Kamu Ekonomisi 1 Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim

Kamu ekonomisinde fayda-maliyet analizi nasıl bir
tekniktir?

Kamu ekonomisinde fayda-maliyet analizi (F-M)
yatırım projelerini etkinlik yönünden değerlendirmeye
yarayan, topluma en yüksek faydayı sağlayacak olan
projelerin seçiminde veya öncelik sırasının tespit
edilmesinde yararlanılan bir tekniktir. Bu analiz kamu
yatırımlarında israf ve savurganlıkların ortadan
kaldırılmasında büyük önem taşımaktadır.

Fayda-maliyet analizinin mahiyeti nedir?

Belirli bir yatırım projesinin bütün ömrü boyunca
sağlayacağı fayda ve maliyetler parasal olarak belirlenir.
Fayda ve maliyetler parasal olarak ifade edildikten sonra
uygun bir iskonto oranı ile iskonto edilerek fayda ve
maliyetlerin bugünkü değerleri karşılaştırılarak yatırım
projesinin uygulanabilir durumu hakkında karar alınır.
Faydanın (F) bugünkü değeri, maliyetin (M) bugünkü
değerinden büyükse yatırıma gitmek uygun kabul edilir.

Fayda ve maliyet arasındaki ilişki kar ve zarar
açısından nasıl değerlendirilir?

• F > M veya (F > M) > 1 ise yatırım projesi kârlı
demektir.
• Faydanın bugünkü değeri, maliyetin bugünkü
değerinden küçükse, yani
F < M veya (F < M) < 1 ise yatırım projesinin
uygulanma imkanı yoktur.

Fayda-maliyet analizinin kamu projelerinin hepsinde
kullanılabilir mi?

Fayda-maliyet analizi kamu kesiminin bütün
alanlarında uygulanabilir bir niteliğe sahip değildir.
Fayda-maliyet analizi, esasen piyasa değeri olan sulama,
karayolları, ulaştırma, eğitim, sağlık ve elektrik projeleri
gibi kamu yatırım projeleri için uygulanabilir. Bu alanda
fayda-maliyet analizinin uygulanabilir olmasının temel
nedeni, bu tür projelerde kamu mallarının “bölünebilir”
özellikte olmasıdır. Bölünebilir özellikleri olan malların
fayda ve maliyetlerinin parasal olarak ölçülebilmesi
mümkündür. “Bölünemez” özellikteki tam kamusal mallar
için ise fayda-maliyet analizi uygulanamaz.

F-M analizi teorik olarak ilk kim tarafından ve ne
zaman çalışılmıştır?

Fayda ve maliyet analizini teorik seviyede ele alan
ilk çalışma 1844 yılında J. Dupuit tarafından yapılmıştır.

Dupuit’in ortaya attığı ‘tüketici fazlası’ kavramı ne
ifade etmektedir?

Dupuit köprüler, yollar gibi kamu yatırımlarının
toplumsal faydalarını bu yatırım projelerinin hazineye
sağladıkları parasal gelir ile ölçülemeyeceğini ileri
sürmüştür. Dupuit’e göre kamusal hizmetlerin faydası,
kişilerin bunlar için ödemiş oldukları tutardan ibaret
olmayıp bireylerin ödemeyi kabul edecekleri maksimum
tutara (ödenen tutar + tüketici fazlası) eşittir.

Fayda-maliyet analizi ilk ne zaman ve hangi projelerde
kullanılmıştır?

F-M analizi ilk olarak ABD’de sulama alanında
1936 tarihli “Taşkın Önleme Yasası” ile uygulanmış ancak
önemli bir etki oluşturamamıştır. Daha sonra 1937 yılında
Oregon eyaletinde kara yolu projesinde F-M analizi
uygulanmıştır. Fayda-maliyet analizi gerçek anlamda
1950’li yıllardan sonra ABD dışında bazı ülkelerde de
uygulanmış ve yoğun çalışmalar sürdürülmüştür.
İngiltere’de ilk önemli uygulama 1969 yılında Londra-
Birmingham kara yolu çalışmasında yapılmıştır. Daha
sonra 1963 yılında Londra metrosuna Victory hattının
eklenmesi çalışmasında uygulanmıştır. İngiltere’den sonra
F-M analizi Fransa ve Sovyetler Birliği’nde uygulanmaya
başlamıştır. Ülkemizde ise Fayda-Maliyet analizi
konusunda ilk ciddi çalışma planlı dönemle (1960)
başlanmıştır.

