Kamu Personel Hukuku Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Memurların yükselme rejiminde geçerli olan esas nedir? 

Memurların yükselme rejimi, kariyer ilkesi ve rütbe sınıflandırması çerçevesinde düzenlenmiştir. Öncelikle rütbe sınıflandırmasının bir sonucu olarak memurlar, derece/kademe düzeni içerisinde eğitim ve hizmet süresinin esas alındığı yarı otomatik bir sistemde ilerler ve yükselirler. Ancak bu ilerleme ve yükselme, hiyerarşik kadrolara atanma sonucunu doğurmaz. Memurun bulunduğu derece ve kademe, hiyerarşik yükselme için bir zorunlu ön koşulu oluşturur. 1999 yılına kadar kademe ilerlemesi ve derece yükselmesi ön koşulu ve sonrasında atamaya yetkili amirin takdiri ile hiyerarşik atama ortaya çıkarken, 1999 yılı sonrasında belirli kadrolar için sınav, belirli kadrolar içinse atamaya yetkili amirin takdiri ile hiyerarşik yükselme rejimi oluşturulmuştur. 2018 yılında itibaren, üst kademe kamu yöneticilerinin Cumhurbaşkanı’nın kararı ve onayı ile atanması sistemine geçilmiştir.

Kademe ilerlemesi ne demektir ve kademe ilerlemesi için gereken koşullar nelerdir? 

Devlet Memurları Kanunu’na göre kademe, derece içinde, görevin önemi ya da sorumluluğu artmadan, memurun aylığındaki ilerlemedir (madde 64). Memurun kademe ilerlemesinin yapılabilmesi için, bulunduğu kademede en az bir yıl çalışmış olması ve bulunduğu derecede ilerleyebileceği bir kademenin bulunması koşulları aranır.

Devlet Memurları Kanunu'na göre memurun derece yükselmesinin koşulları nelerdir? 

Yasa’ya göre, memurun derece yükselmesinin üç koşulu vardır (madde 68/A). Buna göre, üst derecelerden boş bir kadronun bulunması; memurun derecesi içinde en az 3 yıl ve bu derecenin 3. kademesinde 1 yıl bulunması ve kadronun tahsis edildiği görev için öngörülen nitelikleri elde etmiş olması şarttır.

Memurların hiyerarşik yükselmesi kaç şekilde yapılmaktadır? 

Memurların hiyerarşik yükselmesi, üç farklı biçimde yapılmaktadır.Buna göre, şube müdürü (müdür) ve daha aşağı görevlere sınav esası ile şube müdüründen daha üstü görevlere takdir esası ile yükselme yapılmaktadır. Ancak takdir esaslı yükselme iki kümeye ayrılmaktadır. Buna göre; Cumhurbaşkanı’nın kararı veya onayı ile atanan üst kademe kamu yöneticileri ile bunlar dışında kalan ve şube müdürünün (müdür) üzerindeki görevler. Böylece yükselmeyi üç kümeye ayırabiliriz; sınav esaslı yükselme; takdir esaslı yükselme ve Cumhurbaşkanı’nın kararı veya onayı (takdiri) ile atanan üst kademe kamu yöneticileri.

Sınav esaslı hiyerarşik yükselme süreci ana hatlarıyla nasıl ilerlemektedir? 

Sınav esaslı hiyerarşik yükselme süreci ana hatlarıyla şöyledir; öncelikle belirli eğitim ve hizmet süresine sahip memurlar, yazılı sınava alınırlar ve daha sonra yazılı sınavda başarılı olan memurlar, belirli bir orana göre sözlü sınava alınırlar; başarılı olanlar ilgili kadroya atanırlar. İlk olarak, eğitim düzeyi şube müdürü ve benzer kadrolar için dört yıllık yükseköğrenim; şef ve benzer kadrolar için en az iki yıllık yükseköğrenim; memur ve benzer kadrolar için en az ortaöğrenim aranır. İkinci olarak sınava başvuru için memurun belirli kadrolarda ya da ilgili kurumda belirli süre ile çalışmış olması koşulu vardır. Üçüncü olarak, disiplin başvuru koşulları arasında yer alabilir. Dördüncü olarak, memur, önceden duyurulmuş konularda yazılı sınava girer ve yazılı sınavda en az altmış puan alanlar başarılı sayılırlar. Beşinci olarak, yazılı sınavda en yüksek puan alan adaydan başlamak üzere ilan edilen kadro veya pozisyon sayısının beş katına kadar aday sözlü sınava alınır. Son adayla aynı puana sahip olan personelin tamamı sözlü sınava alınır. Altıncı olarak, ilgili aday, sınav kurulunun her bir üyesi tarafından a) sınav konularına ilişkin bilgi düzeyi b) bir konuyu kavrayıp özetleme, ifade yeteneği ve muhakeme gücü c) liyakati, temsil kabiliyeti, tutum ve davranışlarının göreve uygunluğu d) özgüveni, ikna kabiliyeti ve inandırıcılığı e) genel kültürü ve genel yeteneği f) bilimsel ve teknolojik gelişmelere açıklığı esas alınarak yüz tam puan üzerinden değerlendirilir. Her üyenin vermiş olduğu puanların aritmetik ortalaması alınarak personelin sözlü sınav puanı tespit edilir. Sözlü sınavda yüz üzerinden en az yetmiş puan alanlar başarılı sayılır. Yedinci olarak, görevde yükselme suretiyle ilan edilen boş kadro veya pozisyon sayısı kadar atama yapılmasında başarı puanı esas alınır. Başarı puanı, yazılı ve sözlü sınav puanlarının aritmetik ortalaması esas alınmak suretiyle tespit edilir ve kurumların resmi internet sitesinde ilan edilir ve son olarak başarılı olan ilgili memurun ataması yapılır.

