Kamu Personel Hukuku Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Statü hukuku nedir? Ne zaman ortaya çıkmıştır?

Statü hukuku, asıl olarak akdi (sözleşme) ilişkinin tersidir. Statü hukukunun 19. yüzyılda temel öncülleri belirmekle birlikte, esas olarak Batı’da ve Türkiye’de tarihsel olarak, 1945 sonrası ortaya çıkan Fordist dönemde bütüncül olarak ortaya çıkmıştır. Statü hukukunun anayasal düzlemdeki ilk bütüncül ifadesi, 1919 Alman Weimar Anayasası’ndadır.

1919 Weimar Anayasası'na göre memurluk kavramı nasıl açıklanmaktadır?

1919 Weimar Anayasası’nda aksi objektif düzenlemelerde gösterilmedikçe memurların yaşam boyu istihdam edileceği hükme bağlanmıştır. Weimar Anayasası’na göre memurlar, ancak yasa ile düzenlenmiş belirli koşul ve süreçlere bağlı olarak geçici biçimde görevden alınabilir, başka bir birime atanabilir ve emekli edilebilir. Memurlar statü güvencesi dışında, bu güvencenin bir parçası olarak disiplin cezasına karşı yargı yoluna gitme güvencesini kazanmışlardır. Anayasal ilkeye göre, memurlar kendisine verilen disiplin cezalarına karşı yargı yoluna gidebilir ve görevden alınan memur göreve iadesini isteyebilir. Diğer yandan, memurların statülerinin yasa ile düzenleneceği anayasal güvenceye bağlanmıştır.

Statü hukukunun kaç temel niteliği bulunmaktadır? Açıklayınız.

Akdi istihdamın tersi olarak statü hukukunun dört temel niteliği bulunmaktadır. Bunlar;

1) Çalışma rejiminin anayasal ilkelere dayalı olarak bütünüyle yasalardan başlayan hukuki düzenleme silsilesi ile belirlenmesi;

2) Çalışma rejiminin devlet tarafından tek taraflı olarak belirlenmesi;

3) Çalışanın yasadan kaynaklanan objektif durum ve koşullar ortaya çıkmadıkça yaşam boyu kariyer düzeni içerisinde istihdamı;

4) Çalışanların statüleri üzerinde tesis edilen işlemlere karşı yargı yoluna gidebilmesidir.

Yasaların genel, soyut ve gayrişahsi olma niteliği ne demektir? Açıklayınız.

Statü hukukunun birinci temel niteliği, çalışma rejiminin anayasal ilkelere dayalı olarak, bütünüyle yasa eliyle düzenlenmesidir. Buna bağlı olarak yasalara dayalı hukuki düzenleme silsilesi içerisinde rejim, yukarıdan aşağıya doğru objektif olarak belirlenir. Anayasa koyucu ve yasa koyucunun anayasa/yasa forumda saptadığı çerçeve, idare tarafından anayasal ve yasal kuralların açıklamasını gösterir biçimde ve bu kurallara uygun olarak yukarıdan aşağıya doğru düzenlenir. Bu nitelik, idare karşısında memurun günlük ve kısa soluklu hareket ve düzenlemelere karşı korunmasını doğurur. Yasaların genel, soyut ve gayrişahsi olma niteliği, rejimin özüne yansır. Böylece çalışma rejimi, kişisellikten arındırılmış; genel, soyut ve gayrişahsi olma niteliğini kazanmış olur.

Çalışma rejiminin Anayasal ilkeleri temel alınarak oluşturulmasının amacı nedir?

Çalışma rejiminin anayasadan başlayan objektif düzenleyici işlemlerle belirlenmesi, çalışma koşullarının amirin subjektif takdirine göre belirlenmesinin önüne geçilmesini doğurmaktadır. Yasama/yürütme/yargı aksiyomunda, yürütmenin hiyerarşik olarak altında bulunan kişilerin statüsünün yasama tarafından belirlenmesi, olgunun koruyuculuğu ve objektifliğini ortaya çıkarmaktadır.

Çalışma rejiminin devlet tarafından tek taraflı olarak belirlenmesi ne demektir? Statü hukukunun bunu temel nitelik olarak almasının amacı nedir?

Statü hukukunun ikinci temel niteliği, çalışma rejiminin devlet tarafından tek taraflı olarak belirlenmesidir. Sözleşme ilişkisindeki karşılıklı irade serbestisine dayalı olarak çalışma ilişkisinin kurulmasının tersine, statü hukukunda tek yanlı iradenin belirleyiciliği esastır. Sözleşme ilişkisinde, taraflar karşılıklı olarak koşulları saptarken statü hukukunda, devletin tek taraflı koyduğu kuralları çalışanların kabulü söz konusudur. Çalışanların kuralları, bireysel olarak değiştirme, kabul etmeme ya da müzakere etme durumları söz konusu değildir. İstihdamı kabul eden kuralları kabul etmiş sayılır. Yasa formunda olan kuralların aleniyeti, kuralların bilinmezliğini bütünüyle ortadan kaldırmaktadır.

