Meteoroloji 1 Dersi 6. Ünite Özet

Giriş

Meteorolojik görüş mesafesi havacılıkta uçuş emniyetinin sağlanması açısından son derece önemlidir. Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün ilgili birimleri tarafından ölçülen görüş mesafeleri meteoroloji raporları ve haritalarında ilgili havacılık otoriteleri için belirtilir.

Görüş Mesafesi (Rüyet)

Havacılıkta görüş mesafesi; belirli bir karaktere sahip bir cismin çıplak gözle görülüp teşhis edilebileceği veya gece rasatlarında, genel aydınlatma gün ışığı seviyesine çıkarılmış olsaydı, aynı cismin görülüp teşhis edilebileceği en uzak mesafe olarak tanımlanır ve aynı zamanda rüyet olarak da adlandırılır.

Görüş mesafesi özellikle uçuşun kalkış, iniş ve yaklaşma safhalarında önemli rol oynamaktadır. Bu safhalardaki bir uçağın pilotu gerek havada gerekse yerde bulunan nirengi noktaların, hedeflerin ve çeşitli cisimlerin ne kadar uzakta olduğunu görmek ister.

Görüş mesafesinin kısıtlı olması havalimanı ve civarındaki hava trafik akışının emniyetli ve verimli bir şekilde idare edilebilmesi zorlaştırabilmektedir.

Yatay görüş mesafesi, gözlem noktası ile referans alınan noktalar arasındaki mesafeler dikkate alınarak elde edilen ölçüm değeridir. Bu mesafenin ölçümü gözlemci veya meteoroloji istasyonuna kurulan tam otomatik sistemler yardımıyla gerçekleştirilmektedir.

Gözlemci tarafından yapılan ölçümler, meteoroloji istasyonu merkez olmak üzere birisi 10 km’lik, diğeri 50 km’lik alan içindeki belirli referans noktalarını gösteren iki diyagram yardımıyla yapılmaktadır (s:114, Şekil 6.1). 10 km’lik alan için hazırlanan diyagramlara yakın görüş diyagramları , 50 km’lik alan için hazırlanan diyagramlara ise uzak görüş diyagramları adı verilir. Gözlem esnasında gözlemci, belirlenen yönlere ait yatay görüş mesafesini diyagramlarda kullanılan referans noktalarından yararlanarak ölçer. Metre veya kilometre cinsinden ölçülen görüş mesafesi değerleri, havacılık amaçlı hazırlanan raporlarda (METAR, SPECI) ve tahmin içerikli raporlarda (TREND, TAF, TAF. AMD) yayınlanır.

METAR, uluslararası havalimanlarında yarım saatlik, ulusal havalimanlarında ise saatlik olarak hazırlanan havacılık amaçlı rutin hava durumu raporudur. Kalkış, varış ve yedek havalimanlarına ait meteorolojik bilgiler uçuş öncesi veya uçuş sırasında kullanılmak üzere bu raporlardan elde edilmektedir. METAR raporu şu bölümlerden oluşmaktadır;

• Tanımlayıcı ve belirtici gruplar (Raporun ait olduğu havaalanının ICAO kodu, raporun zamanı)
• Yer rüzgârı
• Yer görüş mesafesi
• Pist görüş mesafesi
• Hâlihazır hava durumu
• Bulut bilgileri
• Hava sıcaklığı
• İşba sıcaklığı (Havadaki nem miktarı sabit kabul edilip havanın %100’lük nisbi neme ulaşması için soğutulması gereken en düşük sıcaklıktır.)
• Altimetrik basınç
• İlave bilgiler

Yer görüş mesafesi bölümü içinde hâkim görüş, belirli kıstaslara bağlı olarak rapora ilave edilen minimum görüş ve pist görüş mesafesi bölümleri yer almaktadır.

Hâkim görüş , havalimanı yüzeyinin en az yarısında (ölçüm gerçekleştirilen yönlerin en az yarısında) etkili olan, en yüksek görüş mesafesi tanımına uygun olarak rasat edilen görüş değeridir.

