Fotoğrafın Kullanım Alanları Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim

Belgesel fotoğrafa konu olarak neler seçilebilmektedir?

Belgesel fotoğrafta konu, toplumsal yapının göstergelerinden, sosyal sorun alanlarından, engelli grupların yaşam koşullarından, sıra dışı hayatlardan seçilebileceği gibi; varlıklı kesimlerin yaşantısından, toplumda yaygın olan yaşam biçimlerinden, sıradan hayatlardan, günlük ilişkilerden de seçilebilir. Hatta tümüyle kişisel görünen konular ve olaylar da bir belgeselin konusu olabilir. Belgesel fotoğraf bu nedenle seçilen konuyla ilişkisi olmayan bir fotoğraflama metodu, bir anlatım biçimidir.

Fotoğrafçılıkta fotoğraf yapmak şeklinde aldandırılan yöntem ne anlama gelmektedir?

Fotoğraf yapmak ise, farklı zamanlarda ve durumlarda çekilmiş fotoğrafik görüntüleri karanlık odada ya da aydınlık odada kendi bağlamları dışına taşıyarak farklı anlamlar oluşturacak biçimde yeniden kurgulama işine verilen addır. Karanlık odada fotomontaj tekniğiyle ya da bilgisayar ortamında çeşitli programlar aracılığıyla bir araya getirilen görüntüler, yepyeni bir fotoğrafik görüntü olarak ortaya çıkar, böylece kendi bağlamları dışında farklı anlamlar taşımaya başlarlar.

Foto aktivizmden kısaca bahsediniz?

Belgesel çalışan fotoğrafçılar arasında son yıllarda giderek yayılan bir tarz olarak “foto aktivizm”den söz edebiliriz. Foto aktivistler, ele aldıkları konuyla sadece fotoğrafçı olarak ilişki kurmakla yetinmezler. Aynı zamanda durumun öznesi olur, meseleye doğrudan katılarak belirli bir dönüşümü hedeflerler.

İnsan yaşamının tehdit altında olduğu zamanlarda, risk altındaki grupların içinde ya da afet dönemlerinde bu tür çalışmalar çoğalır. Savaş göçmenlerinin yaşam ortamlarında, mülteci kampları gibi elverişsiz koşullarda yaşayan ve çalışan fotoğrafçılar sadece görüntü elde etmekle kalmaz, olayın öznesi hâline gelirler. Bu durumda fotoğrafçı sadece bir tanık ya da değişim için bir ses olmakla yetinmez, durumun doğrudan ve etkin bir parçası olmayı seçer. Foto aktivistlerin varlık sebebi bulundukları yerde sadece fotoğraf çekmek değil yaşamı paylaşmak, koşulları olabildiğince iyileştirmek ve içerden tanıklık üretmektir. Fotoğraf makinesi foto aktivistin oradaki varlık gerekçesi ve müdahil olma aracıdır.

Belgesel fotoğraf fotoğrafçının hangi özelliklerini açığa çıkarır?

Belgesel fotoğraf salt tanımlamakla ve göstermekle yetinen “belge” nin aşıldığı yerde başlar. Belgesel fotoğrafın eksenini oluşturan güçlü hikâyeler; bağımsız düşünebilen, yorum yapabilen ve kendini özgürce ifade edebilen fotoğrafçının öznelliğini barındırır.

Belgeselcinin niteliklerinden olan “Bildiklerini Fotoğrafın Diline Tercüme Edebilmek” niteliğini kısaca açıklayınız?

Bildiklerini Fotoğrafın Diline Tercüme Edebilmek: Söz ve yazı, gerek bilgilerin ve anıların depolanmasında gerekse iletişimde yaygın biçimde kullandığımız en eski ve en güçlü ifade araçlarıdır. Teknik görüntünün dili ise fotoğrafın tarihiyle ölçülebilecek kısa bir geçmişe sahiptir. Bu nedenle görüntünün dili, bu dilin yetenekleri ve sınırları günümüzde çokça tartışılan konular arasındadır. Belgeselci bildiklerini, tanık olduklarını ve yorumlarını görüntünün diline tercüme ederek yeterince derin ve bütünlük taşıyan bir metin kadar yetkin biçimde anlatabilmelidir.

Fotoğrafçının üç planı nedir? Açıklayınız.

Bir konu üstünde çalışan fotoğrafçı çekimlerin hemen her aşamasında üç farklı plandan fotoğraflar çekmeye dikkat eder.

1. “Genel plan” fotoğraflar, konunun nerede geçtiğini anlatır. Mekânın ve olayın çevre ilişkileriyle birlikte genel durumu hakkında bilgi verir.
2. “Orta plan” fotoğraflar, konunun öznelerinin birbiriyle ilişkisini gösterir, atmosferi yansıtır ve hikâyenin ruhunu taşır.
3. “Yakın plan” fotoğraflar, fotoğrafçının ele aldığı konuda ayrıntılara ne kadar egemen olduğunu gösteren, ayrıntıdan çıkarak genele gönderme yapan fotoğraflar konusunda ustalığını yansıtan ve yaratıcı bakışını ortaya koyan fotoğraflardır.

Bu üç plandan çekilen fotoğraflar, en başta yapılan çekim planlarının her başlığında ayrı ayrı tekrarlanır ve anlatımda çeşitlilik yaratır. Genel, orta ve yakın plan fotoğraflar, hikâyenin kurulma aşamasında editöre zengin bir görüntü repertuarı verir; tekdüze olmayan, izleyicinin dikkatini diri tutan bir kurgu yapılmasına imkân sağlar.

Doğrudan fotoğraf uygulamasındaki temsil ne ifade etmektedir?

Doğrudan fotoğraf, hem fotoğrafçının görüntü oluştururken izlediği dolaysız yol nedeniyle hem de fotoğraflık görüntüde yer alan imgelerin çağrışımlarıyla değil doğrudan kendilerini temsil etmeleri nedeniyle bu adı alır. Sahaflarda gördüğümüz, artık özel olmaktan çıkıp kamusallaşmış anı fotoğrafları, gösterdiklerini doğrudan temsil etmezler. Temsil ettikleri kişilerle ilişkileri koptuğu için kamusallaşmış ve sosyolojik, antropolojik incelemelerin nesnesi hâline gelmişlerdir. Ayrıca yaratıcı okumalara, çağrışımlarla yüklü sayısız yoruma açık birer nesne olmuşlardır. Bir zamanlar taşıdıkları duygular ve anlamlar tümüyle değişmiştir. Bu yanıyla fotoğrafları canlı birer organizmaya benzetmek de mümkündür. Bu nedenle “anı fotoğrafları” başlangıçta bir belgesel konusu olamazlar.

Fotoğrafçı çalışmasının konu seçimi aşamasından başlayarak, sonuçta ortaya çıkan fotoğrafları seçip dizme aşamasına kadar nasıl bir yaklaşım aramalıdır?

