Sermaye Piyasası Hukuku Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Bireysel pörtföy yöneticiliği faaliyeti tebliğde nasıl tanımlanmıştır?

• Kolektif yatırım kuruluşlarının portföyleri dışında kalan,
• Finansal varlıklardan oluşan portföylerin,
• Her bir müşteri adına,
• Doğrudan veya dolaylı bir menfaat sağlamak üzere,
• Vekil sıfatıyla yönetilmesi,
şeklinde tanımlanmıştır (Teb. 37.1 m. 37/1).

Faaliyet izni ve yetki belgesinin iptalini gerektiren nedenlerden bir tanesini söyleyiniz.

Aracı kurum faaliyet izninin iptalini gerektiren ilk neden, faaliyet izninden feragat edilmesidir. Bu halde, faaliyetin durudurulması isteğinden farklı olarak, aracı kurum artık bu faaliyette bulunmayacağını beyan etmektedir. Feragat, izin alınan faaliyetlerin tamamı bakımından olabileceği gibi, bazı faaliyetlerle sınırlı olarak da gerçekleştirilebilir.

Yatırım kuruluşlarının yürütebilecekleri faaliyetler hakkında bilgi veriniz.

• Yatırım hizmetleri ve faaliyetleri ile
• Yan hizmetlerdir.

Aracı kurumların faaliyet gösterebilmek için kuruluş izni alması yeterli midir?

Değildir. Yatırım kuruluşlarının mevzuatın müsaade ettiği faaliyetleri icra edebilmesi için sadece
kuruluş izni almış olması yeterli olmayıp, faaliyet için de ayrıca izin almaları zorunludur
(SerPK m. 39; Teb. III-39.1 m. 9).
Kuruluş izninde olduğu gibi, faaliyet izni için de mevzuatta aranılan özel bazı koşulların karşılanmış olması gerekir. Kuruluş izne bağlı iken, faaliyet için ayrıca izin alınmasının
gerekli olup olmadığı sorgulanabilir. Faaliyet için aranılan koşullar dikkate alındığında,
koşulların özü itibariyle, gerçekleştirilmek istenilen faaliyetin, talepte bulunan yatıtım kuruluşu tarafından icrasının mümkün olup olmadığına yönelik olduğu tespit edilmektedir.
Bu nedenle faaliyet için ayrıca alınan izin, esas itibariyle yatırım kuruluşunun yetki talep
ettiği faaliyeti gerçekleştirebilecek olanaklara sahip olup olmadığının tetkikine yönelik,
lüzumlu bir safhadır. 

Yatırım kuruluşlarının sermaye piyasasındaki konumunu işlevsel açıdan açıklayınız.

Yatırım kuruluşunun işlevsel konumu, icra ettiği faaliyet esas alınmak suretiyle yapılabilir. Aracı kurumun faaliyet gösterdiği saha itibariyle, gerçekleştirdiği faaliyet doğal olarak
sermaye piyasası faaliyetidir. Ancak Sermaye Piyasası Kanunu tetkik edildiğinde, sermaye
piyasası faaliyetinin bir üst başlık olduğu ve içeriğinde birden fazla faaliyeti barındırdığı
anlaşılmaktadır. Buna göre sermaye piyasası faaliyetleri;
• Sermaye piyasası kurumlarının SerPK kapsamındaki faaliyetlerini
• Sermaye Piyasası Kanunu kapsamına giren yatırım hizmetleri ve faaliyetlerini
• Yatırım hizmet ve faaliyetlerine ek olarak sunulan yan hizmetleri ifade etmektedir
(SerPK m. 34).
Bu üç faaliyetten ikincisi, kural olarak, sadece yatırım kuruluşları tarafından yerine
getirilebilecek faaliyetler olarak nitelendirilmiştir (SerPK m. 39/1). Yatırım kuruluşları
yan hizmetleri de yerine getirebilmekle birlikte, yasada bu kuruluşların farklı ve belirgin
özelliklerinin, yatırım faaliyet ve hizmetlerini gerçekleştirmelerinden kaynaklandığı vurgulanmaktadır. Faaliyete ilişkin bu özellik, yatırım kuruluşunun işlevsel açıdan hukuki
konumunu ortaya koymaktadır.