Çeşitli yönlere ait elde edilen görüş değerleri içerisinde en düşük görüş değeri hâkim görüş değerinden farklıysa ve en düşük görüş 1500 metrenin altında veya hâkim görüşün %50’sinden az ise METAR raporlarında hâkim görüş ile birlikte minimum görüş değeri de belirtilir.

Pist görüş mesafesi , pistin orta çizgisinde bulunan uçaktaki pilotun, pist orta çizgisini veya pist işaretlerini ve ışıklarını tanıyıp görebildiği mesafedir. Bu mesafe 1500 m altına düştüğünde METAR raporuna ilave edilir. Pist görüş mesafesi ölçümleri, Transmissometer ile yapılan ölçümler ve rasatçı tarafından yapılan ölçümler olmak üzere iki şekilde yapılmaktadır. Transmissometer, iki nokta arasındaki atmosferik şartları değerlendirerek doğrudan ölçüm yapan otomatik ölçüm sistemidir. Rasatçı tarafından yapılan ölçümlerde ise rasatçı 15 feet yükseklikteki ölçüm noktasından itibaren net olarak görebildiği pist kenar lambalarının sayısını belirler. Daha sonra dönüştürme tablosunu kullanarak rapor edilecek pist görüş mesafesini tespit eder (s:116, Şekil 6.2).

Bulut gözlemleri şiddetli kar yağışı, sis, kum/toz fırtınası ve bazı kötü hava şartları nedeniyle yapılamadığında bulut taban yüksekliği yerine dikine görüş terimi meteorolojik raporlarda kullanılır. Dikine görüş METAR raporlarında VV harfleri ile belirtilir ve feet cinsinden verilir. Dikine görüş ölçümlerinde hidrojen gazı doldurulmuş, yükselme hızı belirli, 10 gr’lık bir balon kullanılır. Balonun sis vs. içinde kaybolma süresi tespit edilerek dikine görüş mesafesi hesaplanır (s:117, Şekil 6.3).

Belirli irtifalardaki görüş mesafeleri için uçuş görüş mesafesi, uçuştaki yatay görüş, meyil görüşü ve aşağı doğru görüşün verildiği dikey görüş değerleri kullanılmaktadır.

Uçuş görüş mesafesi , uçuş esnasında pilot kabininden ileriye doğru görülebilen ortalama mesafe olarak tanımlanır. Bulut içi uçuşlarda görüş mesafesi çoğunlukla düşüktür

Yatay görüş , belirli bir irtifada bulunan uçağın yerdeki izdüşümü ile pilotun yerde görebileceği en uzak nokta arasındaki mesafedir.

Meyil görüşü , uçağın belirli bir irtifadaki uçuşu sırasında pilotun yerdeki bir noktayı görebileceği en uzak mesafedir. Meyil görüşü ile yatay görüş birbirinden farklıdır.

Aşağı doğru görüş , belirli bir irtifada bulunan uçağın yerle arasındaki görüş değeridir

Görüş Mesafesini Kısıtlayan Faktörler

Görüş mesafesi, genellikle havada asılı olarak bulunan su damlacıkları (bulut, sis vb.), katı parçacıklar (kum fırtınası, duman vb.) veya buz parçacıkları (dolu, kar vb.) nedeniyle kısıtlanmaktadır. Bunlar arasında görüş şartlarını en kötü etkileyen meteorolojik olay sistir.

Sis, meteorolojide görüş mesafesinin 1000 m’nin altında olduğu durum olarak değerlendirilir ve atmosfer içinde asılı bulunan küçük su damlacıkları veya buz kristallerinden oluşur. Alçak bulutlar ile sis arasında büyük bir benzerlik vardır. Bu iki oluşumu birbirinden ayıran tek fark, sisin tabanının yer ile yerden 50 feet yükseklik arasında olması ve bulutların ise yere göre en az 51 feet yüksekten başlamasıdır.

