Makro İktisat Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Makro İktisada Giriş

1. Soru

Makroekonomistlerin amacı nedir?

Cevap

Makroekonomistler ekonominin işleyişini bir bütün olarak açıklamaya çalışan sosyal bilimcilerdir. Bu amaçla farklı dönemlerde ve farklı ülkelerden gelirler, fiyatlar, işsizlik, faiz oranları, döviz kurları ve daha pek çok değişkene ilişkin verileri toplarlar ve bu verileri açıklamaya yarayacak genel teoriler oluşturmaya çalışırlar.


2. Soru

Makroekonominin araştırma alanına giren merkezi sorunlar nelerdir?

Cevap

Makroekonominin araştırma alanına giren beş merkezî sorun vardır. Bunlar, gelir ve istihdam düzeyi, fiyat istikrarı, ekonomik büyüme, bütçe ya da kamu açıkları ile dış açıklardır. Bunların dışında makroekonominin ilgi alanına giren faiz oranları, döviz kurları ve para arzı gibi pek çok konu varsa da bunlar esas olarak bu beş sorunun anlaşılması için incelenen konulardır.


3. Soru

Fiyat düzeyinde istikrarsızlık nasıl ortaya çıkar?

Cevap

Fiyat düzeyindeki istikrarsızlık, hem fiyatlar genel düzeyinin sürekli düşmesi (deflasyon) hem de yükselmesi (enflasyon) şeklinde ortaya çıkabilir. Ancak, uzunca bir süredir fiyat düzeyindeki istikrarsızlık hemen her ülkede enflasyon şeklinde ortaya çıkmaktadır. Yüksek bir enflasyon oranı fiyatların ortalama olarak hızla artması, düşük oranlı enflasyon ise fiyatların daha yavaş artması demektir.


4. Soru

Ekonomik büyüme ne demektir?

Cevap

Kişi başına reel gelir veya üretim miktarı ne kadar yüksekse ve ne kadar hızlı artıyorsa toplum üyeleri için yüksek bir yaşam standardını sürdürmek ve bunu daha da geliştirmek mümkün olacaktır. Kişi başına düşen geliri artırmanın yolu, ekonominin mal ve hizmet üretim kapasitesini artırmaktır.


5. Soru

Bütçenin ekonomideki yeri ve işlevi nedir?

Cevap

Bütçe, ekonomide pek çok değişkeni etkileyen bir ekonomi politikası aracıdır ve maliye politikası bütçeler aracılığıyla yürütülür. Bir ekonomi politikası aracı olarak bütçe, bütçe büyüklüğü yanında, bütçe gelir ve giderlerinin bileşimi, gelirlerle giderlerin denk oluşu ya da bütçe açık ve fazlaları ile fonksiyonlarını yerine getirir.


6. Soru

David Hume makroekonomi alanında ne gibi incelemeler yapmıştır?

Cevap

David Hume, makroekonomi alanındaki ilk eser diyebileceğimiz Ticaret Dengesi Üzerine adlı çalışmasını, daha 18. yüzyılda (1752) yayımlamıştır. Hume, bu eserinde bir ekonomide para arzı, ticaret dengesi ve fiyat düzeyi arasındaki bağlantıları incelemiştir.


7. Soru

Makroekonominin gelişmesindeki etken olaylar nelerdir? Açıklayınız.

Cevap

Makroekonominin gelişmesinde üç olay: • Birincisi, ekonomi istatistikçilerinin makroekonomik araştırmaların bilimsel temelini oluşturan verileri toplamaya ve sistematikleştirmeye başlamalarıdır. • İkincisi, ekonomik dalgalanmaların tekrarlanan ekonomik olgular biçiminde tespit edilmiş olmasıdır. • Üçüncüsü ise Büyük Buhrandır.


8. Soru

Büyük Buhran nedir? Etkileri nelerdir?

Cevap

Modern makroekonominin gelişmesinde üçüncü ve âdeta bir katalizör işlevi gören olay Büyük Buhran olmuştur. Bugün dahi bu felaketin tekrarlanabileceği korkusu dünya ölçeğinde yaygındır. Bu ekonomik kriz döneminde demokratik hükümetler devrilmiş, Almanya, İtalya ve Japonya’da faşist iktidarlar yönetime gelerek 2. Dünya Savaşı’na doğru giden süreci başlatmışlardır. Büyük Buhran 1929’da başlayarak hemen bütün dünyayı etkilemiş, üretim düşüşü ve işsizlikteki artış daha önce hiç görülmemiş boyutlara ulaşmıştır.


9. Soru

Makroekonomi konusunda Keynesin temel tezi nedir?

Cevap

Keynes’in temel tezi, piyasa ekonomilerinin her zaman kendilerini düzeltecek bir mekanizmaya sahip olmadığı, yani düşük işsizlik ve yüksek üretim düzeylerini her zaman garanti edemeyeceği biçimindedir. Aksine ekonomiler, iş aleminin iyimser ve kötümser oluşuna bağlı olarak oluşan yatırım düzeyindeki değişmeler nedeniyle büyük dalgalanmalarla karşı karşıya kalabilir. İş çevrelerindeki bir kötümserlik dalgası yatırımlarda ani düşüşlere ve bu da toplam üretimde azalışa ve işsizlikte bir artışa yol açmaktadır.