Çalışma rejiminin tek taraflı belirlenmesinin istisnaları nelerdir?

Çalışma rejiminin tek taraflı belirlenmesinin istisnaları tarih içerisinde ve bazı coğrafyalarda ortaya çıkmıştır. Bu çerçevede, memurların sendikal haklarının de facto ya da de jure kabul edilmesi ve memur sendikaları ile idare arasında toplu sözleşme düzeninin ortaya çıkması, devletin çalışma koşullarını tek yanlı belirlemesi kuralını değiştirmeye başlamıştır.

Çalışanlar, statüleri üzerinde tesis edilen işlemlere karşı yargı yoluna gidebilirler mi?

Statü hukukunun temel niteliklerinden biri, çalışanların statülerinin herhangi bir unsuru üzerine tesis edilen işlemlere karşı yargı yoluna gidebilmesidir. Statü rejiminde, çalışanların kendi statülerinde tesis edilen işlemlere karşı yargı yoluna gidebilmesi, yasama/yürütme/yargı aksiyomunda, yasama tarafından ihdas edilen rejimin, yürütme tarafından uygulanması ve yargının ise bu iki kesim tarafından yapılan işlemleri denetlemesi üzerine kurulmuştur. Bu olgunun bir diğer yönü hukuk devleti aksiyomuna çıkar. Çalışanların kendilerine tesis edilen bireysel işlemlere karşı yargı yoluna gidebilmesi yanında, bu niteliğin bir başka yönünü de çalışanların her türlü hukuki düzenlemeyi, yine yargı denetimine götürebilmesi oluşturur. Yasaların anayasal yargıya, yasa altı düzenlemelerin ise idari rejimin olduğu ülkelerde idari yargı denetimine götürülebilmesi, statü rejiminin olmazsa olmaz öğesidir.

Devlet Memurları Kanunu'nda sayılan memurluğun üç temel niteliği nelerdir?

Yasa memurların, statü hukukuna bağlı olarak istihdam edilmesi esası üzerine kurulmuştur. Buna bağlı olarak Yasa’da memurluğun üç temel niteliği olduğu vardır. Yasa’nın temel ilkeleri, aynı zamanda memurluğun temel niteliklerine denk gelmektedir. Yasa’da memurluğun üç temel niteliği sayılmıştır; sınıflandırma, kariyer, liyakat.

Kadro sınıflandırması ile rütbe sınıflandırmasının farkı nedir? Açıklayınız.

Kadro sınıflandırmasının kadroları, yani görev yerlerini temel alması, görevi yapanları yerine konulabilir parçalar biçimine dönüştürür. Kadro sınıflandırması bu yönüyle akdi rejime yaklaşır. Rütbe sınıflandırması ise memuru temel aldığından dolayı, statü hukukunu zemin olarak alır. Statü hukuku zemininde yükselir.

Batı ülkelerinin modern kamu personel rejimlerindeki ilk sınıflandırma ne şekilde olmuştur? Açıklayınız.

Batı ülkelerinin modern kamu personel rejimlerindeki ilk sınıflandırma, entelektüel ve rutin emek bağlamında ortaya çıkmıştır. Buna göre memurlar, entelektüel görevleri yapanlar ve rutin görevleri yapanlar olmak üzere iki sınıfa ayrılmıştır. Bu konudaki ilk ayrım, 1853 yılında İngiltere’de hazırlanan Northcote-Trevelyan Raporu ile önerilmiştir.

Rütbe sınıflandırmaları ve kadro sınıflandırmaları hangi ülkelerde görülmektedir?

Rütbe sınıflandırmasının en saf uygulamaları Almanya, Fransa, İtalya gibi Kıta Avrupası ülkeleri ve İngiltere’de; kadro sınıflandırması ise Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Japonya, Brezilya gibi ülkelerdedir.

Rütbe sınıflandırmasının uygulandığı ülkeler hangileridir? Sınıflar nasıl isimlendirilmektedir?

Rütbe sınıflandırmasının uygulandığı İngiliz kamu personel rejiminde, dört sınıf bulunmaktadır; Yönetici Sınıf, İcracı Sınıf, Büro Sınıfı, Yardımcı Sınıftır. Fransa’da ise üç hizmet sınıfı vardır. Bunlar A, B, C kategorileridir. A kategorisi, Yönetsel Hizmetler Sınıfıdır ve en az lisans diplomasını gerektirir. B kategorisi, Uygulama ve İcra Hizmetleri Sınıfıdır ve en az lise diplomasını gerektirir. C kategorisinde ise diploma koşulu bulunmamaktadır. Bu kategoriler içerisinde de meslek sınıfları bulunmaktadır. Alman memurluk rejiminde yine dört kategori bulunmaktadır. Bunlar; Üst Yönetim Hizmetleri, Yönetim Hizmetlerine Yardımcı Hizmetler, Orta Hizmetler ve Basit Hizmetler’dir

Taylorist uzmanlaşmaya göre kadro sınıflandırması nasıl yapılmaktadır? Açıklayınız.

