Havacılığa Giriş Dersi 5. Ünite Özet

Havaalanlarına Giriş

Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO-International Civil Aviation Organization) 14. Ekinde havaalanını; “tamamen veya kısmen hava araçlarının gelişi, kalkışı ve yüzey operasyonu için kullanılması öngörülen, karada veya suda belirlenmiş tüm binalar, tesisatlar ve teçhizatlar dahil olmak üzere alanlardır” şeklinde tanımlamıştır.

Havaalanlarını statüsüne göre sivil, askerî, sivil-askerî ve özel statülü havaalanları olarak sınıflandırmak mümkündür. Özel statülü havaalanı eğitim, sportif, turizm, hava taksi gibi genel havacılık faaliyetleri kapsamında özel amaçlarla kullanılır. Sivil havaalanları yalnızca sivil hava trafiğine, askerî havaalanları yalnızca askerî hava trafiğine hizmet verirler.

Havaalanları hizmet verdikleri trafik türüne göre de;

• Uluslararası,
• İç hat ve
• Genel havacılık amaçlı havaalanları olmak üzere üç sınıfa ayrılır.

Şikago anlaşması ile benimsenen ICAO yaklaşımında, her bir havaalanına sahip olduğu pistlerin fiziksel özelliklerine göre, bir harf ve rakamdan oluşan bir kod atanmaktadır. Bu sınamada rakam kodu havaalanının sahip olduğu pist uzunluğu, harf kodu ise o havaalanının hizmet verebileceği uçakların kanat açıklığı ve ana iniş takımı açıklığının üst limitini göstermektedir.

FAA sınıflandırmasında ise havaalanları hizmet verdiği yolcu trafiği ve uçuş faaliyetlerinin türü temel alınmaktadır. Bu sınıflandırmada Amerika Birleşik Devletleri’nde faaliyet gösteren havaalanları Havaalanı ve Hava Yolcu Taşımacılığı Geliştirme Kanunu’na (1982) göre;

• Temel havaalanları,
• Ticari hizmet veren havaalanları,
• Genel havacılık havaalanları ve
• Hava trafiğini rahatlatıcı havaalanları olarak dört ayrı grupta incelenmektedir.

Temel havaalanları yılda 1.000.000’dan fazla yolcu kapasitesi olan havaalanlarıdır. Tarifeli yolcu taşımacılığına hizmet veren ve yıllık 50.000 ile 1.000.000 arasında yolcu kapasitesine sahip havaalanları ise ticari hizmet veren havaalanları olarak adlandırılmaktadır. Genel havacılık havaalanları özellikle iş ve özel amaçlı uçuş operasyonları için kullanılan ve yılda 2.500’den az yolcuya hizmet veren havaalanlarıdır. Trafiği rahatlatıcı havaalanları ise temel havaalanlarında yaşanan tıkanıklıkları hafifletmek ve genel havacılık operasyonlarına daha fazla giriş sağlamak amacıyla kullanılmaktadır.

ICAO, havaalanlarını trafik yoğunluklarına göre de sınıflandırmaktadır:

• Hafif: Trafiğin en yoğun olduğu ortalama saatte hareket sayısının pist başına 15’ten fazla olmadığı veya tipik olarak 20 toplam havaalanı hareketinden az olduğu durumlarda.
• Orta: Trafiğin en yoğun olduğu ortalama saatte hareket sayısının pist başına sırasına göre 16 ile 25 arasında olduğu veya tipik olarak 20 ile 35 toplam havaalanı hareketi olduğu durumlarda.
• Şiddetli: Trafiğin en yoğun olduğu ortalama saatte hareket sayısının pist başına sırasına göre 26 veya daha fazla olduğu veya tipik olarak 35 toplam havaalanı hareketinden fazla olduğu durumlarda.

Havaalanı Tanıtma Kodları

Havaalanları gerek uçuş planlarında gerekse de telsiz konuşmalarında kullanılan süreleri kısaltmak için tüm havaalanları için tanıtma kodları kullanılır.

Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı dünyadaki her havaalanına dört harften oluşan ve konum göstergesi adı verilen bir kod verir. Havaalanı konum göstergesine çoğunlukla ICAO havaalanı kodu da denilmektedir. Örneğin, Atatürk Havalimanının ICAO kodu LTBA veya Antalya Havalimanının ICAO kodu LTAI’ dır.

ICAO tüm dünyayı çeşitli haberleşme alanlarına ayırmış ve her alana bir harf kodu vermiştir. Örneğin, ülkemizin de içinde bulunduğu Güney Avrupa’nın kodu “ L ”; İngiltere dâhil Kuzey Avrupa’nın kodu “ E ” ve Güney Amerika’nın kodu “ S ” dir.

ICAO kodunun ikinci harfi bir devleti veya bölgeyi gösterir. Örneğin, Türkiye’nin kodu “ T ”, Hollanda’nın kodu “ H ” dır. Ancak Almanya için hem “ D ” hem de “ T ” harfleri kullanılmaktadır. Almanya’da “ D ” sivil , “ T ” askerî havaalanlarını göstermektedir.

Üçüncü ve dördüncü harfler ise genellikle havaalanını gösterirler. Ancak devletler bu harflerin kullanımında da bazı kurallar oluşturabilirler. Örneğin, üçüncü harf belli bir haberleşme veya uçuş bilgi bölgesini gösterebilir. Türkiye’de “A”, “C”, “D” harfleri Ankara uçuş bilgi bölgesindeki, “B” ve “F” harfleri İstanbul uçuş bilgi bölgesindeki havaalanları için kullanılırken, dördüncü harf ilgili havaalanı için kullanılmaktadır.

ICAO havaalanı kodlarında sadece İngiliz alfabesinin harflerini kullanılır. Dünyada 16.364 adet havaalanı olduğu düşünüldüğünde, bunlardan bazılarının aynı ismi taşımaları da çok doğaldır. Örneğin, biri İngiltere’de, diğeri de Avustralya’da olmak üzere iki tane Cambridge Havaalanı vardır.

Uluslararası Hava Taşıma Birliği de (IATA International Air Transport Association) her havaalanına üç harften oluşan bir kod vermiştir. IATA da havaalanı kodlarında sadece İngiliz alfabesinin harflerini kullanır. Kodların çoğu havaalanının veya bulunduğu şehrin adının ilk üç harfinden meydana gelir. Örneğin, Atatürk Havalimanının IATA kodu IST , Adana’nın ADA ve Erzurum’un ERZ ’dir. IATA havaalanı kodları biletlemede, rezervasyonlarda, bagajların işlenmesinde ve havayolu ulaştırmasındaki diğer çeşitli ticari faaliyetlerde kullanılırlar.

Havaalanı Elemanları Havaalanları fiziksel özellikleri açısından;

• Hava tarafı ve
• Kara tarafı olarak iki kısımdan oluşur.

Havaalanlarının hava tarafı doğrudan uçak operasyonlarının gerçekleştiği; pist, taksi yolları ve apron dan oluşur. Üçüne bir arada PAT sahası da denilir. Hava tarafının apronlar dışında kalan uçakların kalkış, iniş ve taksi hareketleri için kullanılan kısımlarına da manevra sahası denir. Bunun dışında yolcuların hareket hâlinde olduğu terminal binaları ise havaalanı kara tarafını oluşturur.

Bir havaalanı içerisinde uçakların iniş ve kalkışlarını yapmaları için hazırlanmış, havaalanı arazisi içerisindeki dikdörtgen şeklindeki alana pist denir. Pistler ICAO tarafından yayımlanan ilgili eklerinde seyrüsefer kolaylıkları esas alınarak üç gruba ayrılmaktadır.

• Aletsiz Pistler
• Aletli Hassas Yaklaşmasız Pistler
• Hassas Yaklaşmalı Pistler

Aletsiz pistler , yalnızca görerek uçuş kurallarına ( VFR : Visual Flight Rules) göre uçuş yapan bir uçağın faaliyetleri için tasarlanmıştır. Aletli hassas yaklaşmasız pistler, yöneltilmemiş radyo yayını ( NDB : Nonidirectional Beacon), mesafe ölçüm cihazı ( DME : Distance Measuring Equipment) ve yüksek frekanslı çok yönlü verici ( VOR : Very High Frequency Omni Directional Range) gibi hava seyrüsefer cihazlarına sahip olan pistleridir. Hassas yaklaşma pisti ise hassas yaklaşma radarı ( PAR : Precision Approach Radar) ya da aletli iniş sistemi ( ILS : Instrument Landing System) kullanılan, aletli yaklaşma sistemine sahip olan pisttir.