Fotoğrafçı çalışmasının konu seçimi aşamasından başlayarak, sonuçta ortaya çıkan fotoğrafları seçip dizme aşamasına kadar “yaratıcı” bir yaklaşım aramalıdır. Tekdüze fotoğraflarla, sıradan bakışlarla, klişe kompozisyonlarla kurulmuş bir fotoröportajla yetinmek, fotoğrafçının yaratıcı kişiliğinin ortaya çıkmasını engeller. Oysa burada beklenti, gerek konuyu ele alış biçiminde, gerek anlatım tekniğinde, gerekse artistik ögelerde belgeselcinin kendi sınırlarını aşan yaratıcı benliğini dışa vurmasıdır.

Belgesel fotoğraf içerisinde hangi teknikleri barındırmaktadır?

“Belgesel Fotoğraf” dediğimiz zaman bir dizi başka tanımı-kavramı da birlikte ele almamız gerekiyor. Yurdumuzda ve dünyada şu adlarla anılan fotoğraflama yöntemleri aynı zamanda “Belgesel Fotoğraf” üst başlığına da işaret ediyor:

• Foto Röportaj.
• Foto Hikâye (Foto Öykü, Foto Story).
• Fotoğrafik Deneme (Photo Essey).
• Fotoğrafik Çözümleme (Foto Analiz).

Bir fotoröportajda esas olarak hangi beklentiler öne çıkar?

Bir fotoröportajda esas olarak üç beklenti öne çıkar: Ele alınan konunun bir haber iletiyor olması, bilgi verici bir yanı olması ya da özgün bir tanıklığı ifade etmesidir.

Fotoğrafçılık kısaca nasıl tanımlanabilir?

Fotoğraf tekniği aracılığıyla ortaya bir görüntü çıkarma işini fotoğrafçılık diye tanımlanabilmektedir.

Anı fotoğrafları hakkında kısaca bilgi veriniz?

Doğrudan fotoğrafta imgelerin sadece kendisini temsil etmesinden söz ederken üstünden zaman geçmiş imgelerin kendilerini temsil etmekten hızla uzaklaşarak anlam değiştirdiklerini de belirtmek gerekir. Bu konudaki tipik örneklerden biri “anı fotoğrafları”dır. Anı fotoğraflarının tamamı, sahipleriyle ilişkileri kopmadığı sürece doğrudan ve sadece kendilerini temsil ederler. Fotoğraftaki kadın Ayşe Haladır, yanındaki çocuk yeğen Mustafa’dır vb... Ancak bir fotoğrafın çekeni, çektireni, saklayanı bu hayattan çekildikçe, o insanları bilenler, tanıyanlar geçip gittikçe, anı fotoğrafları da anlamlarını değiştirmeye başlar.

Fotoğrafçılıktaki anlamıyla fotoğraf çekmek ne demektir?

Fotoğraf çekmek, fotoğrafçının son hâline getirdiği görüntüyü çekim düğmesine basarak kaydetmesidir. “Doğrudan fotoğraf” da denilen bu uygulama, fotoğrafçılığın başlangıcından günümüze kadar devam eden en eski fotoğraflama yöntemidir.

Bir çalışmanın belgesel olup olmadığına nasıl karar verilir?

Bir çalışmanın belgesel olup olmadığına karar vermek için hangi konuyu ele aldığına değil o konuyu hangi yöntemle, nasıl bir yaklaşımla işlediğine bakılır.

Bir fotoröportaj ortaya konulurken neler yapılmalıdır?

Bir fotoröportaj bu ögelerden üçünü birden içerecek şekilde hazırlanabileceği gibi ikisini bir arada bulundurabilir ya da birini öne çıkaran bir hikâye anlatabilir. Ayrıca çok farklı çeşitlemeler ve yaratıcı uygulamalar da gerçekleştirilebilir. Bir fotoröportaj hazırlayan fotoğrafçı çok özel durumlar dışında hiç bir çalışmayı tek seferlik çekimle tamamlamayı hedeflemez. Anlatılmak istenen konu belirli bir zaman kesiti içinde gerçekleşiyor olsa bile fotoğrafçı o zamanın hikâyesini defalarca üzerinde çalışarak, gerektiğinde yeni çekimler yaparak ortaya çıkarır.

Fotoröportajı kısaca tanımlayınız?

Fotoröportaj, ülkemizde özellikle son yıllarda kullanılan bir tanım. Ancak gazetecilik terminolojisindeki yaygın bir yanlış nedeniyle, bir habercilik yöntemi olan “mülakat” yerine “röportaj” kullanıldığı için “fotoröportaj” da bir olay hakkında mülakat yaparken aynı zamanda fotoğrafını çekmek şeklinde anlaşılıyor. Fotoröportaj, mülakat yapılan birinin fotoğraflarını da çekerek sözüyle görüntüsünü bir arada kullanma yöntemi değildir. Mülakat ile röportaj arasındaki farkı bilerek, “röportaj bir konuyu farklı yönleriyle ve derinlemesine hikâye etme yönteminin adıdır” diye anladığımız zaman bu kavram yerine oturmaktadır. Fotoğrafçının ele aldığı konuyu, fotoğraflar aracılığıyla bir röportajcı gibi kapsamlı biçimde anlatmasına, birbirinden farklı içerik taşıyan çok sayıda fotoğrafla konuyu hikâye etmesine fotoröportaj denir.

Bir fotoröportaj var olabilmesi ve varlığını sürdürmesinde neye ihtiyaç duyar?

Bir fotoröportajın var olması ve varlığını sürdürebilmesi için üç desteğe ihtiyaç vardır. Metinlerle desteklenmeyen, çoğaltılmayan ve dağıtılmayan bir fotoröportaj kişisel merakla üretilmiş ve heves geçince yarım bırakılmış bir iş olarak kalır. Fotoğrafların önünde yer alan açıklama metni ve fotoğraf altı metinleri bir belgesel çalışmasının ayrılmaz parçalarıdır. Bir fotoröportaj “altyazı” olmadan tamamlanamaz. Diğer fotoğraflama tarzlarından farklı olarak belgesel çalışmalarda fotoğraflar ne gösteriyorsa izleyici tarafından onun anlaşılması istenir. Bu nedenle gerek bütün çalışmanın, gerekse tek tek fotoğrafların bağlamlarından koparılmaması gerekir. Bir fotoröportajı oluşturan fotoğrafları bağlamına oturtan en güçlü eleman altyazıdır.

Sanat fotoğrafçılığının hedeflerinden farklı olarak röportaj fotoğrafları galeri duvarlarına teker teker asılmak için değil basılarak çoğaltılmak için üretilir. “Çoğaltım”, fotoğrafın doğasında olan, enformasyon gücünü açığa çıkaran en önemli yeteneğidir. Fotoröportajcı bu yeteneği sonuna kadar kullanmanın yolunu arar. Çoğaltılmış fotoröportajlar sesini bütünlüklü olarak duyurabilmek için “dağıtım” çarkına girmelidir. Aynı zaman kesitinde, farklı mekânlarda ve uzaktaki çok sayıda insana ulaşabilen fotoröportaj hedefine ulaşmış sayılır.

Belgeselcinin niteliklerinden olan “Tanıklığa hazır olmak” niteliğini kısaca açıklayınız?