Aracı kurum kurucu ortaklarının taşımaları gereken özellikleri sayınız.

• Müflis olmaması, konkordato ilan etmemiş olması, haklarında iflasın ertelenmesi
  kararı verilmemiş olması,
  • Faaliyet izinlerinden biri Kurul tarafından iptal edilmiş kuruluşlarda, iptali gerektiren olayda sorumluluğu bulunan kişilerden olmaması,
  • Sermaye Piyasası Kanunu’nda sayılan suçlardan kesinleşmiş mahkumiyetinin bulunmaması,
  • Ödeme güçlüğü içinde bulunan bankerlerin işlemleri hakkında KHK ve eklerine
  göre kendileri veya ortağı olduğu kuruluşlar hakkında tasfiye kararı verilmemiş
  olması,
  • Kasten işlenen bir suçtan ötürü beş yıl veya daha fazla hapis cezasına mahkum
  olmamış olması ya da yasada sayılan bazı suçlardan mahkum olmamış olması,
  • Gerekli mali güç ve işin gerektirdiği dürüstlük ve itibara sahip olması

Yatırım kuruluşlarının faaliyet izni alabilmesi için, genel şartların yanında icra etmek istedikleri her bir yatırım hizmet ve faaliyet için mevzuatta aranılan özel şartları da yerine getirmeleri gerekmektedir. Bu özel şartlar nerede yazılmıştır?

Bu şartlar, Sermaye Piyasası Kurulu’nun Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri ile Yan Hizmetlere İlişkin Esaslar Hakkında III-37.1 sayılı Tebliğ’inde yer almaktadır. Adı geçen tebliğde,
yatırım kuruluşu tarafından yürütülebilecek münferit faaliyet ve hizmetler, mesela alım
satım faaliyeti, halka arza aracılık faaliyeti bakımından yatırım kuruluşunun sahip olması
gereken bazı koşullara yer verilmiştir. İcra edilecek bu münferit faaliyet türü bakımından
aranan koşulların taşınması, faaliyet izni verilebilmesi için özel koşul niteliği taşımaktadır.

Yatırım kuruluşlarının sermaye piyasasındaki konumunu kurumsal açıdan açıklayınız.

Hukuki açıdan yatırım kuruluşlarının konumunu tayin etmede kullanılabilecek bir diğer
yöntem, sermaye piyasası içerisindeki kurumsal pozisyonlarını ortaya koymaktır.
Yatırım kuruluşlarının sermaye piyasasını oluşturan unsurlar içerisinde yer aldığı hususunda tereddüt bulunmamaktadır. Ancak hukuki açıdan yatırım kuruluşları için özel
bir statü de belirlenmiştir. Sermaye Piyasası Kanunu’nun 35’inci maddesinde “sermaye piyasası kurumları” sayılmaktadır. Yatırım kuruluşları bu sayım içerisinde dahil edilmek suretiyle, bu kuruluşların kurumsal açıdan hukuki konumlandırılması da yapılmıştır

Yatırım kuruluşlarından aracı kurumlar, eğer süresi içerisinde faaliyet izni başvurusunda bulunmazsa veya başvuruda bulunmakla birlikte, izin başvuruları Kurul tarafından uygun bulunmazsa, Sermaye Piyasası Kurulu başvuru süresinin geçtiği veya başvurunun
uygun bulunmadığına yönelik olarak aracı kuruma bildirim yapar. Bu bildirimden sonra kuruluşun önündeki seçenekler nelerdir?

Kurul tarafından yapılan bildirim
tarihinden itibaren 3 ay içerisinde aracı kurum,
• sona erme kararı almak veya
• esas sözleşmesindeki ticaret unvanı ve faaliyet konusunu, yatırım hizmet ve faaliyetlerini kapsamayacak şekilde değiştirmek

seçenekleri vardır.

