Havacılık Güvenliği Dersi 5. Ünite Özet

Giriş

Hava tas¸ımacılığında yolcu ve kayıtlı bagajı dıs¸ında, uc¸ak ambarlarında tas¸ınan es¸yalar hava kargo olarak ele alınmaktadır. Hava yolu ile genellikle hacmi ve agˆırlıgˆı nispeten düs¸ük fakat değeri yüksek olan es¸yalar tas¸ınmaktadır. Hava kargo günu¨mu¨zu¨n ekonomik dünyasında küresel tedarik zincirlerinin o¨nemli bir parc¸asıdır. Hava kargonun gitgide artan o¨nemi ve pazarın genis¸lemesi, hava kargo gu¨venligˆinin o¨nemini de artırmakta ve hava kargoyu kasıtlı suc¸ tehditlerine kars¸ı daha cazip ha^le getirmektedir.

Hava Kargo Güvenli·k Ri·skleri·

Es¸yaların hava kargo olarak nitelendirilebilmesi ic¸in o¨ncelikle kargoya ait kons¸imentonun (airwaybill) du¨zenlenmesi gerekmektedir. Hava kargo heterojen bir yapıya sahip olduğu ic¸in sınıflandırma yapılarak yüklerin türlerine go¨re ayrılması gerekmektedir. En sık kars¸ılas¸ılan sınıfandırma bic¸imi, kargoyu genel kargolar ve o¨zel kargolar s¸eklinde yapılanıdır. Genel kargolar, o¨zelliği olan maddeler ve tehlikeli maddeler gibi kabulünde, yüklenmesinde ve depolanmasında o¨zel bir is¸leme gerek duyulmayan ve ulas¸tırılmalarında acil bir durumun so¨z konusu olmadıgˆı kargolardır. Özel kargolar ise; Canlı hayvan, nakledilecek insan organı gibi yapıları ve ic¸erdikleri maddeler bakımından uc¸agˆa yükleme ve bos¸altma sırasında o¨zel hizmet gerektiren kargolardır. Bu sınıflandırmanın yanında yine sık kullanılan bir digˆer sınıflandırma ise kargonun o¨zelligˆi ile beraber ulas¸ım hizmetinin gereklerini de ele alarak yapılanıdır. Bunların yanında kargoların acil, rutin bozulabilir ve rutin bozulmaz kargo s¸eklinde sınıflandırılması da mevcuttur. Hava kargo lojistik sürec¸leri ac¸ısından en fazla gu¨venlik riski yaratan kargo c¸es¸idi, tehlikeli maddelerdir. Tehlikeli maddeler 9 sınıf ve 16 bo¨lu¨mde incelenmektedir. Tehlikeli madde tas¸ımacılığı konusunda temel düzenleme olan Birles¸mis¸ Milletler Tehlikeli Maddeler O¨rnek Du¨zenlemelerinde bazı tehlikeli maddeler riskleri nedeniyle gu¨venlik ac¸ısından yu¨ksek o¨neme sahip maddeler olarak belirlenmis¸tir. Güvenlik ac¸ısından yu¨ksek o¨neme sahip tehlikeli maddeler, herhangi bir tero¨rist saldırı amacıyla kullanılması durumunda kitlesel bir etki ortaya c¸ıkabilmektedir. Hava kargo endüstrisinde tero¨rizmle ilgili temel gu¨venlik riskleri üc¸ grupta ele alınmaktadır:

• Uc¸ak kac¸ırma; Bir kargo uc¸ağını kac¸ırarak kitle imha silahı olarak kullanma
• Bir patlayıcının, uc¸akta tas¸ınmak üzere tedarik zincirine sunulması
• Silah, patlayıcı, kimyasal, biyolojik, radyoaktif ya da nükleer maddelerin yasa dıs¸ı olarak hava kargo ile tas¸ınması

