Havaalanı Sistemi Dersi 2. Ünite Özet

Hava Taşımacılığında Planlama

Plan; içinde bulunulan durum ve gelecekteki muhtemel gelişmeler dikkate alınarak, belirli bir amaca ulaşmak için yerine getirilmesi gereken faaliyetlerin belirlendiği süreçtir. Bir başka deyişle plan, gelecekte nereye ve nasıl ulaşılmak istendiğinin, nelerin gerçekleştirilmesi gerektiğinin bugünden kararlaştırılmasıdır. Planlama faaliyetinin neden yapıldığını genel olarak dört başlıkta açıklamak mümkündür:

• Planlama, işletmelere ve çalışanlarına hedeflerine ulaşmak için takip edecekleri bir yön sağlar,
• Hızlı değişen koşulların işletme üzerinde etkisini en aza indirger,
• İşletmede kaynak israfını ve fazlalığını engeller,
• Hedeflerle gerçekleşen sonuçlar karşılaştırılarak eksiklikler ya da doğru yönler kolayca tespit edilebilir.

Planlama bir süreç olarak değerlendirildiğinde planlamanın birbirini izleyen bir dizi aşamadan oluştuğu görülür. Bu aşamaları aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür:

• Amaç ve hedefler belirlenir,
• Belirlenen amaçlara ulaşmayı sağlayacak alternatif çözümler ortaya konur,
• Alternatifler arasından belirlenmiş bulunan hedeflere ulaştıracak uygun seçenek veya seçenekler saptanır,
• Gerçekleştirilecek adımları ve zaman içerisindeki sırasını gösteren yol haritası çıkartılır.

Süreleri açısından planları gruplandıracak olursak; 5 yıldan daha uzun yapılan planlar uzun süreli, 1-5 yıl arasında süreyle yapılanlar orta süreli, 1 yıldan daha az süreli olanlar ise kısa süreli planlardır. Hazırlanma düzeyi açısından ise planlar stratejik, taktik ve proje planlaması olarak yine üçe ayrılır. Stratejik planlama, belirlenen hedef ve amaçlara ulaşmada izlenecek yolu gösteren uzun dönemli süreçlerdir. Taktik planlama, stratejik plan içerisinde belirlenmiş amaçlara kısa ve orta vadede en iyi şekilde nasıl ulaşılabileceğinin ortaya konduğu süreçlerdir. Taktik planlama, stratejik planda belirtilen eylemlerin uygulanmasına odaklanır. Proje planlaması ise taktik plan içerisinde tanımlanan adımların ne zaman, nasıl, nerede ve kim tarafından yapılacağını ayrıntılı bir şekilde gösteren kısa vadeli süreçlerdir.

Havaalanı Sistem Planlaması

Yeni havaalanları kurulurken veya var olan havaalanları genişletilirken yapılacak çalışma bir sistem içerisinde bütünleşik olarak incelenmeli, her bir havaalanının diğer havaalanları üzerine etkisi ve havaalanı ağı içerisindeki yeri göz önüne alınmalıdır.

Bir havaalanı sistem planı aşağıdaki amaçlara hizmet eder:

• Ülke çapındaki büyümeyi sağlayacak, var olan ve gelecekteki havacılık taleplerini karşılayabilecek havaalanı sistemini oluşturmak,
• Tüm taşımacılık türlerini içeren ulaştırma sistemi içerisinde hava taşımacılığının üstleneceği yükü karşılayabilecek şekilde havaalanlarının gelişimini sağlamak,
• Var olan bir havaalanı genişletilirken veya yeni bir havaalanı inşa edilirken çevreyi ve ekolojik sistemi korumak,
• Hava sahası ve arazi kullanımını en iyi duruma getirecek kullanım planlarının hazırlanmasına yardımcı olmak,
• Uzun vadeli yatırım planları geliştirerek havaalanı finansmanı için öncelikleri belirlemektir.

Havaalanı Sistem Planları hazırlanırken aşağıdaki adımlar sıra ile yerine getirilir:

• Yasal düzenlemeler ve ülke politikası doğrultusunda hava taşımacılığı ile ilgili hedeflerin belirlenmesi,
• Var olan havaalanı sisteminin durumunun değerlendirilmesi,
• Nüfus, sosyo-ekonomik gelişmişlik gibi faktörler göz önüne alınarak talep tahmin çalışmalarının yapılması,
• Sektör paydaşlarının (Havayolu ve havaalanı işletmeleri, yolcular, hava trafik hizmet sağlayıcıları, yer hizmetleri işletmeleri, uçak üreticileri gibi hava taşımacılığı sektöründe faaliyet gösteren kuruluşlar) görüşleri de alınarak havaalanı sisteminin eksiklerinin belirlenmesi,
• Yeni havaalanı yapımı veya var olanların genişletilmesi ile ilgili farklı senaryoların değerlendirilmesi,
• Uygun havaalanı sistem senaryosunun seçilmesi,
• Seçilen senaryoya göre havaalanı sistem planının hazırlanması.

