Havacılık Emniyeti Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Havacılıkta hata - stres ilişkisi nasıl açıklanır?

Havacılık sisteminde yer alan insanların, performansın düşerek hataların artmasını engellemek amacıyla stres düzeyi ve etkileriyle ilgili farkındalık geliştirmiş olmalarında ve stresle başa çıkma yöntemlerini bilmelerinde fayda görülmektedir.

Fiziksel ve psikolojik stres nedir?

Fiziksel stres dışsal faktörlerin etkisi ile meydana gelmekte ve vücudun temel yaşam koşullarına uyumunu sağlayan homeostatik mekanizmanın çalışmasını kısmen engellemekte ya da bazı durumlarda tamamen işlevsiz hâle getirebilmektedir. Psikolojik stres ise algılanan taleplerin algılanan kaynakları aşmasından dolayı ortaya çıkmaktadır. Böyle bir durumda birey, kendisinden talep edilen görevlerin sahip olduğu kaynakları (örneğin bilgi ve beceri seviyesi ve zaman gibi) aştığını düşünmektedir.

Stres türleri nelerdir?

Stres türleri dört çeşitte incelenebilir:

• Anlık stres,
• Akut-kontrol edilebilir stres,
• Akut-kontrol edilemeyen stres,
• Kronik-kontrol edilemeyen stres.

Başa gelen önemli olaylar yaklaşımında kişide stres oluşturacak örnekler nelerdir?

Bu kapsamda bireyin stres kaynakları sosyal çevrede yer almaktadır. Kısa sürede bireyin hayatından meydana gelen kayda değer değişiklikler bireyi hastalıklara açık hâle getirebilmektedir. Evlilik, yakın birisinin ölümü, hamilelik, tatil, boşanma, emeklilik ve taşınma gibi olaylar bireyin stres yaşamasında etken olabilmektedir.

Etkileşimsel yaklaşım nasıl açıklanır?

Etkileşimsel yaklaşıma göre stres, bireyle dış çevresi arasında karşılıklı bir etkileşimi içermektedir. Bu yaklaşım kapsamında bireylerin çevreyle olan ilişkideki öznellikleri dikkate alınmaktadır. Diğer bir deyişle problemlere yaklaşım, olayları değerlendirme şekli, kişilik ve kontrol odağı gibi bireysel farklılıklar stresi öznel bir tecrübe hâline getirmektedir.

Stresin organizma üzerindeki olumlu etkileri nelerdir?

Stresin organizma üzerindeki olumlu etkilerini aşağıdaki gibi sıralanmaktadır:
• Motivasyonu artırmakta, amaç ve hedeflere ulaşmaya yardımcı olmaktadır,
• Uyanıklığı ve canlılığı sağlamaktadır,
• Yüksek bir enerji hissi vermektedir,
• Detaylara dikkat edilmesini sağlamaktadır,
• Heyecan ve umut hisleri vermektedir,
• Kendine güveni artırmaktadır.

Kişilik tiplerine göre stres etkisi nasıl şekillenmektedir?

Bazı bireyler sahip oldukları kişilik tipinin etkisi ile strese çabuk girerken bazı kişilik tipleri ise stresten daha az etkilenmektedirler. A tipi kişiliğe sahip olan bireyler işkolik, rekabetçi ve hırslıdırlar. Bu tip kişilikteki insanlar zaman israf etmeye tahammül edememekte ve çok çabuk sinirlenmektedirler. Ayrıca, A tipi kişilik özelliğindeki kişiler aynı anda çok şeyi başarma zorunluluğu hissetmektedirler. Bu tip kişiliğe sahip bireyler genel olarak başarılı olsalar dahi en ufak başarısızlıkta kolayca mutsuz olurlar.

B tipi kişilik ise rahat, rekabetçi olmayan ve kolay sinirlenmeyen bir kişiliği ifade etmektedir. Bu tip kişiler iş ve dinlenmeyi ayırabilmektedirler. Bu anlamda B tip kişiliğe
sahip olanlarda kalp hastalıklarının görülme olasılığı A tipi kişiliğe göre üç kat daha azdır.

Üçüncü bir kişilik tipi de C tipi kişilik olarak adlandırılmaktadır. C tipi kişiliğe sahip olan kişiler içinde bulundukları durumdan memnun ve genel olarak huzurlu olmaya gayret ederken aslında olumsuz duygularını açığa vurmamak için çaba harcamaktadırlar.
Bu kişilikteki bireyler çok sevdikleri birini kaybetmiş olma gibi bir yaşam tecrübesinin
sonucunda genel olarak umutsuzluğa sahiptirler.

Amerikan Psikoloji Birliği'ne göre stresle başa çıkma yöntemleri nelerdir?