Tanıklığa Hazır Olmak: Bir olayla karşılaştığı zaman gördüklerini, yaşadıklarını ve hissettiklerini durumun özgünlüğüne hiç bir müdahalede bulunmadan fotoğrafın tanıklığı aracılığıyla kalıcı hâle getirmek belgeselcinin temel yaklaşımlarından biridir. Fotoğrafçının konusu çok çarpıcı, heyecan verici, coşku dolu olabileceği gibi son derece riskli de olabilir. Ya da tam tersine günlük hayatın sıradan görünen sadeliği içinde gelişebilir. Belgeselci hangi konuyu ele alırsa alsın, hangi koşul altında olursa olsun, psikolojik ve fiziksel olarak kendisini tanıklığa hazırlamalıdır. Fotoğrafçı müdahil olmak ya da tanık olmak arasında tercihini yapmalıdır.

Fotoğraf çekme süreci içerisinde yer alan doğrudan fotoğraf uygulamasından kısaca bahsediniz?

Doğrudan fotoğraf kavramını yorumlarken iki anlamından söz edebiliriz. Bunlardan biri, fotoğrafçının kendi tercihleri ve beğenisi doğrultusunda göstermek istediklerini dolaysız biçimde sunması, yani fotoğraf makinesini doğrudan ve tek araç olarak kullanarak görüntü üretmesidir. Fotoğrafçı, bakaçtan gördüklerini dünya görüşünün, kültürel birikiminin, etik yargılarının, estetik kaygılarının ve artistik yeterliliğinin süzgecinden geçirerek nasıl bir fotoğraf ortaya çıkaracağına karar verir. Çekim düğmesine bastıktan sonraki süreçte ham görüntüye yok denecek kadar az müdahale ederek doğrudan fotoğraf oluşturur. “Doğrudan fotoğraf” kavramının içerdiği anlamlardan bir diğerini ise görüntüye giren imgelerin kendi gerçekleriyle aralarındaki temsiliyet ilişkisine bakarak açıklayabiliriz.

Bir fotoröportaja esas olan üç beklentinin neler olduğunu açıklayınız?

Bir fotoröportajda esas olarak üç beklenti öne çıkar: Ele alınan konunun bir haber iletiyor olması, bilgi verici bir yanı olması ya da özgün bir tanıklığı ifade etmesidir. Bilindiği gibi fotoröportaj tekniği, günümüzde fotomuhabirleri pek başvurmasalar bile, haber fotoğrafçılığının temel yöntemlerinden biridir. Bağımsız çalışan bir belgeselci ya da kadrolu bir muhabir, çalıştığı konunun içinden “haber” değeri taşıyan unsurları fark etmelidir. Aynı şekilde “bilgi” verici yanları yeterince işlenmeli ve belgeselcinin “tanıklığı” çalışma içinde kendini fark ettirmelidir. Bir fotoröportaj kullanılacağı mecraya göre haber, bilgi ya da tanıklık üstünden farklı kurgularla dolaşıma sokulabilir.

Fotoğrafçı iyi bir fotoröportajın hikayelendirilmesinde nasıl bir arayış içerisinde olmalıdır?

Fotoğrafçı çalışmasının konu seçimi aşamasından başlayarak, sonuçta ortaya çıkan fotoğrafları seçip dizme aşamasına kadar “yaratıcı” bir yaklaşım aramalıdır. Tekdüze fotoğraflarla, sıradan bakışlarla, klişe kompozisyonlarla kurulmuş bir fotoröportajla yetinmek, fotoğrafçının yaratıcı kişiliğinin ortaya çıkmasını engeller. Oysa burada beklenti, gerek konuyu ele alış biçiminde, gerek anlatım tekniğinde, gerekse artistik ögelerde belgeselcinin kendi sınırlarını aşan yaratıcı benliğini dışa vurmasıdır. Ele alınan konu hikâye edilirken fotoröportajcının “anlatımcı” bir dil seçmesi istenir. Kaotik, karmaşık, anlaşılmazlığın dehlizlerinde gezinen bir kurgu ve anlatım yerine sade bir ifadeyle hikâyenin izleyiciye aktarılması tercih edilir. Yaratıcı bir yaklaşımla ele alınarak anlatımcı bir ifadeyle kurulmuş fotoröportajda, sığlıktan ve sıradanlıktan kaçınılmalıdır. Hikâyenin görünmeyen taraşarına bakabilen, ayrıntılarla zenginleştirilmiş ve derinliklerde ustalıkla gezinebilen bir anlatı kurulmalıdır.

Belgesel fotoğraf içerisindeki çalışma alanları nelerdir?

Belgesel çalışan fotoğrafçıların konuyla kurdukları ilişki, amaçları ve tanık oldukları karşısındaki tutumları birbirinden farklı olabilir. Fotoğrafçılıkta tek bir tarz olmadığı gibi belgesel fotoğrafta da farklı tarzlar, fotoğrafçının konusuyla kurduğu farklı ilişki biçimleri vardır. Bir belgeselci ele aldığı konulardan her birini farklı tarzlarda çalışabilir. Bunlar;

• Tanımlayıcı Belgesel
• Sosyal Belgesel.
• Foto Aktivizm
• Öznel Belgesel

Fotoröportaj yöntemini kullanarak hikâye anlayan fotoğrafçının ilgi alanı neyi ifade eder?

Fotoröportaj yöntemini kullanarak bir hikâye anlatan fotoğrafçının ilgi alanı öncelikle insanlar, tüm canlılar ve çevreyle birlikte topyekûn hayattır. Fotoröportaj yöntemini uygulayan fotoğrafçı ele aldığı konuyu ilk bakışta görünen yanlarıyla, yüzeysel biçimde işlemek yerine, derinlemesine kavramayı önemser. Bu hâliyle belgesel fotoğraf sadece bir tanıklık iletme, bilgi taşıma ve haber verme aracı değil fotoğrafçının yüz yüze geldiği gerçekliği anlama yöntemidir.

Bir fotoröportajın elemanları nelerdir?

Bir fotoröportajda yan yana gelerek bir hikâye anlatan fotoğrafların zaman, mekân ya da konu ilişkisiyle birbirine bağlanması gerekir. Bir çalışmada zaman-mekân ve konuda birlik ararken üçünün bir arada bulunması istenebileceği gibi, üç elemandan birinin hikâyede ana unsur olarak öne çıkması da yeterlidir.

• Fotoğrafçının çalıştığı konu belirli bir “zaman” dilimi içinde farklı yerlerde farklı konuları ele alabilir. Böylece zamanda birlik sağlayarak hikâye anlatılır.
• Fotoğrafçı tanımlanmış bir mekânda farklı zamanlarda farklı konuları işle-yen bir hikâye anlatabilir. Bu bize “mekân” üstünden anlatılmış bir çalışma olarak gelir.
• Fotoğrafçı seçtiği konuyu farklı zamanlarda farklı mekânlarda fotoğraflaya-rak bir hikâye kurabilir. Böylece “konu” sabit, mekânlar ve zaman farklıdır.

Belgesel fotoğrafta anlam ve amaç ilişkisini açıklayınız?

