Hava Hukuku Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Hava aracı nedir?

Hava aracı, hava hukukuna tabi olup, havada hareket kabiliyetine sahip bulunan her türlü
aracı ifade etmektedir. Türk Sivil Havacılık Kanunu’nun (TSHK) 3/b. maddesine göre ise havalanabilen ve havada seyredebilme kabiliyetine sahip her türlü araçtır. Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatının EK’lerinde ise hava aracı, “havanın yeryüzünün yüzeyine karşı tepkimeleri dışındaki hava tepkimelerinden atmosferde destek elde edebilen herhangi bir makine” olarak tanımlanmıştır. 

Türk hukukunda hava araçları kaça ayrılır, açıklayınız?

Hukuki anlamda hava araçları devlet ve sivil hava aracı olarak ayrılırlar. Türk Sivil Havacılık Kanunu’nda ise hem “devlet hava aracı”nın hem “Türk Sivil Hava Aracı”nın tanımı 3. maddede yapılmıştır. Buna göre, devlet hava aracı, devletin askerlik, güvenlik, gümrük ve orman yangınları ile mücadele hizmetlerinde kullandığı hava araçlarını ifade etmektedir. “Türk Sivil Hava Aracı” terimi ise devlet hava araçları tanımı dışında alan ve mülkiyeti Türk Devletine veya kamu tüzel kişilerine veya Türk vatandaşlarına ait araçlar için kullanılmaktadır.

Hava aracının hukuki niteliği nedir?

Hava aracının hukuki niteliğinin ne olduğu Türk Sivil Havacılık Kanununda yer almaktadır. Kanunun 65. maddesine göre, “bu Kanunda aksine hüküm bulunmadıkça, hava araçları menkul mal hükümlerine tabidir” demektedir. Bu bağlamda hava araçları Medenî Kanun’un menkul mal hükümlerine tabi olacaktır. Yine Kanun’un 68. maddesine göre, hava aracının teferruat ve mütemmim cüzüleri hakkında Medeni Kanun’un 619 ve 621’nci maddeleri uygulanır denmektedir. Bu hüküm 22.11.2001 tarihli ve 4721 sayılı yeni Medeni Kanun’un yürürlüğe girmesiyle yerini, Medeni Kanun’un 684 ve 686. maddelerine bırakmıştır.

Bir sivil hava aracı hangi durumlarda da Türk sivil hava aracı sayılır?

Türk Sivil Havacılık Kanunu'nun 49. maddesine göre, bir sivil hava aracı aşağıda belirtilen durumlarda da Türk sivil hava aracı sayılır.
Türk kanunları uyarınca kurulup da;
a) Kamu kurumu niteliğindeki mesleki kuruluşlar, dernekler, siyasi partiler, sendikalar veya vakıfların mülkiyetinde bulunan hava araçları, idari organını oluşturan kişilerin çoğunluğunun Türk vatandaşı olması,
b) Türk Ticaret Siciline kaydedilmiş ticari şirketler, kooperatifler ve bunların birliklerinin mülkiyetinde bulunan hava araçları, şirketi idare ve temsil etmeye yetkili olanların çoğunluğunun Türk vatandaşı olması ve şirket ana sözleşmesine göre oy çoğunluğunun Türk ortaklarda bulunması.
Buna göre TSHK’nun 3. ve 49. maddelerindeki şartları taşıyan hava araçları Türk Sivil
Hava Aracı sayılacaktır.

Sivil uçak sicilinde ve verilecek tescil belgesinde hangi kayıtlar yer alır?

Türk Sivil Havacılık Kanunu m.57 uyarınca, sivil uçak sicilinde ve verilecek tescil belgesinde en az aşağıdaki kayıtlar yer alır.

a) Sivil hava aracının;
(1) Yapımcısının ticaret unvanı ve adresi.
(2) Yapım tarihi ve seri numarası.
(3) Yapımcının sivil hava aracı için belirlediği tip, model, marka.
b) Malikin;
(1) Gerçek kişi ise, adı ve soyadı, adresi, varsa ticaret unvanı ve kayıtlı bulunduğu ticaret sicili ile sicil numarası.
(2) Ticaret ortaklığı ise, ortaklığın nevi, ticaret unvanı, kayıtlı bulunduğu ticaret sicili ile sicil numarası.
(3) Diğer tüzel kişilerden ise; adı ve merkezi.
c) İktisap şekli.
d) Verilen tescil işareti.