Hafif yer rüzgârı, yüksek nispi nem ve bol miktarda yoğunlaşma zerrecikleri sis oluşumu için en uygun şartlardır.

Sis görüş mesafesini kısıtlama durumuna bağlı olarak üç sınıfa ayrılır:

• Kuvvetli sis: Görüş mesafesinin 200 metrenin altında olduğu durumdur.
• Tabii sis: Görüşün 200 metre ile 500 metre arasında olduğu durumdur.
• Hafif sis: Görüşün 500 metre ile 1000 metre arasında olduğu durumdur.

Sisler oluşum nedenlerine bağlı olarak iki sınıfa ayrılır. Bunlar;

• Soğuma yoluyla oluşan sisler ve
• Su buharı ilavesiyle oluşan sislerdir

Soğuma yolu ile oluşan sis türleri; radyasyon sisi, adveksiyon sisi, yamaç sisi ve buz kristali sisidir.

Radyasyon sisi (yer sisi) , geceleyin radyasyonun etkisiyle soğuyan yeryüzüyle temas eden nemli havaya ait sıcaklığın çiy noktası sıcaklığının altında bir sıcaklığa ulaşması sonucunda oluşan sistir. Bu sis, yüksek basınç, yüksek basınç sırtı veya sakin bölgelerin etkili olduğu karalar üzerinde kış ve sonbahar aylarında gece ve sabahın erken saatlerinde oluşmaktadır. Yüksek basınç çevresine nazaran basıncın yüksek olduğu bölgedir. Yüksek basınç sırtı, yüksek basınç merkezini çevreleyen izobarların dışarıya doğru yapmış oldukları çıkıntıdır. Sakin bölge ise iki alçak ve iki yüksek basınç merkezleri arasında kalan nötr sahadır.

Adveksiyon sisi , sıcak ve nemli havanın soğuk bir yüzey üzerinde hareket etmesi sonucunda havanın alt tabakasının soğuması ve yoğunlaşması ile oluşur. Bu sis, karaların denizlerden daha soğuk olduğu kış ve ilkbaharın ilk aylarında karalar üzerinde, karaların denizlere göre daha sıcak olduğu ilkbaharın son aylarında ve yazın ilk aylarında ise denizler üzerinde görülür.

Yamaç sisi , nemli havanın bir dağ yamacı boyunca yukarıya doğru tırmanması sonucunda meydana gelir. Sis içinde görüş 200 metreden azdır.

Buz kristali sisi , hava sıcaklığının -30 °C’nin altına indiği durumlarda su buharının süblimleşerek buz kristallerine dönüşmesi sonucu oluşur. En çok kutup bölgelerinde meydana gelir.

Su buharı ilavesiyle oluşan sis türleri ise cephe sisi ve buhar sisidir.

Cephe sisi , üstteki sıcak havadan yağan yağışın bir kısmının yere düşmeden buharlaşarak alttaki soğuk havayı doyurması sonucunda meydana gelir. Cephe sisleri genellikle kışın sıcak cephelerde görülür ve çabuk gelişerek geniş alanları kaplarlar.

Soğuk havanın nispeten sıcak bir su yüzeyi boyunca hareketi sonucunda suyun az miktarda buharlaşması üstteki havanın yoğunlaşarak buhar sisini oluşturmasına neden olur. Bu sis türü yüksek enlemlerde bulunan açık sular üzerinde kışın görülür.

Pus , havadaki su zerreleri veya buz kristalleri nedeniyle görüş mesafesinin azalmasına neden olan bir tür sistir. Pus içinde görüş 5000 m’den azdır.

İnce toz, toz zerreleri gibi katı parçacıklar atmosfer içinde normal olarak oldukça dağınık hâlde bulunurlar. Ancak çeşitli atmosferik koşullar nedeniyle bu maddeler yere yakın sınırlı bir tabaka içinde toplanırlar. Bunun sonucunda ortaya çıkan görüş kısıtlayıcı olaya toz pusu denir. Kararlı hava durumunda pusun yoğunluğu artar. Kararlı hava, etrafını saran hava kütlesinden daha düşük sıcaklığa sahip ve dikey olarak yükselme eğiliminde olmayan hava kütlesidir.