Yazıları Belgesel fotoğrafta amaç iyi baskılar, düzgün sunumlar, başarılı yerleştirmeler elde etmekle, ışığın ve rengin isabetli kullanımıyla, yani işin zanaat kısmıyla sınırlı kalmaz. Fotoğrafın yüzey bilgilerinden ibaret olan bu unsurlar ihmal edilmez ancak belgesel fotoğrafın sadece bu vasıflara sahip olmasının yetmeyeceğine dair bir yaklaşım söz konusudur. Fotoğrafçı ele aldığı konuyu çalışırken zaman sınırlamasının baskısını hissetmeden bağımsız ve özgür bir üretim ortamı kurmaya çalışır; anlamanın yaratıcı yöntemlerini geliştirmeyi hedefler; ifadenin özgün dilini arar. Belgesel bir çalışma fotoğrafçıya çağımız insanının içinde bulunduğu yabancılaşma ortamını aşma şansı ve hayatla doğrudan yüzleşme fırsatı yaratır. Ele aldığı konuyu anlamak, anladıklarını samimi, dürüst, gerçeğe bağlı ve sorumluluk sahibi bir yaklaşımla anlatmak belgeselcinin amacıdır.

Belgesel fotoğrafın ortaya çıkış sürecinden kısaca bahsediniz?

Fotoğraflar, sadece dışımızdaki âlemde değil, iç dünyamızda ve çevremizle kurduğumuz ilişkide de taşıdıkları haber, bilgi ve tanıklık dikkate alındığında giderek daha etkili hâle geliyorlar.

Başta fotoğraf olmak üzere teknik görüntülerin hayatımıza girmesiyle birlikte farklı bir iletişim kanalı ve oldukça ikna edici bir araç ortaya çıktı. Tanıklıklarını başkalarına iletmek isteyen fotoğrafçılar tarafından etkili bir dil olarak benimsendi ve belgesel fotoğraf yöntemi geliştirildi.

Sosyal belgesel tarzı kısaca açıklayınız?

Fotoğrafçı konusuyla daha derinlemesine ilişki kurmuşsa, ele aldığı sosyal probleme dikkat çekerek değişim talebini farklı araçlarla da dillendiriyorsa “sosyal belgesel” tarzın başat koşulu ortaya çıkar. Sosyal belgesel çalışan fotoğrafçı ele aldığı konunun tanığı olmakla yetinmez, aktif takipçiliğini de yapar. Tanıklığını sadece fotoğraflarıyla değil tavırları ve sözleriyle de çoğaltarak etkin kılmaya çalışır.

Fotoğrafçılıkta belgesel yöntemini seçen bir fotoğrafçı hangi nitelikleri taşımalıdır?

Fotoğrafçılıkta belgesel yöntemi seçen fotoğrafçı, görüntü oluşturmanın temel bilgisini edinmeli, fotoğraf makinesini ve donanımını çok iyi tanımalı, her türlü ışık koşulunda görüntü oluşturabilecek bilgi ve deney sahibi olmalıdır. Belgeselcinin konu seçiminden başlayarak seçtiği konuyu ele alış tarzı, anlatma biçimindeki yetkinlik, gerçekle arasındaki ilişkinin boyutu ve kurduğu estetik yapı, fotoğrafçılık bilgisi dışında farklı donanımlar ve nitelikler gerektirir.

Öznel belgesel neyi ifade eder?

Fotoğrafçının daha bireysel bir tutum tercih ederek gerek seçtiği konuyu gerekse kullandığı fotoğrafik dili öznel gerçekliğiyle örtüştürdüğü çalışmalara “öznel belgesel” diyoruz.

Belgesel fotoğrafta hangi tarz konular seçilebilir?

Belgesel fotoğrafta konu, toplumsal yapının göstergelerinden, sosyal sorun alanlarından, engelli grupların yaşam koşullarından, sıra dışı hayatlardan seçilebileceği gibi; varlıklı kesimlerin yaşantısından, toplumda yaygın olan yaşam biçimlerinden, sıradan hayatlardan, günlük ilişkilerden de seçilebilir. Hatta tümüyle kişisel görünen konular ve olaylar da bir belgeselin konusu olabilir. Belgesel fotoğraf bu nedenle seçilen konuyla ilişkisi olmayan bir fotoğraflama metodu, bir anlatım biçimidir.

Tanımlayıcı belgesel hakkında kısaca bilgi veriniz?

Fotoğrafçı konusunu sadece tanımlamak ve bir tanıklığı ortaya çıkarmak amacıyla çalışıyorsa, fotoğraflardan beklentisi sadece bundan ibaretse bu tarzı “tanımlayıcı belgesel” diye adlandırabiliriz. Fotoröportajın basında yaygın olarak kullanıldığı dönemlerde tercih edilen bu tarzda, konu öncelikle haber değeri üstünden ele alınır. Fotoğrafçı hikâyesini olabildiğince derinlemesine ve farklı yanlarını da dikkate alarak işler.

Bir belgesel fotoğrafçının fotoğraf çekerken kullandığı yöntemleri açıklayınız?

Belgesel çekimlerinde rastlantıyla yakalanacak tek kare peşinde koşturulmaz, bütünlüklü anlatıma sahip tek kare fotoğrafa ulaşmak için peş peşe çekimler yapılır. Bu temel yaklaşım çerçevesinde çalışılan konu hareketliyse fotoğrafçı belirli bir noktada durarak çekim yapar. Konu durağansa aradığı fotoğrafik cümleyi gerçekleştirdiğine, istediği fotoğrafı çektiğine inandığı zaman yerini değiştirerek konun etrafında dolaşmaya ya da içine girerek çekim yapmaya devam eder. Fotoğrafçı hızla hareket hâlindeyse, anlatımcı bir fotoğraf elde etmek tümüyle rastlantıya kalır ki fotoğrafçılıkta rastlantının payı da yadsınamaz.

Bir belgesel çalışma nasıl bir süreç sonucu ortaya çıkmaktadır?

Bir belgesel çalışma, fotoğrafçının baştan itibaren aşamalarını belirleyeceği ve iş takvimiyle birlikte olası gelişmeleri öngöreceği bütünlüklü bir projelendirme gerektirir. Belgesel fotoğrafın-fotoröportaj metodunun diğer fotoğraflama yaklaşımlarından temel farkı budur. Gezi fotoğrafı, doğa fotoğrafı, sokak fotoğrafı gibi farklı yöntemler belirli bir ön hazırlık gerektirse bile belgesel çalışma birbirini izleyen dört aşamalı bir planlanmayla beklenen verime ve derinliğe ancak ulaşabilir.  Fotoğrafçı ister belgeselci, ister sosyal belgeselci, ister kendine dair küçük hikâyeler anlatmak için çalışsın ya da isterse yakın ya da uzak çevresinde olup bitenleri merak ettiği için belgeseli tercih etmiş olsun değişen bir şey yoktur.

Sosyal belgesel tarzının yurtdışında ve ülkemizde örneklerini sunan öncüler kimlerdir?