Yatırım kuruluşları hakkında genel bilgi veriniz.

Yatırım kuruluşu, Sermaye Piyasası Kanunu’nda özel tanımı yapılmış teknik bir kavramdır. Yatırım kuruluşu, esas itibariyle aracı kurumlar ve bankaları kapsayan bir üst başlığı ifade etmektedir. Bunun yanında yatırım hizmet ve faaliyetinde bulunmak üzere kurulan, kuruluş ve faaliyet esasları Sermaye Piyasası Kurulu tarafından belirlenen diğer sermaye piyasası kurumları da yatırım kuruluşu tanımı kapsamında yer almaktadır.

Kuruluş izni almış aracı kurumların faaliyet izni alabilmeleri için hangi genel şartları sağlamaları gerekir?

• Kuruluş şartlarını kaybetmemiş olmaları
• Asgari kuruluş sermayesinin nakit ve tam olarak ödenmiş bulunması
• İcra edilecek hizmet ve faaliyete ilişkin olarak sermaye yeterliliğine ilişkin düzenlemelerde öngörülen yükümlülüklerin yerine getirilmiş olması
• Genel müdür ve yardımcıları hakkında mevzuatın aradığı şartların sağlanması
• Faaliyetin icrası bakımından gerekli bilgi işlem altyapısının oluşturulmuş olması
• Varsa mevzuatta öngörülen teminatların tesis edilmiş olması
• Mevzuatın aradığı şartları haiz bir organizasyon yapısına sahip olunması
• Personel bakımından mevzuatın aradığı koşulların sağlanması
• Aracı kurum nezdinde bulunan varlıklara ilişkin sigorta dahil olmak üzere gerekli
güvenlik önlemlerinin alınmış olmas

Aracı yatırım kuruluşlarının kuruluş şartlarını sayınız.

Aracı kurumlara kuruluş izni verilebilmesi için gerekli şartlar şu şekilde sıralanabilir  SerPK m. 43/1);
• Anonim şirket şeklinde kurulmuş olmak
• Payların nama yazılı olması
• Payların nakit karşılığı olması
• Kurulca belirlenen asgari sermaye koşulunun karşılanması
• Esas sözleşmenin mevzuata uygunluğu
• Kurucuların mevzuatın aradığı nitelikleri taşıması
• Şeffaf ve açık ortaklık yapısı

Alım satım aracılığı faaliyeti hakkında bildiklerinizi anlatınız.

Yatırım hizmet ve faaliyetlerinin ilkini, alım satım aracılığı faaliyeti oluşturmaktadır. Sermaye Piyasası Kanunu’nda bu ad altında bir faaliyet zikredilmemesine rağmen, tebliğde
faaliyet türü olarak gösterilmiştir. Esasında alım satım aracılığı faaliyeti, kanunda zikredilen üç faaliyetin üst başlığıdır. Buna göre alım satım aracılığı faaliyeti;
• Emir iletimine aracılık faaliyeti,
• İşlem aracılığı ve
• Pörtföy aracılığı faaliyetlerinin
tümünü ifade eder. Belirtilen faaliyetler ise Sermaye Piyasası Kanunu’nda aracılık faaliyet
ve hizmetlerini düzenleyen 37’nci maddesinin sırasıyla a, b ve c bentlerinde zikredilen
faaliyetleri kapsamaktadır (Teb. III.37.1 m. 10).
Alım satıma aracılık faaliyeti, müşteri ile imzalanan bir çerçeve sözleşme sonrasında
alınan münferit alım-satım emirleri çerçevesinde işlemektedir.

Yan hizmetler için yetki belgesi şart mıdır?

Yan hizmetler, yetki alınan faaliyetle bağlantılı olarak ortaya çıkabilecek tali nitelikteki hizmetler olduğundan, bunlar için ayrıca yetki belgesi alma zorunluluğu bulunmamaktadır. Fakat bildirim esasına riayet gereklidir.

"Tümünü yüklenim" nedir?

