Kamu Ekonomisi 2 Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Kolektif tercih teoremini açıklayınız.

Kolektif tercih teoremi; toplumda yer alan bireylerin siyasal süreçteki tercihlerinin nasıl toplanacağı ve böylece tutarlı toplumsal tercihlere nasıl ulaşılacağını inceleyen teoriye verilen addır.

Optimum oylama kuralını açıklayınız.

Oylama kuralları teorisi kamu tercihi iktisadının pozitif inceleme alanı içerisinde yer alırken, optimum oylama kuralının belirlenmesi sorunu kamu tercihinin normatif yönünü oluşturmaktadır.

Uygulamada yaygın olan oylama yönetimi olan basit çoğunluk kuralı her zaman için optimal sonuçlar vermemektedir. İki alternatifin oylamaya katıldığı bir süreçte çoğunluk kuralı, seçmen tercihleriyle uyumludur. Fakat ikiden fazla alternatif oylamaya katıldığında, çoğunluk kuralı her zaman seçmen tercihlerini yansıtmayabilir. Bu nedenle aynı anda ikiden fazla aday oylandığında, basit çoğunluk kuralından daha iyi bir oylama kuralının bulunması gerekir. İşte bu noktada Buchanan ve Tullock (1965), Pareto optimal bir sonuca ulaşmak için gerekli ve kararı onaylayacak olan seçmen sayısının belirlenmesi ile ideal oylama kuralına ulaşılabileceğini savunmaktadırlar. Bu seçmen sayısını da “optimal çoğunluk” olarak nitelendirmektedirler.

Politik mübadele varsayımını açıklayınız.

“Politik mübadele” süreci, zorunlu olarak ekonomik mübadeleden iki farklı neden dolayısıyla daha karmaşıktır. İlk olarak, temel “politik mübadele”, yani kurulu anayasal düzen altında yatan anlaşma, herhangi bir anlamlı ekonomik etkileşimden önce gelmelidir. Özel mallar ve hizmetler konusundaki düzenli bir ticaret, yalnızca bireylerin mülkiyet ve kaynaklarının kontrolü haklarını garanti eden, özel sözleşmeleri yürüten ve devletin gücüne sınırlamalar getiren, çerçevesi belirlenmiş bir yasal yapı içerisinde uygulama alanı bulabilir. İkinci olarak, iyi tanımlanmış ve işleyen yasal düzen içerisinde bile “politik mübadele” zorunlu olarak ekonomik mübadeleyi karakterize eden, karşılıklı alışveriş yapan iki kişiden ziyade, toplumun tüm üyelerini ilgilendirir.

Oy ticaretini açıklayınız.

Oy ticareti (logrolling), çoğunluk kuralıyla karar alınması durumunda bir seçeneğin onaylanması için gerekli çoğunluğu sağlamak amacıyla yapılan oy değiş tokuşudur.

Normatif kamu tercihi yaklaşımını açıklayınız.

Normatif Kamu Tercihi, pozitif kamu tercihi teorisine temel teşkil edecek “olması gereken” hususları incelemektedir. Örneğin; seçmenlerin gerçek tercihlerini yansıtmada çoğunluk kuralı mı yoksa diğer oylama kuralları mı daha iyidir? Politik karar almada daha iyi bir oylama kuralı var mıdır? Normatif Kamu Tercihi, politik kurumların nasıl daha iyi çalışabileceği konusunu ele almaktadır.

Metodolojik bireycilik varsayımını açıklayınız.

Metodolojik bireycilik varsayımın kabulü ile birlikte Kamu Tercihi iktisatçıları, politika bilimine ve özellikle de devlet kavramına farklı bir bakış açısı getirmişlerdir. Bu döneme kadar, devlet bir karar alma birimi olarak görülmüş ve bireyden bağımsız bir unsur olarak düşünülmüştür. Kamu Tercihi teorisyenlerinin çalışmaları ile birlikte, devlet kavramı birey ile ilişkilendirilmiş ve bireylerin ortak çıkarları doğrultusunda oluşturdukları bir organ olarak nitelendirilmeye başlanmıştır. Devlet ve diğer politik birimler, bireylerin bazı amaçları (belirli mal ve hizmetlerden yararlanmak gibi) birlikte gerçekleştirmek üzere iş birliği içinde hareket etmelerini sağlayan, fakat temelde birey tercihlerinin bir sonucu olarak oluşturulmuş kurumlardır ve bu kurumların temelinde birey vardır.

Pozitif kamu tercihi yaklaşımını açıklayınız.

