Para Teorisi Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim

Endeks nedir?

Endeks; belirli bir istatistik olaya ait değerlerin zaman içinde meydana gelen değişimini ölçmeye yarayan ve 100’den başlayan bir sayıdır. Endeks temel dönemde 100 olarak alınır ve sonra gelen dönemlerin 100’e göre değişimini göstermektedir.

Fiyatlar genel düzeyi nedir, bilgi veriniz?

Bir ekonomide piyasada alım-satıma konu olan mal ve hizmetlerin, belirli bir dönemdeki ortalama fiyatlarına fiyatlar genel düzeyi denilmektedir. Başka bir deyişle fiyatlar genel düzeyi, ekonomideki mal ve hizmetlerin mutlak fiyatlarının ağırlıklı ortalamasıdır. Bir ekonomide paranın değerinin nasıl değiştiğini takip edebilmek için ortalama fiyatlara ilişkin bir göstergeye ihtiyaç duyulmaktadır. Bu amaçla kullanılacak tek araç ise fiyat endeksleridir.

Tüfe hakkında bilgi veriniz?

Tüketici Fiyatları Endeksi belirli, hanehalklarının tüketim harcamalarında yer alan mal ve fiyatlarının zaman içindeki değişimini ölçmektedir. Tüketici Fiyatları Endeksi, ülkemizde hanehalklarının tüketimine yönelik mal ve hizmet fiyatlarının zaman içindeki değişimini takip etmek için kullandığımız fiyat endeksidir. TÜİK birçok baz yılına ilişkin TÜFE hesaplamıştır. Bu endeksler içinde en güncel olanı 2003 temel yıllı TÜFE’dir. Bu endeksin temel amacı; piyasada tüketime konu olan mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişimi ölçerek enflasyon oranını hesaplamaktır. TÜFE’de, yurt içinde hanehalklarının,
yabancı ziyaretçilerin ve kurumsal nüfusun mal ve hizmet tüketmek amacıyla yaptığı, tüm nihai parasal tüketim harcamaları esas alınmıştır. Fakat tüketim harcamalarının tamamını sınıflandırmak imkânsız olduğu için gruptaki mal ve hizmetler, tüketim ağırlıklarına göre sıralanmaktadır. Endeks için fiyat verileri tüm il merkezlerinden ve 225 ilçeden derlenmektedir.

TÜİK, 2005 yılından başlayarak Tüketici ve Üretici Fiyatları Endekslerini Laspeyres zincirleme fiyat endeksi yönetimine göre hesaplamaktadır. Bu yöntemde hesaplamaya temel oluşturan madde sepeti ve madde ağırlıkları her yılın aralık ayında yeniden belirlenmektedir. Mal sepetinde yer alan mal ve hizmetler; 12 ana grup ve 43 alt grup altında toplanmıştır. 2019 yılı itibariyle bu sepette 418 adet madde kapsam altındadır.

Enflasyon oranı nedir, nasıl hesaplanır?

Enflasyon oranı: Fiyatlar genel düzeyinde belirli bir zaman diliminde meydana gelen değişme oranıdır. Enflasyon oranı fiyatlar genel düzeyinde cari dönemde meydana gelen artış ile önceki dönem fiyatlar genel düzeyi arasındaki oranın 100 ile çarpımına eşittir. Günümüzde ülkemizde yıllık enflasyon oranı TÜFE değerinde meydana gelen yıllık yüzde değişim oranı olarak hesaplanır. Bu oran yaşam maliyetlerindeki yıllık değişim hızını göstermektedir.

Yurtiçi üretici fiyat endeksi nedir, açıklayınız?

Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi, belirli bir referans döneminde yurt içinde üretimi yapılan ve yurt içine satışa konu olan ürünlerin üretici fiyatlarını zaman içinde karşılaştırarak fiyat değişimlerini ölçen fiyat endeksidir.

Enflasyon nedir?

Enflasyon belirli bir zaman döneminde ortalama mal ve hizmet fiyatlarındaki sürekli artış eğilimidir. Dolayısıyla enflasyon, ekonomi politikası amaçlarından biri olan fiyat istikrarının bozulma çeşitlerinden biridir. Enflasyon, yaşandığı ekonomilerde paranın satın alma gücünün düşmesi anlamına gelir.

Enflasyonun nedenleri nelerdir?

