Doğal Kaynaklar ve Çevre Ekonomisi Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Çevresel kaynakların optimal dağılımını sağlamak üzere geliştirilen üç yasal temelli yaklaşımın nedir? Açıklayınız.

Bu yaklaşımlar: Sorumluluk hukuku yaklaşımı, mülkiyet hakları yaklaşımı veya Coasian yaklaşım ve emisyon standartları yaklaşımı’dır.

Çevresel sorumluluk hukuku’nun kamsamı nedir? Açıklayınız.

Çevresel sorumluluk hukuku çevreyi kirleterek negatif dışsallığa neden olduğu tespit edilen tarafın, kirlilikten zarar gören tarafa verdiği zararları karşılamak üzere ödemek zorunda olduğu tazminatı belirleyen düzenlemelerden oluşmaktadır (Endres, 2011, 51). Ekonomik bakış açısıyla çevresel sorumluluk hukuku negatif dışsallıkları içselleştirme stratejisidir.

Kirlilik hasar maliyeti nedir, tanımlayınız?

Kirlilik hasar maliyeti: Bir ekonomik faaliyet soncu çevreye bırakılan kirletici emisyonların ekolojik sistemde neden olduğu tüm hasarın parasal değeridir.

Kirlilik kontrol maliyetini açıklayıınız ve bir örnek veriniz.

Çevre kalitesini iyileştirmek veya kirliliği kontrol altına almak amacıyla toplumun doğrudan yaptığı parasal harcamalardır. Örneğin, kâğıt imalathanesinin yarattığı kirlilikten aynı nehir üzerinde kurulu olması nedeniyle zarar gören balık üretme çiftliğini ele alırsak, kâğıt imalathanesinin nehrin kalitesini korumak ve nehre bıraktığı kirletici emisyonları azaltmak amacıyla yaptığı harcamalar da firmanın kirlilik kontrol (azaltım) maliyetini oluşturmaktadır.

Çevresel sorumluluk hukukunu kirleten öder ilkesine göre etkinliğini açıklayınız?

Sorumluluk hukuku optimum kirlilik düzeyinin belirlenmesinde bir ekonomik teşvik aracı gibi çalışmaktadır. Bu bağlamda sorumluluk hukuku zararın failini cezalandırması nedeniyle kirleten öder ilkesine uygun bir yöntem olarak kabul edilmektedir.

Çevre kirliliğinden mağdur olanların haklarının mahkemeler tarafından korunmasının dezavantajları nelerdir?

Birincisi, hukuki karar süreçleri yavaş ve maliyetlidir. ikincisi kirlilikten zarar gören taraf dava açma maliyetini karşılayamayacak durumdaysa, sorunun dava yoluyla çözümünü öneren bu sistemden beklenen sonucu almak mümkün olmayacaktır. Üçüncüsü, kirletenler ve kirlilikten etkilenenler çok sayıda olduğu zaman kimin kimden ne kadar etkilendiğini belirlemek zor olabilir. Dördüncüsü, karar verecek mahkemenin tarafların yanıltıcı bilgilendirmesi sonucu vereceği ceza sosyal optimumu sağlamak için gerekli olandan daha az veya daha fazla takdir edilmiş olabilir (Endres, 2011, 60). Kirleten tarafın verdiği zararı gizlemeye çalışması, zarar gören tarafın da gördüğü zararı abartılı göstermesi sonucu oluşan bu bilgilenme sorunu çevresel sorumluluk hukuku uygulamasının etkinliğini azaltmaktadır.

Mülkiyet hakları yoluyla çözüm: Coasian yaklaşımı nedir nasıl tanımlanır?

