İdare Hukuku Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim

Dar anlamda idarî sorumluluk, işlevsel anlamda idarenin kamu hukukuna tabi faaliyetlerinden doğan zararların tazminine yönelik kurallar ve ilkeleri ifade etmektedir.

Hizmet kusuru, “yürütülen görevden ayrılamayan kusurlar” şeklinde tanım- lanmaktadır. Bu anlamda hizmet kusuru, kamu görevlilerinin yürütülen hizmetle iç içe olan, kişiselleştirilemeyen kusurlarını ifade etmektedir.

Türk hukukunda kişisel kusur sayılan halleri şu şekilde sıralayabiliriz:

(1) Hizmetin tamamıyla dışında işlenen kusurlar

(2) Suç niteliğindeki kusurlar

(3) Hizmet içindeki ağır kusurlar

(4) Hizmet içindeki kasıtlı kusurlar

a) bayındırlık eserlerinden kaynaklanan zararlar, b) kamu hastanelerindeki tedavi faaliyetlerinden kaynaklanan zararlar, c) kamu hizmetinin organizasyonundaki eksiklik sebebiyle ortaya çıkan zararlarda, idarenin kusurlu olduğu karine olarak kabul edilmektedir. Bu durumda davacı idarenin kusurunu ispatlamaktan kurtulmakta, idare kusursuzluğunu ispatlamak zorunda kalmaktadır.

Zarar tamamıyla, üçüncü kişinin davranışından kaynaklanmış ise; yani üçüncü kişinin davranışı, idarenin davranışı ile zarar arasındaki illiyet bağını kesmiş ise, idarenin sorumluluğu tamamıyla ortadan kalkar. Zararı, idarenin davranışı ile üçüncü kişinin davranışı birlikte gerçekleştirmiş ise, idarenin kusura dayalı sorumluğu kusuru oranında devam eder ve sorumluluk aralarında paylaştırılır. Üçüncü kişinin davranışı, idarenin kusursuz sorumluluğuna bir etki yapmaz, yani idarenin kusursuz sorumluluğu devam eder.

İdare mahkemesi, para cinsinden ödenecek tazminatı belirlerken, “sermaye şeklinde” veya “irat şeklinde” ol.masına karar verebilir.

Hizmet kusuru, kişilerden bağımsızdır. Asli bir sorumluluk sebebi, yani idarenin doğrudan sorumlu olmasını doğuran bir kusurdur. Hizmet kusuru anonimdir. Yani bir kişi ya da kişilere indirgenemez. Hizmet kusuru geneldir, yani tüm kamu tüzel kişileri için geçerli bir sorumluluk sebebidir. Hizmet kusuru esnektir, değişen durumlara göre tespit edilir.

Kamu külfetleri karşısında eşitlik ilkesi gereğince idarenin sorumluluğuna neden olabilecek haller nelerdir?

Kamu külfetleri karşısında eşitlik ilkesi gereğince idarenin sorumluluğuna neden olabilecek haller; bayındırlık faaliyetlerinin daimi zararları, ticari zararlar, kullanım engelleri ve değer kayıpları ile hukuka uygun işlemlerden sorumluluk halleridir.

Bir olay beklenilmeyen hâl niteliğinde ise, idarenin kusura dayanan sorumluluğunu kaldırır, ancak kusursuz sorumluluğu devam eder.

İdare hukukunda “kusursuz sorumluluk”, idarenin davranışından bir zarar meydana geldiğinde, idarenin hiçbir kusuru olmasa da zarardan sorumlu tutulmasını ifade etmektedir.

İdare hukukunda taleple bağlılık, başka bir ifade ile talep edilenden fazlasına hükmedilememe (ultra petita) ilkesinin geçerli olduğu kabul edilmektedir. Buna göre, zarar gören kişi, gerçek zararını tespit edip, mahkemeden bu miktarı talep etmelidir. Mahkeme, kişinin zararının talep edilenden fazla olduğunu tespit etse bile, ancak talep edilen miktara hükmedebilecektir.

Genel anlamda hukukî sorumluluk bir kişinin haksız fiil veya sözleşmeye aykırı davranış ile başkasına verdiği zararı karşılaması demektir.

Kamu külfetleri karşısında eşitliğin bozulması nedeniyle sorumluluğun özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz

(a) İkincil olma niteliği: Kamu külfetleri karşısında eşitliğin bozulmasından dolayı sorumluluk, kusurlu sorumluluk ve risk sorumluluğuna nazaran, “tamamlayıcı “ikincil” niteliktedir.

(b) Kamu düzeninden oluşu: Fransız hukukunda, kamu külfetleri karşısında eşitlik ilkesine dayanan sorumluluk, “kamu düzenine” ilişkin kabul edilmektedir.

(c) Zararın daimî, özel ve anormal niteliği: Kamu külfetleri karşısında eşitlik ilkesine göre tazmin edilmesi gereken zararların, faaliyetlerindeki kazalardan doğmayan, daimî nitelikte bir zarar olması, “özel”, ve “belli bir ağırlıkta” olması aranmaktadır.

İdarenin sorumluluğunun söz konusu olabilmesi için, (1) idarî davranış, (2) zarar, (3) illiyet bağı şartlarının gerçekleşmiş olması gerekir.

Gerçekleşen zararla sorumluluğun bağlandığı davranış arasındaki sebep-sonuç ilişkisine illiyet bağı denir.

Meydana gelen bir olayın, mücbir sebep olarak kabul edilip, idarenin sorumluluğuna etki edebilmesi için “dışsallık”, “öngörülemezlik”, “önlenemezlik” şeklinde üç unsurun bir arada bulunması gerekmektedir.

İdare hukukunda, aynen tazmin değil, “nakden tazmin” ilkesi kabul edilmektedir. Örneğin, idarenin yolda açtığı bir çukura kişinin aracının düşmesi soncu meydana gelen zarar için, yeni bir araç alınması ya da aracın tamir edilmesi değil (aynen tazmin), sadece uğranılan zarara denk bir para ödenmesi şeklinde tazmin edilir.

Hem öğretide hem de içtihatlarda kabul edilen hizmet kusuru halleri; hizmetin kötü işlemesi, hizmetin geç işlemesi ve hizmetin hiç işlememesidir.

Kişisel kusur, “yürütülen görevden ayrılabilir nitelikteki kusurlar” olarak tanımlanmaktadır. Kamu görevlilerinin kusurları, yürüttükleri hizmete bağlanabilir nitelikte değilse, başka bir ifade ile hizmetten ayrılabilir nitelikte ise, ortada kişisel kusur vardır ve meydana gelen zararlardan kamu görevlisi kişisel olarak sorumludur. Bu halde açılacak davalar adlî yargıda görülür.