Hava Hukuku Dersi 7. Ünite Özet

İkili Hava Ulaştırma Anlaşmaları ve İkili Anlaşmaların Türleri

Paris Konvansiyonu akit devletlerden birine ait hava araçlarına diğer akit devletlerin ülkelerine ancak geçici seferler için uçuş hakkı vermekteydi. Uluslararası tarifeli hava hizmetlerinin yapılabilmesi için ülkesi üzerinden uçulacak her devletten ayrıca izin almak gerekiyordu. Devletler bu sebeple aralarında ikili hava taşımacılığı anlaşmaları yaparak bu boşluğu kapattılar. 1944 Şikago Konferansı’nda da tarifeli uluslararası hava hizmetleri konusunda bir serbestlik sağlanamadı. Ticari trafik hakları konusunda çok taraf bir Konvansiyon yapılamayacağı anlaşılınca ticari trafik haklarını birbirlerine tanımak isteyen devletlere iki taraf hava ulaştırma anlaşmaları yapmaları tavsiye edilmiştir. Bu nedenle İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra da ikili hava anlaşmaları tekrar büyük bir önem kazanmıştır. Diğer taraftan çok taraflı anlaşmalara dâhil olmayan devletlerle havacılık ilişkilerini düzenlemek için başka yol da yoktu. İkili hava hizmetleri anlaşmalarının bazıları diğerlerine model oluşturmaktadır. Bu anlaşmalardan Şikago’da önerilen model anlaşmaya göre yapılanlar Sikago tipi olarak geçmektedir. Daha sonra Bermuda I ve Bermuda II Anlaşmaları, Bermuda I ve Bermuda II tipini oluşturmaktadır. Son zamanlarda yapılan anlaşmalar ise Liberal tip anlaşmalar olarak geçmektedir.

İkili Hava Ulaştırma Anlaşmalarının Türleri

Şikago Tipi İkili Anlaşmalar

Bu anlaşmaların modeli 1944 Şikago Konferansı’nda geliştirilmiştir.

Şikago modelinde temel olarak aşağıdaki düzenlemeler yapılır:

• Taraf ülkelerin hava taşıyıcılarının atanması ve uçuş yetkilerinin verilmesi ve iptali
• Havaalanı kullanım ücretleriyle ilgili ulusal hava taşıyıcıları ile eşit muamele
• Uçuşa elverişlilik sertifikalarının ve uçuş lisanlarının karşılıklı olarak tanınması
• Diğer taraf ülkeye giriş ve çıkışlarda ve sınırlar içindeki hava trafiğinde yolcu, uçuş personeli ve yük bırakma ve alma durumunda ulusal düzenlemelere uyma yükümlülüğü
• Uyuşmazlıkların çözümlenmesi
• Anlaşmanın sona ermesi
• Kalkış noktaları, ara noktalar ve planlanan varış noktalarını tanımlayan rota tarifesi

Bu model anlaşmaya uygun olarak yapılan ikili anlaşmalar iki kısımdan oluşmaktadır;

Birinci kısım şu konularda Şikago Konvansiyonu’na uygun hükümleri içermektedir: hava meydanları ücretleri, belirli şeylerin (benzin, yağ, yedek parçalar, teçhizat, yer stokları) vergiden muafiyeti, uçuşa elverişlilik ve hava personeli ehliyet belgelerinin karşılıklı olarak tanınması, yolcu, uçuş ekibi ve yükün ülkeye giriş ve çıkışları hakkında yerel mevzuatın tatbikine ilişkin kurallar, ihtilafların halledilmesi usulü, anlaşmanın değiştirilmesi veya feshine dair hükümler vb. gibi. İkinci kısım hava yolları, iniş yerleri ve kurulacak servislere tanınan seyrüsefer serbestileri hakkında hükümleri içeren bir annex=ek’ten ibarettir. Anlaşmanın asıl önemli kısmı budur

Bermuda I Tipi İkili Anlaşmalar

Bermuda I anlaşması temel olarak aşağıdaki düzenlemeleri içermektedir:

• Tarifeli hava trafiğinde her iki devletin hava taşıyıcıları tarafından uyulacak genel prensipler
• Ekonomik olarak en düşük kabul edilebilir fiyatlarla hava trafiği
• Taleple birlikte iki devlet arasındaki trafik hacmine uyarlanmış hava hizmetleri hükmü
• Eşit fırsatlar, ortak düşünce, ayrımcı ve dezavantajlı olmayan uygulama
• Tarifeli hatlarda belirlenen rotalar ve varış, kalkış ve ara noktalarda trafik haklarının kullanımı ve ilave olarak rota değişikliği ve aktarma durumunda prosedür
• Çoklu atama ve trafik haklarını uygulamakla yetkili hava taşıyıcılarının işletme yetkisi, mülkiyet düzenlemesi
• IATA yoluyla fiyat belirleme işlemi

Bermuda II Tipi İkili Anlaşmalar

Bermuda II anlaşması su düzenlemeleri içeriyordu:

• Kuzey Atlantik trafiğinin iki ana rotası için hava taşıyıcılarının çoklu atanması prensibinin istisnaları (Londra-New York, Londra-Los Angeles). Her devlet sadece bir hava taşıyıcısı atayabilir.
• Almanya’daki dört havaalanına uçuş ve transit haklar dışında Amerikalı hava taşıyıcıları için Londra’ da besinci trafik hakkının kaldırılması.
• En fazla frekans sayısının tanımlanması yoluyla talep edilen hava hizmeti kapasitesi ve frekansının planlamasında sıkı ön kontrolün getirilmesi ve kapasite fazlasını önlemek için danışma süreci.
• IATA’nın fiyat belirleme sisteminin devamı. Hava taşıyıcılarının talep ettikleri fiyat, danışma süreci ile iki tarafın da onayını gerektirmektedir. Eğer anlaşma yapılamazsa cari fiyatların uygulanmasına devam edilmektedir. Yasa dışı indirimlerle uğraşmak ve çatışmaları önlemek için sürekli bir tarife çalışma grubunun oluşturulması.

Kısıtlayıcı atamalar ve kapasite düzenlemeleri ile ABD ve İngiltere arasındaki pazarı düzenleyen bu anlaşma, önceki anlaşmalar gibi bir model olamamıştır.

Liberal Tip İkili Anlaşmalar

Teknik ve uçuş operasyonları koşullarının tanımı ve sertifikaların ortak kabulü dışında liberal anlaşmalarda aşağıdaki genel düzenlemeler olacaktır:

• Her iki taraf devletin özel hava taşıyıcılarının çoklu atamaları
• Mülkiyet hükmünün gevşetilmesi
• Çevre koruma sebepleriyle kısıtlayıcı hükümler konulması dışında ilgili devletlerde bütün uluslararası havaalanlarına giriş.
• Üçüncü, dördüncü, beşinci trafik hakları ve kabotaj hakkının sınırsız kullanımı
• Yabancı cihazlarının serbest kullanımı
• Bütün iş birliği şekilleri ve bileşimlerinde tarifeli hava hizmetlerinin ortak operasyonu
• Frekans (sıklık) ve kapasite konusunda serbest karar
• Serbest fiyat uygulaması. Kalkış noktasında reddetme hakkı vardır.
• Acil durumlarda sınırlamaların ortak tanımlarıyla ilgili danışma süreci.

ABD ve Avrupa Birliği Arasında Yapılan Açık Gökler Anlaşması

Üye ülkelerin çoğu bu görüşü paylaşmadığı için, AB Komisyonu, Avrupa Adalet Mahkemesinden ikili anlaşmaların geçersiz olduğunu açıklamasını istemiştir. 2002 yılında Avrupa Adalet Mahkemesi bir karar vermiştir. Buna göre:

• İkili anlaşmalar AB Hukukunun tersine hükümler içeriyorsa geçersizdir,
• Konsey tarafından açıkça yetkilendirilmişse, AB Antlaşmasının 80. Maddesinin ikinci paragrafı hava taşımacılığında Komisyona dış yetki vermektedir. 80. Madden in ikinci paragrafına göre: “Konsey, nitelikli çoğunluk ile deniz ve hava taşımacılığında uygun hükümlerin konulup konulmamasına ve ne ölçüde, hangi usulde konulması gerektiğine karar verebilir.
• Üçüncü ülkelerle yapılan mevcut ikili anlaşmaların tamamı AB’nin yapacağı ikili anlaşmalar tarafından iptal edilinceye kadar yürürlükte kalacaktır.

Kabotaj: ABD hava yolu şirketleri Avrupa içine uçabilirken (kabotaj hariç), Avrupa hava yolu şirketlerinin yerli ABD rotalarına uçmasına izin verilmemiştir. Bununla birlikte, Avrupalı taşıyıcılar yerli trafiğin taşındığı ABD içinde ortaklık kurma hakkına sahip olacaklardır.

Yabancı Mülkiyet: Avrupalı şirketler ABD hava yolu şirketlerinde oy hakkına sahip olmayan payların %100’ünü satın alabilirler, ancak oy hakkına sahip payların %25’inden daha fazlasını satın alamazlar. Karşılıklı olarak ABD’li şirketlerde AB içinde aynı hakka sahiptir.

Askıya Alma Hakkı: AB anlaşmaya askıya alma hakkı koydurmuştur. Buna göre, AB, yerli pazarını ABD’ye açarsa ve yabancı yatırımcı ve mülkiyet kurallarını ihlal ederse askıya alma hakkını kullanabilecektir.

İkili Hava Ulaştırma Anlaşmalarının Genel Yapısı ve Türkiye’de İkili Anlaşmalar

İkili anlaşmalarda genel olarak,

• Kaç tane hava yolu şirketi uçabilir (bu atama, tayin etme hakları olarak bilinir)
• Bu hava yolu şirketleri nereye uçacaktır (bu rota tanımlaması olarak bilinir)
• Uçuş sıklığı ve uçuş başına koltuk sayısı ne olacaktır (bu kapasite olarak bilinir)
• Fiyatlama ile ilgili kurallar (bu tarife olarak bilinir) belirlenmektedir.