Amerikan Psikoloji Birliği (APA-American Psychological Association) stres ile başa çıkma yöntemlerini; “sosyal faaliyetlere katılma”, “kendine iyi bakma”, “olumlu şeylere odaklanma”, “önem verilen insanlarla birlikte olma”, “daha önce karşılaşılmış ve üstesinden gelinmiş stresli durumları düşünme”, “çaresizlik yerine çözüme odaklanma”, “rahatlama ve meditasyon tekniklerini öğrenme”, “destek gruplarından yardım alma” şeklinde sıralamaktadır.

Stres ile beslenme arasındaki ilişki nasıl açıklanır?

Stres ile beslenme arasındaki ilişki şu başlıklarla açıklanabilir:
• Yetersiz kalori insan organizmasını zayıflatarak, hastalıklara daha kolay yakalanmasına neden olmaktadır.
• Bazı mineral ve vitaminlerin eksikliği stresle mücadele gücünde zayıflatıcı bir etki
yapmaktadır. Örneğin B vitamini eksikliği; kaygı, depresyon, uykusuzluk, kalp sorunları, midede hassasiyet ve kas zayıflığı gibi olumsuzluklara neden olabilmektedir.
• Şiddetli ve uzun süreli stres belli vitaminlerin daha fazla tüketilmesine neden olabilmektedir. Örneğin, B1 ve B2 vitaminleri, kronik stres durumlarında yüksek düzeyde tüketilmektedir.
• Rafine şeker aşırı tüketildiğinde bedende büyük bir enerji oluşturmakta ve insülin
dengesini bozmaktadır. Ayrıca şekerli ürünler vitamin ve minerallerden yoksundur. Bu durum vücutta B kompleksi vitaminini tüketme eğilimi başlatır. Yüksek miktarda şeker alındığında ve dengesiz bir diyet uzun dönemli stresle bütünleştiğinde, B vitamini yetersizliği oluşmaya başlar. Bu da zaten var olan kaygı, sinirlilik ve genel sıkıntı gibi stres belirtilerini de daha da artırmaktadır.
• Çay, kahve, kakao ve çikolatada bulunan kafein de stres etkisi yaratan bir maddedir. Günde iki veya üç fincandan fazla alınan kahve kan basıncını artırabilir, kalp atışını şiddetlendirebilir, kalbin oksijen ihtiyacını artırabilir, kalp ritmini bozabilir ve kaygıya yol açabilir.
• Yüksek oranda kolesterol, doymuş yağ ve tuz içeren yiyecekler yarattığı fizyolojik
etkiler sebebiyle strese neden olabilmektedir.
• Uzun süre sigara içmek ya da dumanlı ortamda bulunmanın yarattığı fizyolojik
etkenler strese neden olabilmektedir.
• Yüksek miktarda kalori almak ve aşırı kilo bireyin stres düzeyi üzerinde olumsuz
etkiler yaratabilmektedir.

Zamanında kalkış performansının havacılıktaki önemi nedir?

Uçuşun taahhüt edilen zamanda gerçekleşmesi olarak ifade edilen zamanında kalkış performansının (on-time performance) yüksek olması gecikmeden kaynaklanan yolcu tazminatlarının, terminal ve havaalanı kullanım giderleri gibi maliyet kalemlerinin azaltılmasına ve diğer uçuşların zamanında yapılmasına yardımcı olmaktadır.

İş yükü üzerinde etkili olan unsurlar nelerdir?

İş yükü üzerinde etkili olan unsurları aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:
İşin doğası
• İşin gerektirdiği zihinsel kapasite
• İşin gerektirdiği fiziksel kapasite
Görevin yapıldığı koşullar
• Gerek duyulan standart performans düzeyi
• Görevi yerine getirebilmek için sahip olunan zaman
• Aynı anda paralel görevlerin yürütülmesi ile ilgili gereklilikler
• Görev üzerinde kontrol sahipliği derecesi
• Görevin yürütülmesi üzerinde etkili olan çevresel faktörler
Bireysel faktörler
• Bireyin sahip olduğu bilişsel ve fiziksel beceriler
• Bilgi ve deneyim seviyesi
• Sağlık ve göreve fizyolojik uygunluk durumu
• Duygusal durum

Hazır bulunuşluk nedir?

Hazır bulunuşluk, beyin korteksinin harekete geçme ve hazır olma derecesini ifade
eder. Başka bir anlatımla hazırbulunuşluk, uyaranlar karşısında fiziksel ve bilişsel açıdan tepki vermeye hazır oluş durumuna işaret etmektedir.

NREM uyku evresi kaç bölümden oluşmaktadır?

