Ceza Hukukuna Giriş Dersi 6. Ünite Özet

Ceza ve Güvenlik Tedbiri

Kişi, işlenmesinde kusurlu olduğu haksızlık teşkil eden filler nedeniyle cezalandırılır. Kusurlu sayılamasa dahi, işlediği haksızlık teşkil eden bir fiilin ve tehlikelilik halinin varlığı durumunda bu kişi hakkında güvenlik tedbirlerine hükmolunabilir.

Cezalar

TCK kapsamında cezalar hapis ve adli para cezası olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Hapis cezaları ise, ağırlaştırılmış müebbet, müebbet ve süreli hapis cezaları olmak üzere üçe ayrılır. Süreli hapis cezaları bir aydan az yirmi yıldan fazla süreli olamaz. Hükmolunan cezanın bir yıl veya daha az süreli olup olmamasına göre uzun ve kısa süreli hapis cezası olarak ayrılır.

Hapis Cezasının Sakıncalarını Gidermeye Yönelik Kurumlar

Hürriyeti bağlayıcı cezaların ceza infaz kurumlarında çektirilmesinin, mahkûmların yeniden topluma kazandırılması amacı doğrultusunda sınırlandırılması, bir zorunluluk olarak ortaya çıkmıştır. Yürütülen soruşturma ve kovuşturma aşamasında hapis cezasına mahkûmiyete engel olan kurumlar, uzlaşma, kamu davasının açılmasının ertelenmesi, hükmün açıklanmasının geri bırakılması , adli para cezasına hükmetme, seçenek yaptırımlara hükmetme ve ön ödemedir. Kişinin mahkûm olduğu hapis cezasının infazı aşamasında uygulanma kabiliyeti olan kurumlar ise hapis cezasının ertelenmesi, koşullu salıverilme ve özel infaz şekilleridir.

Kısa Süreli Hapis Cezasının Seçenek Yaptırımlardan Birine Çevrilmesi

TCK’nın 50.maddesine göre, işlediği suç nedeniyle bir kişi hakkında hükmolunan kısa süreli hapis cezası, belli koşulların varlığı hâlinde mahkeme tarafından seçenek yaptırım olarak, adli para cezası veya tedbirlerden birine çevrilebilmektedir. Bu husus hükmü kuran mahkemenin takdirindedir. Mahkemenin bu konudaki takdir yetkisi, fail hakkında belirlenen kısa süreli hapis cezasını seçenek yaptırımlardan birine çevirip çevirmemeye ve bu cezayı, maddede sayılan seçenek yaptırımlardan hangisine çevireceğine ilişkindir.

Hapis Cezasının Ertelenmesi

Hükmolunan ceza, hapis cezası ise ertelenebilir. Adli para cezasının ertelenmesi mümkün değildir. Buna göre, mahkûm olunan iki yıl veya daha az süreli hapis cezası ertelenebilir. Ancak fiili işlediği sırada on sekiz yaşını doldurmamış veya altmış beş yaşını bitirmiş olanların mahkûm olduğu üç yıl ve daha az süreli hapis cezası ertelenebilir. Hapis cezasına ve adli para cezasına birlikte hükmedilen hâllerde sadece hapis cezası ile ilgili olarak erteleme kararı verilebilir. Ertelemenin diğer bir koşulu da kişinin, daha önce kasıtlı bir suçtan dolayı üç aydan fazla hapis cezasına mahkûm edilmemiş olmasıdır. Erteleme kararı, esas mahkemesi tarafından mahkûmiyet kararı ile birlikte verilir. Serbest bırakılan mahkûm, belli bir süre denetime tabi tutulur. Bu süreye denetim süresi denmektedir. Cezası ertelenen hükümlü hakkında bir yıldan az, üç yıldan fazla olmamak üzere, bir denetim süresi belirlenir. Denetim süresinin iyi hâlli olarak geçirilmesi, bu süre zarfında kasıtlı bir suç işlenmemesi ve denetimli serbestlik tedbirine ilişkin yükümlülüklere uygun davranılmış olması durumunda ceza infaz edilmiş sayılır.

Koşullu Salıverilme

Koşullu salıverilme, mahkûm olunan hapis cezasının belli bir kısmının ceza infaz kurumunda çekilmesi hâlinde uygulanabilecek olan bir kurumdur. Söz konusu infaz süresinin iyi halli olarak geçirilmiş olması da gerekmektedir. Şartların gerçekleşmesi ile koşullu salıverilen hükümlü denetime tabi tutulur. Denetim süresi, infaz kurumunda geçirilmesi gereken sürenin yarısı kadardır. Ancak bu süre, süreli hapis cezalarında, hak ederek tahliye tarihini geçemez. Koşullu salıverilmeden yararlanan hükümlünün, denetim süresini, kendisine yüklenen yükümlülüklere uygun ve iyi hâlli olarak geçirmesi hâlinde cezası infaz edilmiş sayılır. Denetim süresinin iyi hâlli olarak geçirilmiş kabul edilebilmesi için hükümlünün bu süre zarfında hapis cezasını gerektiren kasıtlı bir suç işlememesi gerekmektedir. Belirli şartların varlığı halinde hükümlü hakkındaki koşullu salıverilme kararı geri alınabilir. Bu durumda hükümlünün kalan cezasının ceza infaz kurumunda çektirilmesine karar verilir. Geri almadan sonra aynı hükmün infazı ile ilgili olarak bir daha koşullu salıverilme kararı verilmez.