Kullanılan donanımların her biri seyrüsefer yardımcılarıdır. NDB belirli frekans aralığında çalışan havacılık ve denizcilikte kullanılan yön bulma amaçlı radyo vericisidir. VOR , VHF bandında çalışan yine yön bulmaya yardımcı olan bir radyo vericisidir. DME , uçağın istasyona olan mesafesini veren bir vericidir. ILS ise uçağın piste yaklaşırken piste olan yanlamasına ve düşey konumunu gösteren aletli yaklaşma sistemidir.

Pist veya pistlerin konumunu etkileyen faktörler şunlardır:

• Hava koşulları, hakim rüzgâr ve yan rüzgâr,
• Yaklaşma ve pas geçme hatlarındaki arazinin yapısı, coğrafi koşullar,
• Havaalanı trafik durumu ve yoğunluğu,
• Havaalanını kullanacak uçak karması,
• Havaalanı çevresindeki kısıtlamalar, gürültü etkileri, değişmez yerleşim birimleri göz önünde bulundurularak pist veya pistler konumlandırılır.

Uçakların hangi pisti kullanacakları ise pist numaraları ile belirlidir. Pist numarası pist merkez hattı uzantısına tekabül eden manyetik istikamettir. İstikametleri pilotlara manyetik kuzeye göre gideceği yönü gösteren bir görsel yardımcıdır.

Manyetik doğrultuları 44/224 olan pistin pist başı numarası 04/22 olur. İki rakam grubu arasında 180 derece açı farkı olur. Örneğin 09-27 pistindeki rakamlar bahsi geçen pistin yaklaşık olarak 090-270 derece manyetik istikametlerinde olduğunu belirtir. Pist istikametleri belirlenirken en yakın 10 dereceye tamamlanırlar. Bu yönün belirlenmesinde esas o bölge için geçerli hakim rüzgâr yönüdür. Kalkış ve iniş pistlerinin belirlenmesinde o anki rüzgârın durumu önemlidir iniş ve kalkışlar daima rüzgârın içine doğru yapılır.

Temel pist konfigürasyonları şöyle sıralanabilir:

• Tek pist,
• Paralel pistler,
• Kesişen pistler,
• Açık V şeklindeki pistler.

Paralel pistler, pist merkez hattına olan uzaklıklarına göre üç grupta incelenebilir. Bunlar:

• Yakın mesafeli paralel pistler: Aralarındaki mesafe 2500 feet’e kadar olan pistlerdir. Yakın paralel pistler IFR şartlarında bir pistteki operasyon diğer pistteki operasyona bağlı olduğundan ötürü “Bağımlı IFR” olarak da ve hatta duble pist olarak da adlandırılmaktadır. Aynı anda her iki piste iniş veya kalkışa izin verilmez.
• Orta mesafeli paralel pistler: Aralarındaki mesafe 2500 feet ile 4300 feet arasında olan pistlerdir. Bu tipteki paralel pistlerde IFR şartlarda bir piste inen uçak, diğer pistten kalkan uçaktan bağımsızdır.
• Uzak mesafeli paralel pistler : Aralarındaki mesafe en az 4300 feet olan pistlerdir. Bu tip pistlerde, IFR şartlarda aynı anda her iki pist de iniş ve kalkış için kullanılabilir.

Kesişen pistlerde iki veya daha fazla pist birbirlerini farklı noktalardan kesmektedir. Bu türdeki pistlere “kesişen pistler ” adı verilmektedir. Bu tür pistler genel olarak rüzgârın gün içerisinde birçok farklı yönden estiği bölgelerde konumlandırılmıştır.

