E-İş Süreçleri Dersi 2. Ünite Özet

Giris¸

En basit s¸ekilde iletis¸imin elektronik ortamda bilis¸im teknolojileri arac¸ları aracılıgˆıyla yapılması olarak tanımlanan e-iletis¸im gerek bireyler gerekse is¸letmeler ac¸ısından birc¸ok avantajı da beraberinde getirmis¸tir. Sosyal medya arac¸ları aracılıgˆıyla; bireyler birbirleriyle anında iletis¸im kurabilmekte, her tu¨rlu¨ bilgiye ulas¸abilmekte, bilgiyi bas¸kalarıyla paylas¸abilmekte ve bir anlamda bu s¸ekilde sosyalles¸erek toplumun bir u¨yesi haline gelmektedir. Bilis¸im teknolojilerinin ve sosyal medyanın yogˆun bir s¸ekilde kullanılmaya bas¸laması bu teknolojileri kullanma aracılıgˆıyla bazı etik dıs¸ı ve yasal olmayan bazı davranıs¸larda bulunma gibi sorunları da beraberinde getirmis¸tir.

E- I· leti s¸ im Kavramı

I·letis¸im en basit s¸ekilde; bireylerarası kars¸ılıklı duygu, du¨s¸u¨nce bilgi alıs¸veris¸i olarak tanımlanmaktadır. I·letis¸imin elektronik arac¸lar aracılıgˆıyla sagˆlanmaya bas¸laması e- iletis¸im (elektronik iletis¸im) adı altında yeni bir iletis¸im tu¨ru¨nu¨n ortaya c¸ıkmasına neden olmus¸tur. E-iletis¸im, elektronik medya aracılıgˆıyla kurulan iletis¸imdir. Pionerr’in elektronik medya olarak ortaya c¸ıktıgˆı tarih 1800’lerin bas¸larıdır, fakat elektronik iletis¸imin gelis¸tigˆi yıllar, yirminci yu¨zyıl olmus¸tur. E-iletis¸im; elektronik posta (e mail), bilgisayar agˆları, faks makineleri, bilgisayar ve video go¨ru¨s¸melerini kapsamaktadır. Gelis¸mis¸ e-iletis¸imin bazı avantajları; Yu¨ksek hızla mesaj iletme ve alma; Bir mesajın tam ve dizayn edildigˆi bic¸imde iletilebilmesi; Farklı ve dagˆınık yerlerdeki mesajın, insanlara aynı anda ve bic¸imde go¨nderilebilmesi; I·nteraktifetk iletis¸im ve c¸abuk geri bildirim olanagˆı s¸eklinde sıralanabilir.

E-posta iletis¸im sistemiyle hareketli, sesli ve go¨ru¨ntu¨lu¨ iletilerin go¨nderilebilmesi, bu yo¨ntemi daha da c¸ekici hale getirmektedir. 1970’den beri su¨rmekte olan elektronik iletis¸im u¨zerine yapılan ampirik c¸alıs¸malar aras¸tırmacıları bir teori gelis¸tirmeye yo¨neltecek seviyeye ulas¸mıs¸tır. Bu kanıtları ve verileri o¨zetlemeye yarayacak teoriler; e- iletis¸ime do¨nu¨k davranıs¸larda etkisi olan bazı fakto¨rlere odaklanmaktadırlar. Bu fakto¨rler; iletis¸im aracı (so¨zel olmayan mevcut ipuc¸ları gibi), ortak c¸alıs¸maya dayalı go¨revler (belirsizlik ve karmas¸ıklık du¨zeyi gibi), toplumsal c¸evre (belli bir e-iletis¸im aracını kullanma veya kullanmama yo¨nu¨nde akran baskısı gibi) ve o¨gˆrenilen enformasyon is¸leme s¸emaları (belli bir e-iletis¸im aygıtının kullanımıyla bagˆlantılı beceri du¨zeyi gibi) s¸eklinde sıralanmaktadır.

E-iletis¸im, iletis¸imin elektromanyetik yasasına dayandıgˆı ve iki veya daha fazla taraf arasında veri ve bilgi degˆis¸imini sagˆlayan bir iletis¸im bic¸imidir. E-iletis¸im tu¨rleri pek c¸ok bic¸imde kendini go¨stermektedir. Olası e-iletis¸im tu¨rlerini “ donanımlar (aparatlar) ” ve “ uygulamalar ” olmak u¨zere iki kategoriye ayırmak mu¨mku¨ndu¨r. E-iletis¸im tu¨rlerinin iki kategoriye bo¨lu¨nmesi bu tu¨rlerin iki farklı yo¨nu¨yle alakalıdır: bir yanda elektronik iletis¸imle dogˆrudan kars¸ı kars¸ıya kalınan donanımlar (c¸agˆrı cihazı, faks, arac¸ telefonu, kis¸isel digital yardımcı, radyo, akıllı telefon, telgraf, telefon, TV, go¨ru¨ntu¨lu¨ telefon, internet u¨zerinden sesli iletis¸im gibi), o¨te yanda ise belli elektronik aparatlar yoluyla iletis¸ime katılmaya izin veren uygulamalar (takvim, yorumlama hizmeti, e-kitap, e-mail, forum, anlık ileti, internet fax, haber bu¨lteni, podcast, sosyal is¸aretleme sosyal medya hizmeti, kesintisiz go¨ru¨ntu¨lu¨/sesli internet yayını, sesli-go¨ru¨ntu¨lu¨ sohbet, web konferans, web yayını, web semineri, web site, elektronik tahta gibi) bulunmaktadır.

