Kamu Personel Hukuku Dersi 8. Ünite Özet

Sözleşmeli Personel Rejimi

Sözleşmeli personel, kamu personelinin yardımcılar kategorisinin bir alt istihdam biçimidir. Sözleşmeli personel esas olarak statü hukukuna bağlı olarak değil, sözleşme ilişkisiyle idare tarafından istihdam edilir.

Sözleşmeli personel ile idare arasında, iki tarafın karşılıklı iradesine dayalı bir akit vardır. Ancak istihdam rejimi, bu akit yanında ve onun üzerinde olan, idare tarafından tek yanlı olarak idari düzenleyici işlemlerle de düzenlenmektedir.

Sözleşmelilik rejimi, iki taraflı karşılıklı irade yanında, idarenin tek yanlı işlemleriyle de düzenlediği bir alandır. Diğer yandan, sözleşmeliliğin ayırt edici ve yukarıdaki unsura bağlı bir diğer niteliği memurluğun tersine, güvencesiz bir istihdam biçimi olmasıdır.

Devlet Memurları Kanunu çerçevesinde, sözleşmeli personelin bir diğer niteliği istisnai bir istihdam olmasıdır.

Türk Kamu Personel Rejiminde, görevin niteliği itibarıyla aslî ve sürekli görevler memurlar aracılığıyla yürütülür. Memurlar, aynı zamanda yukarıdaki ünitelerde açıkladığımız gibi, istihdam biçimi olarak sürekli nitelikte, statü hukuku çerçevesinde istihdam edilirler. Sözleşmeli personel ise memurların tersine, istihdam biçimi açısından “geçicidirler” ve akdi ilişki ile çalıştırılırlar; işin niteliği itibarıyla tâlî görevleri yürütürler. Sözleşmeliliğin özünü, yaptıkları işin niteliği itibarıyla tâlîlik, istihdam açısından geçicilik, dolayısıyla güvencesizlik ifade eder.

İdare ile sözleşmeli personel arasında kurulan hukuki ilişki, idari hizmet sözleşmesi aracılığıyla kurulur.

Taraflardan biri idaredir. İdari hizmet sözleşmesinin birinci unsuru, sözleşmenin taraflarından bir tanesinin idare olmasıdır. Ancak belirtmek gerekir ki, idarenin taraf olduğu her hizmet sözleşmesi idari hizmet sözleşmesi değildir. İdare, herhangi bir pozisyon işgal etmeyen kişilerle, özel hukuka bağlı olarak hizmet sözleşmesi akdedebilir.

İdarenin karşı tarafa göre üstünlüğü söz konusudur. İdari hizmet sözleşmesinin bir diğer unsuru idarenin diğer tarafa göre, ayrıcalıklı konumudur. Buna göre, idare, sözleşmede tek taraflı değişiklik yapma ya da yaptırım uygulama yetkisine sahiptir. Bu olgunun nedenselliği, kamu yararı ilkesinde düğümlenmektedir. İdare kamu yararının gerektirdiği durumlarda, üstün konumuna bağlı yetkilere sahiptir. Böylece, özel hukuk sözleşmelerindeki karşılıklılık durumu, idari hizmet sözleşmelerinde idarenin üstün ve düzenleyici yetkisinin varlığına geçmektedir.

Sözleşmenin konusu kamu hizmetidir. İdari hizmet sözleşmesinin üçüncü unsuru, sözleşmenin konusunun, kamu hizmeti olmasıdır. Ancak, bu unsur tek başına, bir hizmet sözleşmesinin idari hizmet sözleşmesi olması için yeterli koşul değildir. Konusu kamu hizmeti olup, özel hukuka bağlı bir hizmet sözleşmesi de olabilir.

Sözleşmeli personel rejiminin temel istihdam biçimi Devlet Memurları Kanunu’nun 4/B maddesine göre istihdamdır. 4/B istihdam biçimi ana sözleşmeli personel istihdam rejimidir.

Devlet Memurları Kanunu’nun 4/B maddesine göre sözleşmeli personel istihdamı, bu istihdam biçiminin ana statüsüdür. Diğer sözleşmeli personel türleri bu türden zaman içerisinde kopmuşlardır. Yasa’nın 1965 tarihli biçiminde, sözleşmeli personel, yurtta yapılamayan özel ihtisas gerektiren görevler için sınırlı, istisnai, geçici süreli bir istihdam biçimi olarak tanımlanmış ve uygulanmıştır.

Hükmün günümüzdeki biçimine göre (madde 4/B), sözleşmeli personel, kalkınma planı, yıllık program ve iş programlarında yer alan önemli projelerin hazırlanması, gerçekleştirilmesi, işletilmesi ve işlerliği için şart olan, zaruri ve istisnai hallere münhasır olmak üzere özel bir meslek bilgisine ve ihtisasına ihtiyaç gösteren geçici işlerde çalıştırılır.