Pozitif Kamu Tercihi, gerçek yaşamdaki politik kuralların yapısını ve politik karar almada rol alan kişilerin (seçmen, politikacı, bürokrat ve özel çıkar grupları) davranış motivasyonlarının ekonomik analizini yapmaktadır. Bu çerçevede oylama kuralları ve mekanizması (basit çoğunluk, oy birliği, oy ticareti vb.), bürokrasinin yapısı ve işleyişi, çıkar grupları vb. konular pozitif Kamu Tercihi’nin kapsamı dahilindedir.

Rasyonellik varsayımını açıklayınız.

Rasyonellik varsayımı temelde, bireylerin ekonomik faaliyetlerinde olduğu gibi, politik faaliyetlerinde de özel çıkarlarını artırma eğiliminde oldukları düşüncesine dayanır. Bu varsayımın kabulü, metodolojik bireycilik varsayımı ile de tutarlıdır. Zira, devletin ve diğer politik birimlerin temelinde bireyin olması, onların piyasa sürecindeki davranış güdülerine benzer güdülere sahip olmasını ve bu güdülere uygun davranışlarda bulunmasını beraberinde getirmektedir

Politik konjonktür dalgalanmaları teorisini açıklayınız.

Politik konjonktür dalgalanmaları, iktidardaki politikacıların seçimleri yeniden kazanabilmek için seçim öncesinde istihdamı artırmaları, seçimden sonra ise enflasyonla mücadele etmeleri şeklinde ekonomiyi yönlendirme hareketidir. Kamu tercihi teorisyenlerinin pozitif inceleme alanı içerisinde ele aldıkları konulardan biri de politik konjonktür dalgalanmalarıdır. William Nordhaus, “Politik Konjonktür Dalgalanmaları” (1975) başlıklı çalışmasında, seçim döneminde politik amaçlı olarak kullanılan kamu politikalarının politik konjonktür dalgalanmalarına yol açtığını savunmuştur. Çünkü seçmenler, siyasal partileri geçmişteki ekonomik performanslarına göre değerlendirerek oylamada bulunmaktadırlar. Eğer ekonomik durum beklentilerine göre kötüye gidiyorsa, bu seçmenlerin iktidardaki partiye oy vermemelerine yol açar.

Rawls'ın sosyal sözleşme teorisini açıklayınız.

Rawls, toplumun temel yapısını geliştirmek için uygulanacak kurallar bütününü ortaya koymaya çalışmıştır. Bu kurallar, ekonomik ve sosyal hak ve sorumlulukları belirleyecek ve sosyal sözleşmenin temelini oluşturacaktır.

Kamu tercihi iktisadının temel varsayımlarını sıralayınız.

Kamu Tercihi iktisadı, özünde iktisat biliminin bazı varsayımlarını benimsemekte ve bu varsayımlara dayalı olarak ekonominin araçlarını politika bilimine uyarlamaktadır. Bu bağlamda Kamu Tercihi yaklaşımı üç temel varsayımın kabulü üzerine kuruludur. Metodolojik bireycilik, politik mübadele ve rasyonalite.

Bürokrasinin ekonomik teorisini açıklayınız.

Kamu Tercihi iktisadı alanında bürokrasiye ilişkin değerlendirmelere Gordon Tullock ve Willam Niskanen’in çalışmalarında rastlamak mümkündür. Özellikle Niskanen, 1971 yılında yayınlanan “Bürokrasi ve Temsili Hükümet” adlı kitabıyla “Bürokrasinin Ekonomik Teorisi”ni ortaya koymuştur.
Tullock’a göre, özel organizasyonlar ile kamusal organizasyonlarda yer alan bireylerin güdüleri birbirine son derece benzerdir. Hem özel organizasyondaki yöneticiler hem de kamusal organizasyonlardaki bürokratlar, bazı verimli ve verimsiz faaliyetleri teşvik eden içgüdülere sahiptirler. Bu güdüler, hem organizasyonlar içindeki bireylerin performansını hem de organizasyonlar tarafından üretilen çıktıları etkiler.

Kamu tercihi teorisini açıklayınız.

Kamu Tercihi Teorisi; piyasa dışı karar alma sürecinin ekonomik analizini yapan ve ekonomi teorisindeki araç ve metotları politik sürece, kamu sektörüne, politikaya ve kamu ekonomisine uygulayan bir teoridir.

Anayasal-kurumsal yeniden yapılanmayı açıklayınız.

Anayasal-kurumsal yeniden yapılanma devletin sınırlarının anayasal düzeyde belirlenmesini ifade eder ve Anayasal İktisat teorisinin temelini oluşturur. Gerçekte devletin sınırlandırılması görüşü, 17. ve 18. yüzyıl düşünürlerinden Thomas Hobbes, Montesquieu ve John Locke’a kadar götürülebilir. Fakat daha sonraki yüzyıllarda toplumsal tercihlerin ve devletin faaliyet alanlarının belirlenmesinde seçim sisteminin yeterli bulunması, bu alandaki çalışmaların yapılmasını kısıtlamıştır. Ne var ki özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yaşanan ekonomik sorunların temel nedenini devletin sınırları aşan ekonomik güç ve yetkisinde gören bazı Kamu Tercihi teorisyenleri anayasal sınırlamaların gerekliliği üzerinde durmuşlardır.