Temel tero¨rizm risklerinin yanı sıra sabotaj, hırsızlık, soygun ve kargo olarak tas¸ınan es¸yanın kanuna aykırı ya da izinsiz bic¸imde alınması riski hava kargo ile ilis¸kili digˆer bir risk grubudur. ABD’de oldukc¸a eskiye dayanan hava kargo güvenliğinin sağlaması ic¸in yapılan c¸alıs¸malar sonunda “bilinen go¨ndericiler” adı altında yeni bir program uygulamaya konularak, yalnızca hava yolu s¸irketleriyle gec¸mis¸te is¸ yapmıs¸ tas¸ımacılık s¸irketlerinin kargolarının uc¸aklarda tas¸ınmasına izin verilmis¸tir. ICAO da tedarik zinciri gu¨venlik su¨recini olus¸turmak u¨zere “bilinen go¨nderici” ve “yetkili acente” kavramlarını ic¸erecek du¨zenlemeleri gerekli kılmıs¸tır. Amerika Birles¸ik Devletleri Ulas¸tırma Gu¨venligˆi I ·daresi (TSA) u¨lkeye giris¸ yapacak tu¨m hava kargolar ic¸in hava yolu sekto¨ru¨ne ve kargo tas¸ıyıcılarına yo¨nelik ek gu¨venlik o¨nlemleri getirmis¸tir.

Hava Kargo Loji·stik Süreci·

Hava kargo lojistik su¨recinin temel olarak u¨c¸ elemanı bulunmaktadır:

• Go¨ndericiler
• Tas¸ıyıcılar
• Alıcılar

Dıs¸ kaynakların kullanımı ile hava kargo lojistik süreci; hava yolu is¸letmelerinin, yer hizmetleri kurulus¸larının, hava kargo acentelerinin, tas¸ıma is¸leri komisyoncularının, güvenlik kontrollerini uygulayan entegre depolama ve nakil hizmetlerinden sorumlu lojistik sağlayıcıların, go¨ndericilerin ve tedarik zincirinde yer alan diğer kurulus¸ların da^hil oldugˆu bir su¨rece do¨nu¨s¸mektedir. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü; hava yolu is¸letmelerinin, yer hizmetleri kurulus¸larının, hava kargo acentelerinin, tas¸ıma is¸leri komisyoncularının, güvenlik kontrollerini uygulayan entegre depolama ve nakil hizmetlerinden sorumlu lojistik sagˆlayıcıların, go¨ndericilerin ve tedarik zincirinde yer alan diğer kurulus¸ların go¨rev, yetki ve sorumlulukları ile güvenli tedarik zincirinde yer alan personelin is¸e alımı, nitelikleri ve eğitimleri hakkında uygulanacak usul ve esasları du¨zenlemek amacıyla “Hava Kargo ve Posta Gu¨venligˆi Talimatı”hazırlamıs¸tır.

Go¨nderici hava kargo da dahil olmak üzere herhangi bir tas¸ımacılık sürecini bas¸latan taraftır. Kargolar; go¨nderici tarafından ambalajlanmıs¸, belgelendirilmis¸ ve adres tespiti yapılmıs¸ olarak hava yolu s¸irketine teslim edilmelidir. yu¨ku¨n paketlenmesi, tas¸ınması ve dagˆıtımı ile ilgili tu¨m kurallar da^hil olmak u¨zere; kargonun c¸ıktıgˆı, transit gec¸tigˆi veya varıs¸ u¨lkelerinde yu¨ru¨rlu¨kte bulunan yasalara ve devletlerin uygulamalarına riayet etmek, belirtilen yasa ve kararların gerektirdigˆi tu¨m bilgileri sagˆlamak, bu bilgileri hava yolu kons¸imentosuna eklemek zorundadır. Aksi ha^lde go¨nderici bu hu¨kme uyulmaması nedeniyle meydana gelebilecek zarar ve kayıplardan sorumludur. Sekto¨rdeki yaygın isimleriyle freight forwarder’lar kara yolu, hava yolu, deniz yolu demir yolu tas¸ımacılıgˆının ve kombine tas¸ımacılıgˆın yanı sıra lojistik hizmetler veren; gu¨mru¨kleme ve sigorta hizmetlerini gerc¸ekles¸tiren ve aktif bir acente agˆına sahip olan genellikle uluslararası hizmet organizato¨r firmalardır. Freight forwarderlar, farklı birc¸ok go¨nderenden teslim aldıkları go¨nderileri birles¸tirerek konsolide go¨nderi s¸eklinde, hacim ve agˆırlık ac¸ısından en hesaplı ambalajlama yaparak hizmetlerin uluslararası standarda ulas¸tırılarak kalite ve maliyetlerin arzu edilen seviyeye getirilmesi sagˆlanabilmektedirler.