Devlet tekelindeki havacılık sisteminde; hazırlanacak havaalanı sistem planı ile mümkün kaynaklar da göz önüne alınarak, ülkeye en iyi hizmeti sağlayacak havaalanı ağının kurulması hedeflenir. Pratikte merkeziyetçi bir yapıya sahip bu tür sistemlerde teknolojik gelişmeleri takip etmek, yeni fikirler üretmek oldukça zordur. Özel sektör havacılık işletmeleri, sonuçları belirsiz bir ortamda yer almak istemezler ve devletten de yeterli teşviki sağlayamazlar. Bu nedenle var olan havacılık sistemi, havayolu işletmeleri ve yolcuların ihtiyaçlarına cevap vermekten uzaktır. Buna karşın devlet kontrolünde hazırlanacak bir havaalanı sistem planının ekonomik krizler gibi beklenmedik olaylar karsısında esnek olup olmaması, değişimlere karsı planın güncellenmesi gerekliliği çok önemli değildir. Zira beklenmedik krizler sonucu ortaya çıkan zararlar devlet tarafından kompanse edilmekte, ana hedef olarak havayolu işletmelerinin kâr etmelerinden ve müşteri memnuniyetinden çok hizmetin ülke geneline yayılması anlayışı benimsenmektedir. Bu nedenle hazırlanacak planın verimliliği ve etkinliğinden söz etmek zordur.

Serbest piyasa ekonomisi yaklaşımının hâkim olduğu havacılık sisteminde; havayolu işletmeleri pazara koşulsuz girebilmekte, devletin kontrolü ve işletmecilikteki etkinliği en aza inmektedir. Hem özel, hem de kamu sektöründen finansman imkânı sağlanabilmesi, rekabet ortamının yaratılması, yolcuya en düşük maliyetle en iyi hizmetin verilmesi, pazarın yolcu memnuniyeti doğrultusunda geliştirilmesi sistemin en önemli artıları olarak ortaya çıkmaktadır. Havacılık sektöründe tamamen serbest piyasa ekonomisi yaklaşımının benimsendiği bir örnek olmamakla birlikte, günümüzde bu yaklaşıma yakın örneklerde aşağıdaki problemlerin ortaya çıktığı görülmüştür:

• Havayolu işletmeleri uzun süre aynı hatta uçmamakta, bu da sistemde doğal olarak belirsizlik ortamı oluşturmaktadır.
• Havayolu işletmelerinin çok kısa sürelerde kurulması ve kapanması, sistemde kısa vadede büyük değişimlerin yaşanmasına neden olmaktadır.
• Aşırı rekabetin söz konusu olduğu küçük işletmelerden çok, büyük havayolu işletmelerinin gelişimi yönünde bir eğilim görülmekte, küçük şirketler kendilerini acımasız bir rekabet ortamının içinde bulmaktadırlar.
• Çoğu havaalanı, havayolu işletmelerinin isteklerine boyun eğmek zorunda kalmakta, bölgenin havacılık ihtiyaçları doğrultusunda hizmet verememektedirler.

Kamu ve özel teşebbüs karmasının benimsendiği havacılık sistemi; toplam kamu mülkiyetinin esnek olmayan yapısından ve tamamen serbest rekabetin hâkim olduğu ortamın kalıcı olmayan ve yıkıcı etkilerinden kaçınmak istendiğinde bu sistemin en uygunu olduğu söylenebilir.

Tek merkezli havaalanı ağında; sistem, hub (Ülke genelindeki tüm uçuşların toplandığı ve dağıtıldığı büyük ölçekli merkezi havaalanı) adı verilen çok büyük kapasiteli bir havaalanı ile büyük ölçüde merkezileştirilmiştir. Bu tür bir ağ yapısında hub niteliği taşımayan orta ve küçük ölçekli havaalanları arasındaki doğrudan uçuşlar yok denecek kadar azdır. Çok merkezli havaalanı ağında; büyük ölçekli merkezi havaalanları bölgelerdeki büyük şehirlere dağıtılmış durumdadır. Merkezi olmayan havaalanları arasındaki doğrudan seferler oldukça azdır. Tek merkezli havaalanı ağında görülen yoğun trafik, burada diğer merkezi havaalanlarına dağıtılmıştır. Bu sayede ulusal sistem içerisindeki önemli havaalanları arasında daha fazla sayıda doğrudan seferler düzenlenebilmektedir. Doğrudan uçuş ağında; hava taşımacılık hizmetlerinin büyük çoğunluğu, bir noktadan diğerine doğrudan gerçekleştirilir. Hava trafiği tamamen dağılmış bir durumdadır.