Fotoğrafın ilk yıllarında ABD’de belgesel fotoğrafın öncüleri sayılan Lewis Hine, Jacob Riis gibi fotoğrafçıların röportajları bugün için de örnek çalışmalardır. Ülkemizde Fikret Otyam, yakın dönemin önemli bir sosyal belgeselcisi olarak bilinir. Aynı zamanda gazeteci ve ressam olan Otyam’ın, aktif çalıştığı dönemde Harran Ovası’nın sulanması, GAP projesinin gerçekleşmesi ve Toros Göçerlerinin yaşam koşullarının iyileştirilmesi için gazete haberleri, fotoğraf serileri, kitaplar ve sergilerle birlikte yoğun kampanyalar gerçekleştirdiğini biliyoruz.

Fotoğrafçının üç konumu nedir? Açıklayınız.

Fotoğraf çekerken objektifin önünde olup bitenler karşısında fotoğrafçı gerek fiziksel, gerek düşünsel, gerekse duygusal bakımdan üç konumda bulunur. Bunlar konun içerisinde olma, konunun dışında kalma ve sınırda bulunma şeklindedir. Fotoğrafçının konu karşısındaki konumu tam “sınırda” olmalıdır. Sınırda konumlanan fotoğrafçı, gerek konunun içine girebilme, gerek dışarı çıkıp genelden bakabilme şansını bulur. Bu sayede çekim aşamasında sahip olması gereken yoğunlaşmasını (konsantrasyonunu) sürekli kılabilir, hem bütünü hem ayrıntıyı görme ve görüntüleme olanağı bulur.

Fotoröportaj nedir?

Fotoğrafçının ele aldığı konuyu, fotoğraflar aracılığıyla bir röportajcı gibi kapsamlı biçimde anlatmasına, birbirinden farklı içerik taşıyan çok sayıda fotoğrafla konuyu hikâye etmesine fotoröportaj denir.

Belgeselcinin niteliklerinden olan “Okumak - Araştırmak - Haberdar ve Sorgulayıcı Olmak” niteliğini kısaca açıklayınız?

Okumak - Araştırmak - Haberdar ve Sorgulayıcı Olmak: Belgeselci edebiyat ve edebiyat dışı metinlerle sürekli iç içedir. Yurt ve dünya haberlerini farklı kaynaklardan izler; ilgisini çeken konularda araştırıcı bir tutum benimser; araştırma yapmanın temel yöntemlerini bilir; kendisine ulaşan bilgilerin, haberlerin ve yorumların kaynaklarını, geçerliğini sorgulamayı ihmal etmez.

Ülkemizde tanımlayıcı belgesel türünde önemli çalışmaları olan foto muhabirler kimlerdir?

Ülkemizde geçmişte olduğu gibi günümüzde de pek yaygın olmayan bu türün başlıca isimleri arasında foto muhabirliğinde önemli çalışmalarıyla bilinen ve dönemlerinin görsel tanıklığını gerçekleştiren Ara Güler ve Ozan Sağdıç’ı sayabiliriz. Günümüzde bağımsız çalışan çok sayıda fotoğrafçı ile özel ilgi alanları olduğu için fotoröportaj üreten az sayıdaki foto muhabiri, yaşama tanık olmak amacıyla çeşitli konularda tanımlayıcı belgesel tarzda çalışmalar yapıyorlar.

Günümüzde bir belgeselcinin hikâye anlatma becerisi nasıl olmalıdır?

Günümüzde belgeselcinin bir hikâye anlatması ve bunu çarpıcı bir ifadeyle gerçekleştirmesi istenir. Ele alınan konudan çıkarılacak hikâye, fotoğrafçının yaratıcı ifade gücünü ve artistik yeteneklerini ortaya koyabileceği alandır. Öznel bakışıyla gözlemlerini, tanıklıklarını oluşturan fotoğrafçı, konunun içindeki hikâyeyi arayan ve fotoğrafın diline tercüme etmeyi hedefleyen bir tutum içinde çalışır.

Bir fotoröportaj çalışmasının meydana gelmesinde nelere önem verilmelidir?

Ciddiyetle ele alınmış bir fotoröportajda konunun doğru seçilmesi için gösterilen özen kadar masa başında yapılan araştırmalar da önemlidir. Alanda yapılan gözlemler ne kadar dikkat gerektiriyorsa konunun özneleriyle yeterli düzeyde ilişki kurabilmek için harcanan çaba da o kadar zaman ve emek gerektirir. Fotoğrafçı çekim aşamasından sonra karanlık ya da aydınlık odada uzun saatler geçirir. Bu nedenle belgeselcinin sadece fotoğraf makinesi kullanmakta ustalaşması yetmez. Çünkü bir belgesel çalışma sadece fotoğraf makinesiyle yapılmaz. Belgesel fotoğrafçılık belirli bir program etrafında yoğunlaşma isteyen, yüksek enerji gerektiren, disiplin içinde yürütülecek tutku dolu düşünsel bir faaliyettir.

Fotoğrafçının üç durumu nedir? Açıklayınız.

Fotoğrafçı her karede, konu karşısındaki durumunu mesafe, açı ve an ölçütleri açısından belirlemelidir.

• Doğru mesafede mi duruyorum?
• Doğru açıdan mı bakıyorum?
• Doğru anda mı çekim düğmesine basıyorum, şeklinde kendisine sormalıdır.

Mesafe, fotoğrafçının konusu ile arasındaki uzaklığı tanımlar. Bilindiği gibi fotoğraf çekmek, görüntüye girecek imgeleri anlamlı biçimde bir araya gelecek şekilde “toplama” ve içerikle ilişkili olmayan imgeleri “çıkarma” işlemidir. Fotoğrafçının konusuna baktığı “açı”, o konuya dair fikrinin dışavurumudur; konu hakkındaki yorumunu görüntünün diline aktaran önemli unsurlardan biri bu bakış açısıdır. Fotoğrafta “ân”, sadece hayatın kritik bir kesitini gösterme marifetinden ibaret değildir. Özellikle belgesel çalışan fotoğrafçılar, anlamlı ânı aradıkları görüntülerde artık tek bir ânın değil, hayatın geniş bir kesitine derinlemesine bakarak bir dizi olayın, çok sayıda an repertuarının kesiştiği anlatımcı ânın peşindedirler. Bu sayede tek bir katmandan ibaret gibi görünen fotoğraf karesinde beliren tek bir ânın anlattıklarıyla yetinmek yerine, derinlemesine bakışla görülebilen hayatın katmanlar hâlinde yansıdığı fotoğraflar çekerek, birbirini bütünleyen ve destekleyen bir dizi ânı yansıtmanın uğraşısı içindedirler.

Foto Aktivizm çalışmalarının konu alanları nelerdir?

Günümüzde Lübnan ve Suriye’deki Filistin Mülteci Kampları’nda yaşayan ve çocuklarla-gençlerle fotoğraf çalışmaları yapan fotoğrafçılar bu tanıma girer. Aynı şekilde Afganistan’da kadınlara fotoğraf ve video kamera kullanmayı öğreterek kendi hayatlarına dair tanıklık üretmelerine ve söz kurmalarına aracı olan fotoğraf çalışmaları da foto aktivistlerin hanesine yazılıdır. Ülkemizde ise “99 Marmara depremi”nden sonra çadır kentlere yerleşerek çocuklarla fotoğraf çalışmaları yapan ve onların gözünden deprem sonrasındaki hayatı konu alan sergiler hazırlayan, bu sergileri Türkiye’de ve dünyada dolaştırarak konuya dikkat çeken fotoğrafçıların çalışmalarını foto aktivizm diye tanımlayabiliriz.