10. Soru

Makroekonominin araştırma alanındaki temel ekonomik sorunlar nelerdir?

Cevap

Makroekonominin araştırma alanına giren beş temel makroekonomik sorun vardır. Bu sorunlar gelir ve istihdam düzeyi, fiyat istikrarı, ekonomik büyüme, bütçe açıkları ve dış açıklardır.


11. Soru

Monetaristlerin piyasa ekonomisi hakkındaki iddiaları nedir?

Cevap

Monetaristler, ilk olarak piyasa ekonomilerinin kendi kendilerini düzelttiklerini, yani ekonomilerin kendi hâline bırakılırsa tam istihdama dönme eğiliminde olduğunu iddia etmişlerdir. Monetaristlerin ikinci iddiaları ise aktivist makroekonomik politikaların çözümün değil, sorunun bir parçası olduğu biçimindedir.


12. Soru

Keynesin Büyük Buhran ile ilgili çalışmaları nelerdir?

Cevap

Makroekonominin ortaya çıkışında da her şeyden çok Büyük Buhran’ın etkisi olmuştur. Gözlenen bu olgunun ilk mantıklı açıklamasını Keynes yapmıştır. Keynes, Büyük Buhran’ın oluşmasında en önemli faktör olarak yatırımcıların güvenindeki istikrarsızlığı sorumlu tutmuş, Genel Teori ’sinde dönem boyunca süren işsizliği açıklamaya yönelik kapsamlı bir makroekonomik çerçeve oluşturmuş ve krizin aşılmasında para ve maliye politikalarının muhtemel rollerini ortaya koymuştur.


13. Soru

M. Friedman ile A. Schwartz Büyük Buhranı nasıl açıklamışlardır?

Cevap

M. Friedman ile A. Schwartz Büyük Buhran’ı 1929-1933 döneminde ABD’de uygulanan daraltıcı para politikası ile açıklamışlardır. Friedman ve Schwartz 1930’larda ABD’de ortaya çıkan banka iflaslarını önleyemeyen para politikasının, ekonomik dalgalanmanın normal daralma devresinin, felaket niteliğinde bir çöküntüye dönüşmesinin de sorumlusu olduğunu vurgulamaktadırlar.


14. Soru

Temin’ in Büyük Buhran açıklaması nedir?

Cevap

Bir diğer açıklama da son dönemde Peter Temin’den gelmiştir. Temin, Büyük Buhran’ın 1. Dünya Savaşı’nın ertelenmiş bir sonucu olduğunu ve savaş sonrası süren çatışmaların da buna katkıda bulunduğunu ileri sürmüştür. Cevap: Temin, ısrarla o dönemin uluslararası para sistemini oluşturan altın standardının ekonomik çöküntünün yayılmasındaki ana kuvvet olduğunu iddia etmektedir. Nitekim Barry Eichengreen ve Jeffrey Sachs, Buhran’dan ilk kurtulan ülkelerin altın standardını ilk terk eden ülkeler olduğunu göstermişlerdir.


15. Soru

Makroekonomide temel varsayımlar nelerdir?

Cevap

Makroekonomide başlıca şu dört alandaki varsayımlar hayati öneme sahiptir: Piyasaların temizlenme hızı ya da fiyatların esneklik derecesi, dengenin tekliği, beklentilerin oluşum biçimi ile kısa ve uzun dönemin nispi önemi.


16. Soru

Piyasaların temizlenme hızı konusundaki farklı varsayımları nedir?

Cevap

Ekonomistler normal olarak bir mal veya hizmetin fiyatının arz ve talebi dengeleyecek biçimde ayarlandığını kabul ederler. Tam esnek fiyatlar ve ücretler klasik ekonominin temel varsayımlarındandır. Buna göre tüm piyasalar temizlenir, ekonomi tam istihdamda ve reel GSYİH potansiyel düzeyindedir. Bu şartlar altında parasal genişleme doğrudan fiyatlara yansıyacak ve hasılayı etkilemeyecektir. Mali genişleme ise başta yatırımlar olmak üzere özel harcamaları dışlayacak ve ekonomide kalıcı bir genişletici etki yapamayacaktır.


17. Soru

Dengenin tekliği konusundaki farklı varsayımlar nelerdir?

Cevap

Keynesyen görüşün farklı versiyonları ikinci durumu benimseyerek geçici şokların kalıcı etkileri olabileceği varsayımını kabul ederken, klasik yaklaşımdan kaynaklanan ekoller ilk durumun gerçekleşeceğini ve ekonominin başlangıçtaki dengesine geri döneceğini varsayarlar.


18. Soru

Enflasyon oranı nedir?

Cevap

Enflasyon oranı ise fiyat düzeyinde belli bir dönemde ortaya çıkan yüzde artıştır. Yine enflasyonun tanımında önemli bir nokta, enflasyonun fiyat düzeyinde bir anda olup biten bir artışı (fiyat şokunu) değil, aksine devamlılık arz eden bir artışı ifade ettiğidir.


19. Soru

Bir fiyat endeksinin oluşturulmasında endeks hangi amaçlar için kullanılır?