Mülkiyet hakkının kirletene veya kirlilikten zarar görene verilmiş olmasının olası sonuçlarını tartıştığı makalesi Ronald Coase’u iktisat alanında verilen Nobel Ödülü’ne taşımıştır. Mülkiyet değer ifade eden bir hak olduğuna göre, bu hakkın ticaretinin yapılmasına izin veren bir sistem oluşturularak taraflar arasında etkinlik çözümü elde edilebilecektir. Coasian yaklaşıma göre bu süreçte mülkiyet hakkının başlangıçta nasıl dağılmış olduğunun önemi yoktur. Coase kirleten ve kirlilikten zarar gören taraflar arasında gönüllü pazarlık esasına dayalı ticaretin sağlayacağı bir piyasa çözümü ile dışsallıkların içselleştirilebileceğini ileri sürmektedir (Hussen, 2005, 94). Böylelikle, piyasa baflarısızlığı nedeniyle oluflan etkinsizlik sorununa hükûmet müdahalesi yerine yine piyasa sistemi içinde bir çözüm bulunmuş olmaktadır. İşlemsel (alt düzey) yönetici ve çalışanlar tarafından verilecek kararlar yapısal kararlardır.

Mülkiyet hakları yöntemine getirelen eleştiriler nelerdir?

İlk eleştiri, işlem maliyetlerinin yüksekliği nedeniyledir. Kirleten ve kirlilikten zarar gören tarafların tam olarak belirlenmesi kolay değildir. Tarafların çok sayı da olması nedeniyle de kimin kirliliğin ne kadarından sorumlu olduğunu ve kimin ne kadar zarar gördüğünü belirlemek çoğu durumda mümkün olamamaktadır. İkinci eleştiri ise bu sorunun taraflarını sorunu çözebilecek bilgelikte kabul ediyor olmasıdır. Optimum kirlilik düzeyine odaklanan teorem, mülkiyet hakkının karşılıklı pazarlık yoluyla devredilebilir olması sayesinde ideal çözüme ulaşılabileceğini ifade ederken bu süreci ortak aklın yürütücülüğüne bırakmaktadır.

Bedavacılık nedir? Açıklayınız.

Ortak mallardan kimin ne kadar fayda sağladığının belirlenemeyeceğini gören kullanıcıların, maliyetin başkaları tarafından karşılanması beklentisiyle sağladıkları faydayı gizleyerek finansmanına katılmaktan kaçınmaları durumudur.

Çevre Standartları ile çözüm yöntemininde hangi standartlardan bahsedebiliriz?

? Emisyon standartları ? Ürün ve üretim süreci standartları ? Saklama, stoklama ve taşıma standartları ? Teknoloji standartları

Çevre standartları ile çözüm yönteminde tanımlanan saklama, stoklama ve taşıma standartları hakkıda bilgi veriniz.

Saklama, stoklama ve taşıma standartları ile çevre açısından riskli maddelerin tehlike yaratma olasılıklarını azaltmak üzere bu maddelerin saklanması, stoklanması ve taşınması konusunda sınırlamalar ve uygulamaya ilişkin yaptırımlar geliştirilmektedir. Bilimsel çalışmaların bulgularından hareketle yönetmelikler yardımıyla tanımlanmış olan bu standartlar, uygulamada pek çok alana yayılmış durumdadır.

Çevre standartları ile çözüm yönteminin üstünlükleri nelerdir?

Standartların öne çıkan üstünlüklerine baktığımızda ilk olarak sayısal ve teknolojik olarak tanımlanabilen bir hedefi doğrudan ve kolaylıkla gerçeklefltirebildiklerini görüyoruz. İkinci olarak, emir kontrol mekanizmasıyla çalıflan standartlar aflırı tehlikeli olarak kabul edilen DDT ve endüstriyel atık gibi maddelerin tehlikeli düzeylerin altında tutulması konusunda ciddi yaptırımları sayesinde çok etkili olabilmektedir. Çevre standartlarının üçüncü üstünlüğü herkese eflit koflullar getiren adil bir uygulama olmasıdır. Standartlar yoluyla çevre kirliliğini düzenlemenin dördüncü üstünlüğü, eşit sorumluluk yüklemesinin toplumda meydana getirdiği manevi tatmin nedeniyle politik olarak uygulanabilirliğinin yüksek olmasından kaynaklanmaktadır.

Çevre standartları ile çözüm yönteminin dezavantajları nelerdir?