Fayda karamı nedir ve türleri nelerdir?

Fayda, uygulanacak kamu yatırım projesinin
dolaylı ve dolaysız bütün etkilerini dikkate alan bir
kavramdır. Fayda türleri:
• İçsel fayda-dışsal fayda
• Gerçek fayda-parasal fayda
• Direkt fayda-endirekt fayda
• Maddi fayda-gayrimaddi fayda

İçsel fayda ne demektir?

Kamu yatırım projelerinde içsel fayda, projeden
beklenen asıl faydadır. Örneğin, eğitim hizmetlerinin
yapılmasıyla bireyler bu hizmetten içsel fayda sağlamış
olur. Eğitim hizmetiyle bireylerin maddi imkanları artmış,
toplumda daha saygın bir yer edinmiş olurlar.

Dışsal fayda ne demektir?

Kamu yatırım projelerinin içsel faydaları yanında
dışsal faydaları da vardır. Örneğin bir eğitim projesinde
toplumun diğer üyeleri maliyetini ödememekle birlikte bir
“dışsal fayda” elde etmiş olurlar. Çünkü toplumda
eğitilmiş insanların artmış olması, toplumdaki
huzursuzlukların azalması, refahın artması demektir.

Gerçek fayda ne demektir?

Gerçek fayda, belirli bir projenin, üreticilerin
toplam fiziksel üretim olanaklarını ya da tüketicilerin
toplam refah düzeylerini etkilemesiyle ortaya çıkmaktadır.
Gerçek fayda, projeden direkt ve endirekt olarak sağlanan
faydaların toplamını esas alıp, ayrıca projenin sosyal
faydasını da yansıtmaktadır.

Parasal fayda ne demektir?

Parasal fayda insanların sağladığı faydaların
başkalarının aleyhine olan artışlarını ifade eder ve bu tür
etkiler bir kısım bireye bir fayda, diğerleri için ise bir
maliyettir. Örneğin bir problemin, belirli bir iş gücü türüne
olan talebi artırması sonucu söz konusu işçilerin ücretleri
yükselebilir. Fakat aynı zamanda bu işçileri kullanan diğer
firmalar artan ücretler nedeniyle ek maliyete katlanırlar.

Direkt fayda ne demektir?

Direkt fayda, proje ürünlerini doğrudan
kullananların elde ettikleri faydadır. Bu ürünleri kullanan
bireylerin ödemeye hazır oldukları fiyat, direkt faydayı
temsil eder. Örneğin, bir sulama projesi uygulamasında,
tarımsal üretimindeki artışlar ve arazinin güzelleşmesi
projede sağlanan direkt faydadır.

Endirekt fayda ne demektir?

Endirekt fayda proje ürünleri dışında
kullananların dışarıdaki bireylerin elde etmiş oldukları
faydadır. Bir sulama projesi dolayısıyla erozyonun
önlenmesi endirekt faydaya örnek teşkil etmektedir.

Uyarılmış ikincil fayda ne demektir?

Uyarılmış ikincil fayda, projeden temel fayda
sağlayan ve bu nedenle gelirleri yükselen grubun, artan
taleplerini karşılamak için bunlara mal ve hizmet
satanların elde ettikleri net gelir artışı olarak kabul edilir.

Maddi ve gayrimaddi fayda ne demektir?

Para birimi ile ifade edilebilen faydalara maddi
fayda, para birimi ile ifade edilemeyen faydalara ise
gayrimaddi fayda denilmektedir. Örneğin, ulusal güvenlik,
eğitim, sağlık gibi malların tüm faydalarını para birimi ile
ifade etmek güçtür. Bir sulama projesinde, çevre
görünümünün ve arazinin güzelleşmesi ölçülemez, yani
gayrimaddi faydaya örnek olarak verilebilir.

Maliyet karamı nedir ve türleri nelerdir?

Maliyetler ise proje dolayısıyla vazgeçilen
faaliyetlerin ekonomiye yapabileceği katkıyı ifade eder.
Başka bir deyişle, bir yatırımın maliyeti alternatif
kullanımların faydasına, yani burada kullanılan
kaynakların başka alanlarda kullanıldıkları takdirde
yaratacakları değere eşittir. Maliyet türleri:
• İçsel maliyet-dışsal maliyet
• Gerçek maliyet-parasal maliyet
• Direkt maliyet-endirekt maliyet
• Maddi maliyet-gayrimaddi maliyet

İçsel maliyet ne demektir?

