Gıda Mevzuatı ve Kalite Yönetimi Dersi 3. Ünite Özet

Gıda Kontrolü ve Önemi

Gıda kontrolü tüketicinin sağlık açısından ve ekonomik bakımdan korunmasını amaçlayan bir kamu görevidir. Tüketicinin sağlık açısından korunması, gıda güvenliğinin sağlanmasına yöneliktir. Gıda güvenliğinin sağlanması, kısaca gıdaların tüketici sağlığını olumsuz etkileyecek özellikte olmamasıdır. Bu açıdan özellikle biyolojik ve kimyasal bozulma ile kalıntı ve bulaşan kontrolü önemlidir. Tüketicinin ekonomik bakımdan korunması ise gıdanın tanımına uygunluğunun sağlanmasına yöneliktir. Başka bir deyişle gıda kendisi olmalı, taklit veya tağşiş edilmiş olmamalıdır.

Tüketicinin korunması iki faktöre bağlıdır. Birincisi kapsamlı bir gıda kodeksi, diğeri ise etkili bir gıda kontrolüdür.

• Gıda kodeksi, gıdaya ilişkin yasal düzenlemeler grubunun adıdır. Bu kapsamda; tüzük, yönetmelik, tebliğ, yönerge gibi düzenlemeler söz konusudur.
• Gıda kontrolü; gıda işletmelerinin, satış yerlerinin ve pazardaki gıdaların gıda kodeksine aykırı olup olmadığının belirlenmesidir. Bu uygulamaların başarısı; denetçi niteliği ve sayısı, laboratuvar sayısı ve yeterliliği (personel, yöntem, aygıt vb.) ve kontrol programı veya sıklığına bağlıdır

Gıda Yasası ve Kapsamı

Gıda yasasından önce, 1995 yılına kadar, Türkiye’de gıda kodeksi ve kontrolü ile ilgili başlıca yasal düzenleme 1593 sayılı genel halk sağlığına ilişkin yasa ile bu yasaya dayanılarak 1952 yılında yürürlüğe giren ve gıda maddelerinin özelliklerini tanımlayan gıda tüzüğüdür. Gıda kontrolü ile yetkili kuruluş ise Sağlık Bakanlığı’dır.

1960’lı yıllarda buna, TSE tarafından hazırlanan ve zorunlu uygulamaya konulan TSE gıda standartları da eklenmiştir. TSE standartlarına uygunluk kontrolünü ise Tarım Bakanlığı tarafından yürütülmüştür. Bu durum; gıda kontrolü açısından yetki karmaşasına yol açmış ve etkili bir gıda kontrol uygulamasını engellemiştir.

1995 yılında 560 sayılı “Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine dair Kanun hükmünde Kararname” çıkarılarak, yetki karmaşası önemli ölçüde ortadan kaldırılmıştır. 2004 yılında, bazı değişiklikler ile 5179 sayılı yasaya dönüştürülmüştür.

5179 sayılı Gıda Yasası’nın amacı; her türlü gıda ve gıda ile temas eden malzemelerin teknik ve hijyenik kurallara uygun olarak üretilmesi, işlenmesi, muhafazası, pazarlaması ile halkın gereği gibi beslenmesinin sağlanmasıdır. Kontrol yetkisi, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nda toplanmaktadır.

5179 sayılı yasası ile belirlenen başlıca yeni yaklaşımlar ve kurallar aşağıdaki gibidir.

