Kamu Personel Hukuku Dersi 2. Ünite Sorularla Öğrenelim

Türk Kamu Personel Rejiminin tarihi ne zaman başlamıştır? Kaç döneme ayrılır?

Batı tipi modern Türk kamu personel rejiminin tarihi Tanzimat ile başlamıştır. Tanzimat Dönemi’nde modern memurluk inşa edilmiştir. Osmanlı Dönemi’nde inşa edilen modern memurluk, Millî Mücadele sonrasında, Cumhuriyet’in temel ilkeleri çerçevesinde yeniden kurulmuştur. Günümüze kadar geçen süreci, Osmanlı Dönemi ve Cumhuriyet Dönemi adı altında iki döneme ayırmak mümkündür.

Osmanlı'da batı tipi memurluk ne zaman kurulmuştur?

1838 Maâşat Fermanı ile Batı tipi memurluk kurulmuştur. Osmanlı’da modern memurluk, kapitalizmin kurumsal bir yapısı olarak yerleşmiştir.

Osmanlı'daki ilk kamu personel ve kamu personeli emeklilik yasası niteliğindeki belge nedir?

1881 tarihli Memûrîni Mülkiyye Terakkî ve Tekâüd Kararnamesi, esas olarak bir kamu personel ve kamu personeli emeklilik yasası niteliğindedir.1881 tarihli Memûrîni Mülkiyye Terakkî ve Tekâüd Kararnamesi, genel personel ve bu personelin emeklilik yasası niteliğine sahip olmuştur. Bu doğrultuda yasa, memurluğu esas istihdam biçimi olarak kabul etmiştir. 

1881 tarihli Memûrîni Mülkiyye Terakkî ve Tekâüd Kararnamesi memurlara ilişkin hangi hükümleri getirmiştir?

1881 tarihli Memûrîni Mülkiyye Terakkî ve Tekâüd Kararnamesi ile memurların nitelikleri, hizmete alınmaları, davranışı, sicili, disiplini, cezalandırılması, ilerlemesi, hizmetle ilişkisinin kesilmesine ilişkin hükümleri içermiştir. Yasa’nın ikinci ana bölümünde, emeklilik rejimi düzenlenmiştir. 

1881 tarihli Memûrîni Mülkiyye Terakkî ve Tekâüd Kararnamesinde yer alan memur olma koşulları nelerdir?

Yasa’da yer alan memur olma koşulları şunlardır; Osmanlı Tebaasından olmak; 20 yaşını tamamlamak; iyi huy sahibi olmak; bir yıl ya da daha fazla ceza almamış olmak; ilgili memuriyetin gerektirdiği özel bilgiye sahip olduğunu diploma ya da komisyon önünde yapılacak sınavda ispatlamak.

1881 tarihli Memûrîni Mülkiyye Terakkî ve Tekâüd Kararnamesinde memurun hizmetle ilişkisinin kesilmesinin koşulları nelerdir?

Memurun hizmetle ilişkisinin kesilmesi ise belirli koşul ve durumlara bağlanmıştır. Bunlar; memurun hukuka aykırı biçimde hizmete alınması; bir yıl içerisinde nizamnamelere göre üç kez idare tarafından ceza verilmiş olması; memurun kadrosunun ortadan kaldırılması; süreli atamalarda memurun atandığı sürenin bitmesi; memurun istifası ve idare tarafından istifasının kabulü; devlet tarafından zorunlu bir nedenin görülmesi; memurun bir suçu dolayısıyla hapse atılması ya da sürgüne hükmedilmesi; memurun görevini yapmada yetersizliğine karar verilmesi.

1880 Maâşat Kararnamesi ne maksatla çıkarılmıştır? Açıklayınız.

1880 Maâşat Kararnamesi, adından da anlaşılacağı gibi bir maaş, ancak aynı zamanda da bir kadro yasası hüviyetine sahip olmuştur. Yasa ile Osmanlı sivil ve askerî bürokrasinin maaşları belirlenmiştir. Buna göre maaşların doğrudan yasa ile saptanması esastır, ancak acil durumlarda ve muvakkat memurlukların maaşları Meclis-i Vükela tarafından belirlenir. Yasa’da aynı zamanda maaşlandırmanın bir öğesi olarak memurlar kısmi olarak sınıflara ve derecelere ayrılmıştır.

Cumhuriyet döneminde kamu personel rejimi kaç bölüme ayrılmıştır?