İçsel maliyet fabrikanın söz konusu projenin
yapımı ve idaresi için yapmış olduğu maliyetler
toplamıdır. Örneğin fabrikanın yatırım maliyeti, işletme,
bakım maliyetleri bize içsel maliyeti verir.

Dışsal maliyet ne demektir?

Her projenin uygulanması sonucunda topluma
bazı külfetler yüklenir. Örneğin bir çimento fabrikasının
yapılması, topluma fabrikanın bedelini tazmin etmeyeceği
birtakım maliyetler yükler. En başta havayı kirletmesi ve
gürültü çıkarması bu türden maliyetlerdir. Bunlara dışsal
maliyet adı verilir.

Gerçek maliyet ne demektir?

Gerçek maliyet (Teknolojik maliyet), direkt ve
endirekt maliyetlerin toplamıdır. Örneğin bir sulama
projesinde sulama boruları için yapılan masraflar, doğal
güzelliğin bozulması ve yok olması gerçek maliyetlere
örnek teşkil eder.

Parasal maliyet ne demektir?

Parasal (itibari) maliyet transfer niteliği taşıyan
maliyetlerdir. Daha açık bir deyişle, bazen bir yatırım
projesinin uygulanmasıyla bir taraf maliyet yüklenirken
(parasal maliyet), diğer taraf fayda sağlar. Örneğin bir
büyük köprü inşası ile çevredeki gayrimenkul sahiplerinin,
gayrimenkul değerleri yükselir. Ancak bu değer artışı
topluma aşırı spekülatif fiyatlarla yansıtılır.

Direkt maliyet ne demektir?

Direkt ya da bazen denildiği gibi “birincil”,
“temel” maliyet, proje dolayısıyla sağlanan tüm doğrudan
etkiler ifade eder. Bir sulama projesi ile sulama kanalları
için yapılan masraflar ile doğal güzelliklerin bozulması
direkt maliyettir.

Endirekt maliyet ne demektir?

Örnek ile açıklamak gerekirse sulama projesi ile
doğal güzelliğin tamamen yok olması söz konusu olabilir.
Bu endirekt maliyettir.

Maddi ve gayrimaddi maliyet ne demektir?

Para birimi ile ifade edilebilen maliyetlere maddi
maliyet, para birimi ile ifade edilemeyen maliyetlere ise
gayrimaddi fayda denilmektedir. Örneğin, sulama projesi
ile doğal güzelliğin bozulmasında belirli toplumsal bir
maliyet söz konusudur. Bu maliyetin parasal olarak ifade
edilebilmesi gerçekten de güçtür ve gayrimaddi maliyet
olarak gösterilebilir.

Fayda ve maliyetlerin ölçülmesinde gölge fiyat ne
demektir?

Gölge fiyatlar, bir başka deyişle muhasebe
fiyatları, piyasada gözlemlenen fiyatların yetersiz olduğu
ya da fiyatın hiç oluşmadığı durumlarda toplumsal fayda
ve maliyetleri yansıtması için mallara ve faktörlere
bağlanan fiyatlardır.

Gölge fiyatlar merkezi planlı ekonomilerde ve karma
ekonomilerde nasıl ifade edilir?

Gölge fiyatların aslında merkezî planlı
ekonomilerde refahın maksimize edilmesi amacı güden
matematiksel modellerde kullanılan bir kavram olduğu
görülmektedir. Ancak ayrı kavram karma ekonomik
modellerde bu anlamda kullanılmaktadır. Bunun nedeni,
ekonomilerin tam rekabet varsayımlarından ayrılması
nedeniyle piyasada gözlenen fiyatların gerçek kıtlıkları ve
fırsat maliyetlerini yansıtmayışı ya da piyasa fiyatlarının
bir dengesizlik fiyatı olmasıdır. Dolayısıyla, gerçek
kıtlıkları yansıtacak şekilde düzeltilmesi gerekmektedir.
Aynı zamanda birçok fiyatlandırılamayan değerler
fiyatlara yansımamaktadır.

Bir yatırım projesinin değişik sektörlere olan etkisini
ölçmek için ne gibi ölçütler kullanılmaktadır?