? Kamu otoritesi tarafından tek taraflı olarak belirlenen standartlar son derece müdahalecidir ve piyasa sisteminin ruhuyla uyumlu değildir. ? Kirlilik kontrol uygulamalarının idare hukukunun alanına girmesi ve zorlama, izleme ve cezalandırma faaliyetlerinin geniş bir bürokrasi alanı yaratıyor olması nedeniyle yüksek ifllem maliyetlerine sahiptir. ? Standartların hızla değişmekte olan çevre koşullarına uyum sağlayacak sıklıkla revizyon gerektirmesine rağmen, mevcut yasaların bu değişim hızına uyum sağlayamadığı durumlarda standartların etkinliğinin kaybolmasıdır. ? Standartların sıkılaştırılmış olması işletmelerin kârlılığını olumsuz yönde etkiliyorsa, politik maliyeti ağır olabilmektedir. ? Kirlilik kontrol maliyetlerindeki farklılıkları dikkate almaksızın tüm firmalara tek tipte uygulanmasıdır.

Maliyet etkin çözüm nedir, tanımlayınız?

Aynı tür kirleticinin birden fazla firma tarafından alıcı ortamlara bırakıldığı durumlarda, tüm firmaların marjinal kirlilik kontrol maliyetlerini eşitleyen toplam emisyon miktarında gerçekleşmektedir.

Çevre sorunlarına yasal düzenlemeler yoluyla çözüm alternatifleri kaç grupta incelenmektedir?

? Çevresel Sorumluluk Hukuku Yoluyla Çözüm ? Mülkiyet Hakları Yoluyla Çözüm: Coasian Yaklaşımı ? Çevre Standartları Yoluyla Çözüm

Piyasa temelli düzenlemeler yoluyla çözüm önerileri hakkında bilgi veriniz.

Piyasa temelli düzenlemeler negatif dışsallıkları piyasa fiyatında içselleştirmeyi amaçlayan uygulamalardan oluşmaktadır. Maliyetleri ve fiyatları etkileyen düzenlemeler ekonomik aktörleri üretim ve tüketim kararlarını gözden geçirmeye ve çevre kirliliğini azaltmaya yönelik önlemler almaya teşvik etmektedir. Piyasa temelli düzenlemeler bu amacı atık bedelini ödeterek veya kirleticilerin ticaretine izin veren yapay piyasa koşulları oluşturarak gerçekleştirmektedirler. Çevre vergileri ve devredilebilir emisyon izinleri bu iki yaklaşımın uygulamadaki örneklerini oluşturmaktadır.

Çevre vergileri yoluyla çözüm yöntemini tanımlayınız?

Çevre vergileri dışsal maliyetleri içselleştiremeyen piyasa sistemini düzenleyerek çevreye zararlı her türlü atığın kontrol edilmesini sağlayan maliyet etkin bir araç olarak görülmektedir. Literatüre Pigou vergisi olarak girmifl olan bu düzenleyici araç, çevreye bırakılan her bir zararlı emisyon biriminin fiyatlandırılarak kirleten tarafa ödettirilmesini öneren kirleten öder ilkesini esas almaktadır. Pigou vergisi ile kirleticilerin negatif dışsallıklar olarak ortaya çıkan maliyetlerden de sorumlu tutulması amaçlanmaktadır.

Karbon vergisi nedir, açıklayınız?

Karbon vergisi: iklim değiflikliği tehdidi yaratan fosil yakıtlardan kaynaklanan karbondioksit emisyonlarını azaltmayı amaçlayan bir vergidir.

Devredilebilir emisyon izinleri yoluyla çözüm yöntemi hakkında bilgi veriniz.

Kirletici emisyonlarını, emisyon kontrolünün marjinal faydasını marjinal kirlilik kontrol maliyetine eşitleyen optimum emisyon miktarına kadar azaltmak istediğimizi düşünelim. Bu amacımızı standart belirleme ve çevre vergisi gibi iki düzenleme ile gerçekleştirebileceğimizi biliyoruz. Bu iki düzenleme arasında çevre vergisinin maliyet etkinlik kriterine uyan bir araç olması nedeniyle daha avantajlı olduğunu da belirtmiştik. Bununla birlikte firmaların marjinal kirlilik kontrol maliyetlerini ve kirlilik kontrolünün marjinal faydasını doğru olarak tahmin etmenin güçlükleri nedeniyle optimum emisyon miktarı için merkezî hükûmet tarafından açıklanan çevre vergisi oranına şüpheyle bakıldığını da biliyoruz. Bu nedenle emisyonların optimum kontrol düzeyinde belirlenmesini teşvik etmek üzere bu iki amacın üstün yönlerini birleştirerek maliyet etkin çözümü piyasa mekanizmasının işleyişine bırakan devredilebilir emisyon izinleri sistemi geliştirilmiştir.