Fotoğrafçının üç katmanı nedir? Açıklayınız.

Klasik anlayışta doğrudan fotoğraf tanımlanırken “üç boyutlu hayatın iki boyuta indirgenmesi” tanımı sıkça yapılır. Ancak geçen yüzyılın bilimsel verilerine, hayat tasavvuruna ve felsefi derinliğine denk düşen bu anlayış, günümüzde değişen algı ve anlamlandırma biçimleri ile gelişen bilimsel veriler doğrultusunda oldukça yetersiz kalmaktadır. Şematik bir ifadeyle söylemek gerekirse fotoğraf iki boyutlu yüzeyde gerçekleştirilen bir kurgulamadan ibaret değildir. Belgeselcinin fotoğrafik bakışı derinlemesine katmanlardan oluşur. Fotoğraf karesindeki çok sayıda katmanın bir bütün olarak yarattığı anlam, fotoğrafçının güçlü ifadesinin ve estetik yaratıcılığının ürünü olarak ortaya çıkar.

Fotoröportaj hazırlarken zamanda, mekânda ya da konuda birlik arayışının önemi nedir?

Zamanda, mekânda ya da konuda birlik arayışı; yapılan çalışmanın sıradan bir yan yana gelişle oluşturulmuş belge fotoğraflarından öteye geçip bir hikâye anlatan dizi hâline gelebilmesi için (tek başına yeterli olmamakla birlikte) gerekli temel unsurlardan biridir.

Bir fotoröportaj bu ögelerden üçünü birden içerecek şekilde hazırlanabileceği gibi ikisini bir arada bulundurabilir ya da birini öne çıkaran bir hikâye anlatabilir. Ayrıca çok farklı çeşitlemeler ve yaratıcı uygulamalar da gerçekleştirilebilir. Bir fotoröportaj hazırlayan fotoğrafçı çok özel durumlar dışında hiç bir çalışmayı tek seferlik çekimle tamamlamayı hedeflemez. Anlatılmak istenen konu belirli bir zaman kesiti içinde gerçekleşiyor olsa bile fotoğrafçı o zamanın hikâyesini defalarca üzerinde çalışarak, gerektiğinde yeni çekimler yaparak ortaya çıkarır.

Bir fotoğrafçının fotoğrafının var olma ve varlığını sürdürebilmesi hangi yolla sağlanır?

Bir fotoğrafın varoluşu, varlığını sürdürmesi ya da ortadan kalkması, üç kez gündeme gelir. Bu dönemeçlerden ilki, fotoğrafçının karşısında gördüklerini fotoğrafa kaydetmeye karar verdiği ya da vazgeçtiği zamandır. Çekerse ilk dönemeci geçmiş olur. İkinci dönemeç, çekimler tamamlandıktan sonraki ilk ayıklamada o kareyi seçtiği ya da dışarda bıraktığı zamandır. Üçüncüsü ise o fotoğrafın editör tarafından hikâyenin bir parçası olarak alındığı ya da dışarıda bırakıldığı zamandır. Bu nedenle fotoğraf çekmek ne kadar önemliyse çekilen fotoğrafların doğru bir seçmeye tabi tutularak isabetli biçimde hikâye içinde kullanılması da o kadar önemlidir.

Belgeselcinin niteliklerinden olan “Kolay ilişki kurabilmek – İletişime açık olmak” niteliğini kısaca açıklayınız?

Kolay ilişki Kurabilmek – İletişime Açık Olmak: Bir belgesel çalışmasının konusu genellikle toplumsal hayattan, yaşanan çevreden seçildiği için fotoğrafçı öncelikle insan ilişkileri kurmaktaki beceresini geliştirmelidir. Bununu için sosyal olmalı, ikna edici ve dürüst davranmalıdır. Belgeselci, insanlarla ilişki kurmayı fotoğraf çekebilmek için bir araç olarak görmeden, ele aldığı konuya yeterince yakın olmaya çalışmalıdır. Bununla birlikte, bu yakınlıktan istifade ederek fotoğrafını çektiği insanlara bilinç taşımaya, akıl vermeye, öncülük etmeye kalkışmamalıdır. Görüştüğü kişilerle daima açık ilişki kurmalı, her zaman doğru söylemeli, yerine getiremeyeceği sözler vermemeli ve empati geliştirerek karşısındakinin duygu ve düşüncelerini anlamaya çalışmalıdır.

Bir fotoğrafçı kontaklara bakma ve ilk seçim aşamasını nasıl gerçekleştirir?

Görüntüleri kaydetmek için film kullanılan dönemden kalma “kontak baskı,” fotoğrafçının bir çalışma sırasında çektiği bütün fotoğraflarını film karesiyle bire bir boyutlarda ve topluca karta basılmasıyla elde edilir. Kontak baskının sayısal kayıt ortamındaki karşılığı ise “indeks baskı” denilen hafıza kartı içindeki görüntülerin bir arada karta aktarılmasıdır. Böyle bir baskı almak yerine bilgisayar ekranından küçük boy fotoğraflara topluca bakılarak da çalışılabilir. Kontak baskılar, fotoğrafçının çalışma yöntemi, konuya yaklaşımı ve çekimler sırasındaki davranışları hakkında ayrıntılı fikir verir. İlk seçkiler genellikle kontak baskılar üstünde işaretlenerek yapılır.

Öncelikle fotoğrafçı tarafından kontak baskı üstündeki tüm fotoğraflar inceleyerek yapılan bu çalışma, seri hâlinde çekilen her fotoğrafik cümleden en anlatımcı ve güçlü kareyi tespit etme işidir. Bu kareler, seçenekli olarak işaretlenerek ilk aşama tamamlanır. Bu geniş seçim eğer varsa editöre ulaşır.

Fotoröportaj yönteminde “konuyu anlamak” deyiminden ne kastedilmektedir?

Anlamak’tan kasıt, fotoğrafçının sadece üstünde çalıştığı konuyu bütün boyutları ve derinliğiyle anlamlandırarak hikâye etmesiyle sınırlı değildir. Anlamak, zihinsel ve duygusal boyutlarıyla bireye, felsefi boyutlarıyla hayata, ideolojik ve siyasi boyutlarıyla topluma dair bir anlamlandırmaya işaret eder. Bu yanıyla belgesel fotoğraf, sadece “fotoğraf çekmek” ile yetinmeyen, farklı amaçları olan bir uğraştır diyebiliriz.

Bir fotoröportaj çalışmasının aşamaları nelerdir?