Önceleri Kahn tarafından önerilen ve daha sonra
Chenery tarafından geliştirilen ve sosyal marjinal
verimlilik ölçütü olarak bilinen proje değerlendirme
yöntemine göre projeler sosyal marjinal verimliliklerine
göre sınırlanmaktadır. Bu ölçüte göre yatırım
kaynaklarının dağılımında dikkate alınan şey, marjinal
ürünün sadece özel sektöre olan katkısı değil, fakat aynı
zamanda milli gelire olan toplam net katkısıdır. Etkin bir
kaynak dağılımı, milli geliri en iyi şekilde artıran bir
dağılımı ifade eder. Bunun da kuralı kaynak dağılımını,
sermayenin marjinal verimliliğini değişik sektörlerde
yaklaşık olarak birbirine eşitleyen bir biçimde
gerçekleştirmektir. Bu yaklaşım, endüstriyel planlama için
girdi ve çıktılara ilişkin gölge fiyatlar sistemi kurma
yolunda bir girişim olarak düşünülebilir.

Gölge fiyat kullanma ihtiyacı neden
kaynaklanmaktadır?

Gölge fiyatlar kullanma ihtiyacı, piyasada
gözlenen fiyatların gerçek sosyal maliyetleri
yansıtmamasından doğan bir sonuçtur. Sosyal faydamaliyet
analizinin esası gerçek gelirlerin sosyal masrafları
yeterince ölçememesi nedeniyledir. Eğer durum böyle ise
sosyal fayda-maliyet analizi, özellikle gelişmekte olan
ülkelerde girdi ve çıktıların değerlendirileceği uygun
gölge fiyatların seçimi proje değerlendirmenin birinci
amacı olacaktır.

Gölge fiyatlara ulaşmak için göz önünde
bulundurulması gereken değerler nelerdir?

Gölge fiyatlara ulaşmak için, kullanılan değişik
yöntemler bulunmaktadır. Ancak bu yöntemlerden
hangisinin gölge fiyatları hesaplamak için en iyi yöntem
olduğu konusunda bir görüş birliği yoktur. Dikkate
alınması gereken başka bir nokta da gölge fiyatlarının da
aynı hızla olmasa da piyasa fiyatları gibi zaman içinde
değişeceğidir. Ülkede proje değerlendirmede ve kaynak
dağılımında değişik birimlerin görevlendirilmesi hâlinde
de eğer bütün birimler aynı gölge fiyatları kullanmıyorsa
sonuçlar kaynak dağılımı açısından da güvenilir
olmayacaktır.

Gölge fiyatlara hangi durumlarda başvurulur?

Gölge fiyatlara, piyasanın tam rekabet şartlarına
sahip olmadığı veya kaynakların tam kullanımının
sağlanamadığı ya da malların fiyatlarının (ücretlerin, faiz
oranlarının, döviz kurunun vb) serbest olarak değil de
devlet müdahalesi altında oluştuğu durumlarda başvurulur.
Bunun gibi, açık ve gizli işsizlik hâli, dışsal ekonomilerin
ortaya çıkması gibi nedenler de gölge fiyatlara olan
ihtiyacı artırmıştır.

Fayda-maliyet analizinde yaşanan başlıca sorunlar
nelerdir?

• Hesaplama ile ilgili sorunlar
• İdareden kaynaklanan sorunlar
• Politik süreçten kaynaklanan sorunlar

Fayda ve maliyetlerin tam olarak
hesaplanamamasındaki sebepler nelerdir?

Piyasanın tam rekabet koşullarından uzak olması,
müdahalelerin gün geçtikçe artması, veri yetersizliği,
gölge fiyatlar gibi nedenlerle birçok kamu hizmetinde
fayda ve maliyetlerin tam olarak hesaplanamamaktadır.
Az gelişmiş ülkelerde istatistik kurumlarının çok iyi
teşkilatlanmamış olması ve verileri sağlıklı bir şekilde
konjonktürdeki gelişmelere paralel olarak zamanında
yayınlayamaması nedeniyle elde yeterli veri olmadığı için
hesaplamalarda belirsizliklerin artması söz konusu
olmaktadır.

Fayda maliyet analizinde politikadan kaynaklanan
sorunlar nelerdir?