E-I·letis¸im ile I·lgili Temel Kavramlar

I·lgili literatu¨re bakıldıgˆında e-iletis¸im ic¸erisinde; internet, intranet ve extranet temel kavramlarının yer aldıgˆı go¨ru¨lmektedir.

I·nternet : E-iletis¸im dendigˆinde ilk akla gelen internet, gu¨nu¨mu¨zu¨n is¸ du¨nyasında bu¨yu¨klu¨gˆu¨, tu¨ru¨, yer aldıgˆı sekto¨r vb. ne olursa olsun hemen her is¸letmenin neredeyse tu¨m is¸lemlerinde yogˆun bir s¸ekilde kullandıgˆı bir bilgisayar agˆıdır. Bazen sadece “net” olarak da anılan internet, du¨nya c¸apında bir bilgisayar agˆı (ic¸indeki izinleri varsa her bir bilgisayardaki kullanıcının digˆer bir bilgisayardan bilgi alabilecegˆi ve bazen de digˆer bilgisayarlardaki kullanıcılarla dogˆrudan konus¸abilecekleri) sistemidir. Advanced 1969’da Amerikan hu¨ku¨metinin I·leri Aras¸tırma Projeleri Ajansı (ARPA) tarafından tasarlanan ve ilk olarak ARPA-NET olarak tanınmıs¸ olan interneti teknik olarak ayıran s¸ey ise, bir TCP/IP (Transmission Control Protocol/I·nternet Protokolu¨) denen protokoller setinden olus¸an kullanımıdır.

I·nternet, I·ngilizce “Interconnected Networks”, “aralarında bagˆlantılı agˆlar”ın kısaltmasıdır. I·nternetin en belirgin o¨zelligˆi, bireylerin ve kurumların zaman ve mekan sınırlaması olmadan bilgisayar agˆları ile birbirine bagˆlanarak iletis¸imde bulunmasıdır. Askeri amac¸lar ic¸in gelis¸tirilen, ilk bas¸ta akademik amac¸larla kullanılan ve daha sonra genel kullanıma ac¸ılan internetin kullanıldıgˆı is¸ yas¸amına da bazı avantajlar sagˆladıgˆı du¨s¸u¨nu¨lmektedir:

• Mevcut is¸ imkanları bu¨yu¨mektedir.
• Hali hazırda piyasada olan u¨ru¨nler daha kolay satılmakta ve reklam, u¨ru¨n tanıtımı, satıs¸ o¨ncesi ve sonrası destek vb. c¸alıs¸malar tamamen elektronik ortamda daha etkin bir s¸ekilde yu¨ru¨tu¨lebilmektedir.
• Otomatik bilgi dagˆıtım sistemi kullanma yoluyla mu¨s¸terilere ve daha genis¸ kitlelere ulas¸mak kolaylas¸maktadır.
• Global olarak is¸ du¨nyası ile olan etkiles¸im ve iletis¸im artmaktadır.
• I·s¸e yo¨nelik verimlilik analizleri ve planlamalar daha kolay ve daha dogˆru bir s¸ekilde yapılmaktadır.
• Uluslararası pazarlara daha kolay bir s¸ekilde girmek mu¨mku¨n olmaktadır.

I·nternetin hem c¸oklu ortam uygulamaları ac¸ısından uygun bir platforma do¨nu¨s¸mesi, hem de ticari kullanıma hazır hale gelmesi, 1990’ların bas¸ında World Wide Web’in (www) ortaya c¸ıkıs¸ı ile gerc¸ekles¸mis¸tir.

I·ntranet : Kapsam olarak internetten daha kısıtlı olmakla birlikte intranetin de aynı internet gibi bireylerin birbiriyle iletis¸im kurmasını sagˆlayan web tabanlı bir agˆ oldugˆu go¨ru¨lmektedir. I·ntranet, is¸letme c¸alıs¸anlarını ve bo¨lu¨mlerini internet yazılım ve standartlarını kullanarak birbirine bagˆlamaya yarayan o¨zel bir bilgisayar agˆıdır. I·ntranet, en o¨zet s¸ekilde, internet teknolojisinin kurum ic¸inde kullanılmasıdır. O¨rgu¨tlerde temel olarak evrak, bilgi ve belge yo¨netimi amacıyla kullanılan intranet; I·letis¸im, Uygulama ve I·s¸birligˆ i amac¸lı olmak u¨zere farklı amac¸ları gerc¸ekles¸tirmek ic¸in de kullanılmaktadır. I·ntranet aracılıgˆıyla, o¨rgu¨tu¨n ic¸inde ve dıs¸ında hızlı ve gu¨venilir iletis¸im, c¸alıs¸anlar arasında etkin ve anlamlı bir is¸birligˆi, c¸es¸itli is¸letme ic¸i su¨rec¸lerde ise maliyet ve zaman tasarrufları sagˆlamak mu¨mku¨n olmaktadır. Bunun yanında intranet uygulamaları; kullanım kolaylıgˆı, is¸letme faaliyetlerinde etkinlik, bilgi kullanıcılarının denetimi, sec¸im o¨zgu¨rlu¨gˆu¨ ve multimedya (hareketli resimler, mu¨zikler, ses ve ıs¸ık uygulamalarını birles¸tiren medya) uygulamalar gibi birtakım avantajları nedeni ile de nedenlerle tercih edilmektedir.