Lojistik firma bir (International Air Transport Association Uluslararası Hava Tas¸ımacılığı Birligˆi) acentesi ise hava yolu tas¸ıma s¸irketinin yasal temsilcisi olarak her tu¨rlu¨ is¸lemi yapmaya yetkilidir. Bir hava yolu is¸letmesinden temsil yetkisi alan acenteler o hava yolu is¸letmesi namına ve hesabına tas¸ıma so¨zles¸mesi yapabilmektedirler.

Türkiye’de yer hizmeti veren kurulus¸lar, Havaalanları Yer Hizmetleri Yo¨netmeligˆi’nde (SHY-22) belirtilen s¸artları sağlayarak her havaalanı ve her bir hizmet türu¨ ic¸in ayrı c¸alıs¸ma ruhsatı alan kurulus¸lardır. Bu ruhsat c¸erc¸evesinde kargolar ic¸in kargo kontrolü, birim yükleme gerec¸lerinin kontrolu¨, yu¨kleme-bos¸altma (ramp) ve ellec¸leme ile gerektiğinde ruhsat da^hilinde gümru¨klu¨ depolama ve antrepo hizmeti veren kurulus¸lardır. Nakliyat bo¨lu¨mu¨nu¨ gerc¸ekles¸tiren is¸letmeler, havayolları ya da digˆer bir ifade ile tas¸ıyıcılardır. Aynı zamanda bunlara uc¸ak ya da havaaracı is¸leticileri adı da verilmektedir. Yolcu ve kargo tas¸ıyan havayollarının yanında bir de UPS, FedEx gibi ekspres tas¸ıyıcılar, küresel hava kargo sekto¨ru¨nde o¨nemli bir yer tutmaktadırlar. Bunlar kargo acenteleri, freight forwarder, yer hizmeti is¸letmesi ve hava yolu gibi sürec¸teki tüm elemanların go¨revlerini bu¨nyelerinde birles¸tirerek entegre kargo tas¸ıma hizmeti sunmaktadırlar. Bu nedenle bunlara “entegre tas¸ıyıcılar” adı da verilmektedir. Hava tas¸ımacılıgˆında kargo c¸es¸itli bic¸imlerde tas¸ınabilmektedir. Hem yolcu hem de kargo tas¸ıyan uc¸ak tiplerinde, yalnızca kargo tas¸ımak üzere tasarlanmıs¸ ya da modifiye edilmis¸ kargo uc¸aklarında tas¸ıma yapılabilmektedir. Hava kargonun güvenlik riskleri de tas¸ıma bic¸imine go¨re farklılık go¨stermektedir, güvenlik uygulamalarının standardizasyonu tas¸ımalarda. Go¨nderide sadece kargo havaaracında tas¸ınması ic¸in yeterli olan standartlarda güvenlik uygulamalarının gerc¸ekles¸tirildi gˆini belirtmek ic¸in kullanılan SCO ve go¨nderide hem kargo hem de yolcu uc¸agˆında tas¸ınması ic¸in yeterli olan standartlarda güvenlik uygulamalarının gerc¸ekles¸tirildiğini belirtmek ic¸in kullanılan SPX olmak u¨zere farklı kodlar kullanılır. Uc¸ağa yükleme s¸ekillerine go¨re kargolar; do¨kme (bulk) ve ULD kargolar olmak üzere ikiye ayrılır. ULD Uc¸aklarda kullanılan iglo, konteyner, palet gibi birim yu¨kleme arac¸larıdır. 2920 Sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu’na go¨re hava yoluyla tehlikeli madde tas¸ımasının, ICAO’nun Ek-18 doküman 9284_AN/905 ve IATA’nın silah, cephane, her tu¨rlu¨ harp malzemeleri, patlayıcı vb. tehlikeli maddeler ile ilgili düzenlemesinde yer alan kurallar c¸erc¸evesinde yapılması zorunludur.