İhraç edilecek sermaye piyasası araçlarının bedelini, satışın başlamasından önce tam ve nakden ödemek suretiyle tamamının satın alınarak, halka satılmasının satışı yapana karşı taahhüt edilmesidir.

Aracı kurumlar, yürüttükleri faaliyetin türüne göre çeşitli sınıflara ayrılmaktadır. Bu sınıflandırmayı anlatınız.

Dar yetkili, kısmi yetkili ve geniş yetkili olmak üzere üç grup aracı kurum ayrımı mevzuatta yer almaktadır (Teb. III-37.1 m. 8).
Dar yetkili aracı kurum; emir iletimine aracılık ve yatırım danışmanlığı faaliyetlerinden herhangi birini veya bu faaliyetlerin tamamını yürütecek olan aracı kurumlardır. Kısmi yetkili aracı kurum; işlem aracılığı, en iyi gayret aracılığı, sınırlı saklama ve pörtföy yöneticiliği faaliyet ya da hizmetlerinden herhangi birini veya tamamını yürütecek olan aracı kurumlardır. Geniş yetkili aracı kurum; pörtföy aracılığı, genel saklama ve aracılık yüklenimi hizmet ya da faaliyetlerinden birini veya tamamını yürütecek olan aracı kurumlardır.

Yatırım kuruluşlarının kuruluşunu açıklayınız.

Mevzuat yatırım kuruluşlarının tümü için, kuruluş şartları öngörmüştür. Bu şartların bulunup bulunmadığının kontrol edilmesi suretiyle yatırım kuruluşuna mevzuatın öngördüğü merci tarafından kuruluş izni verilmektedir.
Kuruluş şartları, aslında benzer olmakla birlikte, yatırım kuruluşunun tanzim edildiği
mevzuat nedeniyle farklılaşabilmektedir. Zira bir yatırım kuruluşu olan bankaların kuruluşuna dair esaslar ayrı bir kanunda, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nda yer almaktadır.
Bankacılık Kanunu’nun aradığı kuruluş koşulları mevcut ise, BDDK tarafından bankaya
kuruluş izni verilmektedir (BankK m. 6). Yatırım kuruluşlarınının bir türü olan ve kendisine BDDK tarafından kuruluş izni verilmiş olan bankaya, SPK tarafından tekrar kuruluş
izni verilmesi gerekmemektedir.

Faaliyet iznini ispat eden belge nedir? Bilgi veriniz.

Faaliyet izni verilenlere, bu izni ispat eden bir yetki belgesi verilir (SerPK m. 40). Yetki
belgesi alınmadan, faaliyete başlanılamaz (Teb. 39-III.1 m. 17/5).
Yatırım kuruluşunun icra etmeye yetkili olduğu hizmet ve faaliyetleri gösteren yetki
belgesi, herbir faaliyet türü için ayrı ayrı düzenlenmeyip, tek bir yetki belgesi düzenlenmesi yoluna gidilmektedir. Örneğin yatırım danışmanlığı ve halka arza aracılık konularında
yetki verilen bir yatırım kuruluşuna, her iki faaliyet için ayrı ayrı değil, tek bir yetki belgesi
verimekte ve içeriğinde hangi faaliyetleri icraya yetkili olduğu belirtilmektedir. Eğer yatırım kuruluşu, başlangıçta yetki aldığı konuları genişletmek isterse, yine birden fazla yetki
belgesi değil, tek bir yetki belgesi verilecektir

Portföy aracılığı hakkında bilgi veriniz.

Sermaye piyasası araçlarının kendi hesabından alım ve satımı, Sermaye Piyasası Kanunu’nda yatırım faaliyetlerinin bir türü olarak kabul edilmiştir (SerPK m. 37/1,c). Bu faaliyet kurul tebliğinde alım satım aracılığı faaliyetinin bir türü olarak nitelendirilmiştir.
Tebliğ uyarınca pörtföy aracılığı, işlem aracılığı faaliyetine ilaveten, yatırım kuruluşunun, müşterilerin alım ya da satım emirlerini karşı taraf olarak yerine getirmesi faaliyetidir.