Extranet : Extranet en basit s¸ekilde o¨rgu¨tlerin birbiriyle iletis¸im kurmada kullandıkları bir network sistemi digˆer deyis¸le bir tu¨r bilgi agˆıdır. I·ntranet’e go¨re biraz daha genis¸letilmis¸ olan bir agˆ olan extranet; bir is¸letmeyi, kendi tedarikc¸ileri, mu¨s¸terileri ya da ortak hedefleri paylas¸tıgˆı digˆer is¸letmelere bagˆlayan; bunu yaparken de internet teknolojisini kullanan ve is¸birligˆine ac¸ık bir agˆ olarak tanımlanmaktadır. Extranet sadece kullanım izni olan digˆer bir deyis¸le bilgisayarlar aracılıgˆıyla is¸letme dıs¸ında yer alan ancak is¸letme ile ilis¸kisi olan tedarikc¸iler, mu¨s¸teriler vb. ile iletis¸im kurmasını sagˆlayan bir agˆdır.

E-I·letis¸im ve Sosyal Medya

E-iletis¸imin s¸u¨phesiz en c¸ok ilgi c¸eken kısmı internet teknolojisi ve sosyal etkiles¸im olarak ifade edilen sosyal medyadır. Sosyal medya son yıllarda hemen her alanda bireyleri ve kurumları bazen olumlu yo¨nde bazen de olumsuz yo¨nde etkileyen bir gu¨c¸ haline gelmis¸tir. Sosyal medya bilgisayarların icadının en etkili, en yaygın ve en popu¨ler yo¨nu¨nu¨ olus¸turmaktadır.

Sosyal Medyanın Tanımı ve O¨zellikleri : Yapılan c¸es¸itli tanımlardan c¸ıkarılabilecek sonuca go¨re sosyal medya; katılımcılarının online ortamlarda kendilerini ifade ettikleri, birbirleri ile iletis¸ime gec¸tikleri, gruplara katıldıkları ve bu ortamlara fikir, yorum ve yayınlarıyla katkıda bulundukları sosyal ic¸erikli web siteleridir. Sosyal medyanın en genel tanımıyla ise; katılımcıların kendilerini ifade etme fırsatı buldugˆu, bilgilerini paylas¸tıgˆı ve bas¸kaları ile iletis¸ime gec¸erek sosyalles¸tigˆi bir platform oldugˆu go¨ru¨lmektedir. En yu¨ksek derecede paylas¸ımın gerc¸ekles¸tigˆi, online medyanın yeni bir tu¨ru¨ olarak fırsatlar sundugˆu en yeni fikirlerden biri olan sosyal medya; Katılımcılar, Ac¸ıklık, Konus¸ma, Toplum ve Bagˆlantılılı k o¨zelliklerini ic¸ermektedir.

S osyal medyayı geleneksel medyadan farklı kılan o¨zelliklerden bazıları; Eris¸im, Eris¸ilebilirlik, Kullanılırlık, Yenilik ve Kalıcılık bas¸lıkları altında toplanabilir.

Sosyal medya toplumun her kesiminin davranıs¸larını, tutumlarını, duygu ve du¨s¸u¨ncelerini etkileme gu¨cu¨ne sahiptir. Bu yo¨nu¨ bazı durumlarda avantaja bazı durumlarda ise dezavantaja do¨nu¨s¸ebilmektedir. Sosyal medyanın bazı avantajları s¸o¨yle sıralanabilir: Sosyal medya hızlı ve gu¨nceldir. Geleneksel medyada milyon dolarları bulan yatırım bedelleri sosyal medyada yerini ku¨c¸u¨k rakamlara bırakmaktadır. Sosyal medya gu¨venilirdir. Sosyal medya iki yo¨nlu¨ iletis¸im fırsatı sunmaktadır. Bireyler, sosyal medya yoluyla ilgilerini c¸eken du¨s¸u¨nce, go¨ru¨ntu¨ ve ses dosyalarını digˆer kullanıcılarla paylas¸maktadırlar. Sosyal medya internet kullanıcılarını sadece enformasyon tu¨keten kis¸iler olmaktan c¸ıkarıp, aynı anda enformasyon u¨reten ve tu¨keten kis¸iler olarak degˆis¸tirmektedir. Sosyal medya internet kullanıcılarına istedikleri ic¸erikleri sec¸me imka^nı sagˆlamaktadır. Sosyal medya u¨nlu¨ kis¸ilerin, siyasetc¸ilerin ve c¸es¸itli is¸letmelerin, istedikleri kis¸i ve gruplarla ilis¸ki kurmalarına fırsat sunmakta ve bo¨ylece onların her tu¨rlu¨ soru ve eles¸tirisine gerektigˆinde c¸ok hızlı bir s¸ekilde cevap verme imka^nı sunmaktadır.