Bir röportaj çalışmasının aşamaları, birbirini izleyerek tamamlayan dört dilimli bir daireyle açıklanabilir:

1. İlk dilim, konunun seçimidir.
2. İkinci dilim, seçilen konunun araştırılması, gözlemlenmesi, konunun içindeki insanlarla gerekli ilişkilerin kurulması ve çekim planının yapılmasıdır.
3. Üçüncü dilim, çekimdir.
4. Dördüncü dilim, ise çekilen fotoğrafların seçilmesi ve hikâyeyi oluşturacak biçimde yayınlanacağı mecraya uygun biçimde dizilmesidir.

Belgesel çalışmada çekim planı nasıl hazırlanır?

Fotoğrafla bir belgesel çalışma yapmak, seçilmiş konuyu farklı aşamaları, değişik görünümleri ile birlikte derinlemesine ele alarak işlemek, hikâyeyi açık bir anlatımla, yaratıcı bir bakışla ve biçimsel ögeleri güçlü biçimde kullanarak ifade etmek demektir. Çekim aşamasından önce gerekli masa başı çalışmasını ve zihinsel faaliyeti gerçekleştiren, araştırma ve gözlemleri tamamlayan, ilişkileri dürüstlükle kuran fotoğrafçı hazırladığı çekim planını gözeterek çalışmaya başlar.

Fotoröportaj yöntemiyle hazırlanan bir belgeselde çekim aşamasına gelen fotoğrafçı şu konulara yoğunlaşarak çalışır. Bunlar;

• Fotoğrafçının üç konumu
• Fotoğrafçının üç durumu
• Fotoğrafın üç katmanı
• Fotoğrafın üç planı

Röportaj fotoğrafları ile sanat fotoğrafçılığının hedefleri arasındaki fark nedir?

Sanat fotoğrafçılığının hedeflerinden farklı olarak röportaj fotoğrafları galeri duvarlarına teker teker asılmak için değil basılarak çoğaltılmak için üretilir. “Çoğaltım”, fotoğrafın doğasında olan, enformasyon gücünü açığa çıkaran en önemli yeteneğidir. Fotoröportajcı bu yeteneği sonuna kadar kullanmanın yolunu arar.

Fotoğraf çekmek ile fotoğraf yapmak arasındaki fark nedir?

Fotoğraf çekmek, fotoğrafçının son hâline getirdiği görüntüyü çekim düğmesine basarak kaydetmesidir. “Doğrudan fotoğraf” da denilen bu uygulama, fotoğrafçılığın başlangıcından günümüze kadar devam eden en eski fotoğraflama yöntemidir. 

Fotoğraf yapmak ise, farklı zamanlarda ve durumlarda çekilmiş fotoğrafik görüntüleri karanlık odada ya da aydınlık odada kendi bağlamları dışına taşıyarak farklı anlamlar oluşturacak biçimde yeniden kurgulama işine verilen addır.

Bir belgeselci panoramayı da ayrıntıyı da görebilme niteliğine nasıl sahip olabilir?

Fotoğraflamak üzere bir konuya bakan fotoğrafçı, karşısındaki görüntünün bütününü görebildiği gibi detaylarını da ilk bakışta fark edebilmelidir. Bunun için gözlemci olması ve kendine uygun teknikler geliştirmesi önerilir. Konuya daha derinlemesine bakışlarla panoramanın ve detayın ilk bakışta fark edilmeyen dokusuna nüfuz edilir. Bu sayede fotoğrafçının anlatacağı hikâyenin esasına yönelik zengin görünümler, çarpıcı kareler fark edilir. Keskin bir gözlemin ve yaratıcı bir bakışın ortaya çıkaracağı anlatım da derinlikli olur.

Fotoröportaj metodunun diğer fotoğraflama yaklaşımlarından temel farkı nedir?

Bir belgesel çalışma, fotoğrafçının baştan itibaren aşamalarını belirleyeceği ve iş takvimiyle birlikte olası gelişmeleri öngöreceği bütünlüklü bir projelendirme gerektirir. Belgesel fotoğrafın-fotoröportaj metodunun diğer fotoğraflama yaklaşımlarından temel farkı budur. Gezi fotoğrafı, doğa fotoğrafı, sokak fotoğrafı gibi farklı yöntemler belirli bir ön hazırlık gerektirse bile belgesel çalışma birbirini izleyen dört aşamalı bir planlanmayla beklenen verime ve derinliğe ancak ulaşabilir.

Bir belgesel çalışma sırasında koşullar başka türlüsünü gerektirmiyorsa nasıl bir yöntem tercih edilir?

Bir belgesel çalışma sırasında koşullar başka türlüsünü gerektirmiyorsa tercih edilen yöntem, fotoğrafçının ortalıkta bilinçsizce dolaşarak rastgele görüntü araması yerine seçtiği bir noktada durup küçük açı değişiklikleri yaparak, farklı anlarda yavaş ve sükûnet içinde fotoğraf çekmesidir. Fotoğrafçı konuya ilişkin kurduğu bir cümleyi görüntüye yansıtabilmek için konuşlandığı yerde peş peşe çekimler yapar. Karşısında gelişen olayı yoğun bir ilgiyle bakaçtan izleyerek karar verdiği anlarda çekim düğmesine basar.

Belgesel fotoğrafta amaç nedir?

Belgesel fotoğrafta amaç iyi baskılar, düzgün sunumlar, başarılı yerleştirmeler elde etmekle, ışığın ve rengin isabetli kullanımıyla, yani işin zanaat kısmıyla sınırlı kalmaz. Fotoğrafın yüzey bilgilerinden ibaret olan bu unsurlar ihmal edilmez ancak belgesel fotoğrafın sadece bu vasıflara sahip olmasının yetmeyeceğine dair bir yaklaşım söz konusudur.

Fotoğrafçı ele aldığı konuyu çalışırken zaman sınırlamasının baskısını hissetmeden bağımsız ve özgür bir üretim ortam kurmaya çalışır; anlamanın yaratıcı yöntemlerini geliştirmeyi hedefler; ifadenin özgün dilini arar. Belgesel bir çalışma fotoğrafçıya çağımız insanının içinde bulunduğu yabancılaşma ortamını aşma şansı ve hayatla doğrudan yüzleşme fırsatı yaratır. Ele aldığı konuyu anlamak, anladıklarını samimi, dürüst, gerçeğe bağlı ve sorumluluk sahibi bir yaklaşımla anlatmak belgeselcinin amacıdır.

Belgeselcinin niteliklerinden olan “Olay ile Olgu Arasındaki Bağlantıyı Kurabilmek” niteliğini kısaca açıklayınız?

Olay ile Olgu Arasındaki Bağlantıyı Kurabilmek: Yaşadığımız ortamda sürekli karşılaştığımız olaylardan bazıları gelip geçicidir, bazıları ise zaman içinde sıkça tekrarlanabilir. Tekrarlanan olaylar giderek olgular biçimine dönüşme potansiyeli taşır. Yani yapısallaşarak toplumsal dokunun parçası hâline gelir. Olgular genel, olaylar tekildir. Bir olgunun yaşam alanımızdaki karşılıklarını görebilmek belgeselcinin geliştirmesi gereken zihinsel yeteneklerden biridir. Belgeselci, olaylar ve olgular arasındaki ilişkileri bilerek birinden diğerine projeksiyon yapar. Olgulardan çıkarak olayları analiz edebilecek bakış açısını geliştirir. Yapısallaşma potansiyeli taşıyan ya da yapısallaştığı hâlde adı konulmamış olguları fark ederek ele alır ve konu olarak işler.