Kargo Güvenlik Kontrolleri

Uygulanabildigˆi yerlerde tarama da da^hil olmak u¨zere tu¨m kargo ve postanın uc¸agˆa yu¨klenmeden o¨nce gu¨venlik kontrollerine tabi tutulmasını sagˆlayan bir dizi standart getirmis¸tir. Prensipte havaaracı is¸leticisi, uc¸agˆa yu¨klemeden o¨nce kargo ve postanın %100 oranında taranmasını sagˆlayarak kargo gu¨venligˆinde tu¨m sorumlulugˆu u¨stlenebilir. Ancak hava kargo ic¸in bunu uygulamak c¸oğu zaman mümkün değildir. SHT-17.6’ya go¨re gu¨venlik kontrolu¨, yasaklı o¨gˆelerin giris¸ini o¨nleyebilecek usullerin uygulanmasını ifade etmektedir. Hava kargo ile ilgili gu¨venlik kontrolleri ise aynı talimatın 6. maddesinde s¸u s¸ekilde sıralanmaktadır:

• Havaaracına yüklenmeden o¨nce tüm kargo ve postaların güvenlik kontrollerine tabi tutulması zorunludur. Hava yolu is¸letmesi, bu gibi kontrolleri kendi uygulamadıkc¸a veya yetkili acente, bilinen go¨nderici veya kayıtlı go¨nderici tarafından bu gibi kontrollerin uygulandığını teyit etmedikc¸e havaaracında tas¸ımak üzere kargo ve posta kabul edemez.
• Hava yolu is¸letmeleri, go¨nderi teslim aldıkları yetkili acente, bilinen go¨nderici ve kayıtlı go¨ndericilerin uyguladıkları güvenlik kontrollerini kalite kontrol kapsamında inceleyebilir.
• Hava kargo ve postanın güvenlik kontrollerine tabi tutulmasına dair digˆer standart ve uygulamalar Millî Sivil Havacılık Güvenlik Programı’nda düzenlenmis¸tir.

Bu ac¸ıdan güvenlik kontrollerinde yetkili acenta tarafından belirlenen güvenlik kontrolleri uygulandıktan sonra kabul edilmis¸ go¨nderi, güvenli go¨nderiye do¨nüs¸ür. Güvenli go¨nderilerin korunması da yetkili acente sorumlulugˆundadır. Hazırlanan go¨nderi, gu¨venlik beyan formu (Yetkili acente tarafından go¨nderiyi sevk ederken elektronik veya yazılı formatta hazırlanan ve go¨nderiye es¸lik eden ve c¸es¸itli bilgileri ic¸eren doküman) havaaracına yu¨kleme yapılmadan o¨nce ve yükleme yapıldıktan sonra saat boyunca veya saatten uzun su¨ren uc¸us¸larda uc¸us¸ süresi boyunca muhafaza edilmelidir ve as¸agˆıdaki bilgileri ic¸ermelidir:

• Sivil Havacılık Genel Müdürlügˆü tarafından verilen yetki belgesi numarası,
• Kons¸imento numarası,
• Go¨nderinin ic¸erigˆi,
• SPX, SCO ve SHR güvenlik durumlarından go¨nderi ic¸in gec¸erli olan biri
• KC, AC, RA veya Kullanılan ve uygulanan tarama yo¨ntemi belirten veya Tarama muafiyeti nedeni belirten güvenlik durumlarından biri
• Güvenlik durumunu belirleyen kis¸inin ismi veya denk bir tanımlama ile güvenlik durumunun belirlendigˆi tarih ve zaman
• Bas¸ka bir yetkili acentenin go¨nderiye vermis¸ oldugˆu güvenlik durumunu kabul etmis¸ olan yetkili acentenin yetki belge numarası

Yetkili acente; güvenli go¨nderinin kabulü, korunması ve belgelenmesinde güvenlik o¨nlemlerinin alt yükleniciye verilmesine yo¨nelik bazı hususlarda alt so¨zles¸me yapabilir. Uzman personel ve nitelikleri ise SHT-17.6’da ele alınan bir bas¸ka husustur. Yetki belgesi verilerek onaylanmıs¸ kurulus¸lar, gu¨venlik kontrolu¨ yapan tu¨m go¨revlilerin SHT-17.2 Talimatı gereklilikleri ile uyumlu bir bic¸imde is¸e alınmasını ve egˆitilmesini sagˆlamak durumundadır.