Cevap

Endeks değerleri iki amaç için kullanılır: İlki her bir endeks için enflasyon oranı hesaplanabilir. İkinci olarak nominal bir büyüklük endeks sayısına bölünerek reel büyüklük elde edilir.


20. Soru

En sık kullanılan fiyat endeksleri nelerdir?

Cevap

En sık kullanılan üç fiyat endeksi ise tüketici fiyatları endeksi (TÜFE), üretici fiyatları endeksi (ÜFE), ve GSYİH deflatörüdür.


21. Soru

Üretici Fiyatları Endeksi (ÜFE) nedir? Açıklayınız.

Cevap

ÜFE de TÜFE gibi belli bir mal sepetinin maliyetini ölçer. Burada ülke ekonomisinde üretimi yapılan ve yurt içi satışa konu olan ürünlerin genel fiyat düzeylerindeki değişim ölçülmektedir.


22. Soru

GSYİH Deflatörü ne demektir?

Cevap

Bir dönemin nominal GSYİH’sinin reel GSYİH’sine oranıdır ve baz alınan yıl ile ölçümü yapılan yıl arasındaki fiyat değişiminin bir ölçüsüdür. GSYİH deflatörü, ekonomide üretilen tüm malları ve hizmetleri içeren, oldukça geniş kapsamlı bir fiyat endeksidir.


23. Soru

Tüketici Fiyatları Endeksi(TÜFE) nedir?

Cevap

Şehirlerde yaşayan tüketicilerin, sabit bir mal ve hizmetler sepetini satın alma maliyetindeki değişmeleri ölçer. Bu nedenle tipik bir hanehalkının yaşam maliyetinin göstergesi olarak değerlendirilir.


24. Soru

Birçok AB ülkesinde aritmetik ortalama yerine geometrik ortalama yönteminin kullanılmasının nedenleri nelerdir?

Cevap

Birçok AB ülkesinde de kullanılan geometrik ortalama yöntemi; • Daima aritmetik ortalamadan daha düşük değer oluşacaktır. • Aritmetik ortalama gibi aşırı değerlerden çok etkilenmez. • Fiyat farklılaştırmasının ve ikame işleminin yoğun olduğu mal ve hizmetlerde anlamlı sonuçlar üretecektir. Çünkü endeks hesaplarında anormal nispi değişmeler gösteren değerlerin varlığı hâlinde, hem bütün değerleri kapsayan hem de nispeten istikrarlı bir, ortalama hesaplayabilmek için geometrik ortalama tercih edilmektedir.


25. Soru

Tam hasıla ve eksik hasıla nedir? Açıklayınız.

Cevap

Üretim faktörlerinin tam olarak istihdam edilmesi hâlinde, bir ekonominin üretebileceği mal ve hizmetlerin miktarına potansiyel hasıla, doğal hasıla ya da tam istihdam hasılası denilir. Eksik istihdam, potansiyel hasıla ile fiili olarak üretilen hasıla arasındaki fark olarak tanımlanır.


26. Soru

İşsizlik oranı ne demektir?

Cevap

İşsizlik oranı, bir ekonomide çalışmak istediği hâlde iş bulamayan iş gücünün toplam çalışabilir iş gücüne oranıdır.


27. Soru

İş gücüne katılım oranı nedir?

Cevap

İş gücünün çalışma yaşı nüfusu içindeki yüzde payına iş gücüne katılım oranı denir.


28. Soru

Bir ekonominin bir dönemdeki başarısının ölçülmesinde temel esaslar nelerdir?

Cevap

Bir ekonominin bir dönemdeki başarısının ölçülmesinde üç temel kıstas vardır: Enflasyon oranı, büyüme hızı ve işsizlik oranı. Bu üç göstergedeki gelişmeler günlük hayatımızı yakından ilgilendirdiği gibi makroekonominin ilgi alanına giren temel değişkenler de bunlardır.


29. Soru

Reel döviz kuru ne demektir?

Cevap

Reel döviz kuru, nominal döviz kurunun bir fiyat endeksi ile veya çeşitli fiyat endeksleri kullanılarak deflate edilmiş ifadesidir.


30. Soru

Efektif döviz kuru ne demektir?

Cevap

Başlıca ticaret partnerleri ile oluşan reel döviz kuru değerleri bir biçimde bir endekste bütünleştirilerek nominal efektif döviz kuru (EER) veya reel efektif döviz kuru (REER) tanımlanabilir.


31. Soru

Düz ve çapraz döviz kuru arasındaki fark nedir?

Cevap

Döviz kuruna ilişkin bir ölçüm de çapraz ve düz kur ayrımı ile ortaya çıkmaktadır. Bizim şu ana kadar bahsettiğimiz döviz kuru, düz kurdur. Düz kurda bir ülkenin para birimi ile diğerleri arasındaki bir mübadele oranı söz konusudur. Çapraz kur ise bu iki ülkenin TL ile ikili kurlarının oranından elde edilmektedir.


32. Soru

Faiz oranı ne demektir?

Cevap

Faiz oranı, herhangi bir nedenle ertelenen bir TL’lik nakdi ödemenin bedeli olup gelecekte yapılacak ödeme ile şimdiki ödeme arasındaki oransal farktır.