Taylorist uzmanlaşmaya göre, en küçük parçalarına bölünmüş işler, görev yeri olarak belirlenir ve bu görev yerleri kadroları oluşturur. Buna göre, görev yeri ve memur birbirinden ayrılır, böylece memur yerine konulabilir kılınır. Esas olan, memurun önceden belirlenmiş görevi yapıp yapamayacağıdır. Memurun, genel eğitim ve diploması gibi kişisel nitelikleri hizmete alınmak için önem taşımaz. Önemli olan işi yapıp yapamayacağıdır.

Kadro sınıflandırmasının kaynak ülkesi neresidir? Burada uygulamanın işleyişi nasıldır?

Kadro sınıflandırmasının kaynak ülkesi Amerika Birleşik Devletleri’dir. Amerika Birleşik Devletleri memurluk rejiminde, benzer kadrolar, sınıfları oluşturur: Bu sınıflar, 15 maaş derecesini ve bu derecelerin 10 basamağının olduğu Genel Liste içerisine yerleştirilirler. Yöneticiler için ise beş dereceli Yönetici Listesi bulunmaktadır.

Devlet Memurları Kanunu'nda kaç hizmet sınıfı oluşturmuştur? Açıklayınız.

Devlet Memurları Kanunu 12 hizmet sınıfı oluşturmuştur. Belirlenen bu sınıfların dışında, memur kadrosu ihdas edilemez. Oluşturulan hizmet sınıfları şunlardır; Genel İdare Hizmetleri Sınıfı, Teknik Hizmetler Sınıfı, Sağlık ve Yardımcı Sağlık Hizmetleri Sınıfı, Eğitim ve Öğretim Hizmetleri Sınıfı, Avukatlık Hizmetleri Sınıfı, Din Hizmetleri Sınıfı, Emniyet Hizmetleri Sınıfı, Jandarma Hizmetleri Sınıfı, Sahil Güvenlik Hizmetleri Sınıfı, Yardımcı Hizmetler Sınıfı, Mülki İdare Amirliği Hizmetleri Sınıfı, ve Milli İstihbarat Hizmetleri Sınıfıdır.

Genel İdare Hizmetleri sınıfına dahil unvanlar nelerdir?

Bu sınıfa dâhil unvanlardan, bazıları; Müsteşar, Daire Başkanı, Teftiş Kurulu Başkanı, Hukuk Müşaviri, Şube Müdürü, Şef, Bilgisayar İşletmeni, Veri Hazırlama ve Kontrol İşletmeni, ve Memurdur.

Devlet Memurları Kanunu'ndaki mevcut hizmet sınıflarından olan emniyet hizmetleri sınıfı hangi mesleki unvanları kapsar?

Emniyet Hizmetleri Sınıfı (EMH); çarşı ve mahalle bekçisi, polis, komiser muavini, komiser, başkomiser emniyet müfettişi, polis müfettişi, emniyet amiri ve emniyet müdürü ve emniyet müdürü sıfatını kazanmış emniyet mensubu memurları kapsar.

Devlet Memurları Kanunu'nda bahsi geçen yardımcı hizmetler sınıfının sorumluluğu hangi görevleri ifa etmektir? Bu sınıfa dahil unvanlar nelerdir?

Yardımcı Hizmetler Sınıfı (YH), kurumlarda her türlü yazı ve dosya dağıtmak ve toplamak, müracaat sahiplerini karşılamak ve yol göstermek; hizmet yerlerini temizleme, aydınlatma ve ısıtma işlerinde çalışmak veya basit iklim rasatlarını yapmak; ilaçlama yapmak veya yaptırmak veya tedavi kurumlarında hastaların ve hastanelerin temizliği ve basit bakımı ile ilgili hizmetleri yapmak veya kurumlarda koruma ve muhafaza hizmetleri gibi ana hizmetlere yardımcı mahiyetteki görevlerde her kurumun özel bünyesine göre ve yine bu mahiyette olmak üzere ihdasına lüzum gördüğü yardımcı hizmetleri ifa ile görevli bulunanlardan işçi statüsü dışında kalanları kapsar. Bu sınıfa dâhil unvanlardan bazıları şunlardır; aşçı, kaloriferci, bekçi, dağıtıcı, ve hizmetlidir.

Devlet Memurları Kanunu’nuna göre devlet memuru olmanın genel koşulları nelerdir?

Devlet Memurları Kanunu’nun 48. maddesine göre, devlet memuru olmanın genel ve özel koşulları bulunmaktadır. Genel koşullar şunlardır; Türk vatandaşı olmak, belirli yaşta olmak, belirli öğrenime sahip olmak, kamu haklarından mahrum bulunmamak, belirli suçlardan ve belirli sürelerle mahkûm olmamak, askerlik, sağlık, güvenlik soruşturması ve/veya arşiv araştırması yapılması.