• İzin, sicil, tescil numarası alınması öngörülmektedir.
• Özel Gıda Laboratuvarları kurulabilmesine izin verilmektedir.
• Sorumlu Yönetici İstihdamı zorunlu kılmaktadır.
• Gıda Kodeksinin Hazırlanmasını ve Tarım Bakanlığı tarafından yayınlanması öngörülmektedir.
• Ulusal Gıda Kodeksi Komitesi kurulması öngörülmektedir.
• Risk Analizi esas alınması öngörülmektedir.
• İzlenebilirlik, piyasaya sürülen gıdaların, izlenebilirliğini kolaylaştırmak amacıyla, gerekli bilgileri içerecek şekilde etiketlenmesi ve tanımlanması zorunludur.
• Sağlığın Korunmasına ilişkin asgarî teknik, hijyenik ve güvenlikle ilgili şartları taşımalıdır. İnsan sağlığına zarar verecek muhteviyatta gıda maddesi üretmemeli, içerisine zararlı madde katmamalı, bu maddenin kalıntısını bulundurmamalı ve gıdaya zararlı özelliğe yol açacak herhangi bir işlem uygulamamalıdır.
• Reklam ve Tanıtım kapsamında sahte, yanıltıcı tüketiciyi yanıltacak yazı, resim, şekil ve benzerlerini içermemelidir.
• Tüketici Hakları kapsamında gıda maddeleri ile ilgili olarak tüketiciler yanıltılamaz ve yanlış yönlendirilemez.
• Piyasa Denetimi ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği içinde Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nca yapılır. Ancak, halk sağlığını ilgilendiren acil durumlarda gerektiğinde, Sağlık Bakanlığı’nın müdahale hakkı saklıdır.
• İçme Suyu kapsamında Doğal kaynak, doğal maden, içme, tıbbî sular ile işlenmiş içme, işlenmiş kaynak ve işlenmiş maden suyu üretimi, uygun şekilde ambalajlanması ve satış esasları Sağlık Bakanlığı’nca belirlenir.
• Cezalar Duruma göre verilmesi söz konusu olan başlıca cezalar; üretimden men, idari para cezası, adli para cezası, ürünün toplanması veya ürüne el konulması ile ürünün imha edilmesidir.

Gıda Kodeksi: Yönetmelikler ve Tebliğler

Türk Gıda Kodeksi kapsamında yayınlanan yönetmelikler için genel olarak yasal dayanak, temel mevzuat konumunda olan ve “gıda yasası” olarak da adlandırılan 5179 sayılı yasadır.

Türk Gıda Kodeksi kapsamındaki tebliğler içerik açısından yatay ve dikey olmak üzere 2 gruba ayrılmaktadır.

Yatay tebliğler; asgari kalite ve hijyen kriterleri, pestisit ve hayvan ilaçları kalıntı limitleri, gıdaya bulaşan zararlı maddelerin maksimum limitleri, gıda katkı maddeleri, numune alma, ambalajlama, etiketleme, nakliye, depolama esasları ve analiz yöntemleri gibi gıdaları tümünü kapsayan ortak kuralları ve limitleri belirlemektedir. Dikey tebliğler ise; bir gıda grubu veya gıda maddesine özgü olan kuralları ve özellikleri tanımaktadır ve bunların çoğu baharat, ekmek, lokum, makarna, meyve suyu, tahin, zeytin yağı gibi ürün standardı niteliğindedir.

Gıda Kontrolü

5179 sayılı yasa, kontrolü ile yetkili kuruluşu Tarım ve Köyişleri Bakanlığı olarak tanımlamaktadır. Ancak; doğasında bulunmayan katkı içeren su ve yapay soda dışındaki doğal kaynak, doğal maden, içme ve tıbbi sular ile enternal beslenme ürünleri dahil özel tıbbi amaçlı diyet gıdalar ve tıbbi amaçlı bebek mamaları konusundaki düzenleme ve kontrol yetkisi Sağlık Bakanlığı’na bırakılmaktadır.

Gıda kontrol uygulamaları; üretim yeri, satış yeri, toplu tüketim yeri, ithalat ve ihracat olmak üzere 5 farklı noktada yürütülmektedir.

Denetim ve kontrolün esas amacı; hammadde, ara ürün, bileşen, katkı, ekipman, ambalaj, proses ve tesisin buna uygun olup olmadığının belirlenmesidir. Denetim yıllık kontrol programlarına veya ayrıca kuşku ve ihbara bağlı olarak da yapılmaktadır.

Kontrol laboratuvarları, gıda, gıda ile temas eden madde ve malzemelerin gıda güvenliği, hijyen ve kalite analizlerini yapmak üzere kurulacak gerçek ve tüzel kişilere ait özel laboratuvarlar ile bu hizmetlerin yanı sıra yem ve yem maddeleri, hayvan hastalıkları teşhis, tohumluk kontrol hizmetlerinin yürütüldüğü kamu laboratuvarlarıdır.

Gıda denetiminde kilit personel kuşkusuz gıda kontrolörü (ya da gıda denetçisi)’dür.

Ceza Uygulamaları

Gıda kodeksine aykırı durumlarda, aykırılığın niteliğine göre farklı cezalar uygulanmasını öngörmektedir. Üretimden men, idari para cezası, savcılığa suç duyurusu, adli para cezası, hapis, el koyma ve piyasadan toplama ile imha uygulanan başlıca cazalardır.