Hava Kargo Ve Tehlikeli Maddeler Dersi 7. Ünite Özet

Tehlikeyi Madde Kavramı ve Düzenlemeler

Tehlikeli madde kavramı en genel anlamıyla sahip olduğu kimyasal, fiziksel ve biyolojik bir-takım özelliklerinde dolayı canlı cansız varlıklar ve çevre için risk oluşturan madde ve nesneler olarak tanımlanmaktadır. Havacılıkta tehlikeli madde kavramı ise taşınması esnasında sağlığa, emniyete, diğer varlıklara ve çevreye zarar verme riski taşıyan madde veya nesneler olarak ifade edilmektedir. Aslında günlük hayatta kullandığımız basit şeyler dâhi hava yoluyla taşınması esnasında risk oluşturabilmektedir. Çakmaklar, kibritler, saç spreyleri, deodorantlar, lityum-iyon bataryalar gibi maddeler bu duruma verilebilecek örneklerdendir. Tehlikeli maddelerin hava yoluyla taşınmasına yönelik düzenlemelerin oluşturulmasında Birleşmiş Milletler Tehlikeli Maddelerin Taşınması Konusunda Uzman Alt Komitesi (UN Subcommittee of Experts on the Transport of Dangerous Goods, SCoETDG) ile Uluslararası Atom Enerji Ajansı (International Atomic Energy Agency, IAEA) kurumları belirleyici konumundadırlar. Tehlikeli madde düzenlemeleri bilgi akışı, kitabın 136. sayfasındaki şekil 7.1’de gösterilmiştir. Tehlikeli maddelerin hava yoluyla taşınmasında etkili olan düzenleme, kural, doküman ve talimatlar sayfa 137’de Tablo 7.1’de gösterilmiştir.

Tehlikeli Maddelerin Taşınmasında Taraflar ve Sorumlulukları

Tehlikeli maddelerin taşınmasında iki ana taraf bulunmaktadır. Bunlar gönderici ve taşıyıcıdır. Gönderici tehlikeli maddeyi tanımlayan, işaretleyen, etiketleyen ve ilgili dokümantasyonu hazırlayarak taşıyıcıya teslim eden taraftır. Taşıyıcı ise hava kargo ya da hava-yolu işletmesi olup tehlikeli maddeyi teslim alıp gerekli handling süreçlerini yerine getiren ve taşımayı gerçekleştiren taraftır. Göndericinin sorumlulukları şunlardır:

• Çıkış, varış ve transit ülkeler ile taşıyıcının konu ile ilgili yürürlükteki kurallarına uyulduğundan emin olmalıdır.
• Tehlikeli maddenin taşınmasının yasak olmadığından emin olmalıdır.
• Tehlikeli maddeyi doğru bir şekilde sınıflandırmalı ve tanımlamalıdır.
• Tehlikeli maddenin paketlenmesinde uygun paket tipi kullanmalı ve miktar limitlerine uymalıdır.
• Paketlerin uygun bir şekilde işaretlendiğinden ve etiketlendiğinden emin olmalıdır.
• IATA-DGR’da aksi belirtilmedikçe tehlikeli maddeleri konsolide gönderiler içerisine koymamalıdır. Paket grupları (overpack) ve yükleme üniteleri (Unit Load Devices-ULD) hazırlanırken bunlara dikkat etmelidir.
• Tehlikeli maddelerin sadece kargo uçağında taşınması gerekip gerekmediğine dikkat etmelidir.
• Gönderiler içerisinde gizli tehlikeli madde olmadığından emin olmalıdır.
• Gönderici beyan formunu tam ve doğru bir şekilde hazırlamalıdır. Gönderici beyan formu ve varsa diğer gerekli dokümanlar gönderici tarafından en az 3 ay süreyle saklanmalıdır.

Tehlike Madde Eğitimleri

Tehlikeli maddelerin taşınması sürecinde yer alanların eğitim konularına göre gruplandırılması şu şekildedir:

• Göndericiler ve paketleyiciler
• Aracı taşımacılık işletmeleri (Freight forwarders)
• Taşıyıcılar ve yer hizmetleri işletmeleri
• Güvenlik görevlileri (Tehlikeli maddelerin hava yolu ile taşınması sürecinde yer alan taraflara göre alınması gereken eğitim konusu gereklilikleri 139. sayfadaki Tablo 7.2’de verilmiştir.)

Tehlikeli Maddelerin Güvenliği

Tehlikeli maddelerin taşınması sürecinde yer alan gönderici, taşıyıcı ve diğer tüm çalışanlar tehlikeli maddelerin güvenle taşınmasından sorumludurlar.