NREM (Non-REM) bölümü 4 evreden oluşur. Birinci ve ikinci evrelere yüzeysel uyku,
üçüncü ve dördüncü evrelere ise derin uyku denmektedir. Bu dört evre gece uykusunun önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Ancak uyku evrelerinin dağılımı yaşla değişiklik gösterir. Uykunun yarısını oluşturan NREM- “evre 1” ve “evre 2” nin işlevleri hâlen bilinmemektedir. NREM- “evre 3” ve “evre 4” uykusu (derin uyku) ise fiziksel dinlenmeyi sağlamaktadır. Bu evrelerde erişkinlerde hücre yenilenmesini ve organizmanın onarımını hızlandırır. NREM evre 3-4’te kişiyi uyandırmak zordur. Vücut ısısında düşme, uyku sırasında özellikle NREM uykusunda oluşur. Bu dönemde kalp hızı, solunum sayısı azalmakta ve düzenli hâle gelmektedir.

Sirkadyen ritimleri nasıl tanımlanır?

Sirkadyen ritimleri, psikolojik ve davranışsal işlevler ve gün içerisinde vücudun döngülerini düzenleyen süreçlerdir (UK CAA-CAP715, 2002, s.4-12). Sirkadyen ritimler, organizmanın hormonal, sindirimsel, kardiyovasküler dolaşım sitemini düzenleyerek vücudun sıcaklık, uyku ve yorgunluk düzeyleri üzerinde etkili olmaktadır. Sirkadyen ritimler, vücudun sahip olduğu biyolojik saat tarafından belirlenmektedir.

Sirkadyen ritminin bozulmasına neden olan etmenler nelerdir?

Sirkadyen ritminin bozulması durumunda bireyin performansı olumsuz yönde etkilenebilmektedir. Sirkadyen ritminin bozulmasına en çok (a) sürekli değişen vardiya ve gece çalışmaları, (b) zaman dilimlerinin ve ışık rejiminin hızla değiştiği, uzun mesafeli uçuşlar neden olmaktadır.

Kümülatif uykusuzluğun artmasının nedeni nedir?

Zaman dilimlerinin hızla geçildiği uzun menzilli uçuşlarda kümülatif uykusuzluk artmaktadır. Sirkadyen ritimlerin durumsal uykusuzluk olarak da adlandırılan böylesi bir durum karşısında normal hayatla uyumu bozulmaktadır. Özellikle; erken saatteki uçuşlar, gece uçuşları, çoklu uçuşlar ve kısa hatlardaki uzun görev süreleri yorgunluk düzeyi üzerinde etkilidir.

Yorgunluk nasıl tanımlanır?

Yorgunluk, genel olarak fiziksel ve zihinsel olarak bitkinlik olarak tanımlanmaktadır. Diğer bir tanıma göre yorgunluk; iş yapma kapasitesinin düşmesini, görevin ifasında düşük verimliliği, herhangi bir uyarıcıya tepki verme konusunda güç düşüklüğünü ve genel olarak bitkinliği ifade etmektedir.

Yorgunluğun havacılık çalışanları üzerindeki etkileri nelerdir?

Yorgunluğun havacılık çalışanları üzerindeki etkileri ise aşağıda verilmektedir:
• Yavaş tepki verme,
• Motor becerilerin zayıflaması,
• Azalan görsel keskinlik,
• Azalan kısa süreli hafıza kapasitesi,
• Tek bir noktaya odaklanma,
• Uykusuzluk,
• Konsantrasyon güçlüğü,
• Duyarsızlık,
• Tecrit edilmişlik duygusu,
• Sinirlilik,
• Hazır bulunuşluğun azalması,
• Hafıza problemleri,
• Göreve odaklanamama olarak sıralanabilir.

Vardiyalı çalışma düzeninin çalışanların performansları üzerinde olumsuz etkileri nelerdir?

Vardiyalı çalışma düzeni çalışanların performansları üzerinde olumsuz etkiler yaratabilmektedir. Bunlar aşağıda verilmektedir:
• Aile ve diğer arkadaşlar ile sosyalleşilebilecek saatlerde iş yerinde olmak,
• İnsan performansının düşük olduğunun bilindiği saatlerde (örneğin, 04:00 ve
06:00 saatleri arası) çalışıyor olmak,
• Sirkadyen ritminin bozulması sonucu doğacak problemlerle karşılaşmak.

Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Alkol ve Psikoaktif Madde Kontrollerine İlişkin Talimatında “psikoaktif madde” olarak tanımladığı unsurlar nelerdir?

Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Alkol ve Psikoaktif Madde Kontrollerine İlişkin Talimatında “psikoaktif madde”; tütün ve kahve hariç olmak üzere bağımlılık veya sorunlu kullanıma yol açabilen, bilinçte, algılarda, duygu durumda, bilişsel işlevlerde değişikliklere yol açan, alkol ayrı olarak değerlendirileceğinden, opioidler, kannabinoidler, hipnotik ve sedatifler, kokain, amfetamin ve diğer uyarıcılar, halüsinojenler, uçucu solventler ve benzeri kimyasal maddeleri ifade etmektedir.