Kamu yatırım projelerinde her ne kadar
teknokratlar çok iyi bir fayda-maliyet analizi yapsa bile bu
projelerle ilgili olarak nihai kararı veren politikacılardır.
Bu noktada politikacılar özellikle kendi bölgelerine daha
fazla hizmet götürme arayışı içerisinde olacağı için
yatırımların maliyetinin ne olacağı onları fazla
ilgilendirmez. Bununla birlikte siyasal iktidardaki parti ve
ya parti gruplarının, çeşitli baskı gruplarının tepkilerini de
göz önünde bulundurması gerekmektedir.

Fayda maliyet analizinde idareden kaynaklanan
sorunlar nelerdir?

Kamu projelerinin karşılaştığı mali, hukuki, idari
sınırlamalar dolayısıyla, söz konusu yatırım projesinden
elde edilecek faydanın, hangi koşullar altında toplumun
her kesimine veya projenin yapılacağı bölgede
yaşayanlara ne kadar fayda sağlayacağını belirlemek
oldukça zordur. Bununla birlikte kamu faaliyetleri ile ilgili
bu analiz tekniğini uygulamak söz konusu olsa bile
faaliyetlere ilişkin projeleri gerçekleştirecek idari
birimlerin farklı sorumluluk alanları içinde yer alması
dolayısıyla, tam anlamıyla projeden istenilen sonuçlar
alınamayabilir.

Ülkemizde fayda maliyet analizi ile ilgili yaşanan
sorunlar nelerdir?

Ülkemizde başta DPT olmak üzere yatırımcı
kuruluşlar da yatırım projelerinde bu tür analiz
tekniklerinden yararlanmaktadırlar. Ancak ülkemizin de
gelişmekte olan bir ülke olması istatistiki verilerin çok
sıhhatli olmayışı, ekonomik ve siyasal istikrarsızlıklar
nedeniyle planlama teşkilatlarının hazırladıkları plan
hedeflerine ulaşmada başarılı sonuçlar elde
edilememektedir. Özellikle plan ve program hedeflerinde
kamu yatırımlarının finanse etmek için belirlenmiş olan
fonların iç tasarruflardan sağlanamaması yanında
organizasyon bozukluğu ve idaredeki yetersizlikler kamu
projelerinin gerçekleşmesinde zorluklar yaşanmasına
neden olmaktadır. Bunun da ötesinde, kamu fonlarının çok
sayıda projeye dağıtılması nedeniyle yatırımların
zamanında tamamlanamaması, kaynakların verimsiz
olarak kullanılması sonucunu doğurmaktadır.

Kamu ekonomisi açısından fayda maliyet analizi nedir?

Fayda-maliyet analizi (F-M), kamu ekonomisinde yatırım projelerini etkinlik yönünden değerlendirmeye yarayan, topluma en yüksek faydayı sağlayacak olan projelerin seçiminde veya öncelik sırasının tespit edilmesinde yararlanılan bir tekniktir.

Fayda-maliyet analizi nasıl gerçekleştirilir?

F-M analizinin mahiyetini kısaca şu şekilde özetleyebiliriz: Belirli bir yatırım projesinin bütün ömrü boyunca sağlayacağı fayda ve maliyetler parasal olarak belirlenir. Fayda ve maliyetler parasal olarak ifade edildikten sonra uygun bir iskonto oranı ile iskonto edilerek fayda ve maliyetlerin bugünkü değerleri karşılaştırılarak yatırım projesinin uygulanabilir durumu hakkında karar alınır. Faydanın (F) bugünkü değeri, maliyetin (M) bugünkü değerinden büyükse yatırıma gitmek uygun kabul edilir.

Fayda-maliyet analizi kamu kesiminin hangi alanlarında uygulanabilir?

Fayda-maliyet analizi kamu kesiminin bütün alanlarında uygulanabilir bir niteliğe sahip değildir. Fayda-maliyet analizi, esasen piyasa değeri olan kamu yatırım projeleri için uygulanabilir. Bu yatırım projelerinin en önemlileri ise; sulama, karayolları, ulaştırma, eğitim, sağlık ve elektrik projeleridir.

Fayda-maliyet analizinin sulama, karayolları, ulaştırma, eğitim, sağlık ve elektrik projeleri gibi alanlarda uygulanabilir olmasının temel nedeni nedir?

