Harekat Performans Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim

Yakıt Yükü Ve Uçuş Planlaması

1. Soru

Taksi yakıtı nedir?

Cevap

Taksi yakıtı (taxi fuel, TXF) uçağın kalkış öncesinde motor çalıştırma ve ısıtma, park ye- rinden çıkış ve taksi hareketleri sırasında harcanması beklenen yakıt miktarıdır. Motorları çalıştırma işlemi öncesinde yedek güç ünitesinin (APU) kullandığı yakıt miktarı da taksi yakıtı ağırlığının içine dâhil edilir. Taksi yakıtı miktarı genellikle ortalama taksi süresi için hesaplanmış sabit bir değerdir. Ancak kalkış yapılacak meydandaki trafik ve operasyon koşullarına bağlı ortalama gecikmelere göre bu değer üzerinde gerekli düzeltmeler yapılır.


2. Soru

Seyahat yakıtı nedir?

Cevap

Seyahat yakıtı (trip fuel, TF) uçağın kalkış ve iniş meydanları arasında gerçekleştirece- ği uçuş için gerekli toplam yakıt ağırlığıdır. Bu yakıt miktarı uçağın kalkış, seyir irtifasına tırmanma, planlanan seyir irtifalarında düz uçuş, basamaklı tırmanma veya basamaklı alçalma, seyir sonrası alçalma ve yaklaşma ile iniş aşamaları için gerekli yakıtı içerir. Seya- hat yakıtının miktarı temel olarak uçulacak mesafeye, seyir hızı ile irtifasına ve uçak brüt ağırlığına bağlıdır.


3. Soru

Beklenmedik durum yakıtı nedir?

Cevap

Beklenmedik durum yakıtı (contingency fuel, CF) uçuş sırasında öngörülemeyen ne- denlerle oluşabilecek yakıt tüketimini karşılamak üzere uçakta taşınan yedek yakıt miktarıdır. Uçuş sırasında motor ve yakıt sistemlerindeki olası sızıntı veya arızalar nedeniyle özgül yakıt tüketiminin yükselmesi; trafik veya hava koşullarındaki ani olumsuzluklar sonucu planlanan uçuş rotasının uzaması veya uçuş seviyesinin değiştirilmesi; havaalan- larındaki ani yoğunluk veya acil durumlar nedeniyle uçakların havada ve yerdeki bekleme sürelerinin artması bu durumlara örnek verilebilir. Beklenmedik durum yakıtının miktarı ilgili işletme kural ve düzenlemeleri çerçevesinde uçak işleticisi tarafından belirlenir.


4. Soru

Yedek meydan yakıtı nedir?

Cevap

Yedek meydan yakıtı (alternate fuel, AF) bir uçağın varış meydanına inişini gerçekleşti- rememesi durumunda uçuş planında belirlediği yedek (alternate) meydan ya da meydan- lara emniyetli bir şekilde inişi için gerekli toplam yakıt miktarıdır. Yedek meydan yakıtı hesaplanırken varış meydanındaki yaklaşmayı pas geçme (missed-approach) noktası ile yedek meydandaki iniş noktası arasında gerçekleşecek tırmanma, seyir, alçalma, yaklaşma ve iniş aşamalarında kullanılacak yakıt miktarı dikkate alınır.


5. Soru

Son rezerv yakıtı nedir?

Cevap

Son rezerv yakıtı (final reserve fuel, FRF) bir uçağın varış meydanına iniş öncesinde ilgili havacılık otoritelerince belirlenen süre ve koşullarda havada beklene yapması için gerekli yakıt miktarıdır. Son rezerv yakıt hesaplanırken uçak ineceği meydana ulaştığı andaki tahmini brüt ağırlığı dikkate alınır.


6. Soru

Ek yakıt nedir?

Cevap

Ek yakıt (additional fuel, ADDF) seyahat yakıtı ile diğer yedek yakıtların yeterli olma- ması halinde kullanılacak ek yakıt miktarını ifade eder. Ek yakıt ilgili havacılık otoritesi- nin ve uçak işleticisinin kuralları çerçevesinde belirlenir. Örneğin iniş yapılacak meydan- larda yakıt ikmali yapma olanağı yoksa ya da yakıt birim fiyatı geliş meydanına göre çok yüksekse işletici sonraki uçuş görevleri için uçakta ek yakıt bulundurabilir.


7. Soru

İhtiyari yakıt nedir?

Cevap

İhtiyari yakıt (discretionary fuel, DF) yetkili pilotun takdiri çerçevesinde uçağa yükle- nen fazladan yakıt miktarını ifade eder.


8. Soru

Yetkili pilotu tanımlayınız?