Sosyal medyanın bazı dezavantajları da s¸o¨yle sıralanabilir:

Sosyal medya, c¸ok hızlı yayılım fırsatı sundugˆu ic¸in, olumsuz haberler veya olaylar da c¸ok hızlı bir s¸ekilde yayılabilmektedir. Sosyal medyada faaliyet yu¨ru¨tmek yogˆun c¸alıs¸malar gerektirdigˆi ic¸in, bu c¸alıs¸malarda c¸ıkan bir aksaklık ko¨tu¨ sonuc¸lara neden olabilmektedir. Sosyal medya yoluyla binlerce kis¸i tarafından c¸es¸itli konularda farklı ic¸erikler u¨retilmektedir. Bu ic¸eriklerle ilgili iyi ve uygun filtreler olmadıgˆında, bir konuda bilgi sahibi olmak isteyenler internette as¸ırı bilgiyle kars¸ılas¸makta ve hangi kaynaktan yararlanacakları konusunda sorunlar yas¸amaktadırlar. I·nternet bagˆlantısı, bilgisayar veya gelis¸mis¸ cep telefonlarının bulundugˆu her ortamda sosyal medya faaliyetlerinin yu¨ru¨tu¨lmesinin mu¨mku¨n olması, as¸ırı c¸alıs¸ma odaklı olan kis¸ilerin is¸ ve yas¸am dengesinin bozulmasına yol ac¸abilmektedir.

Sosyal Medyanın Tarihsel Gelis¸imi : I·ngiliz bir bilgisayar bilimci olan Tim Berners-Lee, 1989’da “World Wide Web” (www) bas¸ka bir deyis¸le “web”i bularak yu¨zyılın icadını gerc¸ekles¸tirmis¸tir. Web; hipermetin doku¨manların birbirine internet aracılıgˆıyla bagˆlandıgˆı bir sistemdir. Sosyal medyanın olus¸umunda temel olan web du¨nyasını u¨c¸ do¨neme ayırmak mu¨mku¨ndu¨r:

• 1989 yılından bas¸layarak 2005 yılına kadar uzanan ilk do¨nem “Web 1.0” olarak adlandırılmaktadır. Bu do¨nemin mucidi Tim Berners-Lee’dir.
• Web 1.0 teknolojisi kullanıcıların beklentilerine cevap veremez hale geldigˆinde genis¸letilerek Web 2.0 teknolojisi (sosyal web ya da dinamik web olarak da adlandırılan) ortaya c¸ıkmıs¸ ve bu teknoloji internet kullanıcıları ic¸in adeta bir do¨nu¨m noktası olmus¸tur. 2004-2016 yılları arası “Web 2.0” do¨nemi olarak adlandırılmaktadır. Tim O’Reilly bu do¨nemin kurucusu olarak kabul edilmektedir.
• I·nternetteki c¸ok yo¨nlu¨ degˆis¸imler insanları yeni arayıs¸lara su¨ru¨klemis¸tir. Bu arayıs¸lar sonucunda internetin insanları anlayan ve tanıyan bir platform olarak du¨s¸u¨nu¨lmesi fikri ile 2016 yılı sonrasında “semantik web” olarak da bilinen Web 3.0 teknolojisi ortaya c¸ıkmıs¸tır. Semantik web, ilk olarak world wide web’in mucidi Tim Berners-Lee tarafından du¨s¸u¨nu¨lmu¨s¸tu¨r.

Her ne kadar ortak bazı o¨zelliklere sahip olsalar da Web 1.0, Web 2.0 ve Web 3.0 arasında belirgin farklılıkların oldugˆu da go¨ru¨lmektedir (S:49, Tablo 2.2).

Sosyal Medya Arac¸ları : Sosyal medya arac¸larıyla ilgili yapılan tu¨m sınıflandırmalar dikkate alınarak sosyal medya arac¸ları; bloglar, mikro bloglar, wikiler, podcastler, sanal du¨nyalar, forumlar, sosyal is¸aretleme (imleme) siteleri, ic¸erik paylas¸ım siteleri ve sosyal agˆlar olmak u¨zere dokuz bas¸lık altında incelenebilir.

