, hem soruları hem de yanıt seçeneklerini testi geliştiren kişiler hazırlar, eğitime katılanlar ise
yalnızca yanıtları işaretleyerek belirtirler. Çoktan seçmeli sorulardan oluşan yabancı dil sınavları buna örnek olarak gösterilebilir. Serbest yanıtlı testlerde ise sadece soru sorulur ve yanıtı katılımcıların oluşturmaları istenmektedir. Bunu yaparken yanıtı istedikleri gibi oluşturabilirler.

Nesnel yanıtlı test türleri nelerdir? Kısaca açıklayınız.

Eğitim sonuçları değerlendirilirken; nesnel yanıtlı test türlerinden doğru-yanlış, çoktan seçmeli, eşleştirmeli ve boşluk doldurmalı testlerden ya da serbest yanıtlı test türlerinden yararlanılarak katılımcıların öğrenme çıktıları ölçülebilir.
Doğru-yanlış testleri; verilen ifadelerdeki önermelere doğru-yanlış ya da evet-hayır biçiminde yanıt verilen testlerdir. Her maddenin olası iki yanıtı bulunmaktadır. Bu tür testlerle, katılımcıların bilişsel alandaki anımsama ya da kavrama türü yeterlikleri ölçülmektedir. Çoktan seçmeli testler; katılımcıların sorulara yanıt verirken sunulan seçenekler arasından birini doğru yanıt olarak işaretlediği testlerdir. Yanıtlayıcıdan beklenen; soruyu okuması, çeldiriciler arasından doğru seçeneğe karar vermesi ve işaretlemesidir. Eğitim sonrasında kullanımı en yaygın olan test türüdür. Eşleştirmeli testler; birbiriyle ilişkili iki ayrı grupta yer alan bilgilerin belirli bir kurala göre eşleştirilmesine dayanan testlerdir. Bu tür testlerde genellikle iki ayrı sütun halinde sorular ve seçenekler
listelenir. Soruların ve seçeneklerin önünde rakamlar ve harfler yer alır. Katılımcı, her soruya karşılık gelen seçeneği belirleyerek uygun yeri işaretler.
Boşluk doldurmalı testler; tümcedeki eksiği belirleyerek uygun sözcükle doldurmayı öngören testlerdir. Bu tür testlerde boşluğa gelecek sözcük tümüyle katılımcının kendi bulduğu bir sözcük olabileceği gibi, listelenen sözcüklerden uygun olanın belirlenmesi biçiminde de uygulanmaktadır. Serbest yanıtlı testler; yanıtları tümüyle katılımcıların oluşturduğu testlerdir. Katılımcının daha
ayrıntılı yanıt yazmak zorunda olduğu durumlarda uzun yanıtlı testler, görece daha kısa yanıtlar verdiği testlere de kısa yanıtlı testler kullanılmaktadır. Katılımcının özellikle akıl yürütme ve durumu değerlendirme gibi ileri düzeyde öğrenme tepkilerini ölçmek istediğimizde, serbest yanıtlı testler önerilmektedir.

Test maddelerini yazarken hangi konulara dikkat edilmelidir?

Türü ne olursa olsun, test maddelerini yazarken şu konulara dikkat etmelidir:
• Öğretim amaçlarını temel alın.
• İyi bir test planı hazırlayın; öğrenilecek konular ve kazanılacak çıktılar arasında ilişki kurun.
• Açık ve anlaşılır sorular sorun.
• Bilinmesi gerekenleri sorun. Testin amacı sağlıklı bir geribildirim sağlamaktır.
• En uygun uyarıcı türünü (doğru/yanlış, çoktan seçmeli, eşleştirmeli, boşluk doldurmalı vb.) kullanın.
• Kültürel açıdan yansızlığa özen gösterin.
• Puanlama anahtarı oluşturun.
• Başka sorunun yanıtına ilişkin ipucunu sağlayan maddeler yazmayın.
• Zorunlu olmadıkça olumsuz soru tümcesi yazmamaya özen gösterin.
• Çok basit, tahmine dayalı ya da belirsiz yanıtlar isteyen sorular sormayın.
• Nesnel yanıtlı testlerde her sorunun tek doğru yanıtı olmalıdır.
• Testin bütününde baskı hatası olmaması için önceden kontrol edilmelidir.
• Tümceler yazım, dilbilgisi ve anlam kuralları açısından denetlenmelidir.
• Hazırlanan testin öndenemesini yapın ve sorunlu olan maddeleri iyileştirin.

Genel olarak denetim listeleri ya da gözlem formları geliştirilirken hangi konulara dikkat etmekte yarar vardır?

Genel olarak denetim listeleri ya da gözlem formları geliştirilirken bazı konulara dikkat etmekte yarar bulunmaktadır. Bunları kısaca aşağıdaki biçimde belirtmek olanaklıdır:
• Katılımcıları yansız örneklemle seçmeye çalışın.
• Gözlenebilecek olan davranışları ve işlem basamaklarını listeleyin.
• Birden fazla gözlemci kullanın.
• Gözlemcileri önceden yetiştirin.
• Ortak bir kodlama sistemi geliştirin.
• Gözlenen katılımcıları rahatsız etmemeye özen gösterin.
• Gözlem sonuçlarını bağlamsal bilgilerle destekleyin.
• Formun öndenemesini yapın ve geribildirimleri dikkate alın.

Güvenirlik ve geçerlik ne demektir?

Eğitim sonuçlarını değerlendirirken veri toplama sürecinde kullanılan ölçme araçlarının sahip olması gereken bazı özellikler bulunmaktadır. Hangi veri toplama aracı kullanılırsa kullanılsın, bu araçlar güvenilir ve geçerli olmalıdır. Güvenirlik, bir ölçme aracının tutarlı ölçüm yapabilmesi; geçerlik ise ölçme aracının ölçmek istediğini ölçebilme derecesidir. Başka bir deyişle güvenirlik; ölçme aracının, ilgili özelliğin gerçek büyüklüğüne yakın ölçme yapabilme (hatasız ölçme) gücü; geçerlik ise ölçme aracının neyi ölçmek (hangi amaç) için
geliştirilmişse, başka özellikleri karıştırmadan sadece o özelliği ölçebilme yeterliğidir. Bu iki özellik birbiriyle yakından ilişkilidir.

Değerlendirme raporunda hangi konular yer almaktadır?

Değerlendirme raporunda, değerlendirme sürecinin bütün aşamaları açıklamalarıyla birlikte ayrı ayrı başlık olarak yer almalıdır. Bu raporda, değerlendirmeye niçin gereksinim duyulduğu, tasarımı, verilerin toplanması, çözümlenmesi, yorumlanması, öneriler, eylem planları, değerlendirme sürecinde yer alan katılımcıların ve değerlendirici ekibin sorumlulukları ayrıntılı olarak yer almalıdır.

Verilerin çözümlenmesi ve yorumlanması sürecini açıklayınız.

Verilerin çözümlenmesi ve yorumlanması; değerlendirmenin amaçları doğrultusunda toplanan verilerin kaydedilmesi, düzenlenmesi, sınıflandırılması, hesaplanması, özetlenmesi ve yorumlanmasıdır. Veriler küçük gruptan toplanmışsa kağıt-kalem kullanarak düzenlenerek hesaplanabilir. Ancak, katılımcı
sayısının fazla olduğu durumlarda istatistiksel bilgisayar programları kullanmak en güvenilir yoldur. İstatistiksel bilgisayar programları, çözümlemelerde kullanılan formüller ve bu formüllerin nasıl uygulanması gerektiği konusunda oldukça kolaylık sağlamaktadır.