Farklı yönlerde konumlandırılan, birbirlerini kesmeyen ancak yaklaşma veya pas geçme uzantıları birbirlerini kesen pistler “açık V şeklindeki pistler” olarak adlandırılmaktadır. Açık V şeklindeki pistlerde, kesişen pistlerde olduğu gibi rüzgârın çok kuvvetli estiği durumlarda yalnız uygun olan tek pist kullanılabilmektedir.

Yakın ‘V’ tarafından yapılan VFR operasyonlarda saatlik kapasite 60-180 trafik arasında, IFR operasyonlarda ise saatlik 50-80 trafik arasında değişmektedir. Uzak ‘V’ tarafından yapılan VFR operasyonlarda saatlik kapasite 50-100 trafik arasında, IFR operasyonlarda ise saatlik 50- 60 trafik arasında değişmektedir.

Uçakların pist, apron ve hangarlar arasında hareket edebilmeleri için tasarlanmış yollar, taksi yolları olarak tanımlanır. Planlama yapılırken taksi yollarının aktif pisti mümkün olduğu kadar kesmemesine dikkat edilmelidir. Taksi yolları işlevlerine göre dört grupta toplanmaktadır:

• Paralel taksi yolları,
• Giriş taksi yolları,
• Çıkış taksi yolları,
• Hangar ve apron sahalarına ulaşım taksi yolları.

Paralel taksi yolları , piste paralel uzanan taksi yollarıdır. Pist ile irtibatını sağlayan birden fazla çıkış taksi yoluna sahip olabilir. FAA, çok yoğun havaalanlarında (yıllık 20.000’den fazla uçak trafiği), uçakların birbirlerinden fazla etkilenmeden taksi hareketini yapabilmeleri için tek yönlü iki adet paralel taksi yolları yapılması tavsiye etmektedir.

Giriş taksi yolları , pistin her iki ucunda yer almaktadır. Uçakların kalkış amacı ile piste girmelerini sağlayan hafif kavisli taksi yollarıdır.

Çıkış taksi yolları ; inişini gerçekleştiren uçakların pisti terk edebilmeleri için yerleştirilen ve pist boyunca birden fazla olabilecek taksi yollarıdır. Çıkış taksi yolları piste 90 derecelik bir açı ile yerleştirilebileceği gibi yoğun havaalanlarında uçakların pisti kısa bir sürede, hızını çok yavaşlatması gerekmeden terk edebilmesi için 30–45 derecelik açılarla da yerleştirilebilir.

Hangar ve apron sahalarına ulaşım taksi yolları; pist veya diğer bölümlerden, hangar ve aprona ulaşımı sağlamak için tasarlanmış taksi yollarıdır.

Apron ; uçakların yolcu ve kargo indirme ve bindirme, yakıt alma, park etme ve bakımı amacıyla hazırlanmış alanlarıdır. Apronun uçakların park etmesi için belirlenmiş alanlarına uçak park sahası denir.

Bunların dışında, hava tarafında bulunan diğer tesisler;

• Uçak hangarları,
• Hava trafik yönetimi üniteleri,
• Uçak kaza, kırım, kurtarma ve yangınla mücadele hizmetleri tesisleri,
• Havaalanının kendi bakımı ve onarımı ile ilgili ünitelerin binaları,
• Uçaklara verilen yer hizmetleri ile ilgili tesislerden meydana gelir.

Uçak hangarları içerisinde uçakların bakımı amacıyla tesis edilebileceği gibi uzun süreli konaklamalarda hava koşullarından korunmaları için de kullanılabilirler. Havaalanındaki en belirgin hava trafik yönetimi tesisi meydan kontrol kulesidir.

Ülkemizin hava trafiği en yoğun havaalanı olan Atatürk Havalimanında;

• İkisi birbirine paralel ve yaklaşık olarak kuzeygüney doğrultusunda (35/17),
• Biri de kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda (05/23) olmak üzere toplam üç pisti vardır.

Yolcuların ve kargonun havaalanına ulaşmasından itibaren uçağa bininceye kadar hareket hâlinde bulunduğu alanlar havaalanı kara tarafını oluşturur.

Havaalanı kara tarafındaki tesisler;

• Havaalanına ulaşım yolları,
• Park alanları ve
• Terminal binalarından oluşmaktadır.