Bloglar : Bloglar, ilk kez 1997 yılında bir grup programcının internet u¨zerinde gezinirken begˆendikleri siteleri kendi sayfalarında kısa ac¸ıklayıcı notlarla birlikte yayınlamasıyla bas¸lamıs¸tır. Bloglar, herhangi bir konuda internet ortamında paylas¸ılan duyuru ve yorum yazılarıs¸eklinde tanımlanmaktadır. Blogların c¸ok fazla tercih edilmesinin ve bu¨yu¨k kitlelere hitap etmesinin temel nedenlerinden bazıları; Web sitelerine go¨re daha kısa su¨rede olus¸turulması; Farklı sekto¨rlere ve farklı amac¸lara go¨re du¨zenlenebilmesi; Gu¨ncellemeye imkan vermesi; Genellikle maliyetsiz ya da c¸ok du¨s¸u¨k bir maliyetle hazırlanabilmesi; O¨zel bir teknik bilgiye ihtiyac¸ duymadan kolay bir s¸ekilde hazırlanabilmesi; Etkiles¸im du¨zeyinin yu¨ksek olması; Kullanıcıların blog ortamında tecru¨belerini, ilgi alanları vb. alanlardaki go¨zlemlerini kolaylıkla digˆerleriyle paylas¸abilmeleri s¸eklinde sıralanabilir.

Bloglarla ilgili konuları, kullanım alanları ve sahiplik yapısı ac¸ısından birc¸ok farklı sınıflandırma yapılmakla birlikte, en c¸ok rastlanan blog tu¨rleri; Kis¸isel bloglar, Topluluk blogları, Gazete blogları ve Kurumsal bloglar dır. En sık kullanılan kis¸isel bloglar ; bilgilerin kis¸isel go¨zlemlerden yararlanarak du¨zenlendigˆi ve bireyler tarafından kullanılan web siteleridir. Topluluk blogları ise herhangi birinin bir link aracılıgˆıyla ya da yorum yaparak katkıda bulunabilecegˆi bloglardır.

Mikrobloglar : Sosyal medyanın en popu¨ler arac¸larından olan mikroblogların temel amacı, kullanıcıların anlık olarak yaptıklarını bas¸kalarıyla paylas¸ması ve durum bildirmesidir. Mikroblogların yaygın bir s¸ekilde kullanılmasının temel nedenleri; kolay ve hızlı bir s¸ekilde kullanılma imkanının olması, kısa su¨rede ve global du¨zeyde genis¸ kitlelere kısa mesajlar iletmeye imkan sagˆlaması, kullanıcı dostu yazılımlarının olması, ic¸eriklerin daha sık gu¨ncellenebilmesi, cep telefonu ve mobil arac¸larla eris¸imin kolay olması ve ic¸erigˆin hızlı bir s¸ekilde yayılabilmesi vb.dir. Mikrobloglar ic¸erisinde en popu¨ler sosyal medya aracı olan twitter, 2006 yılının Mart ayında, San Francisco podcast is¸letmesi tarafından, s¸imdiki halinden bir harf eksik olarak “Twttr” adıyla bas¸latılan bir web uygulamasıdır. Twitter’ın kullanım nedenleri; Sohbet etme ve diyalog kurma o¨zelligˆine sahip olması; Belli kullanıcılarla dayanıs¸ma ve degˆis¸imi mu¨mku¨n kılması; O¨z-ifade ve o¨z-iletis¸imi mu¨mku¨n kılması; Statu¨ gu¨ncelleme ve kontrol etme olanagˆı sagˆlaması; Bilgi ve haber paylas¸ımını mu¨mku¨n hale getirmesi; Konum, ilgi alanları ve bagˆlantılara bagˆlı olarak pazarlama ve reklam aracı olarak kullanılması s¸eklinde sıralanabilir.

Wikiler : Wikiler en basit s¸ekilde, bilgisayar ortamında herkesin katkı sagˆlayabildigˆi sanal bir bilgi ku¨tu¨phanesi olarak tanımlanmaktadır. Hawaii dilinde “hızlı” anlamına gelen wiki, ilk defa 1995 senesinde Wiki Wiki Web adıyla Ward Cunningham tarafından gelis¸tirilen bir yazılımdır. Wikilerin sahip oldugˆu temel o¨zellikleri s¸o¨yle sıralanabilir: Belirli bir bilgi veya konu hakkında wiki ic¸erisinde ilgili anahtar kelimeler girilerek aras¸tırma yapmak mu¨mku¨ndu¨r. Dipnot vermek ve yeni veya gelis¸en konuları tartıs¸mak ic¸in uygun arac¸lardır. Oldukc¸a etkili ve verimli bir iletis¸im imkanına sahiptirler. Birbirinden farklı bireylerin is¸birligˆine dayalı c¸alıs¸malar ortaya koymak mu¨mku¨ndu¨r. Wikilerde ic¸erigˆin zamanla as¸amalı olarak gelis¸mesi, genis¸lemesi, iyiles¸tirilmesi mu¨mku¨ndu¨r. Wikiler, bir projenin planlama, gelis¸tirme, uygulama ve yo¨netme vb. as¸amalarında merkezi ya da paylas¸ılan bilgi ve belge depoları sagˆlamaktadırlar.