Cumhuriyet döneminde kamu personel rejimini, personel yasalarını temel alarak iki alt bölümde incelemek mümkündür. Birinci bölüm, 1926-1965 yıllarını kapsayan Memurîn Kanunu Dönemi; ikincisi ise 1965 sonrası ortaya çıkan Devlet Memurları Kanunu Dönemi.

Barem Yasaları ne demektir? Açıklayınız.

1926 yılında kabul edilen 788 sayılı Memurîn Kanunu ve bu yasanın ayrılmaz parçası olarak maaş ve emekliliğe ilişkin diğer yasalarla 1965 yılına kadar olan dönemde kamu personel rejimi kodifiye edilmiştir. Barem Yasaları da denilen bu yasalarla, kamu personel rejimi 1924 Anayasası’nın ilkeleri doğrultusunda düzenlenmiştir. Barem Yasaları, tıpkı Osmanlı kamu personel rejimi yasaları gibi liberal niteliklidir.

Memurin Kanununda kaç istihdam kategorisi düzenlenmiştir?

1924 Anayasası’nın koyduğu ilkeler çerçevesinde, Memurîn Kanunu’nda memur ve müstahdemler olarak iki istihdam kategorisi düzenlenmiştir.

Memurîn Kanunu’nda müstahdem istihdamı nasıl hüküm altına alınmıştır?

Memurîn Kanunu’nda müstahdem, “devlet işlerinde ücretle kullanılan ve memurîn sicilinde mukayyet bulunmayan ve memurîn hukuk ve selâhiyetinden müstefit olmayan kimse” olarak hüküm altına alınmıştır.

Memurîn Kanunu Dönemi’nde, 1960’ın başına gelindiğinde kamu personel statüleri kaça ayrılmaktadır? Açıklayınız.

Memurîn Kanunu Dönemi’nde, 1960’ın başına gelindiğinde kamu personel statülerinden müstahdemler kategorisinin son derece çeşitlendiğini görüyoruz. Buna göre, memurlar, Devlet Memuru ve Belediye Memuru olmak üzere ikiye; müstahdemler ise Müteferrik Müstahdem, Geçici Hizmetliler; Yevmiyeli Teknik Personel; Mukaveleliler; S Cetveli Personeli; N Cetveli Personeli olmak üzere altıya ayrılmıştır. Üçüncü ana statü olarak işçi statüsü yer almaktadır.

1961 Anayasası’nda kamu personel rejiminde kamu hizmetlerine girme hakkına ilişkin olarak kabul edilen iki ilke nedir?

1961 Anayasası’nda kamu personel rejimine ilişkin olarak geniş ilke demeti kabul edilmiştir. Öncelikle, kamu hizmetlerine girme hakkı üst başlığı altında iki ilke kabul edilmiştir. Bunlardan ilki, 19. yüzyılda Türk kamu personel rejiminde kabul edilmiş olan kamu hizmetine girme hakkıdır. Hükme göre “Her Türk, kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir. Hizmete alınmada, ödevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayrım gözetilemez”. İkincisi ise kamu hizmetlerine girenlerin mal bildiriminde bulunmalarına ilişkindir.

Devlet Memurları Kanunu nasıl bir kanundur? Açıklayınız.

Devlet Memurları Kanunu, 19. yüzyılda kurulan Batı tipi modern memurluk rejiminde önemli bir kırılma noktasıdır. Devlet Memurları Kanunu ve 1960 sonrası kabul edilen diğer yasalarla Fordist kamu personel rejimini inşa etmiştir. Devlet Memurları Kanunu, Fordist nitelikli, tekçi-üniter ve güvenceli istihdam biçimi üzerine kurulmuştur.

Memurların sendikal haklarına ilişkin Anayasal süreç nasıl gelişmiştir? Açıklayınız.

1961 Anayasası, sendika hakkını, genel olarak “çalışanlara” tanımıştır. Bu çerçevede, işçiler yanında memurların sendika hakkı anayasal güvence altına alınmıştır. 1961 yılında kabul edilen bu ilke, 1965 yılında hüküm altına alınan, 624 sayılı Devlet Personeli Sendikaları Kanunu ile yaşama geçirilmiştir. Ancak, 12 Mart 1971 Darbesi sonrasında anayasal güvence ortadan kaldırılmış ve memurlar sendika yerine memur dernekleri statüsünde örgütlenmişlerdir. 12 Eylül 1980 Darbesi sonrasında, memur dernekleri de kapatılmıştır.

TODAİE ne zaman ve nasıl kurulmuştur?