Bu alanda fayda-maliyet analizinin uygulanabilir olmasının temel nedeni, bu tür projelere konu olan kamu mallarının “bölünebilir” özellikte olmasından kaynaklanır.

Bir kamu malının "bölünebilir" özellikte olması ne anlama gelir?

Bölünebilir özellikleri olan malların fayda ve maliyetlerinin parasal olarak ölçülebilmesi mümkündür.

İlk olarak J. Dupuit tarafından ortaya atılan "tüketici fazlası" kavramı nedir?

Dupuit, bu makalesinde “tüketici fazlası” kavramını açıklayarak köprüler, yollar gibi kamu yatırımlarının toplumsal faydalarını bu yatırım projelerinin hazineye sağladıkları parasal gelir ile ölçülemeyeceğini ileri sürmüştür. Dupuit’e göre kamusal hizmetlerin faydası, kişilerin bunlar için ödemiş oldukları tutardan ibaret olmayıp, bireyler ödemeyi kabul edecekleri maksimum tutara (ödenen tutar + tüketici fazlası) eşittir.

İçsel ve dışsal fayda kavramları arasındaki fark nedir?

Kamu yatırım projelerinin içsel faydaları yanında dışsal faydaları da bulunmaktadır. İçsel fayda, projeden beklenen asıl faydadır. Örneğin, eğitim hizmetlerinin yapılmasıyla bireyler bu hizmetten içsel fayda sağlamış olur. Eğitim hizmetiyle bireylerin maddi imkanları artmış, toplumda daha saygın bir yer edinmiş olurlar. Bunun yanı sıra toplumun diğer üyeleri maliyetini ödememekle birlikte bir “dışsal fayda” elde etmiş olurlar. Çünkü toplumda eğitilmiş insanların artmış olması, toplumdaki huzursuzlukların azalması, refahın artması demektir. 

Fayda-maliyet analizinde "gerçek fayda" kavramı nedir?

Gerçek fayda, belirli bir projenin, üreticilerin toplam fiziksel üretim olanaklarını ya da tüketicilerin toplam refah düzeylerini etkilemesiyle ortaya çıkmaktadır. Gerçek fayda, projeden direkt ve endirekt olarak sağlanan faydaların toplamını esas alıp, ayrıca projenin sosyal faydasını da yansıtmaktadır. Gerçek faydaya teknolojik fayda adı da verilmektedir. 

Fayda-maliyet analizinde "parasal fayda" kavramı nedir?

Parasal fayda ise, insanların sağladığı faydaların başkalarının aleyhine olan artışlarını ifade eder ve bu tür etkiler bir kısım bireye bir fayda, diğerleri için ise bir maliyettir. Örneğin bir problemin, belirli bir işgücü türüne olan talebi artırması sonucu söz konusu işçilerin ücretleri yükselebilir. Fakat aynı zamanda bu işçileri kullanan diğer firmalar artan ücretler nedeniyle ek maliyete katlanırlar. Parasal fayda sadece gelirin yeniden dağılımına sebebiyet vermektedir.

Gerçek ve parasal fayda ayrımının yapılması fayda-maliyet analizi yönünden neden önemlidir?

Çünkü gerçek faydaların tamamı (direkt fayda) fayda hesaplamalarında yer alırken, parasal fayda, F-M analizinde fayda hesaplamalarında dikkate alınmamaktadır. Parasal faydalar analize katılacak olursa “çift” hesaplamaya yol açılmış olunur ve bu nedenle de proje faydaları “şişirilmiş” olarak elde edilir (İşgüden, 1980, 65).

Fayda-maliyet analizinde "direkt fayda" kavramı nedir?

Direkt fayda, proje ürünlerini doğrudan kullananların elde ettikleri faydadır. Bu ürünleri kullanan bireylerin ödemeye hazır oldukları fiyat, direkt faydayı temsil eder. Örneğin, bir sulama projesi uygulamasında, tarımsal üretimindeki artışlar ve arazinin güzelleşmesi projede sağlanan direkt faydadır. Direkt faydaya aynı zamanda, “temel fayda”, “birincil fayda”, “asli fayda” adları da verilmektedir

Fayda-maliyet analizinde "endirekt fayda" kavramı nedir?

Endirekt fayda ise proje ürünleri dışında kullananların dışarıdaki bireylerin elde etmiş oldukları faydadır. Örneğin, bir sulama projesinden doğrudan yararlanan ve gelirleri artan çiftçiler daha fazla traktör talebinde bulanabilirler. Bu yolla tarımsal alet yapan firmaların gelirinde de bir artış olur.