Fiyatlar genel düzeyinin artması için ya toplam talep artmalı ya toplam arz azalmalı ya da iki durumun bir birleşimi gerçekleşmelidir.

Kamu harcamalarının kamu gelirlerinden fazla olması; kamu harcamalarının artması, buna koşut olarak vergi gelirlerinin azalması ya da vergi gelirleri azalmasa bile kamu harcamalarını telafi edecek düzeyde artmaması, toplam talebin artmasına ve fiyatlarda bir artışa neden olacaktır. Ancak kamu açığının fiyatlar genel düzeyinde sürekli artışa yol açabilmesi için, bu açığın para basılarak finanse edilmesi gerekmektedir.

Kamu kesimi açığı dışında sisteme çıkan paranın toplam talep üzerindeki etkisi; İlk olarak örneğin parasal genişleme bankalara daha fazla kredi verme olanağı sunmaktadır. Bu olanağın bankalarca kullanıldığını farz edersek kredi arzının artması iç talepte bir artışa yol açacaktır. İkinci olarak parasal genişleme yerli paranın değer kaybetmesine ve ihracatın artmasına yol açar. Bu da toplam talebin artmasına neden olur. Para ve toplam talep arasındaki ilişkinin ele alındığı başlıkta ortaya konduğu gibi, toplam talep parasal genişlemeden etkilenmektedir.

Parasal genişlemenin nedenlerinden ekonomik canlanma ile istihdamı arttırma isteği ve enflasyon ilişkisi hakkında bilgi veriniz?

Genişlemeci politikalar uzun dönemde enflasyona yol açmaktadır. Çünkü ücretler ve fiyatlar ileriye dönük enflasyon beklenlentilerine göre şekillenmektedir. Ekonomik canlanmayı hedefleyen bir para politikasıyla ekonomik birimlerin beklentilerinin değişmeyeceği varsayılarak enflasyon arttırılmadan, üretimin arttırılacağı ve işsizliğin azaltılacağı görüşü bulunmaktadır. 

Zaman tutarsızlığı sorununun ortaya çıkma sebebi, ücretlerin ve fiyatların belirlenmesi sürecinde, gelecekte izlenecek para politikası ile ilgili bekleyişlerin belirleyici rol oynamasıdır. Ekonomik birimlerin bekleyişleri sabitken para politikası kararlarını verenler beklenenden daha fazla genişlemeci bir para politikası izleyerek ekonomiyi canlandırabileceklerini ve dolayısıyla işsizliği düşürebileceklerini düşünerek beklenenden daha yüksek genişlemeci politikalar izleme eğilimi sergilerler. Ancak işçiler ve firmalar ücret ve fiyatlarla ilgili kararlarını izlenecek politika konusundaki bekleyişlerine dayandırdıkları için, karar alıcıların genişlemeci para politikası izleme eğiliminde olduklarının farkına varırlar ve enflasyonla ilgili beklentilerini arttırırlar. Sonuçta ise ücretler ve fiyatlar yükselir. 

Hiperenflasyon nedir?

Hiperenflasyon, bir ekonomide aylık fiyat artış hızının %50 ve üzerinde olduğu enflasyon türüdür.

Deflasyon nedir?

Deflasyon, bir ekonomide fiyatlar genel düzeyinde yaşanan sürekli azalmadır.

Deflasyonun nedenleri nedenleri nedir?

Hem talep hem de arz şokları deflasyona yol açabilir. Negatif talep şoklarında, düşen fiyatlar mal ve hizmetlerin talebindeki düşmeyle ortaya çıkarken pozitif arz şoklarında ise fiyatlardaki düşüşler, çıktı artışıyla olabilir. Bununla birlikte, deflasyon nadiren oluşur. Şokun kaynağı ne olursa olsun, bu borçlulardan alacaklılara gelirin yeniden dağıtılmasına yol açar.

Varlık fiyatı balonu nedir?

Varlık fiyatı balonu, bir ekonomide gayrimenkul ya da varlık piyasalarında enflasyon oranının üzerinde gerçekleşen aşırı fiyat artışlarının olmasıdır.

Likidite tuzağı nedir?

Likidite Tuzağı, faiz oranlarının sıfır ya da sıfıra yakın olması durumunda para talebinin sonsuz yada sonsuza yakın bir esnekliğe sahip olduğu ekonomik ortamdır.