33. Soru

Nominal ve reel faiz oranı ne demektir?

Cevap

Nominal faiz (R) oranları, fiyat düzeyindeki değişmeler için herhangi bir ayarlamayı içermemektedir. Nominal faiz oranını bir fiyat endeksi ile deflate ederek reel faiz oranına ulaşırız. Reel faiz oranı; r R – ?– ? . r ile hesaplanır. Bu eşitlikten de görüleceği gibi nominal faiz oranından (R) enflasyon oranı çıkarılmakta, yine enflasyon oranı ile reel faiz oranın (r) çarpımı da çıkarılmaktadır.


34. Soru

Makroekonomik analizde faiz oranı ne demektir?

Cevap

Makroekonomi toplulaştırılmış değişkenler üzerine oturtulmaktadır. Bu durumda faiz oranında da bir toplulaştırma yapma zorunluluğu olduğu açıktır. Oysaki yukarıda mevduat ve kredi faizi, devlet borçlanma senetlerinin faizi gibi farklı faiz oranları söz konusudur. Üstelik bu oranın da vadelerine göre değişkenlik gösterebileceğini biliyoruz. Normal koşullar altında kısa vadeli faiz oranları uzun vadeli oranların altında olacaktır. Esasen faiz oranlarının vade yapısını çeşitli ekonomik değişkenlere ilişkin beklentiler belirler. Örneğin, gelecekte enflasyon oranının düşmesi bekleniyorsa kısa vadeli faiz oranı uzun vadeli faiz oranından daha yüksek olabilir. Ortalama faiz oranını gösteren ve bundaki değişmelerin yönünü ve büyüklüğünü ölçmeye imkân veren endeks oluşturmak gerektiği biçimindedir. Yine burada da enflasyonda olduğu gibi farklı ağırlıklara ve farklı faiz oranlarına dayalı çeşitli endeksler oluşturmak mümkündür ya da ekonomide en çok işlemin yapıldığı faiz (örneğin, Hazine bonosu faizleri) esas alınarak değerlendirmeler yapmak anlamlı olur.


35. Soru

Makroekonominin araştırma alanına giren merkezi sorunlar nelerdir?

Cevap

Makroekonominin araştırma alanına giren beş merkezî sorun vardır. Bunlar, gelir ve istihdam düzeyi, fiyat istikrarı, ekonomik büyüme, bütçe ya da kamu açıkları ile dış açıklardır.


36. Soru

Gayrisafi yurt içi hasıla nasıl tanımlanmaktadır?

Cevap

Bir ekonomide, belli bir dönemde üretilen nihai mal ve hizmetlerin değerine gayrisafi yurt içi hasıla (GSYİH) denir.


37. Soru

Yüksek enflasyonun varlığı bir ülkede en çok hangi kesimi etkilemektedir?

Cevap

Sabit gelirliler ve tasarruflarını ulusal para cinsinden tutanlar enflasyondan en büyük zararı görürler ve gelir dağılımı bu kesimler aleyhine bozulur.


38. Soru

1970'lerde ortaya çıkan ve enflasyon ile işsizlik arasındaki ilişkinin farklılaştığını gösteren olgu nedir?

Cevap

Uzun bir süre enflasyon ile işsizlik arasında bir uyuşmazlık (trade-off) olduğu teorik olarak savunulmuş ve pratikte de bu iddia geçerliliğini -en azından gelişmiş ülkelerde- büyük ölçüde korumuştur. Ancak 1970’lerden itibaren enflasyon ile işsizlik arasındaki bu ilişki bozulmuş ve yüksek oranlı işsizlik (durgunluk) ile enflasyonun bir arada bulunduğu "stagflasyon" olgusu ön plana çıkmıştır.


39. Soru

Ekonomide pek çok değişkeni etkileyen bir ekonomi politikası aracı olan, devletin gelir ve giderlerinin bir arada gösterildiği belge nedir?

Cevap

Bütçe, ekonomide pek çok değişkeni etkileyen bir ekonomi politikası aracı olan,devletin gelir ve giderlerinin bir arada gösterildiği bir belgedir.


40. Soru

Makroekonomi alanındaki ilk eser kim tarafından ve ne zaman yayınlanmıştır? İçeriğinde ne anlatılmaktadır?

Cevap

David Hume, makroekonomi alanındaki ilk eser diyebileceğimiz “Ticaret Dengesi Üzerine” adlı çalışmasını, 18. yüzyılda (1752) yayımlamıştır. Hume, bu eserinde bir ekonomide para arzı, ticaret dengesi ve fiyat düzeyi arasındaki bağlantıları incelemiştir.


41. Soru

20. yüzyıla kadar ayrı bir disiplin olarak algılanmamış olan makroekonominin gelişmesinde etkili olan üç olay nedir?

Cevap

20. yüzyıla kadar ayrı bir disiplin olarak algılanmamış olan makroekonominin gelişmesinde üç olay özellikle önemlidir. Birincisi, ekonomi istatistikçilerinin makroekonomik araştırmaların bilimsel temelini oluşturan verileri toplamaya ve sistematikleştirmeye başlamalarıdır. İkincisi, ekonomik dalgalanmaların tekrarlanan ekonomik olgular biçiminde tespit edilmiş olmasıdır. Üçüncüsü ise Büyük Buhrandır.