Özel İnfaz Şekilleri

Özel infaz şekilleri, hafta sonu infaz, geceleri infaz ve oturduğu yerde infazdır. Cezası özel infaz usulüne göre çektirilmesine karar verilenler hakkında, koşullu salıverilme hükümleri uygulanmaz. Bu infaz usulünün gereklerine geçerli bir mazeret olmaksızın uyulmaması hâlinde cezanın baştan itibaren infaz kurumunda çektirilmesine karar verilir.

Adli Para Cezası

Adli para cezası, kural olarak, hapis cezasının seçeneğini oluştur- maktadır. Ancak ekonomik çıkar sağlamak amacıyla işlenen suçlarda, hapsin yanı sıra uygulanabilecek ceza olma özelliğini de taşımaktadır. Adli para cezasının, gün unsuru ve bir gün karşılığı ödenmesi gereken para unsuru olmak üzere, iki unsuru bulunmaktadır. Adli para cezasının gün unsuru, beş günden az ve kanunda aksine hüküm bulunmayan hâllerde yedi yüz otuz günden fazla olamaz. Bir gün karşılığı ödenmesi gereken para miktarı da en az yirmi ve en fazla yüz Türk Lirası olabilir. Gün sayısı ile bir gün karşılığında ödenecek para miktarı çarpılmak suretiyle sonuç olarak uygulanacak gün para cezası bulunmuş olur. Hükümlü tebliğ olunan ödeme emri üzerine belli süre içinde adli para cezasını ödemezse Cumhuriyet savcısının kararı ile ödenmeyen kısma karşılık gelen gün miktarı hapis cezasına çevrilerek, hükümlünün iki saat çalışması karşılığı bir gün olmak üzere kamuya yararlı bir işte çalıştırılmasına karar verilir.

Güvenlik Tedbirleri

Güvenlik tedbiri, işlemiş olduğu suçtan dolayı kusurlu olup olmadığına bakılmaksızın, suç işleyen kişi hakkında ya da suçun konusu ile veya suçun işlenmesinde kullanılan araçla ilgili olarak uygulanan, koruma veya iyileştirme amacına yönelik ceza hukuku yaptırımıdır. TCK’nın öngördüğü güvenlik tedbirleri şunlardır:

• Kısa süreli hapis cezasına seçenek yaptırım olarak güvenlik tedbirleri
• Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma
• Eşyamüsaderesi
• Kazanç müsaderesi
• Çocuklara özgü güvenlik tedbirleri
• Akıl hastalarına özgü güvenlik tedbirleri
• Mükerrirlere ve diğer özel tehlikeli suçlulara özgü güvenlik tedbirleri
• Tüzel kişilere özgü güvenlik tedbirleri

Cezanın Belirlenmesi ve Bireyselleştirilmesi

Cezanın belirlenmesi sürecinde, öncelikle kanunda gösterilen kriterler göz önünde bulundurularak temel ceza belirlenir. Bu temel ceza üzerinden, mevcut ise olası kast nedeniyle indirim veya bilinçli taksir nedeniyle artırım yapılır. Cezanın artırılmasını veya indirilmesini gerektiren nitelikli hâller bu ceza üzerinden uygulanır. Ancak önce artırımı gerektiren daha sonra indirimi gerektiren nitelikli hâller uygulanır . Bu şekilde ortaya çıkan ceza üzerinden sırasıyla teşebbüs, iştirak, zincirleme suç, haksız tahrik, yaş küçüklüğü, akıl hastalığı ve cezada indirim yapılmasını gerektiren şahsi sebeplere ilişkin hükümler ile takdiri indirim nedenleri uygulanarak sonuç ceza belirlenir. Adli para cezasının belirlenmesi ve bireyselleştirilmesinde de söz konusu çerçevede hareket edilecektir.

Davanın ve Cezanın Düşmesi

Davanın ve cezanın düşmesini gerektiren nedenler, sanığın veya hükümlünün ölümü, af, dava zaman aşımı, ceza zaman aşımı ve şikâyetten vazgeçmedir. Suçun işlendiği tarihten itibaren belli bir zamanın geçmiş olması durumunda, sanık hakkında kovuşturma işlemlerine devam edilmesine engel olan zaman aşımına dava zaman aşımı; mahkûmiyet kararının kesinleştiği tarihten itibaren belli bir zamanın geçmesi durumunda, mahkûm olunan cezanın infazından sarfınazar edilmesine ceza zaman aşımı denmektedir. Şikâyetten vazgeçme, kural olarak ancak şüphelinin veya sanığın kabulü hâlinde sonuç doğurur. Şikâyetten vazgeçilmesi ve şüphelinin, sanığın veya hükümlünün ölümü, başlatılmış olan soruşturmada, kovuşturmaya yer olmadığı kararının verilmesini; kovuşturmanın başlatılmış olması hâlinde ise kamu davasının düşmesine hükmedilmesini gerektirmektedir. Af, Anayasaya göre, genel af ve özel af olarak ikiye ayrılmaktadır. Genel af hâlinde, kamu davası düşer, hükmolunan cezalar bütün neticeleri ile birlikte ortadan kalkar. Özel af ile hapis cezasının infaz kurumunda çektirilmesine son verilebilir veya infaz kurumunda çektirilecek cezanın süresi kısaltılabilir yada hapis cezası adli para cezasına çevrilebilir.