Sınav esaslı hiyerarşik yükselme rejiminin kabul edilmesindeki amaç nedir? 

Bu yükselme düzeni, orta düzey yöneticilikler için özünde rasyonel ve liyakate dayalı bir rejim kurma amacıyla kabul edilmiştir. 

Türk Memurluk Rejimi'nde hangi görevlere takdir esaslı olarak atama yapılır? 

Türk Memurluk Rejiminde, üst düzey kamu yöneticileri olarak 3 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin I ve II sayılı Cetvellerinde sayılanlar ile bu cetvellerde yer almayan şube müdürü (müdür) üzerindeki görevlere takdir esaslı olarak atama yapılır.

Üst düzey yöneticiler dışında takdire dayalı atama mümkün müdür? 

Üst kademe kamu yöneticilerine ilişkin Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin (I) ve (II) sayılı Cetvelleri dışında kalan, şube müdürü (müdür) üzerindeki görevlere atama, ilgili Cumhurbaşkanı yardımcısı, bakan veya atamaya yetkili amir tarafından takdire dayalı olarak yapılır. Bu Cetvellerde sayılmayan görevlere örnek olarak; bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşlardaki daire başkanlarını; üniversite genel sekreterleri, üniversite genel sekreter yardımcıları, üniversite daire başkanları, fakülte sekreterleri ve enstitü sekreterlerini gösterebiliriz. 

Türk Memurluk Rejimi'nde memurların değerlendirme rejimi ne şekilde düzenlenmiştir? 

Türk Memurluk Rejimi’nde Osmanlı’dan itibaren bir sicil değerlendirme sistemi var olmuştur. 2011 yılına kadar, memurlar, değişik sicil sistemleri ile değerlendirilmiştir. 2011 yılında Devlet Memurları Kanunu’nda yapılan değişiklik ile memur sicil değerlendirme rejimi kaldırılmıştır. Günümüzde, Devlet Memurları Kanunu’nda herhangi bir memur değerlendirme rejimi yer almamaktadır.

Devlet Memurları Kanunu maaşı nasıl tanımlamıştır? 

Devlet Memurları Kanunu maaş kavramı yerine, aylık kavramını benimsemiştir. Bu çerçevede Yasa, maaşı (aylığı), “memurlara hizmetlerinin karşılığında, kadroya dayanılarak ay itibarıyla ödenen para” olarak tanımlamıştır.

Maaş ile ücret kavramları arasına nasıl bir fak vardır? 

Her iki kavram arasındaki esas fark, ücretin birincil bölüşüm ilişkilerinde, maaşın ise ikincil bölüşüm ilişkilerinde ortaya çıkmasından kaynaklanır. Bunun sonucu olarak; maaş ilişkisi devlet-memur arasında; ücret ilişkisi ise, işçi-işveren arasında kurulur; maaş bir kamu hukuku, ücret ise özel hukuk ilişkisi niteliği taşır; maaş görevin başında peşin olarak, ücret işin bitirilmesini müteakip ödenir. Devlet Memurları Kanunu, memurun maaş (aylık), buna karşın sözleşmeli personelin ücret, diğer yandan işçinin ise gündelik karşılığı çalışacağını hüküm altına almıştır. 

Devlet Memurları Kanunu'nda düzenlenen maaş güvencesi neyi ifade etmektedir? 