Tehlikeli Madde Limitleri

Bu yüzden tehlikeli maddelerin limitlerine ve diğer kısıtlamalara göre IATA-DGR kitabında sınırlandırmalar yer almaktadır. Bu sınırlandırmalara göre tehlikeli maddeler belirli gruplara ayrılmıştır.

1. Hava Yolu ile Taşınması Kesinlikle Yasak Olan Maddeler
2. Gizli Tehlikeli Maddeler
3. Yolcu ve Ekip Beraberinde Taşınabilen Tehlikeli Maddeler (Yolcu ve ekip beraberinde taşınabilecek olan tehlikeli maddelerin listesi kitabın 141 sayfasındaki Tablo 7.3’te yer almaktadır.)
4. Posta İle Taşınabilen Tehlikeli Maddeler
5. Taşıyıcı Mülkiyeti Altında Yer Alan Tehlikeli Maddeler
6. İstisnai Miktardaki Tehlikeli Maddeler
7. Sınırlandırılmış Miktardaki Tehlikeli Maddeler

Tehlikeli Maddelerin Sınıflandırılması

BM tarafından tehlikeli maddelerin sınıfları dikkate alınarak taşıdıkları tehlike derecesine göre paketleme gruplarına ayrım standardı getirilmiştir. Paketleme grupları ve tehlike derecesi ayrımı aşağıdaki şekildedir:

• Paketleme Grubu I: Yüksek derecede tehlikeye sahip
• Paketleme Grubu II: Orta derecede tehlikeye sahip
• Paketleme Grubu III: Düşük derecede tehlikeye sahip

Hava yolu ile tehlikeli madde taşınmasında diğer taşımacılık modlarında olduğu gibi GHS sınıflandırması kullanılmakta ve bu doğrultuda kurallar uygulanmaktadır. Tehlikeli madde sınıfları kitabın 144.sayfasında Tablo 7.5’te açıklanmıştır.

Tehlikeli Maddelerin Tanımlanması ve Liste Kullanımı

Tehlikeli maddelerin tanımlanmasında UN/ID numarası ile Uygun Gönderi Adı (Proper Shipping Name, PSN) kullanılır. UN/ID numarası her bir tehlikeli madde için verilmiş özel bir numaradır. Uygun gönderi adı ise tehlikeli maddenin yazılı tanımıdır. Tehlikeli maddelerin tanımlanmasında IATA-DGR kitabında yer alan Tehlikeli Maddeler Listesi (Ref. 4.2) kullanılmaktadır. Tehlikeli maddelerin tanımlanmasında diğer konularda olduğu gibi en önemli kaynak IATA-DGR’dır. Bu kuralların olduğu el kitabında bulunan Tehlikeli Maddeler Listesi, bu amaçla kullanılmaktadır. Bu yüzden listedeki alanların ne anlama geldiği ve tanımlamanın nasıl yapılacağı bu liste üzerinden gösterilecektir. Liste kullanımına geçmeden önce aşağıdaki iki durum dikkate alınmalıdır:

• Eğer bir madde ilgili listede yok ise maddenin tehlikeli olup olmadığına bakılarak kesin sonuca varılmalıdır ve bu doğrultuda tanımlama yapılmalıdır.
• Yapılan test ve kontroller neticesinde maddenin tehlikeli madde olmadığı kesin ise madde kısıtlamasız (not restricted) bildirimi yapılarak taşınır.

Tehlikeli maddeler listesi uygun gönderi adlarına göre alfabetik olarak hazırlanmıştır. Listenin kullanımı, sütunların açılımları ve varsa ilgili kısaltmalar, kitabın 146. Sayfasında Resim 7.2 üzerinden anlatılacaktır. Sütunlarda yer alan kısaltmalardan bazıları şu şekildedir:

• EQ: Excepted Quantity (İstisnai Miktar)
• Pkg Inst: Packing Instruction (Paketleme Talimatı)
• Ltd Qty: Limited Quantity (Sınırlandırılmış Miktar)
• S. P. see 4.4: Special Provision see 4.4 (Özel açıklama için bölüm 4.4’e bakınız.)
• ERG: Emergency Response Guide (Acil Durum Müdahale Rehberi)