Fotoröportajcıların konu seçiminde konuyu araştırmalarının önemi nedir?

Fotoröportajcıların çalıştıkları konuya hâkim olmalar istenir. Ne çekeceklerini ayırt edebilmeleri, nasıl çekeceklerini kararlaştırabilmeleri için konunun tarihsel, sosyal, ekonomik, düşünsel, duygusal vb. kökenlerini-nedenlerini bilmeleri beklenir. Aslında bu temel koşuldur, çünkü röportaj çalışması, anlaşılmış olan bir konunun açıkça ifade edilmesiyle görsel etki kazanır.

Bir belgesel çalışmada konunun seçilmesi aşamasında nasıl bir yol izlenmelidir?

Belgesel bir çalışmayı, rastlantılara bağlı bir tür avlanma tarzı olan fotoğrafçılıktan farklı kılan ilk adım, bir konu üstünde çalışmaya karar vermektir. Konunun mutlaka uzak coğrafyalardan, farklı kültürlerden, hiç bilinmeyen olaylardan seçilmesi gerekmez. Kuşkusuz gezegenimizin tamamı fotoğrafçının ilgi alanına girer ancak bir belgeselci kendi yaşam alanında ve yakın çevresinde de zengin hikâyeler bulabilir. Hayatın sıradan akışı içinde yakın çevreden çıkarılmış, özenle yaklaşılarak, hissedilerek, bilerek ve derinlemesine işlenmiş hikâyeler, uzaklardan getirilmiş olanlar kadar değerlidir. Bir konu ister büyük olsun ister küçük, nedenlerini anlamak üzere yaklaşıldığı zaman kalıcılık kazanır; fotoğrafçının yaptığı çalışma, görünür kıldığı hikâye ancak o zaman bir anlam ifade eder. Fotoröportaj yöntemiyle belgesel fotoğraf çalışanlar, seçtikleri konuda hem geçmişin izlerini sürebilir hem de geleceğe göz atma fırsatı bulabilirler. Konu seçmenin ilk adımlarından biri fotoğrafçının bu çalışma içinde kendini var edebileceğini hissetmesi, sevmesi ve konuyu bir hikâye etrafında kurgulayabileceğine dair önseziler edinmesidir.

Konun belirlenmesi ve seçilmesi aşağıdaki belgesel çalışma hazırlığına ilişkin sorulara göre yapılmalıdır?

• Neden bu konu?
• Yeteri kadar daraltılarak ana konuya indirgenmiş mi?
• Görüntülerle ifade edilebilir mi?
• Çekimler tekrarlanabilir mi?
• Görsel çekicilik taşıyor mu?
• Gerçekleştirilebilir mi?
• Konuyu araştırmak
• Gözlem yapmak ve özneleriyle ilişkilendirmek
• Çekim planı hazırlamak

Ele alınan konu hikâye edilirken fotoröportajcının nasıl bir dil seçmesi istenir?

Ele alınan konu hikâye edilirken fotoröportajcının “anlatımcı” bir dil seçmesi istenir. Kaotik, karmaşık, anlaşılmazlığın dehlizlerinde gezinen bir kurgu ve anlatım yerine sade bir ifadeyle hikâyenin izleyiciye aktarılması tercih edilir.

Bir röportaj çalışması hangi aşamalarla açıklanabilir?

Bir röportaj çalışmasının aşamaları, birbirini izleyerek tamamlayan dört dilimli bir daireyle açıklanabilir:

1. İlk dilim, konunun seçimidir.
2. İkinci dilim, seçilen konunun araştırılması, gözlemlenmesi, konunun içindeki insanlarla gerekli ilişkilerin kurulması ve çekim planının yapılmasıdır.
3. Üçüncü dilim, çekimdir.
4. Dördüncü dilim, ise çekilen fotoğrafların seçilmesi ve hikâyeyi oluşturacak biçimde yayınlanacağı mecraya uygun biçimde dizilmesidir.

Belgesel bir çalışma için hazırlanan çekim planının önemi nedir?

İşe başlamadan önce hazırlanacak çekim planı, aynı zamanda konunun kâğıt üstünde görsel analizini yapma çalışmasıdır. Fotoğrafçı araştırmasını yaptığı, yeterince gözlemde bulunarak görsel hâkimiyet elde ettiği çalışmada ilgili kişilerle kurduğu ilişkiler sayesinde mümkün olduğu kadar rahat hareket edebileceği bir ortam yaratırken hazırladığı çekim planı sayesinde işin iskeletini kurar. Konunun görsel analizini yapan çekim planı, fotoğrafçının çalışması boyunca elinin altında bulunduracağı önemli bir kılavuzdur. Bu plan, konunun içerdiği durumları ve duyguları sıralayan bir liste ya da şema biçiminde hazırlanır. Çekim planı, fotoğrafçının o konu hakkında söyleyeceği görsel cümlelerin listesidir. Bu listenin mümkün olduğu kadar ayrıntılar içermesi ön çalışmaların başarılı bir şekilde tamamlandığını ve konunun görsel analizinin güçlü bir şekilde yapıldığını gösterir.

Foto aktivistlerin varlık sebebi nedir?

Foto aktivistlerin varlık sebebi bulundukları yerde sadece fotoğraf çekmek değil yaşamı paylaşmak, koşulları olabildiğince iyileştirmek ve içerden tanıklık üretmektir. Fotoğraf makinesi foto aktivistin oradaki varlık gerekçesi ve müdahil olma aracıdır.

Fotoğrafçı her karede, konu karşısındaki durumunu belirlerken kendisine hangi soruları sormalıdır?

Fotoğrafçı her karede, konu karşısındaki durumunu mesafe, açı ve an ölçütleri açısından belirlemelidir.

• Doğru mesafede mi duruyorum?
• Doğru açıdan mı bakıyorum?
• Doğru anda mı çekim düğmesine basıyorum, şeklinde kendisine sormalıdır.

Bir konu üstünde çalışan fotoğrafçı çekimlerin hemen her aşamasında hangi planlardan fotoğraflar çekmeye dikkat eder?

Bir konu üstünde çalışan fotoğrafçı çekimlerin hemen her aşamasında üç farklı plandan fotoğraflar çekmeye dikkat eder.

1. “Genel plan” fotoğraflar, konunun nerede geçtiğini anlatır. Mekânın ve olayın çevre ilişkileriyle birlikte genel durumu hakkında bilgi verir.
2. “Orta plan” fotoğraflar, konunun öznelerinin birbiriyle ilişkisini gösterir, atmosferi yansıtır ve hikâyenin ruhunu taşır.
3. “Yakın plan” fotoğraflar, fotoğrafçının ele aldığı konuda ayrıntılara ne kadar egemen olduğunu gösteren, ayrıntıdan çıkarak genele gönderme yapan fotoğraflar konusunda ustalığını yansıtan ve yaratıcı bakışını ortaya koyan fotoğraflardır.