Kargo Terminali Güvenliği

Kargo terminalinin temel is¸levi, kargonun bas¸langıc¸ noktasından varıs¸ noktasına hareketini sagˆlamaktır. Tipik olarak bas¸langıc¸ noktasında kargo, yer hizmeti aracılıgˆıyla bos¸altılır, gerekirse tartılır ve egˆer kons¸imento ve ilgili digˆer dokümanlar go¨nderilen mallar ile birlikte gelmis¸ ise is¸lemi yapılarak kargo varıs¸ noktasına go¨re ayrılır. Güvenlik go¨nderilen malların tesliminde kullanılan kamyonların park edebilmeleri ic¸in varolan park alanlarından bas¸lanarak sağlanmalıdır. Go¨nderilen mallar, terminalin ic¸ine alındıktan sonra gu¨c¸lu¨k c¸ıkaran is¸lerden biri de ayırma su¨recidir. Kargoların ayırılması ic¸in düs¸ük mekanize, ac¸ık mekanize ve sabit mekanizeden olus¸an üc¸ tip mekanizasyon sistemi kullanılmaktadır. O¨zellikle tas¸ıma ve depolama gibi is¸lerdeki is¸gu¨cu¨nu¨n fazla nitelik gerektirmemesi, is¸gu¨cu¨nu¨n ucuz oldugˆu u¨lkelerde mekanizasyon yerine bu is¸lerde yogˆun olarak insan gu¨cu¨ne dayanan is¸letim modellerinin tercih edilmesine neden olmaktadır. Bu durum ise hem kis¸i sayısının fazlalıgˆı hem de personel devir hızının yu¨ksekligˆi nedeniyle insan kaynaklı tehditlere yo¨nelik riski artırmaktadır. I ·s¸e giris¸ o¨ncesindeki gu¨venlik aras¸tırmalarının derinlemesine yapılması, is¸ esnasında tarama ve izlemelerin su¨rekli bic¸imde sagˆlanması, c¸alıs¸anlarla daha uzun kontrat su¨relerinin yapılması insan kaynaklı gu¨venlik riskini kontrol etmeye yardımcı olabilecek o¨nlemler arasında yer almaktadır. Operasyonel ac¸ıdan karmas¸ık bir problem olan yu¨ku¨n uc¸us¸a hazırlanma su¨recinde gu¨venlik ac¸ısından gerekli tedbirlerin alınması, eris¸imin sadece yetkili kis¸ilerle kısıtlanması gerekmektedir. Aksi ha^lde uc¸agˆa yo¨nlendirilen kargolar, sabotaj veya bomba gibi risklere ac¸ık ha^le gelebilmektedir. Terminal operasyonlarının bir diğer problemi olan doküman akıs¸ı süreci gelis¸en teknoloji ile hızlandırılmıs¸ (e-kons¸imento gibi) ve yetkisiz kis¸ilerin sürece eris¸imi engellenerek bilgi güvenliği arttırılmıs¸tır. Bazı havaalanlarında, farklı hava yollarına kargo terminalleri tahsis edilmis¸tir. Aynı zamanda freight forwarderlar ic¸in kargoları konsolide etme ve dagˆıtım is¸lemlerinin yerine getirilebilmesi ic¸in alanlar ve ofis alanları ayrılmıs¸tır. Tu¨m bu sahaların gu¨venligˆinin sagˆlanması ayrı birer mu¨cadele alanıdır. Depolama alanlarındaki güvenlik o¨nlemleri hava kargo ic¸in bekleme zamanları ve kargonun cinsi go¨z o¨nüne bulundurularak alınmalıdır. Hava kargo terminalinde yalnızca giden ya da gelen kargolar bulunmaz. Aynı zamanda geldigˆi havaaracı dıs¸ında bas¸ka bir havaaracı ile devamı olan kargo veya posta anlamına gelen transfer ve transit kargonun da gu¨venligˆinin sagˆlanması gerekir. Havaalanı kargo terminali giris¸ kontrolu¨nde u¨c¸ kritik husus so¨z konusudur. Bunları, s¸u s¸ekilde sıralamak mu¨mku¨ndu¨r:

• Yetkilendirilmemis¸ bireylerin giris¸i engellenmelidir.
• Korunan bo¨lgelere yetkilendirilmemis¸ giris¸ler izlenmelidir.
• Yetkilendirilmemis¸ giris¸ yapan kis¸iler ve arac¸lar yakalanmalıdır.

Tüm bu fonksiyonlar, Havaalanı Güvenlik Programı’nın bir parc¸ası olarak formüle edilmeli ve dokümantasyonu yapılmalıdır.