Tarihte yaşanan dört büyük hiperenflasyon örnekleri nelerdir?

Almanya' da Ağustos 1922- Kasım 1923 döneminde aylık enflasyon oranı %322 olmuştur.

Polonya'da Ocak 1923- Ocak 1924 döneminde aylık enflasyon oranı %81 olarak gerçekleşmiştir.

Yunanistan' da Kasım 1943- Kasım 1944 döneminde aylık enflasyon oranı % 365 olarak gerçekleşmiştir.

Macaristan'da Ağustos 1945- Temmuz 1946 döneminde aylık enflasyon oranı % 19.800 olarak gerçekleşmiştir. 

Keynesyen iktisada göre toplam talep eğrisinin yerini değiştirecek unsurlar nelerdir, açıklayınız?

Keynesyen iktisada göre toplam talep eğrisinin yerini değiştirebilecek unsurlardan ikisi, ekonomideki para miktarindaki değişmelere karşı duyarlı olabilir. Bunlar yatırım harcamaları ve net dış ticarettir. Para arzındaki bir artış, ekonomide faiz oranlarını düşürebilir. Bu durumda yatırım harcamaları faizlerdeki bu değişime artarak tepki verecek ve dolayısıyla para arzındaki artış, toplam talepte bir artışa neden olacaktır. Benzer bir etki, toplam talebin bir başka bileşeni olan net dış ticaret üzerinden de ortaya çıkabilir. Faizlerdeki bu azalma sonucu, net dış ticaret artabilir ve dolayısyla toplam talep artabilir. Görüldüğü gibi toplam talep, para arzındaki değişmelere tepki vermektedir. Para arzındaki bir artış, toplam talebi arttırmakta, toplam talep eğrisinin sağa kayması ise fiyatlar genel düzeyinin yükselmesine neden olmaktadır.

Fiyat istikrarının önemi nedir, açıklayınız?

Bir ekonomide fiyat endeksleri; ekonomik yapının belirlenmesi, ekonomik kararlar alınması, kişilerin satın alma gücünün tespiti, ücret ve maaşların belirlenmesi, konjonktüre ilişkin tespitler ve geleceğe dönük kararlar alınması için de önemlidir.

Ülkemizde kullanılan fiyat endeksleri nelerdir?

Bir ekonomide çeşitli amaçlarla birden çok fiyat endeksi oluşturulmaktadır. Ülkemizde kullanılan önemli fiyat endekslerinden ikisi Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından oluşturulan ve takip edilen Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) ve Üretici Fiyatları Endeksi (ÜFE) dir.

Yurt içi üretici fiyat endeksi ana sektörleri nelerdir?

Yurt içi üretici fiyat endeksi ana sektörleri; madencilik ve taçocakçılığı, imalat, elektrik, gaz üretimi ve dağıtımı ve su teminidir. tüm bu sektörler içerisinde ağırlığı en fazla olanı imalat sektörüdür.

Yurtdışı üretici fiyat endeksi nedir?

Yurt Dışı Üretici Fiyat Endeksi (YD-ÜFE): Belirli bir referans döneminde yurt dışına ihraç edilmek üzere ülke ekonomisinde üretimi yapılan ürünlerin üretici fiyatlarını zaman içinde karşılaştırarak fiyat değişimlerini ölçen fiyat endeksidir.

Deflasyonun kalıcılığında beklentilerin rolünü açıklayınız?

Beklentilerin rolü deflasyonun kalıcılığı açısından çok önemlidir. Olumsuz bir talep şoku sonucunda, bugünkü mal fiyatlarının gelecekteki mal fiyatlarına göre çok yüksek olduğunu varsayalım. Bu durumda gelecekte daha yüksek harcama beklentisi nedeniyle bugünkü harcamalar azaltılacaktır. Bu ise ekonomi üzerinde cari
dönemde yatırımları aşan tasarruf fazlalığı anlamına gelir. Ancak bir kez cari fiyat seviyesi azalmaya başlarsa beklenen fiyat seviyesi de düşmeye başlayabilir ve ekonomik aktivite daha da yavaşlar. Böylelikle fiyatlardaki düşüşlerin, gelecekteki fiyat gelişmeleri ile ilgili beklentileri güçlendirmesiyle bir deflasyonist spiral oluşabilir.