Piyasa sisteminin optimal çevre kalitesini sağlamakta başarılı olamamasının nedeni nedir?

Piyasa sistemi piyasa başarısızlıkları nedeniyle optimal çevre kalitesini sağlamakta başarılı olamamaktadır.

Çevrenin korunması amacıyla ekonomik faaliyetlerin sınırlarını yasal düzenlemelerle çizen devlet, hangi tür araçları kullanarak potansiyel kirleticileri yasal düzenlemelere uymaya zorlamaktadır?

Çevrenin korunması amacıyla ekonomik faaliyetlerin sınırlarını yasal düzenlemelerle çizen devlet, para cezası, hapsetme ve diğer cezalandırma araçlarını kullanarak potansiyel kirleticileri yasal düzenlemelere uymaya zorlamaktadır.

Ekonomik bakış açısıyla çevresel sorumluluk hukuku neyi ifade etmektedir?

Ekonomik bakış açısıyla çevresel sorumluluk hukuku negatif dışsallıkları içselleştirme stratejisidir.

Kirlilik hasar maliyeti nedir? Kısaca açıklayınız.

Kirlilik hasar maliyeti; bir ekonomik faaliyet sonucu çevreye bırakılan kirletici emisyonların ekolojik sistemde neden olduğu tüm hasarın parasal değeridir.

Marjinal kirlilik hasar maliyeti eğrisi (MDC) hangi değişkenin artan bir fonksiyonu olarak tanımlanmaktadır?

Marjinal kirlilik hasar maliyeti eğrisi (MDC) kirletici emisyon miktarının artan bir fonksiyonu olarak tanımlanmıştır.

Kirlilik kontrol (azaltım) maliyeti nedir? Kısaca açıklayınız.

Kirlilik kontrol (azaltım) maliyeti; çevre kalitesini iyileştirmek veya kirliliği kontrol altına almak amacıyla toplumun doğrudan yaptığı parasal harcamalardır.

Kirleten öder ilkesi nedir? Kısaca açıklayınız.

Kirleten öder ilkesi; çevreyi kirleten tarafa, sebep olduğu kirliliğin temizlenme maliyetinin veya kirleterek verdiği zararın parasal karşılığının ödettirilmesini benimseyen bir çevre politikası ilkesidir.

Çevre kirliliğinden mağdur olanların haklarının mahkemeler yoluyla korunmasının dezavantajları nelerdir?

Çevre kirliliğinden mağdur olanların haklarının mahkemeler yoluyla korunmasının bazı dezavantajlı yönleri bulunmaktadır.

• Birincisi, hukuki karar süreçleri yavaş ve maliyetlidir.
• İkincisi kirlilikten zarar gören taraf dava açma maliyetini karşılayamayacak durumdaysa, sorunun dava
  yoluyla çözümünü öneren bu sistemden beklenen sonucu almak mümkün olmayacaktır.
• Üçüncüsü, kirletenler ve kirlilikten etkilenenler çok sayıda olduğu zaman kimin kimden ne kadar etkilendiğini belirlemek zor olabilir.
• Dördüncüsü, karar verecek mahkemenin tarafların yanıltıcı bilgilendirmesi sonucu vereceği ceza sosyal optimumu sağlamak için gerekli olandan daha az veya daha fazla takdir edilmiş olabilir.

Coasian Yaklaşım'ın çıkarımları nelerdir? Kısaca tartışınız.

Coasian Yaklaşım: Coasian yaklaşım, mülkiyet hakkının kirleten veya kirlilikten zarar gören taraflardan hangisine verilmiş olursa olsun karşılıklı pazarlık süreci sonunda optimum kirlilik düzeyini başarılabileceğini ileri sürmektedir.

Bedavacılık sorunu nedir? Kısaca açıklayınız.

Bedavacılık; ortak mallardan kimin ne kadar fayda sağladığının belirlenemeyeceğini gören kullanıcıların, maliyetin
başkaları tarafından karşılanması beklentisiyle sağladıkları faydayı gizleyerek finansmanına katılmaktan kaçınmaları durumudur.