Tehlikeli Maddelerin Paketlenmesi

Tehlikeli maddelerin paketlenmesinden gönderici sorumludur. Hangi tehlikeli maddenin hangi limitlerde hangi tip paket içerisinde taşınacağına dair gereklilikler Tehlikeli Maddeler Listesi’nde belirtilmektedir. Bu listede tehlikeli maddenin ilgili sütununda belirtilen paketleme talimatı koduna ait olan talimat izlenmelidir (IATA-DGR kitabı Ref. 5). Tehlikeli maddelerin çevre ve insan sağlığına zarar vermeyecek şekilde paketlenmeleri gerekir. Tehlikeli maddelerin taşınmasında UN tipi paketler kullanılmaktadır. UN tipi paketler tehlikeli maddelerin taşınmasında kullanılan, belirli performans testlerine tabi tutulan ya da belirli şartları yerine getiren ve BM önerileri doğrultusunda uzmanlar tarafından onaylanan paketlerdir. Paketlerin tabi tutuldukları performans testleri düşürme, basınç, yakma gibi testlerdir. Belirli performans testlerine tutularak özel olarak üretilen UN tipi paketlerin üzerinde UN işaretlemeleri mevcuttur. UN tipi paketlerin tipleri ve paketlerde kullanılan materyaller belirli kodlarla gösterilmektedir. Bu kodlar sayfa 149’da 7.6’da gösterilmiştir. Tehlikeli maddelerin paketlenmesinde 3 farklı yol izlenmektedir. Tehlikeli maddelerin paketlenmesinde 3 farklı yol izlenmektedir:

• Tehlikeli maddenin tek başına bir dış kap kullanılarak paketlenmesi
• Tehlikeli maddenin iç ve dış kap kullanılarak birleşik paketlenmesi
• Tehlikeli maddelerin paketlerinin taşınmasını kolaylaştırmak amacıyla paketlerin bir araya getirilmesi (overpack).

Tehlikeli Maddelerin İşaretlenmesi ve Etiketlenmesi

Tehlikeli madde paketleri taşımaya teslim edilmeden önce işaretleme ve etiketleme gereklilikleri yerine getirilmelidir. Her iki süreçte dikkat edilmesi gereken ortak noktalar şunlardır:

• Tehlikeli madde paketlerinin taşımaya teslimi öncesinde işaretlenmesi ve etiketlenmesi ile ilgili tüm sorumluluk göndericiye aittir.
• Tehlikeli madde taşınacak paketin üzerinde önceden yapılmış bir taşımaya ait işaret ya da etiketin kalmadığından emin olunmalıdır.
• Kullanılan işaretler ve etiketler taşıma şartlarına dayanıklı olmalı, taşıma süresince kalıcılığını korumalıdır.
• İşaretleme ve etiketleme işlemleri IATA-DGR’da belirtildiği şekilde yapılmalıdır.

Tehlikeli Madde Paketlerinin İşaretlenmesi

Tehlikeli madde paketleri üzerinde yer alan işaretler gönderici bilgilerini, alıcı bilgilerini, paket özelliklerini, paket içeriğini (UN/ID numarası ile PSN) ve düzenlemelerde belirtilmişse diğer gerekli bilgileri sağlarlar.

Paket Özelliklerini Gösteren İşaretlemeler

Paket özelliklerini gösteren işaretleme örneği sayfa 151’de Şekil 7.2’de gösterilmiştir.

Paket Kullanım İşaretlemeleri

Paket kullanımına yönelik yapılan işaretlemeler şunlardır:

• PSN, UN/ID
• Gönderici (Shipper)
• Alıcı (Consignee)
• Birbirinden farklı birden fazla tehlikeli madde içeren paket var ise her bir tehlikeli maddenin net miktarları yazılır.
• Paket içerisinde kuru buz mevcut ise kuru buzun net ağırlığı yazılır ve gerekli diğer işaretlemeler yapılır.

Tehlikeli Madde Paketlerinin Etiketlenmesi

Tehlikeli madde paketlerinde kullanılan etiketler içerdiği tehlikeli maddenin riskini belirtir ve tehlikeli maddenin depolanması, yüklenmesi ve taşınması aşamalarında sürece rehberlik eden ek bilgiler sunar. İki tip etiketlenme çeşidi vardır:

1. Risk Etketleri
2. Handling Etiketleri

Dokümantasyon

Tehlikeli maddelerin taşınması sürecinde tehlikeli madde ile ilgili doldurulması ya da bilgi girişi yapılması gereken başlıca iki doküman bulunmaktadır:

1. Gönderici beyan formu (Gönderici beyan formu örneği sayfa 155’de resim 7.3’te yer almaktadır.)
2. Air waybill (AWB) yani konşimento (Hava konşimentosu ya da havayolu taşıma senedidir. Havayolu ya da hava kargo işletmelerince düzenlenen ve malların taşınmak üzere teslim alındığını gösteren belgedir. Eğer bu belge bir aracı taşımacılık işletmesi (freight forwarder) tarafından düzenlenir ise House Air Waybill (Ara Havayolu Taşıma Senedi) oluşur.)