Havaalanlarında terminal binalarında yolcu ve bagajın hareketlerini takip etmek mümkündür. Genel olarak havaalanı kara tarafında bulunan yolcunun toplam zamanı;

• Yolcu kabul (check-in),
• Bagaj teslim,
• Güvenlik kontrolleri,
• Pasaport kontrolü için bekleme zamanı ve
• Hizmet alım zamanlarının toplamından oluşur.

Yolcuların büyük çoğunluğu işlemlerini tamamladıktan sonra uçuşlarını bekleme salonlarında bekleyerek vakit geçirir. Uçuşla ilgili hiçbir işlemin yapılmadığı bu alanlar aynı zamanda havaalanı gelirlerinin sağlandığı alanlardır. Bekleme alanları;

• Yolcu Kabul (check-in) Salonları: Genel, gidiş ve kapı salonları
• Yolcu Hizmet Alanları: Lavabolar, telefonlar, ilk yardım, çocuk bakım yerleri, postane, bilgi edinme, kuaför gibi hizmetlerin sunulduğu alanlardır.
• Alışveriş ve yemek alanları.
• Lobiler: VIP ve CIP salonlarını da kapsayan tesislerdir.

Havaalanı yolcu terminalleri genel olarak;

• Gidiş (departure) ve
• Geliş (arrival) olmak üzere iki ana bölümden oluşur.

Giden yolcu için : Terminalin gidiş tarafı da temel olarak iki kısma ayrılmıştır. Bunlar;

• Ana yolcu işlem, dolaşım ve bekleme alanı ile
• Arındırılmış alandır.

Ana yolcu işlem, dolaşım ve bekleme alanında yolcuların bagajlarını uçağa yüklenmek üzere teslim ettikleri ve biniş kartlarını aldıkları yolcu kabul kontuarları, bilet satış yerleri, yolcular ve uğurlayıcılar için bekleme yerleri, alış-veriş alanları, yiyecek, içecek alanları ile tuvalet vb. alanlar bulunur. Uluslararası kurallarda bir zorunluluğu olmamasına rağmen ulusal güvenlik kuralları gereği, ülkemizdeki havaalanlarında yolcu terminali binasına girmek isteyen herkes (yolcular, uğurlayıcılar, bagajlar) güvenlik kontrolünden geçirilir.

Dış hatlarda yolculuk yapacak yolcular için bu son güvenlik kontrolünden önce pasaport kontrolleri yapılır. Giden yolcunun pasaport kontrolünde de ülkeler ulusal düzenlemeleri ile farklı uygulamalar yapabilmektedirler.

Örneğin İngiltere’de giden yolcunun pasaport kontrolü yolcu kabul esnasında verilen biniş kartına islenmekte ve yolcu bu kartı elektronik ortamda okutarak, arındırılmış salona geçebilmektedir. Güvenlik kontrolü ise bu alanda yapılmaktadır. Böylece giden yolcu için pasaport kontrolü işlem süresi kısalmış olmaktadır. Dış hat uçuşlarına hizmet veren yolcu terminallerinin arındırılmış alanlarında gümrüksüz (duty-free) satış mağazaları da bulunur. Arındırılmış alanda uçağa biniş kapılarının önünde de bekleme salonları veya odaları bulunur.

Gelen yolcu için : Yolcu terminalinin geliş tarafında ise yolcuların bagajlarını aldıkları bagaj teslim yeri ile çıkış ve karşılama salonu bulunur. Ancak dış hat uçuşlarına hizmet veren yolcu terminallerinde bagaj teslim yerinden önce yolcu pasaport ve vizelerinin kontrol edildiği bir alan ile bagaj teslim yerinden sonra yolcuların ve bagajlarının gümrük işlemlerinin ve kontrollerinin yapıldığı bir başka alan da bulunur.

Seyrüsefer İçin Görsel Yardımcılar

Havaalanlarında uçuş seyrüseferinin emniyetini artırmak amacıyla inen ve kalkan uçaklara yardımcı olmak üzere farklı görsel yardımcılar kullanılır.