Sivil hava aracının tescili için nereye başvurulmalıdır?

Sivil hava aracının tescili için, hava aracı sahibinin TSHK’da gösterilen kayıt ve şartlara
uyması ve bir dilekçe ile Ulaştırma Bakanlığına başvurması gereklidir.

sivil hava aracının tescil edilebilmesi için hangi hususlar gereklidir?

Bir hava aracının hangi hâllerde Türk sivil aracı siciline tescil edileceği Sivil Havacılık Kanununun 60. maddesinde yer almaktadır. Buna göre bir sivil hava aracının tescil edilebilmesi için, aşağıdaki hususlar gereklidir:
a) 49’uncu madde uyarınca hava aracının Türk sivil hava aracı sayılması.
b) Başka bir memlekette tescil edilmemiş olması ve eğer tescil edilmiş ise oradan kaydının silindiğine dair belge getirilmiş olması.
c) Hava aracının uçuşa elverişli bulunduğuna dair Ulaştırma Bakanlığınca verilmiş
belgeyi haiz olması.

Sivil Havacılık Kanunu’na göre terkin kaç şekilde olmaktadır?

Sivil Havacılık Kanunu’na göre terkin iki şekilde olur: re’sen terkin ve talep üzerine terkin.

Türk sivil aracı re’sen sicilden nasıl terkin olunur?

Re’sen terkin TSHK’nun 61. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, bir Türk sivil hava aracı;
a) 49’uncu madde uyarınca Türk sivil hava aracı sayılması için bulunması gereken nitelikler ortadan kalkarsa veya bu nitelikleri haiz olmayan bir kişinin mülkiyetine geçerse,
b) Yabancı bir devletin siciline kaydedilirse veya Türk siciline kaydedildiği hâlde, yabancı sicildeki kaydı terkin edilmemiş olursa
Ulaştırma Bakanlığı tarafından re’sen sicilden terkin olunur.

Türk sivil hava aracının talep üzerine terkini nasıl olur, açıklayınız?

bir Türk sivil hava aracının fiilen veya itibari olarak harabiyeti veya tam ziyaa uğraması hâllerinde malikin başvurusu üzerine sicilden kaydı silinir ve tescil belgesi iptal olunur (her ne kadar resen terkinde, tescil belgesinin iptal olacağı söylenmese de eşyanın tabiatı gereği resen terkinde de tescil belgesi iptal olacaktır).

bir hava aracının mülkiyetinin nakli için gereli olan şart nedir?

bir hava aracının mülkiyetinin nakli için, yazılı şekil şartı getirilmiştir. Bu nedenle mülkiyeti devredecek kişiyle devralacak kişi arasında mülkiyetin nakline dair yazılı bir sözleşme yapılması gerekir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, söz konusu yazılı sözleşmenin, satım sözleşmesiyle karıştırılmamasıdır. Şöyle ki, satım sözleşmesi (taahhüt işlemi) mülkiyeti nakil borcu doğuran sözleşmelerden olup, kanun koyucunun burada kastettiği sözleşme, mülkiyeti nakil sözleşmesi, yani tasarrufi bir işlemdir.

Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü sicil üzerinde gerekli değişikliğin yapılabilmesi için gereken belgeler nelerdir?

Sahip değişikliği için gereken belgeler şunlardır:
• Tescil Müracaat Formu
• Noter huzurunda düzenlenmiş “Satış Sözleşmesi” ve bu Sözleşmeden doğan vergi, harç vb. makbuz örnekleri,
• Varsa Noter Onaylı Eski İşletme Anlaşması Feshi
• Noter Onaylı Yeni İşletme Anlaşması
• Noter Onaylı İmza Sirküleri
• Vergi İlişik Kesme Belgesinin Aslı
• Finansal Kiralama Yoluyla geçici ithali yapılan hava araçları için FİDER tarafından onaylanan “Tadil Sözleşmesi”
• Sigorta (Hava aracının 3. şahıs mali mesuliyet sorumluluğu işleticisine aittir)
• Tescil Sertifikasının Aslı
• Hizmet Tarifesinde yayımlanan Hizmet Bedeli

Sivil hava aracı ipoteğinin tescilinde neler tescil olunur?