Devlet Memurları Kanunu ile 4/B sözleşmeli personel rejiminin esas ve usullerinin Bakanlar Kurulu tarafından belirleneceği hüküm altına alınmıştır. Buna göre, sözleşmeli personel seçiminde uygulanacak sınav ile istisnaları, bunlara ödenebilecek ücretlerin üst sınırları ile verilecek iş sonu tazminatı miktarı, kullandırılacak izinler, pozisyon unvan ve nitelikleri, sözleşme fesih halleri, pozisyonların iptali, istihdama dair konular ile sözleşme esas ve usulleri Devlet Personel Başkanlığının görüşü ve Maliye Bakanlığı’nın teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca belirlenir

Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar çerçevesinde, 4/B sözleşmeli personelin, ilgili kurumun saptayacağı özel koşulların yanı sıra, Devlet Memurları Kanunu’nun 48. maddesinin A fıkrasındaki bazı koşulları taşıması gereklidir. Buna göre, sözleşmeli personelin taşıması gereken genel koşullar şunlardır; kamu haklarından mahrum bulunmamak; mahkûm olmamak; askerlikle ilişkisi bulunmamak; akıl hastalığı bulunmamak. Sözleşmeli personelin işe alınmasında, memurlarda aranan üç genel koşul aranmamaktadır. Bunlar; Türk Vatandaşı olmak; yaş ve öğrenim koşuludur. Ancak, yabancı uyruklu hekimlerin Türkiye’de herhangi bir tıp fakültesinden mezun ya da denkliği kabul edilmiş diploma sahibi olması, uzman iseler bunların uzmanlık belgelerinin Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği’ne uygunluğunun onaylanmış bulunması zorunludur. Diğer yandan, özel yasalarında yaş haddine ilişkin özel hüküm bulunan hâller dışında, 65 yaşını bitirmiş olanlar sözleşmeli olarak çalıştırılamazlar.

4/B sözleşmeli personelin sözleşme süreleri, Devlet Memurları Kanunu ve Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar çerçevesinde mali yıl ile sınırlıdır. Ayrıca, personel, sözleşmelerinde belirtilen görev dışında başka bir işte çalıştırılmaz.

4/B sözleşmeli personelin işe alınmasında genel olarak merkezî sınav koşulu bulunmaktadır. Ancak merkezî sınavsız, uygulamalı sınavla girilen ve sınavsız girilen sözleşmeli personel pozisyonları da bulunmaktadır. Bu konudaki esas ve usuller, Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar ile düzenlenmiştir.

Mesleki uygulamalı sınava tabi tutularak alınacak sözleşmeli personel pozisyonları şunlardır; dans uzmanı, deniz trafik başkılavuzu, deniz trafik kılavuz yardımcısı, deniz trafik kılavuzu, derici, dispeç, dokumacı-öğretici, editör, foto dizgi operatörü, fotoğrafçı, fresk ressamı, hattat, heykeltraş, ışıkçı, işaret dili tercümanı, kalemkâr, kameraman, kostüm kreatörü, kostümcü, kurşuncu, mizanpajcı, mücellit, müzikçi, nota ressamı, sedefkâr, senarist, seramikçi, tasarımcı, tashihçi, taş işleyici, telkari ustası, tonmaister, vitray ustası, yapımcı, yayın koordinatörü, yazma eser pataloji uzmanı, yazma eser uzmanı, yönetmen.

Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar ile 4/B sözleşmeli personelin, çalışma saat ve süreleri, izin ve ücret konuları düzenlenmiştir. 4/B sözleşmeli personelin çalışma saat ve süreleri, Devlet Memurları Kanunu ve Bakanlar Kurulu tarafından memurlar için saptanan saat ve sürelere koşuttur.

4/B sözleşmeli kadın personele, doğumdan önce 8, doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 hafta süre ile ücretli doğum izni verilir. Çoğul gebelik halinde, doğum öncesi 8 haftalık izin süresine 2 hafta eklenir. Ancak beklenen doğum tarihinden 8 hafta öncesinde, sağlık durumunun uygun olduğunu doktor raporu ile belgeleyen sözleşmeli kadın personel, isterse doğumdan önceki 3 haftaya kadar işyerinde çalışabilir.

4/B sözleşmeli personele, çocuğunu emzirmesi için ücretli doğum izni süresinin bitim tarihinden itibaren ilk altı ayda günde üç saat, ikinci altı ayda günde bir buçuk saat süt izni verilir. Süt izninin kullanımında annenin saat seçimi hakkı vardır.