Havaalanı Master Planlaması

Havaalanı master planı, yeni bir havaalanına veya var olan havaalanının genişletilmesine gereksinim olduğunun ve aşamalı olarak gelişim programının belirlendiği planlardır. Bir havaalanı master planı uzun vadeli olarak hazırlanır. Bu nedenle meydana gelebilecek değişmeler doğrultusunda, planın tekrar elden geçirilmesi ve gerekli güncellemelerin yapılması gerekir. Başarılı bir havaalanı master planının anahtarı, esnek olmasıdır. Böylece gelecekte ortaya çıkabilecek yeni ve beklenmeyen gelişmeler karsısında gerekli değişiklikler önceden plan içerisinde öngörülmüş olacak ve kısa aralıklarla güncelleme yapılmasına ihtiyaç kalmayacaktır. Havaalanı master planı, sırası ile aşağıdaki bilgileri içermelidir:

• Var olan durumun belirlenmesi,
• Havacılık talep tahminleri,
• Gereksinimlerin belirlenmesi ve öneri geliştirme,
• Havaalanı yer seçimi,
• Çevre ile ilgili analizler,
• Havaalanının yerleşim planı,
• Planı yerine getirme aşamaları ve yatırım programı.

Havaalanı Yer Seçimi

Yeni bir havaalanına gereksinim olduğu, çevresi üzerine etkileri göz önüne alınarak uygulanabilirliği, kullanıcıların desteği, havaalanının inşası için yeterli finansman kaynağının var olduğu konusunda yeterli ipuçlarının olması gerekir. Yer seçimi sürecinin niteliği, önerilen havaalanının kategorisi, karmaşıklığı ve büyüklüğü ölçüsünde değişecektir. Böyle bir durumda, aşamaların çoğu aynı olmakla birlikte yapılacak incelemelerin derinliği ve karar alma sürecinin karmaşıklığı önemli farklılıklar gösterir. Yeni bir havaalanı yapımı kararından sonra, uygun yerin seçimi için aşağıdaki adımların sıra ile yerine getirilmesi gerekir.

• Gereksinimlerin belirlenmesi: Gelecekte kurulması düşünülen havaalanının kategorisi ve büyüklüğü, trafik tipleri ve yoğunlukları tahmin edilir. Gereksinimlerin saptanabilmesi için bölgenin sosyal, kültürel, endüstriyel ve turizm potansiyeli açısından da incelenmesi gerekir.
• Havaalanının boyutlandırması: Bu aşamada belirlenen gereksinimler sayısal hâle dönüştürülerek, doğrudan havaalanı elemanlarının boyutlandırılması için kullanılabilecek hâle getirilir. Bu kapsamda gerekli pist sayısı ve uzunlukları, apron büyüklüğü, yolcu ve kargo terminal binalarının sayısı ve boyutları belirlenir.
• Bölgeye ait var olan ve gelecekle ilgili bilgilerin incelenmesi: Aday arazilerin bulunduğu bölgenin hava fotoğrafları, topoğrafya ve jeoloji haritaları, arazi kullanım ve ulaşım planları; elektrik, su ve doğalgaz gibi alt yapı olanakları, nüfus dağılımı, bölgenin meteorolojik durumu ve ekolojik sistem özellikleri var olan durum ile ilgili bilgilerdir.
• Haritalar üzerinde araştırma: Bu aşamada havaalanı yapımına uygun bölgelerin yerler saptanır. Seçilen bölgelerin mümkün olduğunca düzlük ve engebesiz olması, yol yapımının getireceği maliyet göz önüne alınarak yerleşim birimlerinden ve var olan alt yapı olanaklarından çok uzakta olmaması, bununla birlikte yerleşik nüfusun olmadığı veya çok az olduğu arazilerin havaalanı yapımı için tercih edilmesi gibi kısıtlamalar getirilerek bir kısım alan daha başlangıçta devre dışı bırakılır. Daha önceki aşamalarda hazırlanan havaalanı yerleşim planları, haritalar üzerinde uygun arazilerin belirlenmesi için kullanılır.
• Aday araziler üzerine havaalanı elemanlarının yerleştirilmesi: Havaalanı bölümleri içerisinde yerleştirilmesi en zor olanı pist ve pist bantları ile görsel ve radyoelektrik yaklaşma yardımcılarıdır.
• Aday arazilerin değerlendirilmesi ve uygun arazinin seçimi: Yapılan bir yer seçimi çalışmasında, aday arazileri sistemli bir şekilde değerlendirmek için her bir araziye uygulanabilecek ve karşılaştırma imkânı sağlayacak kriterlere gereksinim vardır.

Arazi değerlendirmede kullanılan kriterler ise aşağıdaki gibidir:

• Meteorolojik şartlar
• Var olan hava sahası ile uyum
• İniş v kalkış yolu üzerindeki yükseltiler
• Çevre ile etkileşim
• Havaalanına ulaşım süresi
• Havaalanını genişletmeye uygunluk
• Alt yapı olanaklarına yakınlık
• Topoğrafik yapı
• Zemin özellikleri
• Arazinin değeri
• Yerel halk üzerine olumsuz etkileri
• Aşamaları gerçekleştirme kolaylığı