42. Soru

Büyük Buhran’ı açıklayan ve devletin belli politikalarla ekonomik çöküntülerin üstesinden gelebileceğini iddia eden yeni bir teorik çerçeve ortaya koyarak modern makroekonominin öncülüğünü yapan İngiliz ekonomist kimdir?

Cevap

Büyük Buhran’ı açıklayan ve devletin belli politikalarla ekonomik çöküntülerin üstesinden gelebileceğini iddia eden yeni bir teorik çerçeve ortaya koyarak modern makroekonominin öncülüğünü yapan İngiliz ekonomist John Maynard Keynes'tir. 


43. Soru

Keynes’in ekonomik dalgalanmalara ilişkin temel düşüncelerini yayımladığı eserin adı nedir?

Cevap

Keynes’in ekonomik dalgalanmalara ilişkin temel düşünceleri, 1936 yılında yayımladığı “İstihdam, Faiz ve Paranın Genel Teorisi” adlı eserinde yer almaktadır.


44. Soru

Keynes'in piyasanın işleyişine, üretim ve istihdama dair temel görüşleri nelerdir?

Cevap

Keynes’in temel tezi, piyasa ekonomilerinin her zaman kendilerini düzeltecek bir mekanizmaya sahip olmadığı, yani düşük işsizlik ve yüksek üretim düzeylerini her zaman garanti edemeyeceği biçimindedir. Aksine ekonomiler, iş aleminin iyimser ve kötümser oluşuna bağlı olarak oluşan yatırım düzeyindeki değişmeler nedeniyle büyük dalgalanmalarla karşı karşıya kalabilir. İş çevrelerindeki bir kötümserlik dalgası yatırımlarda ani düşüşlere ve bu da toplam üretimde azalışa ve işsizlikte bir artışa yol açmaktadır.


45. Soru

Keynes’in politika önerileri politika yapıcılar tarafından kabul görmüş müdür?

Cevap

2. Dünya Savaşı’ndan sonraki ilk 25 yılda Keynes’in politika önerileri hemen hemen tüm dünyada kabul görmüştür. Bu yıllar, devletin uygun bütçe ve para politikalarını aktif biçimde uygulayarak ekonomik istikrarsızlıkları önleyebileceği yönünde bir güvenin artan biçimde yerleştiği bir dönemdir. Dünyada çoğu ekonomiler yüksek bir büyüme hızını ciddi daralmalar ve yüksek enflasyon olmadan yakalamışlardır. Olaylar makroekonomik istikrarın yerleştiği bir çağa ulaşıldığını gösteriyordu. Ancak 1970’lere doğru ekonomik görünüm kararmaya ve Keynesyen ekonomi doktrinine güven zayıflamaya başladı. Dünyanın pek çok yerinde ekonomik durgunluk (düşük veya negatif oranlı bir büyüme hızıyla yüksek bir işsizlik oranı) ile yüksek bir enflasyonun birlikte görüldüğü stagflasyon olgusu yaşanmıştır. Fakat ekonomilerin bu yeni hastalığı Keynesyen politika önerileri ile ortadan kaldırılamamıştır.


46. Soru

Monetarizm (parasalcılık) olarak bilinen ve Keynesyenciliğin antitezi olan bir doktrin ortaya koyan iktisatçı kimdir?

Cevap

Nobel ekonomi ödülünü de kazanmış olan Milton Friedman, monetarizm (parasalcılık) olarak bilinen ve Keynesyenciliğin antitezi olan bir doktrini ortaya koyan iktisatçıdır.


47. Soru

Monetaristlerin piyasa ekonomisinin işleyişi, aktivist politikalar ve ekonomik dalgalanmalar ile ilgili temel görüşleri nelerdir?

Cevap

Monetaristler, ilk olarak piyasa ekonomilerinin kendi kendilerini düzelttiklerini, yani ekonomilerin kendi hâline bırakılırsa tam istihdama dönme eğiliminde olduğunu iddia etmişlerdir. Monetaristlerin ikinci iddiaları ise aktivist makroekonomik politikaların çözümün değil, sorunun bir parçası olduğu biçimindedir. Friedman, Anna Schwartz ile birlikte yazdığı “Birleşik Devletler’in Parasal Bir Tarihi” adlı eserinde Amerikan ekonomisinin tarihsel analizine dayanarak ekonomik dalgalanmaların önemli ölçüde para arzındaki değişmelerin sonucu olduğunu ileri sürmüştür. Friedman ve takipçileri aktivist makroekonomik politika doğrultusunda uygulanan değişken bir para arzı yerine istikrarlı bir para arzının ekonominin istikrarı için doğru anahtar olduğunu savunmuşlardır.


48. Soru

Yeni klasik iktisatçıların öncüleri kimlerdir? Teorilerini hangi hipoteze dayandırmışlardır ve aktivist ekonomi politikaları ile ilgili temel düşünceleri nelerdir?

