Para Politikası Dersi 6. Ünite Özet

Enflasyon Hedeflemesi Rejimi

Enflasyon hedeflemesi rejimi, fiyat istikrarı sağlama ve sürdürme hedefinde olan merkez bankasının sayısal bir enflasyon hedefi ya da hedef aralığında dayanan para politikası benimsemesidir.

Enflasyon hedeflemesinde amaç düşük ve istikrarlı enflasyon oranıdır.

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB)’nin 2006 yılında enflasyon hedeflemesi tanıtım kitabında özellikler şöyledir:

• Enflasyon hedeflemesi toplum tarafından kolay anlaşılmalıdır.
• Merkez bankasının temel politika aracı kısa vadeli faiz oranlarıdır.
• Karar alma sürecinin kurumsallaşmasını sağlamak da önemlidir.
• Enflasyon tahminleri büyük önem taşır.
• Enflasyon hedeflemesini doğru öngörebilmek için geniş bir bilgi setinin merkez bankası hizmetinde olması gerekir.
• Merkez bankasının etkin bir iletişim politikası izlemesi önemlidir.

Enflasyon Hedeflemesi Rejiminin İşleyişi : Enflasyon üzerinde merkez bankasının doğrudan kontrolü yoktur, farklı faktörler de oran üzerinde etkilidir. Faiz hedeflemesi merkez bankasının enflasyon hedeflemesinde kullanacağı araçtır. Enflasyon hedeflemesi rejimini gelecek döneme odaklanan bir stratejidir.

Enflasyon Hedeflemesi Rejiminin Dünyaya Yayılışı: 1990 yılından önce merkez bankaları fiyat istikrarı sağlama görevinden uzaklaşmış, siyasi baskıların etkisiyle kamu harcamaları finansmanında rol almıştır.

Küreselleşme ile bazı araçlar etkisiz kalmış, döviz kuru spekülatif saldırıya maruz kalmıştır. Enflasyon hedefi oluşturma ve yaygınlaştırma, parasal büyüklüklere veya döviz kuruna dayalı rejimlerin etkisinin yitirilmesiyle ortaya çıkmıştır.

Enflasyon Hedeflemesi Rejiminin Avantajları:

1. Parasal büyüklükler ile enflasyon arasında istikrarlı bir ilişkinin olması uygulamanın başarısı için çok önemlidir.
2. Merkez bankası hedefleri daha anlaşılır, açık ve nettir.
3. Daha esnek bir strateji sunmaktadır.
4. Kamuoyunun ilgisi istikrarlı enflasyon gibi makroekonomik istikrarı ve büyümeyi destekleyen hedefe kaymaktadır.
5. Maliye politikalarının hesap verebilirliğini ve disiplinini artırmaktadır.
6. Merkez bankalarının kurumsallaştırılması ve yapısal reformların gerçekleştirilmesi konularında motivasyon sağlamaktadır.

Enflasyon Hedeflemesi Rejiminin Dezavantajları:

1. Rejiminin katı olarak yorumlanması durumunda politika yapıcılara çok az takdir yetkisi bırakmaktadır.
2. Rejiminin, politika yapıcılara çok fazla takdir hakkı vermesi sebebiyle politika yapıcıları aşırı genişlemeci politikalar izleyebilir, bu da enflasyon beklentilerini olumsuz etkiler.
3. Döviz kurunu göz ardı etmesi makroekonomik dengesizliğe yol açmaktadır.
4. Mali baskınlığa maruz kalması ve döviz kuru dalgalanmasını engelleyememesi diğer dezavantajıdır.

Enflasyon Hedeflemesi Rejiminin Ön Koşulları

Merkez Bankası Bağımsızlığı: Merkez bankasının para politikası amacını kendi belirlemesine amaç bağımsızlığı denir. Para politikası amaçlarına ulaşmak için hangi para ve döviz kuru politikası araçlarının kullanılacağına merkez bankası tarafından karar verilmesi ise araç bağımsızlığı denir.