Bir ürünün yaşam döngüsü boyunca çevreye karşı duyarlı ve çevre dostu olduğunu gösteren bir sertifikaya ne ad verilmektedir?

Çevre dostu ürün etiketi; bir ürünün yaşam döngüsü boyunca çevreye karşı duyarlı ve çevre dostu olduğunu gösteren bir sertifikadır.

Çevre standartlarının sahip olduğu en önemli kusur nedir?

Çevre standartlarının tanımlanabilecek en ciddi kusuru kirlilik kontrol maliyetlerindeki farklılıkları dikkate almaksızın tüm firmalara tek tipte uygulanmasıdır.

Pigou vergisi nedir? Kısaca açıklayıp, bu vergi türünün amacını yazınız.

Pigou vergisi, çevreye bırakılan her bir zararlı emisyon biriminin fiyatlandırılarak kirleten tarafa ödettirilmesini öneren kirleten öder ilkesini esas almaktadır. Pigou vergisi ile kirleticilerin negatif dışsallıklar olarak ortaya çıkan maliyetlerden de sorumlu tutulması amaçlanmaktadır.

Maliyet etkinlik kriterine göre, belirli bir miktardaki kirlilik kontrolünün toplam maliyeti hangi durumda minimum olmaktadır?

Maliyet etkinlik kriterine göre, belirli bir miktardaki kirlilik kontrolünün toplam maliyeti, tüm firmaların marjinal kirlilik kontrol maliyetleri birbirine eşitlenmiş olduğu zaman minimum olmaktadır.

Firmaları kirlilik azaltmaya ekonomik yönden teşvik eden bir araç olan çevre vergilerinin avantajları nelerdir? Sıralayınız.

Firmaları kirlilik azaltmaya ekonomik yönden teşvik eden bir araç olan çevre vergilerinin öne çıkan avantajları şu şekilde sıralanabilir:

• İlk olarak, tüm kirletici firmalara eşit olarak uygulanan standartlardan farklı olarak çevre vergileri firmaların kirlilik kontrolüne maliyet etkin bir çözüm önermektedir.
• İkinci olarak, çevre vergileri standartlara kıyasla firmaları ödemek zorunda kaldıkları vergileri azaltmak üzere yeni teknolojilere yatırım yapmaya teşvik etmektedir.
• Üçüncü olarak, çevre vergileri merkezî yönetim bütçesi için önemli bir gelir kalemidir.

Devredilebilir emisyon izinleri sistemi hangi sebepten dolayı kirleten öder ilkesi ile uyumlu bir düzenleme olarak görülmektedir? 

Devredilebilir emisyon izinleri sistemi, izin verilen emisyon miktarından daha fazlasını ortama bırakan firmayı neden olduğu aşırı kirliliğin bedelini ödemeye zorlaması nedeniyle kirleten öder ilkesi ile uyumlu bir düzenleme olarak görülmektedir.

"Çevre vergileri ile maliyetleri artan firmalar ya üretimlerini optimum üretim miktarına kadar ................ ya da kirletici emisyonlarını ............... yeni bir teknolojiye yatırım yapacaklardır."

Yukarıdaki cümlede bırakılan boşlukları uygun ifadelerle tamamlayınız.

Çevre vergileri ile maliyetleri artan firmalar ya üretimlerini optimum üretim miktarına kadar azaltacak ya da kirletici emisyonlarını azaltacak yeni bir teknolojiye yatırım yapacaklardır.

Maliyet etkin çözüm nedir? Kısaca açıklayınız.

Maliyet etkin çözüm; aynı tür kirleticinin birden fazla firma tarafından alıcı ortamlara bırakıldığı durumlarda, tüm firmaların marjinal kirlilik kontrol maliyetlerini eşitleyen toplam emisyon miktarında gerçekleşmektedir.

Çevre vergileri ve devredilebilir emisyon izinleri sisteminin ortak özelliği nedir?

Çevre vergileri ve devredilebilir emisyon izinleri sisteminin ortak özelliği kirlilik kontrolünde kirleten öder ilkesini benimsemiş olmaları ve maliyet etkin çözüm olarak önerilmeleridir.