Rüzgâr Yönü Göstergesi

Bir havaalanı en az bir rüzgâr yönü göstergesi ile donatılacak ve uçuş hâlindeki veya hareket sahasındaki uçaklardan görünebilecek şekilde ve yakındaki cisimlerin neden olduğu hava değişimlerinden etkilenmeyecek şekilde konumlandırılacaktır.

Bir rüzgâr yönü göstergesinde;

• İlk kırmızı hat (koyu bölge) , rüzgâr ile dolduğunda 5 knot şiddetinde rüzgâr,
• Kırmızı-beyaz , dolduğunda 10 knot’lık rüzgâr,
• Kırmızı-beyaz-kırmızı , rüzgâr ile dolduğunda 15 knot,
• Kırmızı-beyaz-kırmızı-beyaz, tam dolu olduğunda 20 knot ve üzeri rüzgâr anlamına gelmekte olup,
• Kuyruk salladığında ise hamleli rüzgâr olduğu anlamını taşımaktadır.

İniş Yönü Göstergesi

Kolayca görülecek bir yerde konumlandırılıp “T” şeklinde olmalıdır. Rengi beyaz veya turuncu olup, gece kullanımı için ışıklandırılır. İniş ve kalkışlar her zaman rüzgâr yönüne karşıdır .

İşaretlemeler

Her bir pistin tanıtma işareti pist eşiğinde yer alır. Pistin manyetik kuzey ile yaptığı açıyı ifade eden iki rakam ile ifade eden işaret ve eğer paralel pist varsa bunlara ilave bir harf ile tanımlanır.

Paralel iki pist için kullanılan harfler yaklaşma yönünden bakıldığında soldan sağa sırasıyla “ L ” ve “ R ” harfleri ile tanımlanır.

Üç paralel pist için ise “L”, “C”, “R”; dört paralel pist için “L”, “R”, “L” ve “R” şeklinde tanımlanır. Paralel pist sayısı arttıkça aynı düzende işaretlemeleri yapılır.

Pist genişliğine bağlı olarak;

• 18 m genişliğinde pistler için 4 şerit,
• 23 m genişlikte 6 şerit,
• 30 m genişlikte 8 şerit,
• 45 m genişlikte 12 şerit,
• 60 m genişliğindeki pistlerde ise 16 adet şerit bulunur.

Taksi yollarının merkez hattı işaretlemesi pist merkez hattı ile uçak park yerleri arasında sürekli bir rehberlik sağlayacak şekilde yapılır.

Gece operasyonlarının yapıldığı havaalanlarının diğer bir görsel yardımcısı havaalanı bikını dır. Bikının bulunduğu yer diğer cisimlerle gölgelenmeyecek, yere yaklaşan pilotun gözünü kamaştırmayacak şekilde olmalıdır. Havaalanı bikını ya beyaz flaşlar ya da beyaz flaşla yer değiştiren renkli flaşlar gösterecektir.

Ülkemizin Havaalanları

Türkiye’de DHMI Genel Müdürlüğünce işletilen bütün havaalanları, uluslararası tarifeli ve tarifesiz ticari sivil hava ulaşımına açıktır. Uluslararası uçuşlara açık iç hat havaalanları, önceden müsaade almak kaydıyla uluslararası ticari sivil hava ulaşımına açıktır. İç hat havaalanları, yerli hava taşıyıcılarının iç hat tarifeli ve tarifesiz uçuşlarına açıktır. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünden farklı bir izin alınmadıkça heliportlar sadece VFR uçuşlar için kullanılabilir.

Ülkemizde 2015 yılı Ağustos ayı itibarıyla sivil hava trafiğine açık 56 adet havaalanı bulunmaktadır (S:122- 123, Tablo 5.3).

Yalnızca askerî amaçlar ile kurulmuş ve askerî hava trafiğine hizmet veren havaalanlarının sayısı 18’ dir (S:124, Tablo 5.4). Heliportlarımız ise 6 adet tir (S:124, Tablo 5.5).

Bu havaalanlarının büyük çoğunluğu DHMI tarafından işletilmektedir. İstanbul Sabiha Gökçen, Zafer ve Antalya Gazipaşa Havaalanlarının işleticileri ise özel işletmelerdir. Eskişehir Hasan Polatkan Havaalanı ise Anadolu Üniversitesi tarafından işletilmektedir.