Duman , yanma sonucunda ortaya çıkan katı parçacıklardan oluşur. Genellikle havanın kararlı olduğu durumlarda görüşü kısıtlar.

Toz , çapları 0,08 mm’den küçük parçacıklardır. Kuvvetli rüzgârlar ve dikey akımlar, tozları geniş alanlara ve yüksek irtifalara taşıyabilirler. Toz fırtınası içinde görüş 1000 metrenin altındadır.

Kum , çapları 0,08 mm ile 0,3 mm arasında olan parçacıklardır. Kum fırtınası pek seyrek olarak 50 feetin üstüne çıkar ve fırtına anında görüş 1000 metrenin altındadır

Rüzgârın kuvvetli estiği durumlarda karla örtülü yüzeyler üzerinden karlar birkaç feete kadar yükselebilir. Bu durum kar savruntusu olarak adlandırılır. Kar savruntusu rüzgârın şiddetine bağlı olarak yer sisi kadar tehlikeli olabilir.

Görüşü kısıtlayan bir diğer faktörde yağıştır . Çisenti içinde görüş 500 metreden daha az olabilmektedir. Normal veya sağanak seklindeki yağmur yağışları nadir olarak yerdeki görüşü 1 NM altına düşürürler. Şiddetli kar yağışlarında görüş çoğu kez sıfıra kadar düşer.

Bulutlar görüş mesafesini kısıtlayan faktörlerdendir. Yüksek seviye bulutları içerisindeki görüş 1000 m’den azdır. Orta seviye bulutlar içerisinde görüş 10 ile 1000 m arasındadır. Alçak seviye bulutları içerisinde ise görüş 10 ile 30 m arasındadır.

Sisin Uçak Operasyonları Üzerindeki Etkisi

Uçak ve havalimanı faaliyetlerinin aksamaması için radyasyon, adveksiyon ve cephe sisinin etkili olduğu durumlarda dikkat edilmesi gereken bazı önemli noktalar bulunmaktadır

Radyasyon sisinin sıklıkla oluştuğu havalimanlarında, daha önceki durumlar incelenerek sisin günün hangi saatinde ve hangi sıcaklıklarda oluşacağı tahmin edilmelidir. Ayrıca gün içinde havalimanındaki sıcaklık ve işba sıcaklıkları değişimi takip edilmelidir.

Alçak seviyelerde gerçekleştirilen görerek uçuşlar için cephe sisi tehlike teşkil edebilmektedir. Bu sis türü içindeki uçuşlarda pilotun ileri görüş ve durumsal farkındalığının kaybolması kontrollü uçuşta yere çarpma adı verilen kazaları meydana getirmektedir.

Adveksiyon sisi hızlı bir şekilde havalimanlarını kullanılamaz hâle getirebilir. Kıyı bölgelerde bulunan havalimanlarında adveksiyon sisinin oluşumu sırasında günlük sıcaklık değişiminin incelenmesinin yanı sıra rüzgâr yön ve şiddetinin de dikkatli bir biçimde gözlenmesi gerekmektedir.

Havalimanı İşletmeciliği ve Görüş Kısıtı

Görüşün kısıtlı olduğu durumlarda havalimanlarında sıkıntıların yaşanmaması, havalimanı kapasitesinin arttırılması ve emniyetin sağlanması için bir takım önlemler alınması gerekmektedir.

Yer ekipleri ve hava trafik kontrolörleri son derece dikkatli olmalıdırlar. Sis olayının sık yaşandığı havalimanlarında uçuş operasyonları sırasında aksaklık yaşanmaması için gerekli düzenlemeler önceden yapılmalıdır. Uçuş ekipleri uçuşların gecikebileceği ihtimali üzerine ilave yakıt taşımalıdırlar.