Cevap

Keynesyen düşünceye karşı monetaristler tarafından başlatılan karşı atak 1970’li yılların başlarında, Robert Lucas, Thomas Sargent, Neil Wallace ve Robert Barro gibi ekonomistlerin öncülüğünde yeni klasik makroekonomi tarafından sürdürülmüştür. Bu ekonomistler piyasa ekonomilerinin kendi kendilerini düzelttiğini Friedman’dan daha ateşli biçimde savunmuşlar ve kamu politikalarının ekonomiyi sistematik olarak istikrara kavuşturmada etkisiz olduğunu iddia etmişlerdir. Bu teorinin taraftarları John F. Muth tarafından ortaya atılan rasyonel beklentiler kavramını makroekonomik analizlerde kullanarak geliştirmişlerdir. Rasyonel beklentiler hipotezi, bireylerin ve işletmelerin gelecekteki ekonomik olaylar hakkındaki beklentilerini oluştururken “rasyonel” bir biçimde davrandıklarını, yani mevcut bilgilerini en iyi biçimde kullanarak geçmişte yaptıkları hatalara düşmekten kaçındıklarını öne sürmektedir. Bu durumda kamu politikalarındaki değişmelerin etkileri standart Keynesyen modellerin öngördüğünden çok daha az olmaktadır. Nitekim yeni klasik ekonomistlerin ortaya koydukları en önemli hipotez, ekonomi politikalarının etkin olmadığı şeklindedir. Buna göre sistematik ya da beklenen politikalar ekonominin istihdam ve üretim gibi reel değişkenleri üzerinde etkili değildir. Ancak sürpriz ya da şok politikalarla bu değişkenler etkilenebilmektedir.


49. Soru

Arz yönlü ekonomi yaklaşımı hangi ekonomistler tarafından geliştirilmiştir? Bu yaklaşımın Reaganomics olarak da adlandırılmasının sebebi nedir? Uygulamada başarılı sonuçlar verebilmiş midir?

Cevap

1970’lerde gelişmiş ekonomilerde gözlenen verimlilik artışındaki ve ekonomik büyümedeki yavaşlama, bu sorunlara çözüm bulmak amacına yönelen ve oldukça farklı görüşleri olan, Robert L. Bartley ve Arthur Laffer gibi ekonomistlerce geliştirilen arz yönlü ekonomi yaklaşımını ön plana çıkartmıştır. ABD’de 1980’lerde Reagan yönetimi döneminde etkili olduğu için Reaganomics olarak da adlandırılan arz yönlü ekonomide, vergilemenin piyasalardaki özendiriciler (üreticileri ve tüketicileri kararlarında yönlendiren etkenler) üzerindeki etkisine büyük önem verilir. Vergi oranlarının düşürülmesinin ekonomiyi canlandıracağı, milli geliri ve vergi gelirlerini artıracağı ve enşasyonu azaltacağı iddia edilir. Ancak Reagan dönemindeki uygulamalar, arz yönlü ekonominin fanatik taraftarlarının iddia ettiği kadar parlak sonuçlar vermemiştir. Fakat ABD ekonomisinin 1990’larda gösterdiği yüksek performansı ortaya çıkaran faktörler arasında Reagan döneminde benimsenen politikaların önemli bir yeri olduğu bugün kabul görmektedir.


50. Soru

Yeni Keynesyenlerin aktivist politikalara ve piyasaların temizlenmesine ilişkin görüşleri nelerdir? Bu yaklaşıma katkıları olan ekonomistler kimlerdir? 

Cevap

Yeni Keynesyenler olarak adlandırılan grup Keynes’in temel görüşlerini daha sağlam teorik temellere oturtmaya çalışmaktadır. Aktivist makroekonomik politikaları yeniden ön plana çıkarmaya çalışan yeni Keynesyenler özellikle uzun dönemde monetarizmi ve rasyonel beklentiler yaklaşımını kabul ederler. Ancak asimetrik bilgi, fiyatların ve ücretlerin yapışkanlıkları ve katılıkları gibi nedenlerle piyasaların temizlenmediğini ileri sürerler. Bu durumda eksik istihdam oluşacak ve dolayısıyla genişletici kamu politikaları reel hasıla ve istihdam üzerinde etkili olacaktır. Bunlara göre eksik rekabet ve piyasa başarısızlıkları önemlidir, hatta ekonomik dalgalanmaların nedeni olarak piyasa başarısızlıkları gösterilmektedir. Stanley Fischer, Joseph Stiglitz, Gregory Mankiw ve J. Anna Gray bu yaklaşıma katkıları olan ekonomistlerden bazılarıdır.


51. Soru

Büyük Buhran gelişmiş ülkelerin üretim, enflasyon ve istihdam rakamlarında ne gibi değişikliklere sebep olmuştur?

Cevap

1929 ile 1932 arasında endüstriyel üretim ABD’de yaklaşık %50, Almanya’da %40 civarında, Fransa’da %30’a yakın, İngiltere’de ise %10 olmak üzere dünya çapında düşüş göstermiştir. Ancak İngiltere’deki düşüş 1920’lerin ilk yıllarında başladığı için söz konusu dönemdeki üretim azalışı düşük görünmektedir. Bu dönemde sanayileşmiş ülkeler birbirine eşit olmayan bir deflasyonu da yaşamışlar ve fiyatlar İngiltere’de %25 düşerken fiyatlardaki azalış Almanya’da ve ABD’de %30, Fransa’da %40’tan fazla olmuştur. Ancak buhranın en büyük maliyeti işsizlik olarak ortaya çıkmış ve işsizlik trajik düzeylere çıkmıştır. 1933’te ABD’de tüm iş gücünün dörtte biri işsiz kalmış, Almanya 1930’larda bir işsizlik felaketi yaşamıştır.