1952 tarihinde Birleşmiş Milletler ile Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti arasında imzalanan bir teknik yardım anlaşması çerçevesinde Siyasal Bilgiler Fakültesi bünyesinde kurulan ve 1958 tarihinde bu uluslararası anlaşmaya dayalı olarak 7163 sayılı Teşkilat Kanunu ile müstakil bir akademik kurum olarak düzenlenen Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü (TODAİE) ile kamu yönetimi ve kamu personel rejimi düzenli olarak eğitim, araştırma ve yayın etkinlikleri desteklenmiştir. Diğer yandan Enstitü ile usta - çırak ilişkisine dayanan memur eğitimi, bilimsel bir çerçeve kazanmıştır.

Kamu personel rejiminde esneklik uygulamalarının sonuçlarından olan taşeronlaşma mekanizması nasıl ortaya çıkmıştır? Açıklayınız.

Kamu personel rejiminde esneklik, diğer yandan, kamu personeli tarafından görülen hizmetlerin hizmet alımı yoluyla firmalardan satın alınmasıyla ortaya çıkmaktadır. Böylece, kamusal olarak yürütülen hizmetler, piyasa ilişkisine açılmaktadır. Taşeronlaşma süreci olarak ortaya çıkan bu mekanizma ile kamu idaresi, belirli hizmetler için ihaleye çıkmakta ve ihaleyi alan firma kendi personeli eliyle hizmeti yürütmektedir. Taşeronlaşma, 1988 sonrasında önce Devlet Memurları Kanunu çerçevesinde Yardımcı Hizmetler Sınıfı tarafından yapılan destek hizmetlerinde ortaya çıkmıştır. Buna göre, taşeronlaşma ilk olarak, temizlik, servis, güvenlik, yemekhane gibi alanlarda başlamıştır. Ancak taşeronlaşma, 2000’li yıllarda aslî ve sürekli hizmetlere sirayet etme eğilimine girmiş, özellikle belediye hizmetlerinde son derece yaygınlaşmıştır. Belediye hizmetleri yanında, sağlık hizmetleri de taşeronlaşmanın yaygınlaştığı alanlardandır. 2018 yılında kamuda taşeron personelin işçi kadrolarına geçirilmesi ile taşeronlaşma süreci gerilemiş, taşeron personel idarelerin bünyesinde işçi pozisyonlarına geçmiştir.

Hızlı Yükselme mekanizması nedir? Ne zaman ortaya çıkmıştır?

Kamu personel rejiminde esnekliğin bir boyutu olarak asli ve sürekli görevlerden memurluk kariyerini etkileyen yükselme mekanizmasında ortaya çıkmıştır. 1970’e ilk defa uygulamaya konulan, ancak 1989’da genişleyen “hızlı yükselme” mekanizması, kıdem ve eğitim temelli memur yükselme mekanizmasının bir istisnası olarak ortaya çıkmıştır. 1989 değişikliği ile 1-4. derecelerdeki kadrolara yapılacak atamalarda, kıdemin hesabında memurluk dışında geçen sürelerin belirli zaman ve iş sınırları içerisinde kabul edilmesi esası getirilmiştir. Böylece, üst düzey görevlere atanmada, memurluk kariyeri dışındaki süreler hesaba katılmaya başlanmıştır. 

Kamu personel rejiminde "zaman ve mekân esnekliği" ne demektir? Açıklayınız.

Kamu personel rejiminde esneklik uygulamalarının bir başka boyutu, personelin çalışmasında zaman ve mekân esnekliğidir. Batı ülkelerinde, 1980’de itibaren başlayan uygulamalar, 2011 yılında Devlet Memurları Kanunu’nda yapılan değişiklikle, bazı memurların çalışma yerine bağlı olmaksızın görev yapabilmeleri kabul edilmiştir. Buna göre, belirli görevlerdeki memurlar, görev yerine bağlı olmaksızın, günümüzde yaygınlaşan iletişim teknolojileri kullanılarak, görevlerini yürütebileceklerdir.

Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, Bütçe Genel Müdürlüğü, kamu personel rejimi ile ilgili görevlerini kaç daire başkanlığı ile yürütür?

Bütçe Genel Müdürlüğü, kamu personel rejimi ile ilgili görevlerini beş daire başkanlığı eliyle yürütür. Bunlar; Kadro ve Pozisyon İşlemleri Dairesi (I), Kadro ve Pozisyon İşlemleri Dairesi (II), Kadro ve Pozisyon İşlemleri Dairesi (III), Mevzuat Düzenlemeleri Koordinasyon Dairesi ve Kamu Personel Verileri Analiz Dairesi Başkanlığıdır.