Deneysel kamu tercihi yaklaşımını açıklayınız.

Deneysel kamu tercihi,laboratuvara dayalı deneylerin, N (N>1) sayıdaki bireyden oluşan kolektif bir grubun her bir üyesi için ortak sonuçlara ulaşılmasını sağlayacak şekilde, grup karar alma mekanizmalarına uygulanmasını içeren kamu tercihi teorisinin yeni bir inceleme alanıdır.

Oylama kuralları teorisini açıklayınız.

Bireysel tercihlerden tutarlı toplumsal tercihlere ulaşmada oylama kurallarından yararlanılır. Bu kuralların başında oy birliği kuralı gelir. Bu kuralın geçerli olabilmesi için, oylama katılan seçmenlerin tüm tercihlerinin aynı olması yani görüş birliği içinde bulunmaları gerekir. Aksi takdirde, karar almak mümkün olmayacaktır. Bu kural, özellikle Knut Wicksell tarafından savulmuştur ve Wicksell, kamu ekonomisinde sosyal refahın maksimizasyonu için oy birliği ilkesinin uygulanması gerektiğini ileri sürmüştür. Fakat özellikle oy birliği kuralında karar alma maliyetinin yüksek olması nedeniyle, uygulamada nispi oy birliği kuralının geçerli olması gerektiği savunulmaktadır. Bu kural, oy birliğine yakın olan fakat küçük bir oranda azınlık oyunu (seçim sonucunu onaylamayanların oranı) ortaya çıkaran 3/4 veya 4/5 gibi bir çoğunluğun onayını gerektirir.
Uygulamada daha yaygın olarak görülen oylama kuralı ise oy çokluğu (çoğunluk) kuralıdır. Bu kuralın bir türü oluşturan basit çoğunluk kuralında, seçime katılan seçmen sayısının yarısından bir fazlasının (yüzde 51) onayının alınması gerekir. Bu yöntemle karar almak son derece kolay olmakla birlikte, yüzde 49 oranında bir azınlık oyunu ortaya çıkarması nedeniyle adil bir yöntem değildir.

Çıkar grupları teorisini açıklayınız.

Çıkar grubu terimi, genel anlamıyla yasama organına yönelik lobicilik yapmaya ilişkin organizasyonal yapının oluşumunu ifade eder. Vatandaşlar, çeşitli nedenlerle -örneğin bir kamusal malın üretimini, bir yasanın parlamento tarafından kabulünü sağlamak veya istemedikleri bir yasa tasarısının yasalaşmasını önlemek için- bazı gruplar içerisinde hareket edebilirler. Politik süreçte yer alan seçmenin, tek başına hükûmeti ve hükûmetin uygulayacağı kamu politikalarını kendi çıkarları doğrultusunda etkileme gücü daha sınırlıdır. Bu nedenle bazı seçmenler, ortak hareket ederek özel bir çıkar grubu oluşturabilirler veya bazı çıkar gruplarına üye olabilirler. Böylece hükûmet karşısındaki politik etkilerini artırmaya çalışırlar.

Ortanca seçmen teorisini açıklayınız.

Partiler arasındaki seçim rekabetinin varlığı, belirli şartlar dahilinde (seçmen tercihlerinin tek zirveli olması, iki partinin seçime katılması, basit çoğunluk kuralının geçerli olması vb.) politikacıların ortanca seçmen grubunun isteklerine uygun politika önerileri üretmeye zorlar. Downs (1957), iki partili demokrasilerde, belirli varsayımlar altında, oy maksimizasyonu peşinde koşan adayların ortanca seçmen grubunun görüşlerini yansıtma eğiliminde olduğunu ileri sürmektedir.

Devletin başarısızlığı teorisini açıklayınız.

Devletin başarısızlığı teorisi; kamu tercihi iktisatçılarının geliştirdiği ortanca seçmen, oy ticareti, özel çıkar gruplarının rant kollama faaliyetleri, seçmenin eksik enformasyon sorunu gibi unsurları bir devlet başarısızlığı olarak nitelendiren ve siyasal süreçteki etkinsizliklerin kaynakları ve sonuçları üzerinde duran bir teoridir.

Ekonomik anayasayı açıklayınız.

Ekonomik Anayasa; siyasal iktidarların ekonomik alandaki güç ve yetkilerinin çerçevesinin ülke anayasalarında belirlenmesini içeren ve bu kuralları temelde mali anayasa ve parasal anayasa olarak iki ayıran yaklaşıma verilen addır.