Sivil hava aracı ipoteğinin tescilinde:
a) Alacaklının adı, soyadı ve adresi;
b) Alacağın tutarı ve faiz oranı;
c) Alacağın tutarı kesin değil veya değiştirilebilir ise faizler dahil, ipoteğin temin ettiği azami tutar;
d) Nama veya hamiline yazılı tahvillerin ipotek ile temini durumunda ipotek borcun tamamı için kurulacaksa, alacaklı yerine, borçlu ile alacaklıların tümünü birden temsil edecek bir temsilci; ihracı üstlenen işletme için kurulacaksa, ipotek üzerinde tahvil sahipleri lehine bir rehin hakkı da tescil olunur.

Hava aracı üzerinde kanuni bir ipoteğin tescilini kimler isteyebilir?

Türk Sivil Havacılık Kanunu’nun 71. maddesinde, “Hava araçlarının yapımı ve onarımından doğan alacaklar için yapımcı veya onarımcı, hava aracı üzerinde kanuni bir ipoteğin tescilini isteyebilir” hükmü getirilmiştir. Bu hükümden kanun koyucunun, yapımcı veya onarımcıya, dolaylı bir kanuni rehin hakkı bahşettiği anlaşılmaktadır. 

Kira sözleşmesi nedir?

Kira sözleşmesi, kiraya verenin bir şeyin kullanılmasını veya kullanmayla birlikte ondan yararlanılmasını kiracıya bırakmayı, kiracının da buna karşılık kararlaştırılan kira bedelini ödemeyi üstlendiği sözleşmedir.

Çarter sözleşmesi ve çarter uçuşu nedir?

Uçağın kapasitesinin farklı farklı kişilere tahsisine dair sözleşmelere “çarter sözleşmesi”; bu şekilde tahsis olunan uçağın, tarifeli seferler dışında (non-scheduled) gerçekleştirilen operasyonuna ise, “çarter uçuşu” (charter flight) denilmektedir.

Wet lease nedir?

Hava aracının, uçuş ekibiyle donatılarak tahsis olunması, yani tahsis edenin, teknik yönetim kendi üzerinde kalacak şekilde uçağın ticari idaresini, uçuş ekibiyle birlikte kiracıya bırakması da mümkündür. Havacılıkta sıklıkla kullanılan bu sözleşmeye ise, “wet lease” denir.

Türk Sivil Havacılık Kanunu'nda kaç tip sözleşmeden bahsedilmektedir?

Türk Sivil Havacılık Kanunu’nun 118. maddesinde lafzi olarak üç farklı sözleşmeden bahsedilmektedir. Bunlar, “hava aracının çıplak olarak kiralanması”, “uçuş ekibi ile birlikte
kiralanması” ve “çarter sözleşmesi”dir.

Hava taşıma sözleşmesi nedir?

Mevzuatımızda hava taşıma sözleşmesinin tanımlandığı bir hüküm mevcut değildir. Doktrinde hava taşıma sözleşmesi, taşıyıcı sıfatını haiz tarafın hava yolu ile yolcu/bagaj veya yük (eşya) taşımayı; yolcu/gönderen sıfatını haiz olan diğer tarafın da bunun karşılığında bir ücret ödemeyi taahhüt ettiği sözleşme olarak tanımlanmıştır.

Hava taşıma sözleşmesinin unsurları nelerdir?

Hava yolu ile taşıma sözleşmesinin mevcudiyeti için gerekli olan ilk unsur; sözleşmenin
taşıyıcı olarak tabir olunan tarafının, yolcuyu veya eşyayı bir yerden (kalkış yeri) diğer
bir yere (varış yeri) götürme taahhüdünde bulunmasıdır. İkinci unsur taşımanın havada ve hava aracı ile yapılmasıdır. Hava yolu ile yolcu taşıma sözleşmesinin bir diğer ayırt edici unsurunu, taşımanın “hava ortamı”nda yapılması oluşturur. Bu sözleşme bakımından taşımanın geçtiği hava ortamı; atmosfer ile sınırlı olup uzayda yapılan taşımalar, hava taşıması olarak kabul edilmemektedir. Son olarak gereken unsur ise ücrettir. Türk Ticaret Kanunu’nun 850’nci maddesi uyarınca taşıma sözleşmesi bir ücret karşılığında yapılır. 

İç hat ve dış hat taşıma sözleşmesi nedir?

Hava aracının kalkış ve varış yerinin aynı ülke içinde bulunduğu taşımaları konu alan sözleşmeler iç hat taşıma sözleşmeleridir. Hareket ve varma yerlerinin iki ayrı ülkede bulunduğu taşımaları konu alan sözleşmeler ise dış hat taşıma sözleşmeleridir.