Radyoaktif Maddeler

Kendiliğinden ve sürekli olarak radyasyon yayan maddelere radyoaktif madde denir. Bu maddeler tarafından yayılan radyasyon görülemez, duyulamaz, dokunulamaz, koklanamaz ve tadılamaz. Radyoaktif maddelerin atom çekirdekleri tanecikler ya da elektromanyetik ışımalar yayarak kendiliğinden parçalanırlar ve buna radyoaktivite denir. Radyoaktivite bir tür enerji olup radyasyon ile bu enerji aktarılır. Farklı radyoaktivite değerlerine sahip maddelerin enerji yayımları da farklıdır. Alfa, beta, gama, nötron ve x-ray ışınımlarının yayılması radyasyon olarak ifade edilmektedir ve farklı enerji seviyelerine, farklı özelliklere sahiptirler. Her bir radyoaktif maddenin aktivitesine göre özellikleri değişmektedir ve buna göre doğru önlemler alınmalıdır.

Radyasyon Korunma Programı

Radyasyon korunma programında etkili olan dozun izlenmesi aşağıda belirtilen şekillerde yapılmaktadır:

• Yılda 1 mSv - 6 mSv (milisievert) arasında radyasyona maruz kalma bekleniyor ise programda işletme izlemesi ya da bireysel izleme uygulanmalıdır.
• Yılda 6 mSv’den fazla radyasyona maruz kalma bekleniyorise bireysel izleme uygulanmalıdır.

Radyoaktif Maddelerin Sınıflandırılması

Radyoaktif maddeler bulundukları formlara ve taşıdıkları özelliklere göre 6 sınıfa ayrılmaktadırlar:

1. Özel form,
2. Düşük özgül aktiviteli madde,
3. Yüzeyine radyasyon bulaşmış maddeler,
4. Fissile madde,
5. Dağılma özelliği düşük maddeler
6. Diğer form

Radyoaktif Maddelerin Paketlenmesi

Radyoaktif maddelerin taşınabileceği paket tipleri aşağıdaki şekildedir: A tipi Paketler, B tipi Paketler, C tipi paketler, Endüstriyel tip paketler, İstisnai miktar paketleri (Radyoaktif Maddelerin İstisnai Miktarlarda Taşınması durumu sayfa 159’ da Tablo 7.10’da gösterilmiştir.)

Radyoaktif Maddelerin İşaretlenmesi

Radyoaktif maddelerin işaretlenmesi aşağıda belirtilen konularda yapılmalıdır:

• UN/ID numarası
• Uygun gönderi adı (PSN)
• Gönderici ve alıcının tam ad ve adresleri
• 50 kg üzerinde paketler için izin verilen maksimum brüt ağırlık
• Pakette kuru buz mevcutsa gerekli diğer işaretlemeler
• Eğer paket özel dizayn edilmişse uygun TYPE A/B(U)/B(M)/C ifadeleri
• Eğer paket içerisinde fissile madde var ise paket tipi kodunun yanına “F” kodu eklenmelidir. TYPE AF/B(U)F/B(M)F/CF şeklindedir.
• Eğer paket özel dizayn edilmişse yetkili otoritenin gerekli işaretlemeleri olmalıdır.

Radyoaktif Maddelerin Etiketlenmesi

Tehlikeli maddelerin tümünde olduğu gibi radyoaktif maddelerin etiketlenmesinden de gönderici sorumludur. (Radyoaktif Maddeler İçin Kategori Etiketinin Belirlenmesi koşulları 7.11’de gösterilmektedir.)

Radyoaktif Maddelerin Dokümantasyonu

Radyoaktif maddelerin paketlenmesi, işaretlenmesi ve etiketlenmesinin ardından paketler taşıyıcıya teslim edilmeden önce gerekli dokümanlar hazırlanmalıdır. Gönderici beyan formu ve hava konşimentosu (AWB) üzerindeki ilgili alanlar doldurulmalıdır. Resim 7.3’teki Gönderici Beyan Formu için doldurulurken farklılık gösteren alanlar şunlardır:

• Alan 14, Tehlikeli madde miktarı ve paket tipi: Element adı ve sembolü, radyoaktif maddenin formu, paket tipi, radyoaktivite değeri (Bq) belirtilmelidir.
• Alan 15, Paketleme talimatı kodu: Paket kategorisi, taşıma indisi (TI), paket ebatları (en x boy x yükseklik) belirtilmelidir.
• Alan 16, İzin kodu: Radyoaktif maddenin formu, paket tip ve dizaynı, özel taşıma durumları gibi tüm izinler açıkça belirtilmeli ve gerekli sertifikalar eklenmelidir.

Radyoaktif maddelerin gerekli dokümantasyonu tamamlandıktan sonra sıra paketin taşıyıcıya teslim edilmesine gelir. Aynı şekilde diğer tehlikeli maddeler için de durum böyledir. Tehlikeli madde paketlerinin taşıyıcıya teslim edilmesiyle birlikte göndericinin sorumlu olduğu süreçten taşıyıcının sorumlu olduğu sürece geçilmiş olunur.