Merkez bankasının bağımsızlığı aynı zamanda mali ve idari açıdan özerk olmasını gerektirmektedir.

Ekonomik bağımsızlık ise hükümetlerin merkez bankasından borçlanmasının yasal olarak engellenmesidir.

Para Politikasının Fiyat İstikrarına Odaklanması: Büyüme, istihdam seviyesi, döviz kuru gibi başka hedefler seçilmeden fiyat istikrarını hedef almasıdır.

Finansal Sektörün Gelişmiş Olması: Gelişmiş finansal piyasalar merkez bankası politikalarının etkinliğini artırır.

Mali Baskınlığın Düşük Olması: Yüksek bütçe açığı, kamu gelirlerinin kamu giderlerini karşılamadığı ekonomik yapıda para basılarak ya da borçlanılarak denge sağlanacaktır. Bu durumda maliye politikası tarafından desteklenmelidir.

Hesap Verilebilirlik ve Şeffaflık : enflasyon hedeflemesi enflasyonist bekleyişler için nominal bir çapadır. Hükümet merkez bankası arasındaki anlaşmalarla kamuoyu bilgilendirilir. Merkez bankasının enflasyon hedefleri, planlanan uygulamaları ve gelişmeleri içeren raporlar belli aralıklarla yayımlanmalıdır. Kaydedilen ilerlemeler ve yapılması düşünülenlere dair bilgi kamuoyu ile paylaşılmalıdır.

Enflasyon Hedeflemesi Rejiminin Uygulanması

Fiyat Endeksinin Seçimi: Fiyatlar genel düzeyinde gerçekleşen değişimleri izlemek amacıyla TÜFE ve ÜFE yayımlanmaktadır.

Seçilecek fiyat endeksi fiyatlar genel düzeyinde ortaya çıkacak olan değişiklikleri ekonomik birimlerin yaşam standartları üzerinde yansıtabilmesi gerekmektedir. kamuoyu tarafından kolay anlaşılabilir olmalıdır. TÜFE günlük yaşam maliyetini ölçer. Endekste yer alan bazı kalemler dışsal nedenlerle değişir. Bu dalgalanmanın giderilmesi için çekirdek enflasyona düzeltilmiş endeks ile ulaşılır. Dövize bağlı enerji fiyatları ve mevsimsel etkiler giderilmiş olarak çekirdek enflasyona ulaşılır.

TÜFE: Belirli zaman aralığında, hane halklarının tüketim harcamalarında yer alan mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişimleri gösteren fiyat endeksidir.

Çekirdek Enflasyon: Enerji fiyatlarında artış, mevsimsel koşullar, maliye politikası gibi dışsal koşullara daha açık olan ve geçici nitelikler taşıyabilen mal ve hizmetlerin TÜFE sepetinden çıkartılmasıyla hesaplanan dar kapsamlı enflasyon tanımıdır.

Hedef Düzeyinin Belirlenmesi: Nokta Hedef ve Bant Hedef: Enflasyon hedeflemesi stratejisinin uygulama aşamasında hedeflenen enflasyon oranlarının, nokta hedef şeklinde mi yoksa bir bant aralığına karşılık gelecek şekilde mi belirleneceği konusuna karar verilmesi gerekir.

Nokta hedeflemede ; bir tek enflasyon oranı belirlenir ve belirlenen düzeye ulaşılması gerekir. Kamuoyu kolay anlar. Beklentilerin bir noktaya odaklanmasına imkân tanır. Nokta hedef belirleyen ülkelerin tümünde nokta hedef etrafında bir aralık tanımlandığı görülür. Bazı ülkelerde bu aralık belirsizlik aralığı adını alırken, bazılarında güven aralığı , bazılarında ise hoşgörü aralığı olarak anılmaktadır.

Bant aralığında hedeflenen enflasyon aralıklara bağlanır. Daha esnek bir rejimdir. Hedefin tutması ihtimali daha yüksektir. Ancak kamuoyu tarafından daha zor anlaşılır.