Devlet Memurları Kanunu’nda memurların genel hakları arasında hizmette kalma güvencesi yanında, maaş güvencesi de (madde 18) verilmiştir. Buna göre memurun maaşı, Yasa’da belirtilen durumlar dışında elinden alınamaz, yani amirin takdiri ile memurun maaşı azalamaz/artamaz, miktarı amir tarafından belirlenemez.

Memur maaşının unsurları nelerdir? 

Memur maaş rejiminde maaş, birden çok unsurdan oluşmaktadır. Buna göre memur maaşının unsurları; aylık (gösterge aylığı - taban aylık - kıdem aylığı), ek gösterge, yan ödemeler ve sosyal nitelikli ödemelerdir. 

Gösterge aylığı ne demektir? 

Devlet Memurları Kanunu’na göre, memurun aylık gösterge tablosunda bulunduğu derece ve kademesine isabet eden gösterge rakamının, genel bütçe kanununda o yıl için tespit edilen katsayı ile çarpılması sonunda bulunacak miktar memurun gösterge aylığını oluşturur.

Harcırah (yolluk) ne demektir? 

Memurların, bir görevi yerine getirmesi için memuriyet mahallî dışında sürekli ve geçici olarak görevlendirilmesi durumlarında yasa ile belirlenmiş yollukları ödenir. Devlet Memurları Kanunu’nun 177. maddesi memurların yolluklarının özel yasada belirlenen hükümlere göre ödeneceğini kararlaştırmıştır. Bu çerçevede, 1954 tarihli ve 6245 sayılı Harcırah Kanunu’nda memurların yolluklarına ilişkin esaslar düzenlenmiştir. Harcırah Kanunu, memurların dört türden masrafını harcırah olarak tanımlanmıştır. Buna göre, harcırah, Harcırah Kanunu’na “göre ödenmesi gereken yol masrafı, gündelik, aile masrafı ve yer değiştirme masrafından birini, birkaçını veya tamamını” ifade eder. Harcırahın unsurlarından olan, yurt içi gündeliklerin miktarı her yıl bütçe yasası ile yurt dışı gündeliklerinin miktarı ise gidilecek ülkeye, memur ve hizmetlilerin aylık veya ücret tutarları ile görevin niteliğine göre, mali yıl itibarıyla Cumhurbaşkanı tarafından belirlenir. Memurların yol masrafları ise Harcırah Kanunu’ndaki esaslar çerçevesinde ödenir. Harcırahın bu iki unsuru dışında, aile masrafı ve yurt içi-yurt dışı yer değiştirme masrafı bulunmaktadır.

Memurların sahip olduğu sosyal haklar ve yardımlar nelerdir? 

Devlet Memurları Kanunu, 1965 yılında kabul edildiğinde, dönemin toplumsal koşullarına uygun olarak, memurlar için son derece geniş nitelikli sosyal haklar ve yardımlar getirmiştir. Ancak bu hak ve yardımların bir bölümü, süreç içerisinde uygulamadan kaldırılmış, diğer bir bölümü uygulanmış ancak bir süre sonra sınırlandırılmış, bir bölümü ise günümüzde de uygulansa da memurlar için düşük miktarda ödemelere tekabül etmektedir.Yasa'da anılan bu hak ve yardımlar şunlardır; Emeklilik Hakkı, Hastalık ve Analık Sigortası, Yeniden İşe Alıştırma, Sosyal Tesisler, Konut Kredisi, Konut, Öğrenim Bursları ve Yurtları, Aile Yardımı Ödeneği, Doğum Yardımı Ödeneği, Ölüm Yardımı Ödeneği, Tedavi Yardımı, Cenaze Giderleri, Giyecek Yardımı, Yiyecek Yardımıdır.

Aile yardımı ödeneği nedir? 

Aile yardımı ödeneği, Türk Medeni Kanunu hükümlerine göre evli olan ve eşi çalışmayan memura ve memurun her çocuğuna ayrı ayrı olmak üzere her ay verilen ödenektir. 

Doğum yardımı ödeneği nedir? 

Doğum yardımı ödeneği memurun çocuğu dünyaya geldiği zaman çocuk başına bir kez verilen yardımdır.

Memurların yetiştirilmesine ilişkin genel ilke, usul ve esaslar nerede düzenlenmiştir? 

Memurların yetiştirilmesine ilişkin genel ilke, usul ve esaslar, Devlet Memurları Eğitimi Genel Planı'nda düzenlenmiştir. 

Hizmet içi eğitim ne demektir? 

Hizmet içi eğitim, kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan personelin görevleri ile ilgili bilgi ve becerilerini artırmak amacıyla yaptırılan eğitime denir.