Bireysel İş Hukuku Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Türk Borçlar Kanunu’na göre işçinin borçları nelerdir?

Türk Borçlar Kanunu’nun 395 vd. maddelerinde işçinin borçları ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Kanunda iş görme borcu (TBK m.395) yanında özen ve sadakat borcu (TBK m. 396), teslim ve hesap verme borcu (TBK m.397), fazla çalışma borcu (TBK m.398), düzenlemelere ve talimata uyma borcuna (TBK m.399) yer verilmiştir.

İşçinin iş sözleşmesinden doğan temel borcu nedir?

İşçinin iş sözleşmesinden doğan temel borcu, iş görme borcudur. İşçi, iş görme borcunu kural olarak bizzat ve özenle yerine getirmekle yükümlüdür.

İşçi yüklendiği işi bizzat yapmakla yükümlüdür. Bu kuralın aksine hareket hangi durumlarda mümkündür?

Kural işin bizzat yerine getirilmesi, başkasına devredilememesi olmakla birlikte, iş sözleşmesi veya
toplu iş sözleşmesi ile aksinin kararlaştırılması mümkündür. Yine “durumun gereğinden” işin üçüncü bir
şahıs tarafından görülebileceği anlaşılabilir. Bu hâller işçinin üstlendiği iş için bir yardımcı kişi kullanmasında olduğu gibi, işin tamamen bir üçüncü kişiye bırakılması şeklinde de gerçekleşebilir.

İşçinin sadakat borcunun sınırları ve içeriği hangi ölçüye göre belirlenir?

Sadakat borcunun sınırları ve içeriği; işçinin işyerindeki görevi, konumu, işin niteliği gibi hususlar dikkate alınarak her bir iş ilişkisi bakımından belirlenir. Örneğin yönetici işçiler bakımından sadakat borcunun daha yoğun olduğu kabul edilir.

Türk Borçlar Kanunu ve İş Kanunu’na göre işverenin borçları nelerdir?

İşverenin borçları, Türk Borçlar Kanunu’nda temel borç olan ücret ödeme borcunun yanında, işçinin
kişiliğinin korunması borcu olarak yer almış, İş Kanunu’nda ise ücret ödeme borcuna ilişkin esasların
yanında işçinin kişiliğinin korunması kapsamına dâhil iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınması ile eşit
işlem yapma borcu düzenlenmiştir.

İş Kanunu’na göre ücret nedir?

İş Kanunu’nun 32. maddesi ücreti “genel anlamda ücret, bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve parayla ödenen tutardır” şeklinde tanımlamıştır.

Temel ücrete çıplak ücret denilmesinin sebebi nedir?

Temel ücret, prim, ikramiye ve örneğin giyim yardımı, yakacak yardımı gibi sosyal yardımları kapsamayan ücrettir. Bu nedenle temel ücrete çıplak ücret de denir.

Giydirilmiş ücret nedir?

Prim, ikramiye ve sosyal yardımlar ile diğer ücret eklerini de kapsayacak ücrete geniş anlamda ücret veya giydirilmiş ücret denir.

İşçinin ücretinin üçüncü bir kişi tarafından ödenmesi mümkün müdür? Açıklayınız.

Kanunda ücret tanımlanırken “işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan” ifadesine yer verilmiştir. Gerçekten ücret kural olarak işveren tarafından ödenecek olmakla birlikte, ücretin üçüncü kişiler tarafından ödenmesine de bir engel bulunmaz. Örneğin, otel, lokanta gibi işyerlerinde ücret yüzdeler yoluyla müşteriler tarafından ödenebilir.

Zamana göre ücretin uygulamada yaygın olarak görülmesinin sebepleri nelerdir?

Zamana göre ücret, hesaplama kolaylığı, işçinin alacağı ücreti önceden bilmesi, işverenin işçilik giderlerini önceden bilmesi ve kendisini buna göre ayarlayabilmesi nedeniyle uygulamada yaygın olarak
görülmektedir.

Parça başı ücret nedir?

Ücretin üretilen mal veya yapılan işin miktarına göre hesaplanmasına parça başı ücret denir.

Parça başı ücretin yararları ve sakıncaları nelerdir?

Parça başı ücret işçinin yaptığı işle orantılı olarak ücret almasına imkân sağlar. Dolayısıyla, çalışkan, yetenekli, yüksek performanslı işçinin ücretlendirilmesinde adaleti sağlar. Ancak aynı zamanda
birtakım zararlı sonuçları da vardır. İşçinin daha fazla ücret elde etmek amacıyla, aşırı güç sarf etmesi sağlık için zararlı olabileceği gibi, işin kalitesinde düşmeyi de beraberinde getirebilir. Yine, aşırı hızlı
ve yoğun bir iş temposu içinde işçinin dikkatinde dağılma ve iş kazası-meslek hastalığı riskinin artması söz konusu olabilir.

İşyerinde hizmet edilen müşterilerin hesap pusulalarına belirli bir yüzdenin eklenmesi suretiyle ücretin müşteriler (üçüncü kişi) tarafından ödenmesi usulüne ne ad verilir?

Yüzde usulü ücret.

Ücret ekleri nelerdir? 

Prim, ikramiye, aracılık ücreti ve işin sonucundan alınan paydır.

İkramiye nedir?

İkramiye, işverenin işçilere yaptıkları işten duyduğu memnuniyeti veya işçi-işveren bağlılığını belirtmek için yılbaşı, bayram, işyerinin kuruluş yıldönümü, evlenme, doğum gibi bazı vesilerle verdiği ek bir ücrettir.

Asgari ücret nedir?

Asgari ücret, işçilere normal bir çalışma günü karşılığı ödenen ve işçinin gıda, konut, giyim, sağlık, ulaşım ve kültür gibi zorunlu ihtiyaçlarını günün fiyatları üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek ücrettir.

İş Kanunu’na göre kural olarak ücretin ödeme yeri neresidir?

İş Kanunu’nda ücretin işyerinde veya özel olarak açılan bir banka hesabına ödenmesi öngörülmüştür (İK m.32, f.2).

İşçinin ücretinin ödenmemesi hâlinde İş Kanunu’nda belirli şartlar altında işçiye çalışmaktan kaçınma
hakkı tanınmıştır. Bu şartlar nelerdir?

İş Kanunu’nun 34. maddesine göre; ücreti ödeme gününden itibaren 20 gün içinde, mücbir neden dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilecektir.

İş Kanunu’nun 35. maddesine göre, işçinin aylık ücreti en fazla hangi oranda haczedilebilir?

İş Kanunu’nun 35. maddesine göre, işçinin aylık ücretinin dörtte birinden fazlası haczedilemez. Ancak işçinin bakmak zorunda olduğu aile üyeleri için hâkim tarafından takdir edilecek miktar bu paraya dâhil değildir. Madde hükmüyle, işçinin bakmak zorunda olduğu aile üyeleri korunmuş ve hâkim kararıyla takdir edilecek miktarın da ayrıca haczedilemeyecek dörtte üçlük kısma eklenmesi öngörülmüştür.

Bir disiplin cezası olarak işverenin işçiye ücret kesme cezası verebilmesi İş Kanunu’nda belirli sınırlamalara tabi tutulmuştur. Bu sınırlamalar nelerdir?

İşveren toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmesinde gösterilmiş olan sebeplerin dışında işçiye ücret kesme
cezası veremez.