Podcast : Podcast terimi, ilk defa S¸ubat 2004’te The Guardian gazetesi teknoloji yazarı Ben Hammersley tarafından kullanılmıs¸tır. Podcast, iPod’daki “pod” ve yayımlamadaki “cast”in birles¸imi ile olus¸turulmus¸tur. Podcasting ile, internet ortamında ses ve go¨ru¨ntu¨ dosyaları yayınlanmakta, kullanıcı ihtiyac¸ duydugˆu multimedya donanım uygulamasına sahip ise “push” yayın yapılmaktadır. I·lk defa Apple iPod ic¸in gelis¸tirilmesine kars¸ın gu¨nu¨mu¨zde Podcast’ler dogˆrudan iPod ile ilgili bir kavram olmaktan c¸ıkmıs¸tır. Podcasting’in, Mp3 formatında ses ve video dosyalarının mobil ve kis¸isel cihazlardan RSS’ler ile takibini sagˆlayan teknoloji oldugˆu go¨ru¨lmektedir. Podcastler, gec¸mis¸te egˆitimsel olmayan amac¸lar ic¸in kullanılırken, gu¨nu¨mu¨zde videoların mp4 dosya bic¸imine do¨nu¨s¸mesi ile birlikte, egˆitim amac¸lı yeni bir mobil o¨gˆrenme aracı olarak kullanılmaya bas¸landıgˆı go¨ru¨lmektedir.

Sanal Du¨nyalar: I·lk olarak 1980’lerin bas¸larında, teknolojik bir c¸evrede gerc¸egˆe yakın tecru¨beler edinmek amacıyla olus¸turulan sanal du¨nyalar, o¨zellikle deneyimlerle o¨gˆrenmenin oldukc¸a o¨nemli oldugˆu o¨gˆrenci merkezli egˆitim ortamlarının olus¸turulabilmesi noktasında yu¨ksek potansiyele sahip bir sosyal medya aracı olarak dikkat c¸ekmektedir. Egˆitim amac¸lı kullanılan sanal du¨nyaların avantajları; Bilgiyi yapılandırma su¨recinde o¨gˆrencileri cesaretlendirme; O¨gˆrencilerin motivasyonunu sagˆlama; Anında geri bildirim imkanı sagˆlama; O¨gˆrencilere kes¸if imka^nı sunma; I·s¸birlikc¸i bir o¨gˆrenme ic¸in o¨gˆrencilere sosyal ve egˆlenceli bir ortam sunma; Grupla o¨gˆrenme, u¨st du¨zey du¨s¸u¨nme ve rol oynama gibi beceriler kazandırma; O¨gˆrencilere o¨gˆrendiklerini uygulama imka^nı sunma; Sosyal iletis¸im ve etkiles¸imi artırma s¸eklinde sıralanabilir.

Sanal du¨nyaların; sanal oyun du¨nyaları ve sanal gerc¸eklik du¨nyaları olarak iki tu¨ru¨ bulunmaktadır. Sanal du¨nyaların en mes¸hur o¨rneklerinden biri San Francisco temelli Linden Aras¸tırma A.S¸. tarafından kurulan ve yo¨netilen Second Life (I·kinci Hayat) uygulamasıdır.

Forumlar : Genellikle o¨zel konular ve ilgi alanları u¨zerinde yapılan online tartıs¸malar ic¸in bir platform olan forumlar, kavram olarak sosyal medyadan o¨nce ortaya c¸ıkmıs¸ ve online topluluklar ic¸in bir gu¨c¸ ve popu¨ler bir alan haline gelmis¸tir. “Duyuru panolarının modern versiyonları” olarak ifade edilen forumlar, kullanıcılarının digˆer kullanıcıların okumaları ve/veya yorum yapmaları ic¸in mesaj bıraktıkları bir sosyal medya ortamıdır. Tarihte du¨zenlenmis¸ ilk forumun, 1979’da Duke U¨niversitesi’nden Tom Truscott ve Jim Ellis tarafından internet kullanıcılarının kamuya ac¸ık mesaj yollamalarını sagˆlamak amacıyla kurdukları tartıs¸ma sitesi Usenet oldugˆu go¨ru¨lmektedir. Forumların en o¨nemli o¨zelligˆi sayılarının c¸ok fazla olması ve birc¸ok kullanıcı tarafından takip edilebilme imkanı ve kolaylıgˆı sagˆlamasıdır. “O¨zgu¨n konu bas¸lıkları ve ilgi alanları etrafında c¸evrimic¸i tartıs¸ma alanları” olarak da tanımlanabilen forumlar bir bas¸ka deyis¸le “kullanıcıların belirli konulardaki deneyimlerini, fikirlerini ve bilgilerini digˆerleriyle paylas¸abilecekleri etkiles¸imli c¸evrimic¸i ortamlardır”.