Cevap

Yetkili pilot (pilot-in- command): Uçak kumanda edilmesi ve uçuşun emniyetli şekilde gerçekleştirilmesinden sorumlu olarak işletici ya da genel havacılık faaliyeti söz konusu ise uçak sahibi tarafından belirlenen pilottur (ICAO, 2001a).


9. Soru

Hava araçlarında kullanılan güç grupları kaça ayrılır?

Cevap

Hava araçlarında kullanılan güç grupları piston-pervaneli ve gaz türbinli güç grupları olmak üzere iki temel kategori altında sınıflandırılır.


10. Soru

Özgül yakıt tüketimini tanımlayınız?

Cevap

Özgül yakıt tüketimi, güç grubunun birim zamanda birim itme ya da güç üretmek için tükettiği yakıt miktarıdır. Piston-pervaneli hava araçlarında kullanılan içten yanmalı motorlardan elde edilen mekanik çıktı itmeden ziyade güç cinsinden ifade edildiğinden dolayı özgül yakıt tüketimi birim zamanda birim güç üretimi için tüketilen yakıtın ağırlığı olarak tanımlanır.


11. Soru

Yakıt debisi nedir?

Cevap

Yakıt debisi, İngiliz birim sisteminde saat başına pound (lb/sa) metrik sistemde ise saat başına Newton (N/sa) veya saat başına kilogram (kg/sa) cinsinden ifade edilmektedir. İçten yanmalı bir motorun ürettiği toplam şaft gücü genel olarak İngiliz birim sistemindefren beygir gücü (BHP) veya metrik sistemde kilovat (KW) birimleri kullanılarak ölçülür. Bu durumda içten yanmalı bir motor için özgül yakıt tüketimi, havacılık sektöründe lb/sa/ BHP ya da N/sa/KW birimleri cinsinden tanımlanmaktadır.


12. Soru

Fren Beygir Gücünü tanımlayınız?

Cevap

Fren Beygir Gücü: İçten yanmalı motorların ürettiği güç motorun ana miline bağlı bir fren mekanizması ile ölçülmektedir. Bu nedenle motorun ürettiği ölçülmüş güç çıktısını ifade etmek için İngiliz sisteminde fren beygir gücü (BHP-Brake Horse Power) terimi kullanılmaktadır.


13. Soru

Bir uçuş harekât uzmanının planlama aşamasında yapması gerekenler nelerdir?

Cevap

Bir uçuş harekât uzmanının planlama aşamasında yapması gereken işlerin bazıları aşağıdaki gibidir:

  • Uçuş için yabancı ülke hava sahalarının kullanım (overflight) müsaadeleri ve ticarianlaşmaların (yer hizmetleri, yakıt ikmali vb.) yapıldığının kontrol edilmesi,

  • Hava Trafik Kontrolü (ATC) için gerekli uçuş planının hazırlanması,

  • Havacılık Bilgi Hizmeti (AIS) dokümanlarının kontrolü ve uçulacak meydanlarınuygunluğunun belirlenmesi (slot durumu, ACN ve PCN, meteoroloji uygunluğu vb.)

  • Meydandaki mevcut pist uzunluklarının uçak performansa bağlı ağırlık limitlerine

    uygunluğunun değerlendirilmesi,

  • Meteorolojik tahminlerin değerlendirilmesi,

  • Yük durumunun ve varsa özel (tehlikeli ve insan ile çevre sağlığına zararlı yükler

    vb.) yüklerin bilgilerinin değerlendirilmesi,

  • Yapılacak uçuş için harita ve yaklaşma kartlarının kontrolü.


14. Soru

Bir uçuş harekât uzmanının uçuş planlamasında karar vermesi gereken temel hususlar nelerdir?

Cevap
  • Bir uçuş harekât uzmanının uçuş planlamasında karar vermesi gereken temel hususlar ise aşağıdaki gibi sıralanabilir:
    • Minimum uçuş seviyesi,
    • Uçuş rotası,
    • Yol boyu, varış ve yedek meydanların hava durumuna göre uçuşun yapılabilirliği ve • Uçuş için gerekli yakıt miktarıdır.


15. Soru

Bir uçakta taşınabilecek minimum ek yakıt (ADDF) miktarı inasıl hesaplanmaktadır?

Cevap

Bir uçakta taşınabilecek minimum ek yakıt (ADDF) miktarı ise aşağıdaki gereklilikleri karşılamalıdır:

  • Şayet uçak yedek meydan olmaksızın aletli uçuş kurallarına (IFR) göre uçuş ger- çekleştirmekte ise standart atmosfer koşullarında varış meydanının 1500 ft üzerin- de bekleme hızıyla 15 dakika uçuş yapmak için gerekli yakıt miktarı;

  • Güç grubu arızası veya kabin içi basınç kaybı olması durumunda:
    – Uygun bir meydan için alçalmaya ve
    – Standart atmosfer koşullarında meydanın 1500 ft üzerinde 15 dakika beklemeye ve – Yaklaşarak inmek için yeterli yakıt miktarı.