4/B sözleşmeli personele belirli koşullarda ücretli refakat izni verilir. Sözleşmeli personelin bakmakla yükümlü olduğu veya sözleşmeli personel refakat etmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek ana, baba, eş ve çocukları ile kardeşlerinden birinin ağır bir kaza geçirmesi veya tedavisi uzun süren bir hastalığının bulunması hâllerinde, bu hâllerin sağlık kurulu raporuyla belgelendirilmesi şartıyla, istekleri üzerine üç aya kadar ücretli izin verilir. Refakat sebebiyle izin verilmesine esas teşkil edecek sağlık kurulu raporunda; refakati gerektiren tıbbî sebepler, refakat edilmediği takdirde hayatî tehlike bulunup bulunmadığı, sürekli ve yakın bakım gerekip gerekmediği, üç ayı geçmeyecek şekilde refakat süresi ve varsa refakatçinin sahip olması gereken özel nitelikler belirtilir.

4/B sözleşmeli personele ödenecek ücretlerin üst sınırı, Devlet Memurları Kanunu’na göre Bakanlar Kurulu tarafından belirlenir (madde 4/B). Ücrete ilişkin esas ve usuller ise Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar ile belirlenmiştir. Buna göre, Bakanlar Kurulu, sözleşme ile çalıştırılacak personele ödenecek ücretlerin aylık brüt tutarı ile sağlanacak diğer parasal ve ayni menfaatlerin yıllık brüt tutarının on ikide birinin toplamının üst sınırını belirler. Örnek olarak bu miktar, 2011 yılında 2.884 Türk Lirası olarak belirlenmiştir.

Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar, 4/B sözleşmeli personelin, kurum içi ve kurumlararası yer değişikliği, unvan değişikliği ve yeniden hizmete alınmasına ilişkin esas ve usulleri düzenlemiştir. Öncelikle, sözleşmeli personel pozisyonları kurumsal olarak çakılı pozisyondur, kurumlararası yer değişikliği yapılamaz. Ancak, kurum içi yer değişikliği belirli esaslara bağlıdır

Kamu idareleri adına vizeli boş pozisyonlara sözleşmeli personel alımı yapılmadan önce yılda bir kez, pozisyonun vizeli olduğu ilde en az üç yıl hizmet süresi bulunan personelin geçiş yapmak istediği birimde aynı unvan ve niteliğe haiz boş pozisyona kurum içi yer değişikliği talebi, ilgili idarece hizmet gereklerine göre belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde yerine getirilebilir. İdareler, il gruplarından oluşan görev bölgeleri ve bu bölgeler için üç yıldan başlamak üzere farklı hizmet süreleri belirleyebilir

Kadro karşılığı sözleşmeli personel uygulaması, 1980 sonrası başlamıştır. Bu statüde, personelin Devlet Memurları Kanunu ve 190 sayılı Genel Kadro Usulü Hakkında Kanun Hükmünde Kararname çerçevesinde ihdas edilmiş bir memur kadrosuna ataması yapılması, ancak aynı zamanda mali haklara ilişkin idare ile bir sözleşme imzalaması durumu söz konusudur. Bu istihdam biçiminde, personel, aynı anda statü hukuku ve sözleşme ilişkisi ile çalıştırılmaktadır. Personelin her iki istihdam türü ile istihdamı hukuki açıdan tartışmalıdır. Kadro karşılığı sözleşmeli personel memurluğun güvencesine sahiptir, ancak mali haklar açısından sözleşme ilişkisi ile çalıştırılmaktadır.

Kamu İktisadi Teşebbüslerinde görev yapan sözleşmeli personelin ödev ve sorumlulukları şunlardır; Tarafsızlık, Kaynakları Verimli ve Kârlı Kullanmak, Gizli Bilgileri Açıklamamaktır.

Kamu İktisadi Teşebbüslerinde görev yapan sözleşmeli personelin genel hakları şunlardır; Sosyal Güvenlik, Görevden Çekilme ve Sendika Kurma ve Üye Olma Hakkı

Kamu İktisadi Teşebbüslerinde görev yapan sözleşmeli personelin genel yasakları şunlardır; Grev Yasağı, Başka İş ve Hizmet Yasağı, Hediye Alma ve Menfaat Sağlama Yasağı, Basına Bilgi veya Demeç Verme Yasağı, Siyasi Faaliyet Yasağı, Toplu Eylem ve Hareketlerde Bulunma Yasağıdır.

Kamu İktisadi Teşebbüslerinde görevli sözleşmeli personelin mali ve sosyal hakları 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile düzenlenmiştir (madde 25-37). Bu doğrultuda, sözleşmeli personelin sözleşme ücretlerinin tavanı, her yıl bütçe yasaları ile belirlenir.

Sözleşmeli personelin sözleşme ücretinin birinci unsurunu oluşturan temel ücret, sözleşmeli personelin unvanı, eğitim düzeyi, iş gerekleri, işyeri ve çalışma şartları dikkate alınmak suretiyle teşebbüs ve bağlı ortaklıklarca tespit edilir. Teşebbüs ve bağlı ortaklıklar, sözleşmeli personeline unvanları itibarıyla uygulayacakları azami temel ücret miktarlarına ilişkin tekliflerini her yıl 15 Kasım tarihine kadar Devlet Personel Başkanlığına gönderirler.