52. Soru

Bir ekonomi tarihçisi olan Charles Kindleberger'e göre Büyük Buhran'ın bu derece etkili olmasının sebebi ne idi?

Cevap

Bir ekonomi tarihçisi olan Charles Kindleberger sorunun uluslararası yönlerini daha ön plana çıkaran bir yorum ortaya attı. Onun görüşüne göre dünya ölçeğinde bir ekonomik liderliğin olmaması yüzünden 1920’lerde başlayan ekonomik gerileme önlenememiş ve bir buhranla sonuçlanmıştır. Ne Amerika Birleşik Devletleri ne de İngiltere, dünya ticaretini felce uğratan tarife artışlarına fren koyarak veya ekonomik genişlemenin finansmanına yönelik kredi sağlayarak dünya ekonomisinin çöküşünü önleyecek liderliği yapamamışlardır. ABD dünya ticaretinin düşüşünü önleme konusunda liderlik yapmak bir yana, 1930’daki yüksek oranlı korumalar getiren Smoot-Hawley tarife yasası ile durumu daha da kötüleştiren en önemli adımlardan birini atmıştır. Kindleberger’in görüşüne göre liderliğin yokluğu tarihi bir kaza idi: Birleşik Krallık dünya liderliğini kaybetmiş, ABD ise 1930’larda henüz liderliğin sorumluluklarını üstlenmemişti. Ayrıca Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası gibi zordaki ülkelere kredi sağlayarak krizin giderilmesine katkısı olabilecek uluslararası kuruluşlar henüz mevcut değildi


53. Soru

Tam esnek fiyatlar ve ücretler hangi görüşün varsayımıdır?

Cevap

Tam esnek fiyatlar ve ücretler klasik ekonominin temel varsayımlarındandır. Buna göre tüm piyasalar temizlenir, ekonomi tam istihdamda ve reel GSYİH potansiyel düzeyindedir.


54. Soru

Keynesyenlerin piyasaların temizlendiği varsayımına yönelik görüşleri nelerdir?

Cevap

Keynesyen analizde ise başta iş gücü piyasası olmak üzere piyasaların temizlendiği kabul edilmez. Talepteki bir azalma istihdamı ve hasılayı azaltır. Bu durumda genişletici maliye ve para politikaları ile işsizliğin azaltılması ve üretim hacminin genişletilmesi mümkündür.


55. Soru

Ekonomik faaliyetlerin temel ölçüsü olan GSYİH ile ilgili kaç ölçüm yöntemi kullanılır?

Cevap

Ekonomik faaliyetlerin temel ölçüsü olan GSYİH ile ilgili üç ölçüm yöntemi kullanılır:

1-Harcama Yöntemiyle GSYİH’nın Ölçülmesi

2-Gelir Yöntemiyle GSYİH’nın Ölçülmesi

3-Üretim Yöntemiyle GSYİH’nın Ölçülmesi


56. Soru

Harcama yaklaşımı çerçevesinde GSYİH nasıl hesaplanır?

Cevap

Harcamalar toplanarak harcama yaklaşımı çerçevesinde GSYİH hesaplanır. Buna göre;

GSYiH = C + I + G + NX

Burada, 

C=Tüketim Harcamaları

I=Yatırım Harcamaları

G=Devletin Nihai Tüketim Harcamaları

NX= Net İhracatı (ihracat-ithalat değeri)

gösterir. 


57. Soru

Gelir yaklaşımı çerçevesinde GSYİH nasıl hesaplanır?

Cevap

Gelir yaklaşımı çerçevesinde GSYİH şe şekilde hesaplanır:

GSYİH = Ücret + Rant + Faiz + Kâr + Dolaylı Vergiler + Amortismanlar


58. Soru

GSYİH ile GSMH arasındaki fark nedir?

Cevap

GSYİH, yurt içinde üretilmiş nihai mal ve hizmetlerin değeridir. GSMH ise bir ülke vatandaşlarının ürettiği bütün ekonomik değerleri içermektedir. Buna göre GSYİH’nin bir kısmı diğer ülke vatandaşlarınca üretilmiş olabileceği gibi, GSMH’nin bir kısmı da ülkenin diğer ülkelerde yerleşik vatandaşlarınca üretilmiş olabilir. Kısaca bu iki kavram sadece kapsadığı coğrafik alan bakımından farklılık gösterir. GSMH hesaplanırken GSYİH rakamına dış âlem faktör gelirleri ilave edilmelidir. Dış âlem faktör gelirleri arasında işçi dövizleri, müteşebbis gelirleri, kâr transferleri, dış borç faiz ödemeleri ve faiz gelirleri yer alır.


59. Soru

GSMH'nın GSYİH’den fazla olması ne anlama gelir?