16. Soru

Yakıt ve menzil hesaplamaları neye göre yapılmaktadır?

Cevap

Yakıt ve menzil hesaplamaları planlanan rota üzerinde kat edilecek mesafe için gerekli yakıt miktarına karar vermek için yapılır. Bu hesaplamalarda uçak birim yakıt miktarı için uçtuğu mesafeyi ifade eden özgül menzili temel alınır. Şayet bir uçağın rüzgârsız (durağan) hava koşullarında seyahat ettiği mesafe hesaplanmak istenirse havaya göre özgül menzil (SAR) ifadesi kullanılır. İvmesiz düz uçuş için bir uçağın havaya göre özgül men- zili aşağıdaki bağıntı ile formüle edilir


17. Soru

Airbus A340-500 için uçuş sırasındaki yakıt tüketim ve transfer sıralamasını anlatınız?

Cevap
  • 1. Adım: Merkez yakıt tankındaki yakıt miktarı belirli bir kritik seviyeye inene ka- dar merkez tanktan tüm iç kanat yakıt tanklarına (1,2,3 ve 4) yakıt transferi yapılır.

  • 2. Adım: Bu noktadan sonra tüm iç kanat yakıt tanklarındaki yakıt miktarını be- lirtilen kritik seviyelerde tutmak için sadece 1 ve 4 no’lu kanat tanklarına merkez tanktan yakıt transfer edilir. Bu işleme merkez tank tümüyle boşalana kadar devam edilir.

  • 3. Adım: Merkez tankının boşalmasından sonra iç kanat yakıt tanklarındaki yakıt miktarı belirli bir seviyeye gelene kadar tüketilir.

  • 4. Adım: Bu seviyeden sonra trim tankındaki yakıt iç kanat yakıt tanklarına trans- fer edilir.

  • 5. Adım: İç kanat yakıt tanklarındaki yakıt miktarı belirli bir seviyeye düşene kadartüketilir.

  • 6. Adım: Dış kanat tankları boşalana kadar iç kanat tanklarına yakıt transfer edilirve sonrasında iç kanat tanklarındaki yakıt bitene kadar tüketilir.

     

18. Soru

Farklı uçak üreticilerinin uçaklarının yakıt tanklarında ne gibi farklılıklar vardır? 

Cevap

Uçakların boyutları büyüdükçe yakıt tanklarının konfigürasyonu ve dolayısıyla yakıt tüketim ve transferinin sıralaması daha karmaşık hale gelmektedir. Bu konuda iki büyük uçak üreticisi olan Boeing ve Airbus farklı tasarım yaklaşımlarına sahiptirler (Langton vd.,2009). Boeing yakıt tanklarının konfügrasyonunu mümkün olduğunca basit ve pilotlarca elle kontrol edilebilecek şekilde tasarlama anlayışını benimserken Airbus yakıt yönetim sistemince otomatik olarak kontrol edilen karmaşık yakıt tankı konfigürasyonlarını tercih etmektedir.


19. Soru

Neden Piston-pervaneli ve türboprop motorlar, türbojet ve türbofan motorlara göre daha verimlidirler?

Cevap

Piston-pervaneli ve türboprop motorlarda giren ve çıkan hava hızlarının düşük olması nedeni ile türbojet ve türbofan motorlara göre daha verimlidirler, ancak pervanenin hız limiti nedeni ile bu verimleri ve itmeleri hızla azalmak- ta ve özellikle yüksek hızlarda uçuş için gerekli itmeyi üretememektedirler. Türbojet ve türbofan motorlarda ise hız farkının yüksek olması nedeni ile verimin daha az olmasına rağmen yüksek hızlarda itme kayıpları daha düşüktür. Bu nedenle türbojet ve türbofan motorlar yüksek hızlı sübsonik, transonik ve süpersonik hızlarda operasyonlarını sürdürebilmektedirler.


20. Soru

Türbojet motorların giderek azalmasının nedeni nedir?

Cevap

Motor tasarımı ve imalatındaki gelişime paralel olarak güç gruplarının performansı artmaktadır. Özellikle 1950’li yılların başlarından itibaren hava taşımacılığında kullanılan tepkili motorlu uçakların izafi yakıt tüketimi hizmete giren her yeni uçak modeli ile birlikte azalmaktadır+++. Bu azalmanın önemli bir nedeni 1970’li yıllardan itibaren yüksek yakıt tüketimine sahip türbojet motorların aynı miktarda itme üretebilen ancak daha düşük yakıt tüketimine sahip olan türbofan motorlarla yer değiştirmesidir. 


Bahar Dönemi Dönem Sonu Sınavı
25 Mayıs 2024 Cumartesi