İkili anlaşmaların benzer yapıları vardır ve çoğunda tipik maddeler bulunur. İkili anlaşmaların bu maddeleri tanımlar, genel prensipler, hava taşıyıcılarının atanması, mülkiyet maddesi, trafik haklarının değişimi, kapasite, tarife, yumuşak haklar, güvenlik ve diğer maddelerden oluşmaktadır. Tipik maddeler ve düzenlemeler şöyledir:

Önsöz

Bütün anlaşmaların giriş paragrafı taraf devletleri tanımlar ve anlaşmanın veya tarafların amacını tanımlar. Önsöz tarafların amaçlarının yorumlanması için kullanıldığından herhangi bir anlaşmanın önemli bir kısmıdır. Önsöz sonrasında numaralı maddeler gelmektedir.

Tanımlar

Eğer anlaşmanın amacı için özel bir anlamı yoksa veya taraflar sıradan sözlük anlamının dışına çıkmamışlarsa anlaşmada kullanılan terimlerin listesi çoğu anlaşmada ortaktır

Genel Prensipler

Anlaşmalar, karşılıklı işbirliği, ayırım yapmama, eşit fırsat, dürüst rekabet gibi genel prensipler içerir. Kapasite maddeleri de bu baslık altında görülebilir. Aynı zamanda taraf devletlerin belirledikleri hava yolu şirketlerini yetkilendirirken ya sadece operasyon (uçuş) hakkı ya da rekabet etme hakkı verebilmeleri de genel prensipler kapsamında görülür.

Mülkiyet Maddesi

Hava hizmetleri anlaşmalarının hemen hepsinde mülkiyet maddesi vardır. Bu madde ile anlaşma yapan devletler diğer devletin atadığı hava taşıyıcısı ve onun kontrolünde olan şirketler mülkiyet (sahiplik) çoğunluğunu sağlayamıyorsa, hava hizmetlerini vermek üzere yetki vermeyi reddedilirler. İki ülke arasında trafik haklarının iki taraf olarak verilmesi prensibine göre, üçüncü bir ülkenin hava taşıyıcısının hakları kötüye kullanmasına böylece engel olunur. Bu hava taşıyıcısının faaliyetleri tabi olduğu ülkenin yaptığı hava hizmetleri anlaşmasına konu olacaktır.

Kapasite

Kapasite, hizmet verilen hava aracının büyüklüğü (koltuk sayısı, oda, ağırlık kapasitesi), her hafta veya her gün verilen hizmet sayısı, haftanın belirli günleri ve günün belirli zamanları açısından uçuşların dağıtımı konularını içerir. Hava hizmetleri anlaşmalarının kapasite maddeleri, anlaşma yapan devletlerin atanan hava taşıyıcılarının hizmet kapasitesinin belirlenmesi prensibini içermektedir.

Tarifeler

Her anlaşma tarife veya fiyatlama maddesi içerir. Bu madde prosedüre veya standartlara göre oluşturulur ve anlaşmaya bağlı olarak fiyatlar onaylanır ya da onaylanmaz. Bu maddenin genel anlamı dürüst ve ayrımcı olmayan fiyat oluşturmak için genel bir mekanizma yaratmaktır.

Yumuşak Haklar

İkili anlaşmalarda taraflar karşılıklı olarak zorlu haklar (özellikle trafik hakları) dışında yumuşak haklar da verebilirler. Bu haklar, is yapma (karsı ülkede ofislerin açılması, kendi personelini çalıştırma vb. gibi), bilet satışları, kendi yer hizmetleri fırsatı, bilgisayar rezervasyon sistemini çalıştırma, havaalanlarında slotların tahsisi vb. gibi haklardır.

Güvenlik

Yasadışı müdahaleye karsı havacılık güvenliğine dikkat çekmek için ICAO Konseyi, trafik haklarının karşılıklı değişiminin ayrılmaz bir parçası olarak ikili havacılık anlaşmalarına eklemek üzere bir model güvenlik maddesi hazırlamıştır. Annex (Ek) 17 aynı zamanda yasadışı müdahale durumunda taraflar tarafından takip edilecek prosedürü oluşturarak devletlere tavsiye etmektedir.

Diğer Maddeler

Son yıllarda ikili anlaşmalarda kod paylaşma, taşımacılık hizmetleri, dağıtım ve pazarlama iletişim sistemlerine (örneğin, CRS) giriş gibi konuları içeren özel maddeler kabul edilmektedir. Kod paylaşma maddesi hizmetlerin genişlemesinde işbirliği için hava yolu şirketlerinin haklarını tanımlamakta, taşımacılık hizmetleri maddesi, bütünleşmiş ve verimli kapıdan kapıya hizmet sunulmasında kargo taşıyıcılarının haklarını göstermektedir.

Diğer tipik maddeler, vergi, havaalanı ve hava seyrüsefer tesisleri harç ve ücretleri, lisans ve uçuşa elverişlilik belgelerinin karşılıklı tanınması, anlaşmanın yürürlüğe girmesi, anlaşmanın sona ermesi, orijinal (otantik) dil veya dillerin belirlenmesi, tarih ve imza yeridir.