Cevap

GSMH, GSYİH’den fazla ise ülkenin vatandaşları yurt dışında, yabancıların o ülkede ürettiklerinden fazla katma değer üretiyor demektir.


60. Soru

Safi Milli Hasıla (SMH) nasıl elde edilir?

Cevap

GSMH’yi oluşturan mal ve hizmetlerin üretiminde, diğer üretim faktörleri yanında önceki yıllarda üretilmiş sermaye malları da kullanılır. Kullanılan bu sermaye mallarında aşınma ve yıpranmalar ortaya çıkar. Bu aşınma ve yıpranmalar üretilen malların değerinin parçasıdır. Bu aşınma payını (amortisman) GSMH’den çıkartırsak SMH’ yı elde ederiz.


                                           SMH = GSMH – Amortismanlar


61. Soru

Milli Gelir nedir ve nasıl hesaplanır?

Cevap

Faktör fiyatlarıyla SMH olarak adlandırılan milli gelir, üretim faktörlerinin üretimden aldıkları payların toplamıdır. Aşağıdaki gibi hesaplanır: 


MG = GSMH – Amortismanlar – Dolaylı Vergiler + Sübvansiyonlar
MG = Ücretler + Kârlar + Faiz + Rant (Kiralar)


62. Soru

Harcanabilir gelir nedir ve nasıl hesaplanır?

Cevap

Harcanabilir gelir, kişisel gelirden gelir vergisi ve diğer kanuni ödemeler yapıldıktan sonra elde kalan tutardır.

Harcanabilir Gelir = Kişisel Gelir – Dolaysız Vergiler


63. Soru

Enflasyon oranı nedir?

Cevap

Enflasyon oranı fiyat düzeyinde belli bir dönemde ortaya çıkan artıştır. 


64. Soru

GSYİH Deflatörü nedir?

Cevap

GSYİH Deflatörü; bir dönemin nominal GSYİH’sinin reel GSYİH’sine oranıdır ve baz alınan yıl ile ölçümü yapılan yıl arasındaki fiyat değişiminin bir ölçüsüdür. GSYİH deflatörü, ekonomide üretilen tüm malları ve hizmetleri içeren, oldukça geniş kapsamlı bir fiyat endeksidir.


65. Soru

TÜFE ile GSYİH deflatörü arasIndaki farklar nelerdir?

Cevap

TÜFE ile GSYİH deflatörü arasındaki farkları üç noktada toplayabiliriz:
1. Deflatör, TÜFE’ye göre daha geniş bir mal grubunun fiyatlarını ölçer. Deflatör ekonomide üretilen tüm nihai mal ve hizmetleri içerirken TÜFE yalnızca tüketicilerce satın alınan bazı mal ve hizmetleri içerir.
2. TÜFE ithal mallarını da içerirken deflatörde yalnızca yurt içinde üretilen mallar ve hizmetler  değerlendirilir.
3. TÜFE’nin ölçtüğü mal sepeti değişmezken deflatör ekonomide üretilen malların bileşimindeki değişmeyi endekse yansıtır.


66. Soru

İşsizlik oranı nasıl hesaplanır?

Cevap

İşsizlik oranı (İO), bir ekonomide çalışmak istediği hâlde iş bulamayan iş gücünün toplam çalışabilir iş gücüne oranıdır:


67. Soru

Reel döviz kuru neyi ifade eder?

Cevap

Reel döviz kuru, nominal döviz kurunun bir fiyat endeksi ile veya çeşitli fiyat endeksleri kullanılarak deflate edilmiş ifadesidir.


68. Soru

Nominal efektif döviz kuru nedir ve nasıl hesaplanır?

Cevap

Başlıca ticaret partnerleri ile oluşan reel döviz kuru değerleri bir biçimde bir endekste bütünleştirilerek nominal efektif döviz kuru (EER) tanımlanabilir. Ağırlıkların, toplamı bire eşit olmak üzere n adet ülkeyle ikili döviz kurları sepete dahil ediliyorken nominal efektif kur;

formülü ile hesaplanır. 


69. Soru

Tanımsal olarak faiz oranı nedir?

Cevap

Faiz oranı, herhangi bir nedenle ertelenen bir TL’lik nakdi ödemenin bedeli olup gelecekte yapılacak ödeme ile şimdiki ödeme arasındaki oransal farktır.


70. Soru

Basit ve bileşik faiz arasındaki fark nedir?

Cevap

Faiz oranlarıyla ilgili yapılması gereken bir ayrım da basit ve bileşik faiz ayrımıdır. Eğer belli bir anapara üzerinden faiz hesaplanıyor, vade sonunda tekrar aynı anapara üzerinden faiz işletiliyorsa burada basit faiz söz konusudur. Yok eğer ilk dönem sonunda tahakkuk ettirilen faiz, dönem sonunda anaparaya ekleniyor ve gelecek dönem için faiz bu tutar üzerinden yürütülüyorsa burada bileşik faiz uygulanmaktadır.


71. Soru

Reel faiz oranı nasıl hesaplanır?

Cevap

Reel faiz oranı;

formülü ile hesaplanır. (Burada R; nominal faiz oranını,  ise enflasyon oranını temsil etmektedir)


Bahar Dönemi Dönem Sonu Sınavı
25 Mayıs 2024 Cumartesi