Sosyal I·s¸aretleme (I·mleme) Siteleri : Sosyal is¸aretleme digˆer ismiyle sosyal imleme siteleri, kis¸ilerin internet ortamında is¸aretleme yapabilmesine imkan sagˆlayan web tabanlı bir hizmettir. Bilinen en popu¨ler sosyal is¸aretleme sitelerinden biri, bas¸larda kullanıcılarına akademik ic¸erek sagˆlayan ve 2004 yılında kurulan CiteULike ’dır. 2004 yılının sonlarında kurulan ve bilim adamları, klinik uzmanları ve aras¸tırmacılara yo¨nelik bir sosyal is¸aretleme sitesi olan Connotea ; atıf yo¨neticisi olarak is¸lev go¨recek s¸ekilde donatılmıs¸tır. Bas¸langıc¸ta dipnotlara ilis¸kin bagˆlantıları listeleyen basit bir web sayfası olarak gelis¸tirilen ve sosyal is¸aretleme siteleri ic¸erisinde en c¸ok bilinen del.icio.us ise 2003 yılında kurulmus¸tur. Digˆer bir sosyal is¸aretleme sitesi ise web tarayıcısı u¨zerinde arac¸ c¸ubugˆu kurulumuyla c¸alıs¸an StumbleUpon ’dur.

I·c¸erik Paylas¸ım Siteleri : Literatu¨rde ic¸erik toplulukları ya da medya paylas¸ım siteleri adıyla da ele alınana ic¸erik paylas¸ım siteleri; medya paylas¸ımı, sosyal medya siteleri ve dijital topluluklar aracılıgˆı ile giderek daha da bu¨yu¨yen bir platform ic¸erisinde yer alan go¨ru¨ntu¨ler, uygulamalar, videolar, ses dosyaları, oyunlar ve her tu¨rlu¨ yeni medyayı paylas¸ma, yu¨kleme ve yorumlama aktivitelerinin tu¨mu¨nu¨ ifade etmektedir. Genel olarak ic¸erik paylas¸ım siteleri dosya tu¨rlerine go¨re; doku¨man [Slideshare (Powerpoint)], fotogˆraf (Flickr, Instagram, Pinterest) ve video (YouTube) paylas¸ım siteleri olmak u¨zere u¨c¸ alt grupta incelenebilir.

Sosyal Agˆlar : 21. yu¨zyılın en c¸ok dikkat c¸eken teknolojik fenomenlerinden birisi olan sosyal agˆlar, kullanıcılar arasındaki ilis¸kilerin gelis¸tirildigˆi web siteleri olarak ifade edilmektedir. Sosyal agˆlar; kullanıcıların ac¸ık ya da yarı ac¸ık profil olus¸turabilmelerine, bagˆlantı paylas¸tıkları digˆer kis¸ilerin listesini ve digˆerlerince hazırlanan bagˆlantıların listesini go¨rmeye ve incelemeye izin veren web tabanlı hizmetler olarak tanımlanmaktadır. Sosyal agˆları digˆer sitelerden ayıran en o¨nemli o¨zellik, bireylere tanımadıkları kis¸ilerle bulus¸masına izin vermesi degˆil, kendi sosyal agˆlarını go¨ru¨nu¨r kılmalarına ve ifade etmelerine izin vermesidir. Sosyal agˆların bazı dezavantajları s¸o¨yle sıralanabilir: Sosyal agˆlarda bilgi ve enformasyon transferi tek yo¨nlu¨du¨r. Ac¸ık olan veriler ve enformasyon sadece sosyal agˆa u¨ye olan kis¸i ve sosyal agˆ sunucusu arasında oldugˆu ic¸in gerc¸ekte kapalı platformlardır. Sosyal agˆlarda yeterince ac¸ıklık yoktur ve c¸ogˆu sitede u¨yelerin profillerine ulas¸abilmek ic¸in digˆer u¨yeler tarafından kabul go¨rmek gerekmektedir. Sosyal agˆlar her gu¨n yeni u¨yelerin katılmasıyla giderek daha da kalabalıklas¸makta, takip ve denetimi zorlas¸maktadır. Bire bir gerc¸ekles¸medigˆi ic¸in sosyal agˆlarda kurulan ilis¸kiler, yu¨z yu¨ze iletis¸imin u¨stu¨nlu¨klerine sahip degˆildir. Sosyal agˆlarda kullanılan dilin genellikle I·ngilizce olması bazı aksaklıkların ortaya c¸ıkmasına neden olmaktadır.

Bir iletis¸im kanalı aracılıgˆıyla bir araya gelen grupların en son o¨rneklerinden biri olan sosyal agˆların en o¨nemlilerinin Linkedin, MySpace ve Facebook oldugˆu go¨ru¨lmektedir.

E-I·letis¸im ve Etik

Bilgisayarların etik dıs¸ı kullanımı ile ilgili olarak; O¨zel hayatın gizliligˆi , Mu¨lkiyet haklar ı ile Siber suc¸lar ve siber zorbalık en c¸ok kars¸ılas¸ılan davranıs¸lardır.