Hedefleme Süreci : merkez bankasının enflasyon hedefine ulaşmayı ne kadar sürede yapacağını ifade eder. Para politikasının enflasyon üzerinde etkisi gecikmeli ortaya çıkar, bu yüzden zamanlama çok önemlidir.

İletişim Politikası : merkez bankası tarafından hedefle ilgili kamuoyuna açıklama yapılır. Hükümet ve merkez bankası arasında yazılı mutabakatla da ilan edilebilir. İletişim aracı olarak enflasyon raporu da kullanılmaktadır. Toplantı özetleri, oylama tutanakları, enflasyon oranını tahmin etmede kullanılan modellerin açıklanması iletişim araçlarına örnektir.

Türkiye’de Enflasyon Hedeflemesi Rejimi

1999 yılında IMF Türkiye arasında 17. Kez destekleme anlaşması imzalanmış ve sabit döviz kuru rejimine geçilmiştir. Bu program pek çok sorunu aynı anda çözmeyi hedeflemiştir. Şubat 2001’deki kriz ile rejim terk edilmiştir. Bu süreçte faiz oranları ve döviz kuru çok yükselmiş, ekonomi küçülmüş, işsizlik artmış, siyasi dengeler sarsılmıştır.

Yeni program enflasyon hedeflemesiydi. Ancak öncesinde uygun koşulların sağlanması amacıyla örtük enflasyon hedeflemesi rejimi uygulandı. Bunun 4 temel sebebi vardır:

1. Bankacılık sisteminde gerekli düzenlemelerin olmaması,
2. Enflasyona dayalı fiyatlama alışkanlığı,
3. Döviz kuru dalgalanmalarının enflasyon beklentilerini etkilemesi,
4. Mali baskınlığın yüksek olmasıdır.

2006 yılında ise açık enflasyon hedeflemesi rejimine geçilmiştir.

Örtük Enflasyon Hedeflemesi Rejimi Dönemi (20022005): Örtük Enflasyon Hedeflemesi, en yalın hâliyle Enflasyon hedeflemesi rejimine yakınsama stratejisidir. Bu dönemde uygulanan para politikası rejiminin açık enflasyon hedeflemesi rejimi ile benzerlikleri şöyledir:

1. Örtük Enflasyon Hedeflemesi Rejiminde de bir enflasyon hedefi belirlenir.
2. Örtük Enflasyon Hedeflemesi Rejiminde de her yılbaşında hedef kamuoyu ile paylaşılır.
3. Temel politika aracı kısa vadeli faiz oranlarıdır.
4. TCMB’nin her sene iki kere Bakanlar Kurulu’na ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Bütçe ve Plan Komisyonu’na sunum yaparak hesap vermesi kararı alınmıştır.
5. TCMB iletişim politikasını kullanmıştır.

Örtük Enflasyon Hedeflemesi Rejiminde uygulanan para politikası rejiminin açık enflasyon hedeflemesi rejimi ile farkları şöyledir:

1. Karar alma mekanizmaları kurumsallaşmamıştı.
2. Faiz kararlarının alınacağı tarihler kamuoyu tarafından bilinmiyordu.
3. Enflasyon raporu yayınlanmıyordu.

Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsası (VOB) gibi türev piyasalar çalışmaya başlamış, Finansal piyasaların uluslararası Finansal piyasalarla rekabet edebilecek standartlara kavuşabilmesi konusunda önemli adımlar atılmıştır.

Düşük mali baskınlık konusunda da önemli gelişmeler yaşanmış, mali disiplin sağlanmış ve sürdürülmüştür. Kamu borç stoku düşmüş ve borcun sürdürülebilirliğine dair endişeler büyük ölçüde azaltılmıştır.

Kamu net borç stoku/GSYİH oranı kamu borçlarının mali baskınlık etkisini göstermektedir. Bütçe disiplininde sağlanan gelişmeler sonucunda, toplam kamu net borç stokunun GSYİH’ye oranı 2002 yılında yüzde 61,4 iken 2006 yılının sonunda yüzde 35’in altına düşmüştür.