Fayda-maliyet analizinde "maddi ve gayri maddi fayda" kavramları nedir?

Para birimi ile ifade edilebilen faydalara maddi fayda, para birimi ile ifade edilemeyen faydalara ise gayri maddi fayda denilmektedir. Örneğin, çevre görünümünün güzelleştirilmesi, ulusal güvenlik, eğitim, sağlık gibi malların tüm faydalarını para birimi ile ifade etmek güçtür. Örneğin bir sulama projesinde, çevre görünümünün ve arazinin güzelleşmesi ölçülemez, yani gayri maddi fayda olarak karşımıza çıkmaktadır. Hemen belirtelim ki, F-M analizinde, maddi faydaları dikkate alarak gayri maddi faydaları dikkate almamak doğru sonuçlar vermez. Bu nedenledir ki, gayri maddi faydalar F-M analizinde gölge fiyatlar ile temsil edilmektedir.

Fayda-Maliyet Analizi’ne göre "maliyet" nedir?

Fayda-Maliyet Analizi’ne göre Maliyet; bir kamu yatırım projesi nedeniyle vazgeçilen faaliyetlerin ekonomiye yapabileceği katkıyı ifade eder.

Fayda-Maliyet Analizi’ne göre "içsel maliyet" kavramı nedir?

Her projenin uygulanması sonucunda topluma bazı külfetler yüklenir. Örneğin bir çimento fabrikasının yapılması, topluma fabrikanın bedelini tazmin etmeyeceği bir takım maliyetler yükler. İçsel maliyet fabrikanın söz konusu projenin yapımı ve idaresi için yapmış olduğu maliyetler toplamıdır. Örneğin fabrikanın yatırım maliyeti, işletme, bakım maliyetleri bize içsel maliyeti verir. Tüketim yönünden de içsel ve dışsal maliyetler söz konusudur. Örneğin bir sigara fabrikasının içsel ve dışsal maliyetleri bulunmaktadır.

Fayda-maliyet analizinde göre "dışsal maliyet" kavramı nedir?

Her projenin uygulanması sonucunda topluma bazı külfetler yüklenir. Örneğin bir çimento fabrikasının yapılması, topluma fabrikanın bedelini tazmin etmeyeceği bir takım maliyetler yükler. En başta havayı kirletmesi ve gürültü çıkarması bu türden maliyetlerdir. Bunlara dışsal maliyet adı verilir.

Fayda-maliyet analizinde göre bir projenin gerçek ve parasal maliyetleri nasıl ifade edilir?

Gerçek maliyet (Teknolojik maliyet), direkt ve endirekt maliyetlerin toplamıdır. Örneğin bir sulama projesinde sulama boruları için yapılan masraflar, doğal güzelliğin bozulması ve yok olması gerçek maliyetlere örnek teşkil eder. Parasal (itibari) maliyet ise transfer niteliği taşıyan maliyetlerdir. Daha açık bir deyişle, bazen bir yatırım projesinin uygulanmasıyla bir taraf maliyet yüklenirken (parasal maliyet), diğer taraf fayda sağlar. Örneğin bir büyük köprü inşası ile çevredeki gayrimenkul sahiplerinin, gayrimenkul değerleri yükselir. Ancak bu değer artışı topluma aşırı spekülatif fiyatlarla yansıtılır.

Fayda-maliyet analizinde göre bir projenin direkt ve endirekt maliyetleri nasıl ifade edilir?

Direkt ya da bazen denildiği gibi “birincil”, “temel” maliyet, proje dolayısıyla sağlanan tüm doğrudan etkiler ifade eder. Yukarıdaki örnekte sulama projesi ile sulama kanalları için yapılan masraflar ile doğal güzelliklerin bozulması direkt maliyettir. Bunun yanı sıra sulama projesi ile doğal güzelliğin tamamen yok olması da söz konusu olabilir. Bu ise endirekt maliyettir.

Gölge fiyat kavramı nedir?

Gölge Fiyat, piyasada gözlemlenen fiyatların yetersiz olduğu ya da fiyatın hiç oluşmadığı durumlarda toplumsal fayda ve maliyetleri yansıtması için mallara ve faktörlere bağlanan fiyatlardır