O¨zel Hayatın Gizliligˆi : Bilgisayarlar ile internetin ortaya c¸ıkıs¸ı ve sosyal medya arac¸larının kullanımı sonucunda, kis¸ilerin o¨zel hayatlarının go¨zler o¨nu¨ne serildigˆi ve o¨zel hayata dair birc¸ok bilgi ve belgenin kullanıcının istegˆi dıs¸ında ac¸ıgˆa c¸ıkarıldıgˆı go¨ru¨lmektedir. O¨zel hayatın gizliligˆi kavramının literatu¨rde o¨zel hayatın mahremiyeti ismiyle de ele alındıgˆı go¨ru¨lmektedir. O¨zel hayata yo¨nelik farklı tanımlamalar; kis¸ilerin hukuken korunan, herkesle paylas¸madıgˆı ve gu¨vendigˆi kis¸iler dıs¸ında herkesten gizli tuttugˆu yas¸am alanı; kis¸ilerin gizli hayat alanlarında yapmıs¸oldukları faaliyetlerin bas¸kaları tarafından bilinmemesini istedikleri taraflar, o¨zel yas¸amın du¨zenini ve bu yas¸ama kimlerin, ne o¨lc¸u¨de, nasıl ve ne zaman mu¨dahale edebileceklerini veya bu yas¸amı algılayabileceklerini bireyin kendi kendisine saptaması s¸eklindedir. O¨zel hayatın sınırları, kis¸inin izinsiz girilmeyecek, tes¸hir edilemeyecek ve ticari metaya do¨nu¨s¸tu¨ru¨lmeyecek alanlarını kapsamaktadır. U¨lkeden u¨lkeye bazı farklılıklar olmakla beraber c¸ogˆu u¨lkede bu kapsama giren konular; kis¸inin o¨zel notları, fotogˆrafları, mektup veya gu¨nlu¨kleri, cinsel yas¸amı, sagˆlıgˆına ilis¸kin bilgiler, o¨zel yas¸amını gec¸irdigˆi meka^nlar, aile ilis¸kileri vb.dir.

Fikri Mu¨lkiyet Hakları : Elektronik ortamda bulunan fikir eserlerinin kolaylıkla kopyalanıp dagˆıtılabilmesi, bu eserleri u¨reten kis¸ilerin emeklerinin kars¸ılıgˆını alabilmeleri yo¨nu¨nde ciddi bir engel olus¸turmakta, bir yandan adalet degˆeri zarar go¨ru¨rken o¨te yandan da bu alandaki c¸alıs¸maların su¨rdu¨ru¨lebilirligˆi tehlikeye du¨s¸mektedir. Tehdit altında olan fikir eserleri bir yazılım olabildigˆi gibi, mu¨zik ya da bir edebiyat yapıtı da olabilmektedir. Sosyal medya kullanıcılarının belki de en fazla go¨z ardı ettigˆi konuların bas¸ında fikri mu¨lkiyet haklarının korunması gelmektedir.I·nternet sitesinde arama yaparken begˆenilen bir fotogˆraf, resim, belge, bilgi, video ya da doku¨manı paylas¸ırken ya da farklı yerlerde kullanırken telif hakkı kavramının ne oldugˆunu etraflıca o¨gˆrenmek gerekmektedir. O¨zellikle o¨gˆrencilerin o¨dev, sunu, rapor vb. hazırlarken sitelerden indirdikleri dosyalara yo¨nelik mu¨lkiyet haklarının bunu yayınlayan kis¸iye ait oldugˆunu unutmaması, telif haklarının ihlal edilmemesi ac¸ısından son derece o¨nemlidir.

Siber Suc¸lar ve Siber Zorbalık : Siber suc¸lar (bilis¸im suc¸ları) ile ilgili en c¸ok kabul go¨ren tanımın; Avrupa Ekonomik Toplulugˆu Uzmanlar Komisyonu’nun Mayıs 1983 tarihinde Paris Toplantısı’nda yapmıs¸ oldugˆu “bilgileri otomatik is¸leme tabi tutan veya verilerin nakline yarayan bir sistemde gayri kanuni, gayri ahlaki veya yetki dıs¸ı gerc¸ekles¸tirilen her tu¨rlu¨ davranıs¸” oldugˆu go¨ru¨lmektedir. Kısacası siber suc¸lar; bilis¸im teknolojileri kullanılarak kanuna ve ahlaka aykırı ya da yetki dıs¸ı gerc¸ekles¸tirilen her tu¨rlu¨ davranıs¸tır. Bir tu¨r siber suc¸ olan siber zorbalık ise; bilgi ve iletis¸im teknolojilerini kullanma yolu ile tanıdık ya da tanımadık bir birey ya da gruba, o¨zel ya da tu¨zel bir kis¸iligˆe kars¸ı teknik ya da ilis¸kisel olarak zarar verme davranıs¸ları olarak tanımlanmaktadır. Siber suc¸ların literatu¨rde sanal suc¸lar ve bilis¸im suc¸ları, elektronik suc¸, bilgisayar suc¸ları, dijital suc¸, teknoloji suc¸u gibi isimlerle ele alındıgˆı da go¨ru¨lmektedir. Bir eylemin siber zorbalık olarak adlandırılabilmesi ic¸in bilgisayar, cep telefonu ve digˆer elektronik arac¸lar kullanım s¸artıyla birlikte; Israr edicilik, Tekrar etme ve Zarar verme o¨zelliklerine de sahip olması gerekmektedir.