2002 öncesi ulusal paraya güven azalmıştı. Türk Lirası’nın itibarı geri getirilmiş, 2005 yılında paradan altı sıfır atılmıştır.

Türkiye’de 2002 yılı öncesinde Enflasyon Hedeflemesi rejimine geçiş için gerekli ön koşulların birçoğu sağlanamamışken, 2002 ile 2005 yılları arasında örtük Enflasyon Hedeflemesi dönemi çok başarılı bir şekilde değerlendirilmiş ve 2006 yılına gelindiğinde ön koşulların önemli bir kısmı sağlanmıştır.

Açık Enflasyon Hedeflemesi Rejimi Dönemi (2006 ve Sonrası): TCMB, örtük Enflasyon Hedeflemesi rejimi döneminde elde edilen başarıdan aldığı cesaretle açık Enflasyon Hedeflemesi rejimine geçiş için gerekli Ön koşullarda önemli gelişme sağlanmış, 2006 yılında açık enflasyon hedeflemesine geçilmiştir. Düşen enflasyon fiyat istikrarına sürecine ilerlemiştir.

Ülkemizde 2006 yılından bu yana uygulanan açık Enflasyon Hedeflemesi rejiminin özellikleri

1. Fiyat Endeksinin Seçimi : Açık Enflasyon Hedeflemesi rejimi kapsamında Türkiye’de Enflasyon hedefi Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) esas alınarak belirlenir.

2. Hedef Düzeyinin Belirlenmesi : Açık Enflasyon Hedeflemesi rejimi altında da Enflasyon hedefinin “nokta hedef” olarak belirlenmesi kararlaştırılmıştır. Nokta hedef Kolay anlaşılabilir ve iletişim açısından avantajlıdır.

3. Hedefleme süreci : Enflasyon hedefinin üç yıllık bir dönem için ilan edilmesi ve yıllık olarak açıklanması kararlaştırılmıştır. Bu hedef TCMB ile hükümet beraber belirlenecektir. Para Politikası Kurulu faiz kararının alınmasında yetkili merciidir. Enflasyon raporu üç ayda bir TCMB tarafından çıkarılacaktır.

Para Politikası Kurulu , Merkez Bankası Kanunu’nda 2001 yılında yapılan değişiklik sonucu kurulmuştur. Kurul TCMB Başkanı, 4 Başkan Yardımcısı, Banka Meclisince kendi üyeleri arasından seçilen bir üye ve Başkan’ın önerisi üzerine müşterek kararla atanan bir üye olmak üzere toplam 7 kişiden oluşmaktadır.

4. İletişim Politikası : TCMB’nin temel iletişim aracı Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim ayları olmak üzere yılda dört kez yayınlanan enflasyon raporu olmuştur. Raporda; enflasyonun izlediği seyir ile ilgili genel bilgiler, ekonomik, finansal sistemde yaşanan gelişmeler, TCMB’nın enflasyon tahminleri düzenli olarak yer almaktadır. Risk faktörleri ve bunlara karşı TCMB’nın alınacak önlemler de raporda yer almaktadır.

Para politikası toplantılarında görüşülen konuları ve yapılan analizleri içeren toplantı özetleri ve Cumhurbaşkanlığı ile Türkiye Büyük Millet Meclisi Plan ve Bütçe Komisyonu’na yılda iki kez merkez bankası başkanı tarafından para politikası uygulamaları ile ilgili sunumlar da iletişim politikası kapsamında değerlendirilebilir. Merkez Bankasının uyguladığı politikaları kamuoyuna anlatmakta kullandığı diğer iletişim araçları ise yapılan basın toplantıları, hazırlanan teknik raporlar, yayımlanan araştırma tebliğleri ve kitapçıklar, düzenlenen konferans ve çalıştaylar ile TCMB İnternet sitesidir